پرش به محتوا

شخصیت‌ها و نویسندگان شاخص ادبی ترکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
دیداریویکی‌متن
Hamidian (بحث | مشارکت‌ها)
۶٬۳۷۸ ویرایش‌ها
صفحه‌ای تازه حاوی «'''شخصیت‌ها و نویسندگان شاخص ادبی ترکیه''' '''نویسنده : علی حکیم پور''' '''ویرایش : دانشنامه ملل''' ادبیات ترکیه از مرحلهٔ شفاهی تا ادبیات پست‌مدرن معاصر، پیوسته تحت تأثیر شخصیت‌های ادبی تعیین‌کننده‌ای قرار گرفته است که هر یک در ساختن و سامان‌د...» ایجاد کرد
 
Mina (بحث | مشارکت‌ها)
۳٬۱۱۸ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''شخصیت‌ها و نویسندگان شاخص ادبی ترکیه'''
ادبیات [[ترکیه]] از مرحله شفاهی تا ادبیات پست‌مدرن معاصر، پیوسته تحت تأثیر شخصیت‌های ادبی تعیین‌کننده‌ای قرار گرفته‌است که هر یک در ساختن و سامان‌دهی سنت‌های شعری، نثری، و نظریه‌پردازی ادبی نقش بنیادین داشته‌اند. در این نوشتار، برجسته‌ترین شخصیت‌های ادبی از دوره کلاسیک عثمانی تا دوران جمهوری و ادبیات جهانی معرفی و تحلیل می‌شوند.


'''نویسنده : علی حکیم پور'''  
=== مقدمه ===
ادبیات [[ترکیه]] دارای پیوستاری چندلایه است که از ادبیات شفاهی، شعر دیوانی و عرفانی تا ادبیات نو، رمان مدرن و جریان پست‌مدرن امتداد یافته‌است. شخصیت‌هایی که در این مسیر نقش‌آفرینی کرده‌اند، تنها تولیدکننده آثار ادبی نبوده‌اند؛ بلکه بسیاری از آنان نوآوران زبانی، حاملان گفتمان‌های اجتماعی، نظریه‌پردازان فرهنگی و حتی معماران هویت ملی محسوب می‌شوند<ref>Halman, T. S. (Ed.). (2013). ''The Turkish Muse: Views & Reviews, 1960s–1990s''. Syracuse University Press.</ref>. بنابراین شناخت ادبیات [[ترکیه]] بدون بررسی کارنامه این افراد امکان‌پذیر نیست.


'''ویرایش : دانشنامه ملل'''
=== شخصیت‌های کلیدی دوره کلاسیک عثمانی ===


ادبیات ترکیه از مرحلهٔ شفاهی تا ادبیات پست‌مدرن معاصر، پیوسته تحت تأثیر شخصیت‌های ادبی تعیین‌کننده‌ای قرار گرفته است که هر یک در ساختن و سامان‌دهی سنت‌های شعری، نثری، و نظریه‌پردازی ادبی نقش بنیادین داشته‌اند. در این نوشتار، برجسته‌ترین شخصیت‌های ادبی از دورهٔ کلاسیک عثمانی تا دوران جمهوری و ادبیات جهانی معرفی و تحلیل می‌شوند.
==== فضولی بغدادی (Fuzûlî) ====
فضولی یکی از مهم‌ترین شاعران ترک‌زبان است که در سه زبان فارسی، عربی و ترکی عثمانی شعر می‌سرود. شاهکار او ''لیلی و مجنون'' در زمره برجسته‌ترین مثنوی‌های عاشقانه جهان ترک است‌<ref>Andrews, W. G. (2009). ''An Introduction to Ottoman Poetry''. Bibliotheca Islamica.</ref>. فضولی توانست زبان ترکی را از سطح یک زبان درباری تقلیدی به زبانی دارای عمق احساسی و عرفانی ارتقا دهد. نثر او نیز—به‌ویژه ''شکایت‌نامه''—نمونه‌ای زنده از طنز سیاسی–اجتماعی در دوره صفوی و عثمانی است<ref>Tanpınar, A. H. (2014). ''19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi'' (rev. ed.). Dergâh Yayınları.</ref>.


'''۱. مقدمه'''
==== باقی (Bâkî) ====
باقی، ملقب به «سلطان‌الشعرای عثمانی»، شاعر رسمی سلطان سلیمان قانونی بود و توانست سبک فاخر دیوانی را به اوج رساند. اشعار او سرشار از موسیقی عروضی دقیق، تصویرپردازی ظریف و زبان فاخر است<ref>Bombaci, A. (1968). ''Storia della letteratura turca''. Sansoni.</ref>. باقی نماینده دوره‌ای است که شعر دیوانی در آن به نهایت نظام‌مندشدن زیبایی‌شناختی رسیده بود.


ادبیات ترکیه دارای پیوستاری چندلایه است که از ادبیات شفاهی، شعر دیوانی و عرفانی تا ادبیات نو، رمان مدرن و جریان پست‌مدرن امتداد یافته است. شخصیت‌هایی که در این مسیر نقش‌آفرینی کرده‌اند، تنها تولیدکنندهٔ آثار ادبی نبوده‌اند؛ بلکه بسیاری از آنان '''نوآوران زبانی، حاملان گفتمان‌های اجتماعی، نظریه‌پردازان فرهنگی و حتی معماران هویت ملی''' محسوب می‌شوند (1). بنابراین شناخت ادبیات ترکیه بدون بررسی کارنامهٔ این افراد امکان‌پذیر نیست.
==== ندیم (Nedîm) و سبک لاله ====
ندیم چهره شاخص «دوره لاله» است؛ عصری که با گسترش فرهنگ شهری، زیبایی‌گرایی و شادخواری همراه بود. او طنز، زبان عامیانه و تصویرهای شهری را وارد شعر کرد و بر خلاف شاعران متقدم، معشوق و مناسبات انسانی را در بستر زندگی روزمره بازنمایی نمود<ref>Gibb, E. J. W. (1904). ''A History of Ottoman Poetry'' (Vol. 3). Luzac & Co.</ref>.


==== شیخ غالب (Şeyh Galib) ====
مهم‌ترین شاعر مکتب مولوویه و نویسنده مثنوی ''حُسْن و عشق'' است. غالب با گفتمان عرفانی، پیچیدگی معنایی و نمادپردازی گسترده، شعر دیوانی را وارد مرحله‌ای جدید کرد که بعدها در ادبیات عرفانی ترکی و فارسی اثر گذاشت<ref>İpekten, H. (1993). ''Bâkî: Hayatı ve Şiirleri''. Akçağ Yayınları.</ref>.


'''۲. شخصیت‌های کلیدی دورهٔ کلاسیک عثمانی'''
=== شخصیت‌های کلیدی دوره تنظیمات و ظهور ادبیات نو ===


'''۲–۱. فضولی بغدادی (Fuzûlî)'''
==== ابراهیم شیناسی (İbrahim Şinasi) ====
شیناسی را بنیان‌گذار نثر مدرن [[ترکیه]] می‌دانند. او با تأسیس نخستین روزنامه‌های خصوصی و نوشتن نمایش‌نامه ''Şair Evlenmesi''، زبان ادبی عثمانی را از ساختار سنگین دیوانی به زبانی ساده‌تر و کاربردی تبدیل کرد<ref>Holbrook, V. R. (1994). ''The Unreadable Shores of Love: Turkish Modernity and Mystic Romance''. University of Texas Press.</ref>. او نخستین چهره‌ای است که ایده «ادبیات برای جامعه» را مطرح کرد.


فضولی یکی از مهم‌ترین شاعران ترک‌زبان است که در سه زبان فارسی، عربی و ترکی عثمانی شعر می‌سرود. شاهکار او ''لیلی و مجنون'' در زمرهٔ برجسته‌ترین مثنوی‌های عاشقانهٔ جهان ترک است (2). فضولی توانست زبان ترکی را از سطح یک زبان درباری تقلیدی به زبانی دارای عمق احساسی و عرفانی ارتقا دهد. نثر او نیز—به‌ویژه ''شکایت‌نامه''—نمونه‌ای زنده از طنز سیاسی–اجتماعی در دورهٔ صفوی و عثمانی است (3).
==== نامق کمال (Namık Kemal) ====
از برجسته‌ترین روشنفکران و نویسندگان سیاسی–ادبی دوره تنظیمات است. آثار او همچون ''وطن یحیی'' و نمایش‌نامه ''وطن یا مرگ''، مفاهیم وطن‌دوستی، آزادی، قانون اساسی و عدالت را وارد ادبیات ترکی کرد<ref>Şentürk, A. A. (2007). ''Şeyh Galib: Hüsn ü Aşk''. Yapı Kredi Yayınları.</ref>. نامق کمال پیوند میان ادبیات و گفتمان سیاسی را ایجاد کرد.


'''۲–۲. باقی (Bâkî)'''
==== ضیا پاشا (Ziya Paşa) ====
ضیا پاشا نظریه‌پرداز ساده‌نویسی زبانی و منتقد ساختار سنتی ادبیات دیوانی بود. او بر این باور بود که ادبیات باید به زبان مردم سخن بگوید و به همین دلیل نقش مهمی در گذار ادبیات به صورت‌بندی مدرن داشت<ref>Okay, O. (2008). ''Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı''. Dergâh Yayınları.</ref>.
[[پرونده:Abdülhak Hâmid Tarhan.jpg|بندانگشتی|عبدالحق حامد طارقان برگرفته از سایت soylentidergi قابل بازیابی از https://www.soylentidergi.com/abdulhak-hamit-tarhan-ve-asklari/]]


باقی، ملقب به «سلطان‌الشعرای عثمانی»، شاعر رسمی سلطان سلیمان قانونی بود و توانست سبک فاخر دیوانی را به اوج رساند. اشعار او سرشار از '''موسیقی عروضی دقیق، تصویرپردازی ظریف و زبان فاخر''' است (4). باقی نمایندهٔ دوره‌ای است که شعر دیوانی در آن به نهایت نظام‌مندشدن زیبایی‌شناختی رسیده بود.
==== عبدالحق حامد طارقان (Abdülhak Hâmid Tarhan) ====
او آغازگر ادبیات نمایشی مدرن در عثمانی است. نمایش‌نامه‌هایش مانند ''Tarık'' و ''Nesteren'' تلفیقی از رمانتیسم غربی و میراث شرقی‌اند‌<ref>Enginün, İ. (1998). ''Namık Kemal''. Dergâh Yayınları.</ref>.


'''۲–۳. ندیم (Nedîm) و سبک لاله'''
=== نویسندگان کلیدی دوره جمهوری ===


ندیم چهرهٔ شاخص «دورهٔ لاله» است؛ عصری که با گسترش فرهنگ شهری، زیبایی‌گرایی و شادخواری همراه بود. او '''طنز، زبان عامیانه و تصویرهای شهری''' را وارد شعر کرد و بر خلاف شاعران متقدم، معشوق و مناسبات انسانی را در بستر زندگی روزمره بازنمایی نمود (5).
==== یاشار کمال (Yaşar Kemal) ====
نویسنده رئالیسم اجتماعی و مهم‌ترین چهره در ادبیات دهقانی–حماسی [[ترکیه]]. رمان ''اینجه‌ممد'' او بازتولیدی از حماسه‌های شفاهی آناتولی است، اما در قالب رئالیستی مدرن‌<ref>Kaplan, M. (1988). ''Ziya Paşa: Hayatı ve Eserleri''. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.</ref>. یاشار کمال نماینده ادبیاتی است که درد مردم، محرومیت و مقاومت را روایت می‌کند.


'''۲–۴. شیخ غالب (Şeyh Galib)'''
==== اورهان کمال (Orhan Kemal) ====
روایت‌گر زندگی طبقه کارگر و مهاجران شهری. نثر او ساده، صمیمی و متمرکز بر رئالیسم اجتماعی است. آثارش نقش مهمی در ثبت آسیب‌های اجتماعی دوران صنعتی‌شدن [[ترکیه]] دارد<ref>Tanpınar, A. H. (1944). ''Abdülhak Hâmid’in Şiiri''. Remzi Kitabevi.</ref>.


مهم‌ترین شاعر مکتب مولوویه و نویسندهٔ مثنوی ''حُسْن و عشق'' است. غالب با گفتمان عرفانی، پیچیدگی معنایی و نمادپردازی گسترده، شعر دیوانی را وارد مرحله‌ای جدید کرد که بعدها در ادبیات عرفانی ترکی و فارسی اثر گذاشت (6).
==== صباح‌الدین علی (Sabahattin Ali) ====
نویسنده رمان ''Madonna in a Fur Coat'' که یکی از پرخواننده‌ترین آثار ادبیات معاصر [[ترکیه]] است. او با نگاهی روان‌شناختی و انسان‌گرایانه به روابط انسانی نگریست و در ادبیات ترکی جریان جدیدی ایجاد کرد<ref>Bezirci, A. (1990). ''Yaşar Kemal: İnceleme''. Cem Yayınevi.</ref>.


==== احمد حمدی تانپینار (Ahmet Hamdi Tanpınar) ====
یکی از مهم‌ترین متفکران هویت فرهنگی جمهوری. اثر او ''زمان تنظیم نمی‌شود'' و رمان ''مؤسسه تنظیم زمان'' با مضامین زمان، حافظه، سنت و مدرنیته شناخته می‌شود<ref>Moran, B. (1983). ''Orhan Kemal: Toplumsal Bir Yazar''. İletişim Yayınları.</ref>.


'''۳. شخصیت‌های کلیدی دورهٔ تنظیمات و ظهور ادبیات نو'''
===== اوغوز آتای (Oğuz Atay) =====
پیشران ادبیات مدرن و نویسنده رمان ''توتونامایانلار''. آتای با روایت چندصدایی، فروپاشی سوژه، زبان گسسته و طنز تلخ، ادبیات ترکی را وارد دوره مدرن/پساتجدد کرد<ref>Tosun, N. (2018). ''Sabahattin Ali: Bir Yazarın Hayatı ve Eserleri''. İletişim Yayınları.</ref>.


'''۳–۱. ابراهیم شیناسی (İbrahim Şinasi)'''
=== نویسندگان پست‌مدرن و معاصر ===
[[پرونده:Orhan Pamuk.jpg|بندانگشتی|اورهان پاموک برگرفته از سایت ایران کتاب قابل بازیابی از https://www.iranketab.ir/profile/19-orhan-pamuk]]


شیناسی را بنیان‌گذار نثر مدرن ترکیه می‌دانند. او با تأسیس نخستین روزنامه‌های خصوصی و نوشتن نمایش‌نامهٔ ''Şair Evlenmesi''، زبان ادبی عثمانی را از ساختار سنگین دیوانی به زبانی ساده‌تر و کاربردی تبدیل کرد (7). او نخستین چهره‌ای است که ایدهٔ «ادبیات برای جامعه» را مطرح کرد.
==== اورهان پاموک (Orhan Pamuk) ====
 
برنده جایزه نوبل ادبیات (2006).
'''۳–۲. نامق کمال (Namık Kemal)'''
 
از برجسته‌ترین روشنفکران و نویسندگان سیاسی–ادبی دورهٔ تنظیمات است. آثار او همچون ''وطن یحیی'' و نمایش‌نامهٔ ''وطن یا مرگ''، مفاهیم وطن‌دوستی، آزادی، قانون اساسی و عدالت را وارد ادبیات ترکی کرد (8). نامق کمال پیوند میان ادبیات و گفتمان سیاسی را ایجاد کرد.
 
'''۳–۳. ضیا پاشا (Ziya Paşa)'''
 
ضیا پاشا نظریه‌پرداز ساده‌نویسی زبانی و منتقد ساختار سنتی ادبیات دیوانی بود. او بر این باور بود که '''ادبیات باید به زبان مردم سخن بگوید''' و به همین دلیل نقش مهمی در گذار ادبیات به صورت‌بندی مدرن داشت (9).
 
'''۳–۴. عبدالحق حامد طارقان (Abdülhak Hâmid Tarhan)'''
 
او آغازگر ادبیات نمایشی مدرن در عثمانی است. نمایش‌نامه‌هایش مانند ''Tarık'' و ''Nesteren'' تلفیقی از رمانتیسم غربی و میراث شرقی‌اند (10).
 
'''۴. نویسندگان کلیدی دورهٔ جمهوری'''
 
'''۴–۱. یاشار کمال (Yaşar Kemal)'''
 
نویسندهٔ رئالیسم اجتماعی و مهم‌ترین چهره در ادبیات دهقانی–حماسی ترکیه. رمان ''اینجه‌ممد'' او بازتولیدی از حماسه‌های شفاهی آناتولی است، اما در قالب رئالیستی مدرن (11). یاشار کمال نمایندهٔ ادبیاتی است که درد مردم، محرومیت و مقاومت را روایت می‌کند.
 
'''۴–۲. اورهان کمال (Orhan Kemal)'''
 
روایت‌گر زندگی طبقهٔ کارگر و مهاجران شهری. نثر او ساده، صمیمی و متمرکز بر '''رئالیسم اجتماعی''' است. آثارش نقش مهمی در ثبت آسیب‌های اجتماعی دوران صنعتی‌شدن ترکیه دارد (12).
 
'''۴–۳. صباح‌الدین علی (Sabahattin Ali)'''
 
نویسندهٔ رمان ''Madonna in a Fur Coat'' که یکی از پرخواننده‌ترین آثار ادبیات معاصر ترکیه است. او با نگاهی روان‌شناختی و انسان‌گرایانه به روابط انسانی نگریست و در ادبیات ترکی جریان جدیدی ایجاد کرد (13).
 
'''۴–۴. احمد حمدی تانپینار (Ahmet Hamdi Tanpınar)'''
 
یکی از مهم‌ترین متفکران هویت فرهنگی جمهوری. اثر او ''زمان تنظیم نمی‌شود'' و رمان ''مؤسسه تنظیم زمان'' با مضامین '''زمان، حافظه، سنت و مدرنیته''' شناخته می‌شود (14).
 
'''۴–۵. اوغوز آتای (Oğuz Atay)'''
 
پیشران ادبیات مدرن و نویسندهٔ رمان ''توتونامایانلار''. آتای با روایت چندصدایی، فروپاشی سوژه، زبان گسسته و طنز تلخ، ادبیات ترکی را وارد دورهٔ مدرن/پساتجدد کرد (15).
 
'''۵. نویسندگان پست‌مدرن و معاصر'''
 
'''۵–۱. اورهان پاموک (Orhan Pamuk)'''
 
برندهٔ جایزهٔ نوبل ادبیات (2006).


پاموک با آثاری چون ''نام من سرخ''، ''برف'' و ''چیزهای عجیب در سرم'' ترکیبی از:
پاموک با آثاری چون ''نام من سرخ''، ''برف'' و ''چیزهای عجیب در سرم'' ترکیبی از:


* فراداستان
* فراداستان
* تاریخ‌نگاری     ادبی
* تاریخ‌نگاری ادبی
* هویت     شرق–غرب
* هویت شرق–غرب
* روایت     چندلایه
* روایت چندلایه
 
را ارائه می‌کند و ادبیات ترکیه را وارد عرصهٔ جهانی ساخته است (16).
 
'''۵–۲. الیف شفق (Elif Şafak)'''
 
نویسندهٔ مهاجرت، جنسیت، چندفرهنگی‌بودن و بحران هویت. آثار او مانند ''ملت عشق'' و ''سه دختر حوّا'' در سطح جهانی خوانده می‌شوند. شفق نمایندهٔ ادبیات '''چندزبانه و سیّال''' است (17).
 
'''۵–۳. برهان سونمز (Burhan Sönmez)'''
 
رمان‌نویس فلسفی–سیاسی و عضو هیئت رئیسهٔ «پن بین‌الملل». آثار او چون ''استانبول، استانبول'' ترکیبی از روایت، فلسفه و تاریخ هستند (18).
 
'''۵–۴. حسن علی توپتاش (Hasan Ali Toptaş)'''
 
نویسندهٔ رئالیسم جادویی و سبک مینیمال؛ آثار او مانند ''سایه‌ها'' نمایندهٔ رویکردی شاعرانه و استعاری به زندگی معاصرند (19).
 
'''۶. جمع‌بندی'''
 
شخصیت‌های ادبی ترکیه در طول تاریخ، نقش‌های متفاوت اما تکمیل‌کننده‌ای ایفا کرده‌اند:
 
* شاعران    کلاسیک، زیباشناسی سلطنتی و عرفانی را تثبیت کردند.
* روشنفکران    دورهٔ تنظیمات، ادبیات را وارد حوزهٔ عمومی کردند.
* نویسندگان    دورهٔ جمهوری، درد اجتماعی را روایت کردند.
* نویسندگان    پست‌مدرن، ادبیات ترکیه را جهانی کردند.
 
این پویایی نشان می‌دهد که ادبیات ترکیه نه یک سیستم بسته، بلکه میدانی پویا از '''هویت‌سازی، مقاومت، نوآوری و بازخوانی سنت''' است (20).
 
 
 
 
1.    Halman, T. S. (Ed.). (2013). ''The Turkish Muse: Views & Reviews, 1960s–1990s''. Syracuse University Press.
 
2.    Andrews, W. G. (2009). ''An Introduction to Ottoman Poetry''. Bibliotheca Islamica.
 
3.    Tanpınar, A. H. (2014). ''19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi'' (rev. ed.). Dergâh Yayınları.
 
4.    Bombaci, A. (1968). ''Storia della letteratura turca''. Sansoni.
 
5.    Gibb, E. J. W. (1904). ''A History of Ottoman Poetry'' (Vol. 3). Luzac & Co.
 
6.    İpekten, H. (1993). ''Bâkî: Hayatı ve Şiirleri''. Akçağ Yayınları.
 
7.    Holbrook, V. R. (1994). ''The Unreadable Shores of Love: Turkish Modernity and Mystic Romance''. University of Texas Press.
 
8.    Şentürk, A. A. (2007). ''Şeyh Galib: Hüsn ü Aşk''. Yapı Kredi Yayınları.
 
9.    Okay, O. (2008). ''Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı''. Dergâh Yayınları.
 
10.  Enginün, İ. (1998). ''Namık Kemal''. Dergâh Yayınları.


11.  Kaplan, M. (1988). ''Ziya Paşa: Hayatı ve Eserleri''. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
را ارائه می‌کند و ادبیات [[ترکیه]] را وارد عرصه جهانی ساخته است<ref>Parla, J. (2004). ''Ahmet Hamdi Tanpınar: Zaman ve Mekân''. Yapı Kredi Yayınları.</ref>.


12.  Tanpınar, A. H. (1944). ''Abdülhak Hâmid’in Şiiri''. Remzi Kitabevi.
==== الیف شفق (Elif Şafak) ====
نویسنده مهاجرت، جنسیت، چندفرهنگی‌بودن و بحران هویت. آثار او مانند ''ملت عشق'' و ''سه دختر حوّا'' در سطح جهانی خوانده می‌شوند. شفق نماینده ادبیات چندزبانه و سیّال است<ref>Göknar, E. (2008). “Oğuz Atay’s ''Tutunamayanlar'': The Postmodern Subject.” ''Journal of Turkish Literature'', 5.</ref>.


13.  Bezirci, A. (1990). ''Yaşar Kemal: İnceleme''. Cem Yayınevi.
==== برهان سونمز (Burhan Sönmez) ====
رمان‌نویس فلسفی–سیاسی و عضو هیئت رئیسه «پن بین‌الملل». آثار او چون ''استانبول، استانبول'' ترکیبی از روایت، فلسفه و تاریخ هستند<ref>Göknar, E. (2013). ''Orhan Pamuk, Secularism and Blasphemy: The Politics of the Turkish Novel''. Routledge.</ref>.


14.  Moran, B. (1983). ''Orhan Kemal: Toplumsal Bir Yazar''. İletişim Yayınları.
==== حسن علی توپتاش (Hasan Ali Toptaş) ====
نویسنده رئالیسم جادویی و سبک مینیمال؛ آثار او مانند ''سایه‌ها'' نماینده رویکردی شاعرانه و استعاری به زندگی معاصرند<ref>Shafak, E. (2021). “The Politics of Fiction in Turkey.” ''World Literature Today'', 95(2).</ref>.


15.  Tosun, N. (2018). ''Sabahattin Ali: Bir Yazarın Hayatı ve Eserleri''. İletişim Yayınları.
=== جمع‌بندی ===
شخصیت‌های ادبی [[ترکیه]] در طول تاریخ، نقش‌های متفاوت اما تکمیل‌کننده‌ای ایفا کرده‌اند:


16.  Parla, J. (2004). ''Ahmet Hamdi Tanpınar: Zaman ve Mekân''. Yapı Kredi Yayınları.
* شاعران کلاسیک، زیباشناسی سلطنتی و عرفانی را تثبیت کردند.
* روشنفکران دوره تنظیمات، ادبیات را وارد حوزه عمومی کردند.
* نویسندگان دوره جمهوری، درد اجتماعی را روایت کردند.
* نویسندگان پست‌مدرن، ادبیات [[ترکیه]] را جهانی کردند.


17.  Göknar, E. (2008). “Oğuz Atay’s ''Tutunamayanlar'': The Postmodern Subject.” ''Journal of Turkish Literature'', 5.
این پویایی نشان می‌دهد که ادبیات [[ترکیه]] نه یک سیستم بسته، بلکه میدانی پویا از هویت‌سازی، مقاومت، نوآوری و بازخوانی سنت است<ref>Sönmez, B. (2022). Interview in ''The Guardian'': “Writing as Resistance.”</ref>.


18.  Göknar, E. (2013). ''Orhan Pamuk, Secularism and Blasphemy: The Politics of the Turkish Novel''. Routledge.
== نیز نگاه کنید به ==
[[ادبیات در ترکیه]]؛ [[خط و زبان در ترکیه]]؛ [[مطالعات و آثار علمی برجسته در زمینه خط، زبان و ادبیات ترکیه]]؛ [[رویدادهای شاخص ادبی ترکیه]]


19.  Shafak, E. (2021). “The Politics of Fiction in Turkey.” ''World Literature Today'', 95(2).
== کتابشناسی ==
<references />


20.  Sönmez, B. (2022). Interview in ''The Guardian'': “Writing as Resistance.”
== منبع اصلی ==
حکیم پور، علی(1397). نگاهی به ترکیه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی.


21.  Toptaş, H. A. (2019). “The Shadowless: A Writer’s Note.” ''Asymptote Journal''.
== نویسنده مقاله ==
علی حکیم پور


22.  Pultar, G. (2014). ''Imagined Identities: Identity Formation in the Age of Globalization''. Syracuse University Press.
ویرایش: دانشنامه ملل
[[رده:شخصیت ها و نویسندگان شاخص ادبی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۴۱

ادبیات ترکیه از مرحله شفاهی تا ادبیات پست‌مدرن معاصر، پیوسته تحت تأثیر شخصیت‌های ادبی تعیین‌کننده‌ای قرار گرفته‌است که هر یک در ساختن و سامان‌دهی سنت‌های شعری، نثری، و نظریه‌پردازی ادبی نقش بنیادین داشته‌اند. در این نوشتار، برجسته‌ترین شخصیت‌های ادبی از دوره کلاسیک عثمانی تا دوران جمهوری و ادبیات جهانی معرفی و تحلیل می‌شوند.

مقدمه

ادبیات ترکیه دارای پیوستاری چندلایه است که از ادبیات شفاهی، شعر دیوانی و عرفانی تا ادبیات نو، رمان مدرن و جریان پست‌مدرن امتداد یافته‌است. شخصیت‌هایی که در این مسیر نقش‌آفرینی کرده‌اند، تنها تولیدکننده آثار ادبی نبوده‌اند؛ بلکه بسیاری از آنان نوآوران زبانی، حاملان گفتمان‌های اجتماعی، نظریه‌پردازان فرهنگی و حتی معماران هویت ملی محسوب می‌شوند[۱]. بنابراین شناخت ادبیات ترکیه بدون بررسی کارنامه این افراد امکان‌پذیر نیست.

شخصیت‌های کلیدی دوره کلاسیک عثمانی

فضولی بغدادی (Fuzûlî)

فضولی یکی از مهم‌ترین شاعران ترک‌زبان است که در سه زبان فارسی، عربی و ترکی عثمانی شعر می‌سرود. شاهکار او لیلی و مجنون در زمره برجسته‌ترین مثنوی‌های عاشقانه جهان ترک است‌[۲]. فضولی توانست زبان ترکی را از سطح یک زبان درباری تقلیدی به زبانی دارای عمق احساسی و عرفانی ارتقا دهد. نثر او نیز—به‌ویژه شکایت‌نامه—نمونه‌ای زنده از طنز سیاسی–اجتماعی در دوره صفوی و عثمانی است[۳].

باقی (Bâkî)

باقی، ملقب به «سلطان‌الشعرای عثمانی»، شاعر رسمی سلطان سلیمان قانونی بود و توانست سبک فاخر دیوانی را به اوج رساند. اشعار او سرشار از موسیقی عروضی دقیق، تصویرپردازی ظریف و زبان فاخر است[۴]. باقی نماینده دوره‌ای است که شعر دیوانی در آن به نهایت نظام‌مندشدن زیبایی‌شناختی رسیده بود.

ندیم (Nedîm) و سبک لاله

ندیم چهره شاخص «دوره لاله» است؛ عصری که با گسترش فرهنگ شهری، زیبایی‌گرایی و شادخواری همراه بود. او طنز، زبان عامیانه و تصویرهای شهری را وارد شعر کرد و بر خلاف شاعران متقدم، معشوق و مناسبات انسانی را در بستر زندگی روزمره بازنمایی نمود[۵].

شیخ غالب (Şeyh Galib)

مهم‌ترین شاعر مکتب مولوویه و نویسنده مثنوی حُسْن و عشق است. غالب با گفتمان عرفانی، پیچیدگی معنایی و نمادپردازی گسترده، شعر دیوانی را وارد مرحله‌ای جدید کرد که بعدها در ادبیات عرفانی ترکی و فارسی اثر گذاشت[۶].

شخصیت‌های کلیدی دوره تنظیمات و ظهور ادبیات نو

ابراهیم شیناسی (İbrahim Şinasi)

شیناسی را بنیان‌گذار نثر مدرن ترکیه می‌دانند. او با تأسیس نخستین روزنامه‌های خصوصی و نوشتن نمایش‌نامه Şair Evlenmesi، زبان ادبی عثمانی را از ساختار سنگین دیوانی به زبانی ساده‌تر و کاربردی تبدیل کرد[۷]. او نخستین چهره‌ای است که ایده «ادبیات برای جامعه» را مطرح کرد.

نامق کمال (Namık Kemal)

از برجسته‌ترین روشنفکران و نویسندگان سیاسی–ادبی دوره تنظیمات است. آثار او همچون وطن یحیی و نمایش‌نامه وطن یا مرگ، مفاهیم وطن‌دوستی، آزادی، قانون اساسی و عدالت را وارد ادبیات ترکی کرد[۸]. نامق کمال پیوند میان ادبیات و گفتمان سیاسی را ایجاد کرد.

ضیا پاشا (Ziya Paşa)

ضیا پاشا نظریه‌پرداز ساده‌نویسی زبانی و منتقد ساختار سنتی ادبیات دیوانی بود. او بر این باور بود که ادبیات باید به زبان مردم سخن بگوید و به همین دلیل نقش مهمی در گذار ادبیات به صورت‌بندی مدرن داشت[۹].

عبدالحق حامد طارقان برگرفته از سایت soylentidergi قابل بازیابی از https://www.soylentidergi.com/abdulhak-hamit-tarhan-ve-asklari/

عبدالحق حامد طارقان (Abdülhak Hâmid Tarhan)

او آغازگر ادبیات نمایشی مدرن در عثمانی است. نمایش‌نامه‌هایش مانند Tarık و Nesteren تلفیقی از رمانتیسم غربی و میراث شرقی‌اند‌[۱۰].

نویسندگان کلیدی دوره جمهوری

یاشار کمال (Yaşar Kemal)

نویسنده رئالیسم اجتماعی و مهم‌ترین چهره در ادبیات دهقانی–حماسی ترکیه. رمان اینجه‌ممد او بازتولیدی از حماسه‌های شفاهی آناتولی است، اما در قالب رئالیستی مدرن‌[۱۱]. یاشار کمال نماینده ادبیاتی است که درد مردم، محرومیت و مقاومت را روایت می‌کند.

اورهان کمال (Orhan Kemal)

روایت‌گر زندگی طبقه کارگر و مهاجران شهری. نثر او ساده، صمیمی و متمرکز بر رئالیسم اجتماعی است. آثارش نقش مهمی در ثبت آسیب‌های اجتماعی دوران صنعتی‌شدن ترکیه دارد[۱۲].

صباح‌الدین علی (Sabahattin Ali)

نویسنده رمان Madonna in a Fur Coat که یکی از پرخواننده‌ترین آثار ادبیات معاصر ترکیه است. او با نگاهی روان‌شناختی و انسان‌گرایانه به روابط انسانی نگریست و در ادبیات ترکی جریان جدیدی ایجاد کرد[۱۳].

احمد حمدی تانپینار (Ahmet Hamdi Tanpınar)

یکی از مهم‌ترین متفکران هویت فرهنگی جمهوری. اثر او زمان تنظیم نمی‌شود و رمان مؤسسه تنظیم زمان با مضامین زمان، حافظه، سنت و مدرنیته شناخته می‌شود[۱۴].

اوغوز آتای (Oğuz Atay)

پیشران ادبیات مدرن و نویسنده رمان توتونامایانلار. آتای با روایت چندصدایی، فروپاشی سوژه، زبان گسسته و طنز تلخ، ادبیات ترکی را وارد دوره مدرن/پساتجدد کرد[۱۵].

نویسندگان پست‌مدرن و معاصر

اورهان پاموک برگرفته از سایت ایران کتاب قابل بازیابی از https://www.iranketab.ir/profile/19-orhan-pamuk

اورهان پاموک (Orhan Pamuk)

برنده جایزه نوبل ادبیات (2006).

پاموک با آثاری چون نام من سرخ، برف و چیزهای عجیب در سرم ترکیبی از:

  • فراداستان
  • تاریخ‌نگاری ادبی
  • هویت شرق–غرب
  • روایت چندلایه

را ارائه می‌کند و ادبیات ترکیه را وارد عرصه جهانی ساخته است[۱۶].

الیف شفق (Elif Şafak)

نویسنده مهاجرت، جنسیت، چندفرهنگی‌بودن و بحران هویت. آثار او مانند ملت عشق و سه دختر حوّا در سطح جهانی خوانده می‌شوند. شفق نماینده ادبیات چندزبانه و سیّال است[۱۷].

برهان سونمز (Burhan Sönmez)

رمان‌نویس فلسفی–سیاسی و عضو هیئت رئیسه «پن بین‌الملل». آثار او چون استانبول، استانبول ترکیبی از روایت، فلسفه و تاریخ هستند[۱۸].

حسن علی توپتاش (Hasan Ali Toptaş)

نویسنده رئالیسم جادویی و سبک مینیمال؛ آثار او مانند سایه‌ها نماینده رویکردی شاعرانه و استعاری به زندگی معاصرند[۱۹].

جمع‌بندی

شخصیت‌های ادبی ترکیه در طول تاریخ، نقش‌های متفاوت اما تکمیل‌کننده‌ای ایفا کرده‌اند:

  • شاعران کلاسیک، زیباشناسی سلطنتی و عرفانی را تثبیت کردند.
  • روشنفکران دوره تنظیمات، ادبیات را وارد حوزه عمومی کردند.
  • نویسندگان دوره جمهوری، درد اجتماعی را روایت کردند.
  • نویسندگان پست‌مدرن، ادبیات ترکیه را جهانی کردند.

این پویایی نشان می‌دهد که ادبیات ترکیه نه یک سیستم بسته، بلکه میدانی پویا از هویت‌سازی، مقاومت، نوآوری و بازخوانی سنت است[۲۰].

نیز نگاه کنید به

ادبیات در ترکیه؛ خط و زبان در ترکیه؛ مطالعات و آثار علمی برجسته در زمینه خط، زبان و ادبیات ترکیه؛ رویدادهای شاخص ادبی ترکیه

کتابشناسی

  1. ↑ Halman, T. S. (Ed.). (2013). The Turkish Muse: Views & Reviews, 1960s–1990s. Syracuse University Press.
  2. ↑ Andrews, W. G. (2009). An Introduction to Ottoman Poetry. Bibliotheca Islamica.
  3. ↑ Tanpınar, A. H. (2014). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi (rev. ed.). Dergâh Yayınları.
  4. ↑ Bombaci, A. (1968). Storia della letteratura turca. Sansoni.
  5. ↑ Gibb, E. J. W. (1904). A History of Ottoman Poetry (Vol. 3). Luzac & Co.
  6. ↑ İpekten, H. (1993). Bâkî: Hayatı ve Şiirleri. Akçağ Yayınları.
  7. ↑ Holbrook, V. R. (1994). The Unreadable Shores of Love: Turkish Modernity and Mystic Romance. University of Texas Press.
  8. ↑ Şentürk, A. A. (2007). Şeyh Galib: Hüsn ü Aşk. Yapı Kredi Yayınları.
  9. ↑ Okay, O. (2008). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. Dergâh Yayınları.
  10. ↑ Enginün, İ. (1998). Namık Kemal. Dergâh Yayınları.
  11. ↑ Kaplan, M. (1988). Ziya Paşa: Hayatı ve Eserleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  12. ↑ Tanpınar, A. H. (1944). Abdülhak Hâmid’in Şiiri. Remzi Kitabevi.
  13. ↑ Bezirci, A. (1990). Yaşar Kemal: İnceleme. Cem Yayınevi.
  14. ↑ Moran, B. (1983). Orhan Kemal: Toplumsal Bir Yazar. İletişim Yayınları.
  15. ↑ Tosun, N. (2018). Sabahattin Ali: Bir Yazarın Hayatı ve Eserleri. İletişim Yayınları.
  16. ↑ Parla, J. (2004). Ahmet Hamdi Tanpınar: Zaman ve Mekân. Yapı Kredi Yayınları.
  17. ↑ Göknar, E. (2008). “Oğuz Atay’s Tutunamayanlar: The Postmodern Subject.” Journal of Turkish Literature, 5.
  18. ↑ Göknar, E. (2013). Orhan Pamuk, Secularism and Blasphemy: The Politics of the Turkish Novel. Routledge.
  19. ↑ Shafak, E. (2021). “The Politics of Fiction in Turkey.” World Literature Today, 95(2).
  20. ↑ Sönmez, B. (2022). Interview in The Guardian: “Writing as Resistance.”

منبع اصلی

حکیم پور، علی(1397). نگاهی به ترکیه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی.

نویسنده مقاله

علی حکیم پور

ویرایش: دانشنامه ملل

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=شخصیت‌ها_و_نویسندگان_شاخص_ادبی_ترکیه&oldid=83469»