اسلام و مسلمانان روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:


=== وضعیت عمومی مسلمانان ===
=== وضعیت عمومی مسلمانان ===
طبق برخی آمارها هم اکنون شمار مسلمانان روسیه بیش از 20 میلیون نفر ذکر شده است که 8/13% از جمعیت 145 میلیون نفری فدراسیون [[روسیه]] را شامل می‌شوند. با وجود شمار بالای جمعیت مسلمانان [[روسیه]]، آن‌ها در تشکیل هویت رسمی نقشی ندارند. این در حالی است که [[جمعیت روسیه]] به 130 تا 135 میلیون در 2015 کاهش خواهد یافت و با رشد جمعیت کنونی، تا آن زمان ممکن است جمعیت مسلمانان [[روسیه]] به 15 تا 17 درصد کل جمعیت [[روسیه]] ـ بدون احتساب مهاجران مسلمان برسد یا حتی از مسیحیان ارتدوکس هم بیشتر شود؛ زیرا بر اساس آمارهای رسمی دولت [[روسیه]]، جمعیت اسلاوهای [[روسیه]] هر ساله حدود یک میلیون نفر کاهش می‌یابد ولی [[جمعیت روسیه|جمعیت]] خانواده‌های مسلمان به دلیل علاقه آنان به داشتن فرزندان بیشتر همواره در حال افزایش بوده است. بر اساس پیش‌بینی جامعه شناسان روس، در سال 2020 از هر 5 شهروند روس، یک نفر مسلمان خواهد بود. این افزایش جمعیت در شهرهای مرکزیِ بزرگِ [[روسیه]] بسیار ملموس خواهد بود. برای نمونه، جمعیت مسلمان [[مسکو]] در 1989، 250 هزار نفر بود که در دهه 1990 به یک میلیون نفر رسید. این در حالی بود که سیاست‌های تبعیض علیه مسلمانان به شدت اجرا می‌شد. ساده‌ترین نمونه آن، اخراج هزاران مسلمان مهاجر از مسکو بود<ref>حسینی، سیده مطهره(1389)، تقابل نهادی در جامعه مسلمانان روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70، تابستان. ص27.</ref>.
طبق برخی آمارها هم اکنون شمار مسلمانان روسیه بیش از 20 میلیون نفر ذکر شده است که 8/13% از جمعیت 145 میلیون نفری فدراسیون [[روسیه]] را شامل می‌شوند. با وجود شمار بالای جمعیت مسلمانان [[روسیه]]، آن‌ها در تشکیل هویت رسمی نقشی ندارند. این در حالی است که [[جمعیت روسیه]] به 130 تا 135 میلیون در 2015 کاهش خواهد یافت و با رشد جمعیت کنونی، تا آن زمان ممکن است جمعیت مسلمانان [[روسیه]] به 15 تا 17 درصد کل جمعیت [[روسیه]] ـ بدون احتساب مهاجران مسلمان برسد یا حتی از مسیحیان ارتدوکس هم بیشتر شود؛ زیرا بر اساس آمارهای رسمی دولت [[روسیه]]، جمعیت اسلاوهای [[روسیه]] هر ساله حدود یک میلیون نفر کاهش می‌یابد ولی [[جمعیت روسیه|جمعیت]] خانواده‌های مسلمان به دلیل علاقه آنان به داشتن فرزندان بیشتر همواره در حال افزایش بوده است. بر اساس پیش‌بینی جامعه شناسان روس، در سال 2020 از هر 5 شهروند روس، یک نفر مسلمان خواهد بود. این افزایش جمعیت در شهرهای مرکزیِ بزرگِ [[روسیه]] بسیار ملموس خواهد بود. برای نمونه، جمعیت مسلمان [[مسکو]] در 1989، 250 هزار نفر بود که در دهه 1990 به یک میلیون نفر رسید. این در حالی بود که سیاست‌های تبعیض علیه مسلمانان به شدت اجرا می‌شد. ساده‌ترین نمونه آن، اخراج هزاران مسلمان مهاجر از مسکو بود<ref>حسینی، سیده مطهره(1389 تابستان)، تقابل نهادی در جامعه مسلمانان روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70. ص27.</ref>.


بیشتر مسلمان‌های [[روسیه]] در جمهوری‌های خودمختار تاتارستان، داغستان و باشقیرستان در بخش میانه ولگا و جمهوری‌های چچن، اینگوش، استیای شمالی، کاباردینا بالکاریا و داغستان در قفقاز شمالی متمرکز هستند. در مجموع بیش از چهل گروه قومی از اقوام ساکن [[روسیه]] مسلمانند. در سال‌های اخیر روند بازگشت به اسلام در [[روسیه]] افزایش یافته است<ref>حسینی، سیده مطهره(1391)، مسلمانان روسیه، تهران، انتشارات ابرار معاصر تهران. ص39.</ref>. پیروان [[تشیع در روسیه]] بسیار اندک هستند و گروه‌های کوچک [[تشیع در روسیه|شیعیان]] در داغستان و شهرهای کرانه سفلای رود ولگا زندگی می‌کنند و اکثریت آذری‌های مقیم [[روسیه]] نیز شیعه هستند و از پیروان اهل تسنن تنها مذاهب حنفی و شافعی در [[روسیه]] زندگی می‌کنند. جوامع نسبتاً کوچک [[یهودی ها در روسیه|یهودی]]، [[مسیحیت در روسیه|مسیحیان]] و پروتستان، کاتولیک و بودایی نیز در [[روسیه]] وجود دارد. رشد تعداد پیروان ادیان خارجی باعث نگرانی قانون‌گذاران روس شد. در سال 1997 حکومت قانون آزادی دینی سال 1990 را مورد تجدید نظر قرار داد تا به این ترتیب مذاهب را به دو بخش ادیان سنتی [[روسیه]] و ادیان غریبه تقسیم کند.
بیشتر مسلمان‌های [[روسیه]] در جمهوری‌های خودمختار تاتارستان، داغستان و باشقیرستان در بخش میانه ولگا و جمهوری‌های چچن، اینگوش، استیای شمالی، کاباردینا بالکاریا و داغستان در قفقاز شمالی متمرکز هستند. در مجموع بیش از چهل گروه قومی از اقوام ساکن [[روسیه]] مسلمانند. در سال‌های اخیر روند بازگشت به اسلام در [[روسیه]] افزایش یافته است<ref>حسینی، سیده مطهره(1391)، مسلمانان روسیه، تهران، انتشارات ابرار معاصر تهران. ص39.</ref>. پیروان [[تشیع در روسیه]] بسیار اندک هستند و گروه‌های کوچک [[تشیع در روسیه|شیعیان]] در داغستان و شهرهای کرانه سفلای رود ولگا زندگی می‌کنند و اکثریت آذری‌های مقیم [[روسیه]] نیز شیعه هستند و از پیروان اهل تسنن تنها مذاهب حنفی و شافعی در [[روسیه]] زندگی می‌کنند. جوامع نسبتاً کوچک [[یهودی ها در روسیه|یهودی]]، [[مسیحیت در روسیه|مسیحیان]] و پروتستان، کاتولیک و بودایی نیز در [[روسیه]] وجود دارد. رشد تعداد پیروان ادیان خارجی باعث نگرانی قانون‌گذاران روس شد. در سال 1997 حکومت قانون آزادی دینی سال 1990 را مورد تجدید نظر قرار داد تا به این ترتیب مذاهب را به دو بخش ادیان سنتی [[روسیه]] و ادیان غریبه تقسیم کند.
خط ۱۴: خط ۱۴:
پس از فروپاشی نظام شوروی سیل مبلغان اسلامی به مناطق مسلمان نشین روان شد، آن‌ها مردم را ناگهان در یک فضای ایدئولوژیک قرار دادند و با تشویق‌های کفر ستیزی و مبارزه مسلحانه، جو ناخوشایندی را بر منطقه حکمفرما کردند که نتایج این اعمال را در تاجیکستان، داغستان و به خصوص در چچن شاهد بودیم. این گروه‌ها علاوه بر ایدئولوژی جنگ، مردم را نیز مسلح کرده بودند با این همه تبلیغات این گروه‌ها نتوانستند جای مسجد و امام مسجد را برای مردم بگیرند و مردم همچنان برای مشکلات دینی خود به مساجد مراجعه می‌کنند. وضع مسلمانان در آغاز و پایان قرن بیستم بسیار تفاوت کرده است، در سال‌های 1917 مسلمانان در جوامع محدود زندگی می‌کردند. یکدیگر را مومن می‌دانستند و از تولد تا مرگ در خانه مدرسه و جامعه آموزش‌های دینی می‌دیدند و با اسلام آشنا می‌شدند و با تربیت دینی آشنا بودند. اما در حال حاضر بر اثر تبلیغات ضد دینی و ممنوعیت تظا[[هرات]] دینی بسیاری از مسلمان زادگان خود را بی‌دین می‌شمارند و حتی اگر بی‌دین نباشند نظر خاصی نسبت به دین نداشته و از دستورات اسلام آگاهی ندارند. امروزه تدریس علوم دینی در مدارس عادی کشور ممنوع است و دولت، دین را از مدرسه جدا می‌داند و بسیاری از مسئولین مدارس، معلمین و والدین هم- به خاطر همان پیشینه فکری- با تدریس مسائل دینی مخالفند و حتی گروهی از این موضوع وحشت دارند.
پس از فروپاشی نظام شوروی سیل مبلغان اسلامی به مناطق مسلمان نشین روان شد، آن‌ها مردم را ناگهان در یک فضای ایدئولوژیک قرار دادند و با تشویق‌های کفر ستیزی و مبارزه مسلحانه، جو ناخوشایندی را بر منطقه حکمفرما کردند که نتایج این اعمال را در تاجیکستان، داغستان و به خصوص در چچن شاهد بودیم. این گروه‌ها علاوه بر ایدئولوژی جنگ، مردم را نیز مسلح کرده بودند با این همه تبلیغات این گروه‌ها نتوانستند جای مسجد و امام مسجد را برای مردم بگیرند و مردم همچنان برای مشکلات دینی خود به مساجد مراجعه می‌کنند. وضع مسلمانان در آغاز و پایان قرن بیستم بسیار تفاوت کرده است، در سال‌های 1917 مسلمانان در جوامع محدود زندگی می‌کردند. یکدیگر را مومن می‌دانستند و از تولد تا مرگ در خانه مدرسه و جامعه آموزش‌های دینی می‌دیدند و با اسلام آشنا می‌شدند و با تربیت دینی آشنا بودند. اما در حال حاضر بر اثر تبلیغات ضد دینی و ممنوعیت تظا[[هرات]] دینی بسیاری از مسلمان زادگان خود را بی‌دین می‌شمارند و حتی اگر بی‌دین نباشند نظر خاصی نسبت به دین نداشته و از دستورات اسلام آگاهی ندارند. امروزه تدریس علوم دینی در مدارس عادی کشور ممنوع است و دولت، دین را از مدرسه جدا می‌داند و بسیاری از مسئولین مدارس، معلمین و والدین هم- به خاطر همان پیشینه فکری- با تدریس مسائل دینی مخالفند و حتی گروهی از این موضوع وحشت دارند.


جریان دیگری که در سال‌های اخیر در میان مردم مسلمان [[روسیه]] اثر گذار بوده، [[وهابیت در روسیه|وهابیت]] است. از بین چهار فرقه اهل سنت، شافعی (در میان مسلمانان قفقاز شمالی) و حنفی بیشتر مسلمانان [[روسیه]] را شامل می‌شود و مالکی و حنبلی پیروی ندارد. طی سال‌های اخیر ایده‌های [[وهابیت در روسیه|وهابیت]] توسط مبلغین در کشورهای مختلف اشاعه داده شده است. در مناطق مرکزی [[روسیه]] روحانیون توانستند با استقرار این گروه‌ها مبارزه کنند اما در مناطقی مانند چچن و تا حدودی داغستان این گروه‌ها موفق شدند برای خود پایگاه‌هایی برقرار کنند. عقاید متعصبانه این گروه‌ها باعث بروز اختلافاتی بین آن‌ها و دیگر مسلمانان شد که تا این زمان سابقه نداشت، و زمانی این اختلافات به اوج می‌رسید که طرفداران این فرقه‌ها بخاطر تعصبات شدید دینی اقدام به ترور کرده حقانیت خود را به وسیله قتل مخالفین ثابت کردند و همین امر باعث نمایان کردن چهره خشن از دین و بروز اختلافات شدید شد حتی گاهی کسانی را که تنها به وظایف دینی عمل می‌کردند وهابی می‌خواندند و رسانه‌ها برای بدنام کردن رهبران دینی آن‌ها را به وهابی گری متهم می کردند<ref>امیراحمدیان، (1386).ص36.</ref>.
جریان دیگری که در سال‌های اخیر در میان مردم مسلمان [[روسیه]] اثر گذار بوده، [[وهابیت در روسیه|وهابیت]] است. از بین چهار فرقه اهل سنت، شافعی (در میان مسلمانان قفقاز شمالی) و حنفی بیشتر مسلمانان [[روسیه]] را شامل می‌شود و مالکی و حنبلی پیروی ندارد. طی سال‌های اخیر ایده‌های [[وهابیت در روسیه|وهابیت]] توسط مبلغین در کشورهای مختلف اشاعه داده شده است. در مناطق مرکزی [[روسیه]] روحانیون توانستند با استقرار این گروه‌ها مبارزه کنند اما در مناطقی مانند چچن و تا حدودی داغستان این گروه‌ها موفق شدند برای خود پایگاه‌هایی برقرار کنند. عقاید متعصبانه این گروه‌ها باعث بروز اختلافاتی بین آن‌ها و دیگر مسلمانان شد که تا این زمان سابقه نداشت، و زمانی این اختلافات به اوج می‌رسید که طرفداران این فرقه‌ها بخاطر تعصبات شدید دینی اقدام به ترور کرده حقانیت خود را به وسیله قتل مخالفین ثابت کردند و همین امر باعث نمایان کردن چهره خشن از دین و بروز اختلافات شدید شد حتی گاهی کسانی را که تنها به وظایف دینی عمل می‌کردند وهابی می‌خواندند و رسانه‌ها برای بدنام کردن رهبران دینی آن‌ها را به وهابی گری متهم می کردند<ref>امیراحمدیان، بهرام، (1386 بهار). اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، شماره2. ص36.</ref>.


=== مناطق سکونت مسلمانان ===
=== مناطق سکونت مسلمانان ===
مسلمانان [[روسیه]] در مناطق مختلف این کشور پراکنده بوده و بیشترین تمرکز جمعیتی آن‌ها در منطقه قفقاز شمالی و ولگای مرکزی است. شهر مسکو نیز بزرگترین جمعیت مسلمان [[روسیه]] را در خود جای داده است. بر اساس برآوردهای غیر رسمی، در [[مسکو|شهر مسکو]] حدود یک میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. در منطقه «پاولژیه» (سواحل رودخانه ولگا) اسلام تقریباً صد سال جلوتر از گرایش [[روسیه]] به شاخه ارتدوکس مسیحیت به عنوان مذهب رسمی، وجود داشته است. معمولا تمرکز جمعیتی و هویتی مسلمانان بیشتر در قفقاز شمالی (یا [[روسیه]] جنوبی) و منطقه ولگا- اورال است. بزرگ‌ترین منطقه مسلمان نشین در مركز ولگا– اورال در جمهوری‌های تاتارستان و باشقیرستان قرار دارد كه شمار جمعیت مسلمان آن حدود 4 میلیون نفر است. در قفقاز شمالی اسلام، کیشِ بیشتر مردم داغستان، اینگوش، چچن، کاباردینو- بالكار و قره چای- چركسا ست. بدین ترتیب مسلمانان اكثریت را در هفت بخش از هشت بخش فدراسیون [[روسیه]] تشكیل می‌دهند: تاتارستان، باشقیرستان، چچن، داغستان، اینگوش، کاباردینو- بالكار و قره چای- چركس. تقریبا 2/3 میلیون مسلمان در [[روسیه]] مركزی زندگی می‌كنند. به علاوه بین 2 تا 3 میلیون مسلمان در داخل یا اطراف مسكو و سن پترزبورگ زندگی می‌كنند. افزون بر آن، در سیبری و شرق دور نیز مسلمانان ساکن هستند. به طور کلی، دو جمهوری تاتارستان و داغستان، بزرگ‌ترین مسلمان نشین‌های فدراتیو [[روسیه]] هستند. در عین حال مردم این دو جمهوری و جمهوری‌های منطقه ولگا- اورال و [[روسیه]] مرکزی، بومیان [[روسیه]] هستند که پا به پای روس – اسلاوها در تاریخ این سرزمین حضور داشته اند<ref>حسینی، سیده مطهره(1389)، تقابل نهادی در جامعه مسلمانان روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70، تابستان. ص28.</ref>.
مسلمانان [[روسیه]] در مناطق مختلف این کشور پراکنده بوده و بیشترین تمرکز جمعیتی آن‌ها در منطقه قفقاز شمالی و ولگای مرکزی است. شهر مسکو نیز بزرگترین جمعیت مسلمان [[روسیه]] را در خود جای داده است. بر اساس برآوردهای غیر رسمی، در [[مسکو|شهر مسکو]] حدود یک میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. در منطقه «پاولژیه» (سواحل رودخانه ولگا) اسلام تقریباً صد سال جلوتر از گرایش [[روسیه]] به شاخه ارتدوکس مسیحیت به عنوان مذهب رسمی، وجود داشته است. معمولا تمرکز جمعیتی و هویتی مسلمانان بیشتر در قفقاز شمالی (یا [[روسیه]] جنوبی) و منطقه ولگا- اورال است. بزرگ‌ترین منطقه مسلمان نشین در مركز ولگا– اورال در جمهوری‌های تاتارستان و باشقیرستان قرار دارد كه شمار جمعیت مسلمان آن حدود 4 میلیون نفر است. در قفقاز شمالی اسلام، کیشِ بیشتر مردم داغستان، اینگوش، چچن، کاباردینو- بالكار و قره چای- چركسا ست. بدین ترتیب مسلمانان اكثریت را در هفت بخش از هشت بخش فدراسیون [[روسیه]] تشكیل می‌دهند: تاتارستان، باشقیرستان، چچن، داغستان، اینگوش، کاباردینو- بالكار و قره چای- چركس. تقریبا 2/3 میلیون مسلمان در [[روسیه]] مركزی زندگی می‌كنند. به علاوه بین 2 تا 3 میلیون مسلمان در داخل یا اطراف مسكو و سن پترزبورگ زندگی می‌كنند. افزون بر آن، در سیبری و شرق دور نیز مسلمانان ساکن هستند. به طور کلی، دو جمهوری تاتارستان و داغستان، بزرگ‌ترین مسلمان نشین‌های فدراتیو [[روسیه]] هستند. در عین حال مردم این دو جمهوری و جمهوری‌های منطقه ولگا- اورال و [[روسیه]] مرکزی، بومیان [[روسیه]] هستند که پا به پای روس – اسلاوها در تاریخ این سرزمین حضور داشته اند<ref>حسینی، سیده مطهره(1389 تابستان)، تقابل نهادی در جامعه مسلمانان روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70. ص28.</ref>.


طبق آخرین سرشماری عمومی که در سال 2002 صورت گرفت، تعداد پیروان اسلام (براساس مناطق مسلمان نشین [[روسیه]]) حدود14.5 میلیون نفر است. این رقم شامل تاتارها (پنج میلیون و پانصد و پنجاه و هشت هزار نفر)؛ باشقیرها( 1.673.800 )، چچن‌ها (1.361.000)، آورای‌ها (757.100 )؛ قزاق‌ها(665.100)؛ آذربایجانی ها(621.500 )؛ کاباردین ها (520.100 )؛ دارگین ها(510.200) ؛ کومیک ها (422.500)؛اینگوش ها(411.800)، لزگین و اقوام دیگر می شود. در مجموع 12.491.100 نفر به اضافه نمایندگان اقوام دیگر که در بالا ذکر نشده اند. این در حالی است که بنا به ارزیابی شورای مفتیان [[روسیه]]، در کشور بیش از23 میلیون مسلمان از 38 قوم مختلف وجود دارند. بنا به گزارش اداره دینی مسلمانان در بخش اروپایی [[روسیه]]، در استان مسکو بیش از سه میلیون مسلمان و در خود شهر مسکو حدود یک و نیم تا دو میلیون مسلمان سکونت دارند. اکثر مسلمانان [[روسیه]] از اهل تسنن (شاخه های حنفی و شافعی) هستند. در پریرلژیه داخل [[روسیه]] و سیبری اکثر مسلمانان از شاخه حنفی و در قفقاز (غیر از آذربایجانی‌ها) شافعی هستند. پیروان شاخه‌های حنبلی بسیارکم‌اند و از شاخه‌های مالکی تقریباً وجود ندارد. اکثر شیعه‌های جعفری را آذربایجانی‌ها (حدود دو میلیون نفر) تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، در شمال قفقاز چندین مسلک صوفیه نیز وجود دارد<ref>امیراحمدیان، (1386). ص32-33.</ref>. در مجموع می‌توان مهم‌ترین مناطق سکونت مسلمانان در [[روسیه]] را به شرح زیر دانست.
طبق آخرین سرشماری عمومی که در سال 2002 صورت گرفت، تعداد پیروان اسلام (براساس مناطق مسلمان نشین [[روسیه]]) حدود14.5 میلیون نفر است. این رقم شامل تاتارها (پنج میلیون و پانصد و پنجاه و هشت هزار نفر)؛ باشقیرها( 1.673.800 )، چچن‌ها (1.361.000)، آورای‌ها (757.100 )؛ قزاق‌ها(665.100)؛ آذربایجانی ها(621.500 )؛ کاباردین ها (520.100 )؛ دارگین ها(510.200) ؛ کومیک ها (422.500)؛اینگوش ها(411.800)، لزگین و اقوام دیگر می شود. در مجموع 12.491.100 نفر به اضافه نمایندگان اقوام دیگر که در بالا ذکر نشده اند. این در حالی است که بنا به ارزیابی شورای مفتیان [[روسیه]]، در کشور بیش از23 میلیون مسلمان از 38 قوم مختلف وجود دارند. بنا به گزارش اداره دینی مسلمانان در بخش اروپایی [[روسیه]]، در استان مسکو بیش از سه میلیون مسلمان و در خود شهر مسکو حدود یک و نیم تا دو میلیون مسلمان سکونت دارند. اکثر مسلمانان [[روسیه]] از اهل تسنن (شاخه های حنفی و شافعی) هستند. در پریرلژیه داخل [[روسیه]] و سیبری اکثر مسلمانان از شاخه حنفی و در قفقاز (غیر از آذربایجانی‌ها) شافعی هستند. پیروان شاخه‌های حنبلی بسیارکم‌اند و از شاخه‌های مالکی تقریباً وجود ندارد. اکثر شیعه‌های جعفری را آذربایجانی‌ها (حدود دو میلیون نفر) تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، در شمال قفقاز چندین مسلک صوفیه نیز وجود دارد<ref>امیراحمدیان، بهرام، (1386 بهار). اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، شماره2. ص32-33.</ref>. در مجموع می‌توان مهم‌ترین مناطق سکونت مسلمانان در [[روسیه]] را به شرح زیر دانست.


منطقه ساراتف. در حال حاضر حدود 7% جمعیت کل منطقه ساراتف ( 180 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند. مسلمانان این منطقه بیشتر تاتارها و قزاق‌ها هستند. در این منطقه حدود 30 سازمان اسلامی به ثبت رسیده است. تمام جوامع مسلمان منطقه ساراتف زیر نظر اداره روحانیت مسلمانان پاولژ فعالیت می‌کنند. اکثر مسلمانان این منطقه در جنوب و شرق- راونسکی، کراسنوکوتسک، پرلوبسک، ازینسک، ناوااوزنسکی، آلکساندروا- گایسکی، پیترسک و فتودوروفسکی، متمرکز هستند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص24.</ref>.
منطقه ساراتف. در حال حاضر حدود 7% جمعیت کل منطقه ساراتف ( 180 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند. مسلمانان این منطقه بیشتر تاتارها و قزاق‌ها هستند. در این منطقه حدود 30 سازمان اسلامی به ثبت رسیده است. تمام جوامع مسلمان منطقه ساراتف زیر نظر اداره روحانیت مسلمانان پاولژ فعالیت می‌کنند. اکثر مسلمانان این منطقه در جنوب و شرق- راونسکی، کراسنوکوتسک، پرلوبسک، ازینسک، ناوااوزنسکی، آلکساندروا- گایسکی، پیترسک و فتودوروفسکی، متمرکز هستند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص24.</ref>.
خط ۳۱: خط ۳۱:
جمهوری تاتارستان. در حال حاضر حدود 54% جمعیت دو میلیون نفری این جمهوری را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتارها هستند. در این جمهوری بیش از 1000 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت می کند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص26.</ref>.
جمهوری تاتارستان. در حال حاضر حدود 54% جمعیت دو میلیون نفری این جمهوری را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتارها هستند. در این جمهوری بیش از 1000 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت می کند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص26.</ref>.


در منطقه جمهوری تاتارستان از قدیم و به طور مرسوم پیروان دو مذهب بزرگ یعنی اسلام و مسیحیت ارتدوکس در کنار هم زندگی کرده‌اند . از 1200 جماعت مذهبی در [[روسیه]]، 978 جماعت به مسلمانان اختصاص دارد. اسلام قدیمی‌ترین مذهب بوجود آمده در خاک تاتارستان بوده است. بنا به شواهد تاریخی، اجداد تاتارهای امروزی (بلغارها) در دهه‌های اول قرن نهم میلادی به اسلام گرویدند و این روند در سال 1922 با اعلام اسلام به عنوان مذهب اصلی در بولگاری ولگا کامل شد. در حال حاضر، در این جمهوری تمام شرایط برای تحکیم اسلام مهیا است. در سال 2001 در تاتارستان به طور رسمی حدود هزار مکتب خانه، بیش از ده‌ها مدرسه (حوزه علمیه) و تعداد بی‌شماری مسجد فعالیت می‌کردند. شبکه خبری اسلامی برای تبلیغات اسلام در این جمهوری دایره شده که به امر نشر و چاپ دوره‌ای کتب اسلامی به زبان‌های تاتاری و روسی مبادرت می‌ورزد. در تاتارستان دو اداره دینی مشغول فعالیت اند: یکی به عنوان نمایندگی اداره دینی مرکزی (شهر اوفا) و دیگری اداره دینی مستقل مسلمانان جوهوری تاتارستان، تربیت طلاب و اعزام آن‌ها، شرکت در احداث مساجد، برقراری ارتباط با سایر مراکز مذهبی از جمله در خارج از کشور و سازماندهی اعزام به حج از جمله فعالیت‌های آن‌ها محسوب می‌شود<ref>امیراحمدیان، (1386). ص34-35.</ref>.
در منطقه جمهوری تاتارستان از قدیم و به طور مرسوم پیروان دو مذهب بزرگ یعنی اسلام و مسیحیت ارتدوکس در کنار هم زندگی کرده‌اند . از 1200 جماعت مذهبی در [[روسیه]]، 978 جماعت به مسلمانان اختصاص دارد. اسلام قدیمی‌ترین مذهب بوجود آمده در خاک تاتارستان بوده است. بنا به شواهد تاریخی، اجداد تاتارهای امروزی (بلغارها) در دهه‌های اول قرن نهم میلادی به اسلام گرویدند و این روند در سال 1922 با اعلام اسلام به عنوان مذهب اصلی در بولگاری ولگا کامل شد. در حال حاضر، در این جمهوری تمام شرایط برای تحکیم اسلام مهیا است. در سال 2001 در تاتارستان به طور رسمی حدود هزار مکتب خانه، بیش از ده‌ها مدرسه (حوزه علمیه) و تعداد بی‌شماری مسجد فعالیت می‌کردند. شبکه خبری اسلامی برای تبلیغات اسلام در این جمهوری دایره شده که به امر نشر و چاپ دوره‌ای کتب اسلامی به زبان‌های تاتاری و روسی مبادرت می‌ورزد. در تاتارستان دو اداره دینی مشغول فعالیت اند: یکی به عنوان نمایندگی اداره دینی مرکزی (شهر اوفا) و دیگری اداره دینی مستقل مسلمانان جوهوری تاتارستان، تربیت طلاب و اعزام آن‌ها، شرکت در احداث مساجد، برقراری ارتباط با سایر مراکز مذهبی از جمله در خارج از کشور و سازماندهی اعزام به حج از جمله فعالیت‌های آن‌ها محسوب می‌شود<ref>امیراحمدیان، بهرام، (1386 بهار). اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، شماره2.  ص34-35.</ref>.


در سال 1992 اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان تاسیس شد که در حال حاضر ریاست آن بر عهده «عثمان حضرت اسحاق اف» است. [[دانشگاه اسلامی روسیه]] نیز در قازان هم فعالیت مذهبی و هم فعالیت غیر مذهبی دارد. قبل از هر چیز در آیین نامه این دانشگاه ایده اتحاد ساختارهای مذهبی و علمی، فدرال و منطقه‌ای جای گرفته است. اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان، شورای مفتیان روسیه و انستیتو تاریخ آکادمی علوم تاتارستان از موسسان این دانشگاه محسوب می‌شوند. در میان اقوام مسلمان، تاتارها بزرگترین جمعیت مسلمان [[روسیه]] را به خود اختصاص می دهند. در حال حاضر، اقوام تاتار به سه گروه اصلی منطقه‌ای تقسیم می‌شوند: تاتارهای ولگا و اورال، تاتارهای سیبری و تاتارهای آستاراخان. همه گروه‌های قومی تاتار، از میزان بالای شهر نشینی برخوردارند و روند شهر نشینی به ویژه در نیمه دوم قرن نوزدهم در میان آنان توسعه یافته است. تاتارها در میان مسلمانان [[روسیه]] علاقه بیشتری به تجدد طلبی و نوگرایی نشان می‌دهند و امتزاج بیشتری با قوم روس داشته، در مناصب دولتی نیز حضور فعال‌تری دارند. با آنکه تاتارستان در بخش اروپایی [[روسیه]] قرار دارد، به کارگرفتن واژه «اسلامی – اروپایی» (که غالباً در خصوص مسلمانان مهاجر یا تازه مسلمان اروپای غربی بکار می‌رود که جمعیت اندکی را شامل می‌شوند) برای تاتارها مناسب نیست؛ زیرا آنان از اقوام بومی با تاریخ طولانی و ریشه کهن در کشور [[روسیه]] محسوب می‌شوند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28.</ref>.
در سال 1992 اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان تاسیس شد که در حال حاضر ریاست آن بر عهده «عثمان حضرت اسحاق اف» است. [[دانشگاه اسلامی روسیه]] نیز در قازان هم فعالیت مذهبی و هم فعالیت غیر مذهبی دارد. قبل از هر چیز در آیین نامه این دانشگاه ایده اتحاد ساختارهای مذهبی و علمی، فدرال و منطقه‌ای جای گرفته است. اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان، شورای مفتیان روسیه و انستیتو تاریخ آکادمی علوم تاتارستان از موسسان این دانشگاه محسوب می‌شوند. در میان اقوام مسلمان، تاتارها بزرگترین جمعیت مسلمان [[روسیه]] را به خود اختصاص می دهند. در حال حاضر، اقوام تاتار به سه گروه اصلی منطقه‌ای تقسیم می‌شوند: تاتارهای ولگا و اورال، تاتارهای سیبری و تاتارهای آستاراخان. همه گروه‌های قومی تاتار، از میزان بالای شهر نشینی برخوردارند و روند شهر نشینی به ویژه در نیمه دوم قرن نوزدهم در میان آنان توسعه یافته است. تاتارها در میان مسلمانان [[روسیه]] علاقه بیشتری به تجدد طلبی و نوگرایی نشان می‌دهند و امتزاج بیشتری با قوم روس داشته، در مناصب دولتی نیز حضور فعال‌تری دارند. با آنکه تاتارستان در بخش اروپایی [[روسیه]] قرار دارد، به کارگرفتن واژه «اسلامی – اروپایی» (که غالباً در خصوص مسلمانان مهاجر یا تازه مسلمان اروپای غربی بکار می‌رود که جمعیت اندکی را شامل می‌شوند) برای تاتارها مناسب نیست؛ زیرا آنان از اقوام بومی با تاریخ طولانی و ریشه کهن در کشور [[روسیه]] محسوب می‌شوند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28.</ref>.
خط ۴۵: خط ۴۵:
منطقه نیژگارداسکی. در حال حاضر مسلمانان این منطقه 2% کل جمعیت (بیش از 60 هزار نفر) را تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتار هستند. در این منطقه بیش از 60 مرکز اسلامی ثبت شده است که عملاً تمامی آن‌ها تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه نیژگارادسکی فعالیت می‌کنند. اکثر این مراکز در مناطق جنوب شرقی واقع هستند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص29.</ref>.
منطقه نیژگارداسکی. در حال حاضر مسلمانان این منطقه 2% کل جمعیت (بیش از 60 هزار نفر) را تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتار هستند. در این منطقه بیش از 60 مرکز اسلامی ثبت شده است که عملاً تمامی آن‌ها تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه نیژگارادسکی فعالیت می‌کنند. اکثر این مراکز در مناطق جنوب شرقی واقع هستند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص29.</ref>.


منطقه ارنبورگ. در حال حاضر 17% کل جمعیت این منطقه (360 هزار نفر) را مسلمانان و عمدتاً تاتارها، باشقیرها و قزاق‌ها تشکیل می‌دهند. در این منطقه بیش از 130 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه ارنبورگ و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت دارند. مراکز اسلامی عمدتاً در تمام بخش‌های این منطقه به چشم می‌خورند، اما بزرگترین آن‌ها در شمال و جنوب شرقی قرار دارند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص29.</ref>(همان).
منطقه ارنبورگ. در حال حاضر 17% کل جمعیت این منطقه (360 هزار نفر) را مسلمانان و عمدتاً تاتارها، باشقیرها و قزاق‌ها تشکیل می‌دهند. در این منطقه بیش از 130 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه ارنبورگ و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت دارند. مراکز اسلامی عمدتاً در تمام بخش‌های این منطقه به چشم می‌خورند، اما بزرگترین آن‌ها در شمال و جنوب شرقی قرار دارند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص29.</ref>.


منطقه پنزنسک. در حال حاضر حدود 6% جمعیت کل این منطقه (حدود 90 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتارها هستند. در این منطقه بیش از 70 مرکز اسلامی تحت کنترل اداره واحد امور دینی مسلمانان منطقه پنزنسک و اداره روحانیت مسلمانان منطقه پنزنسک فعالیت می‌کنند. اکثر این مراکز اسلامی در شرق و جنوب شرقی واقع هستند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص30.</ref>.
منطقه پنزنسک. در حال حاضر حدود 6% جمعیت کل این منطقه (حدود 90 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتارها هستند. در این منطقه بیش از 70 مرکز اسلامی تحت کنترل اداره واحد امور دینی مسلمانان منطقه پنزنسک و اداره روحانیت مسلمانان منطقه پنزنسک فعالیت می‌کنند. اکثر این مراکز اسلامی در شرق و جنوب شرقی واقع هستند<ref>نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص30.</ref>.

نسخهٔ ‏۸ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۵۱

اسلام دومین دین بزرگ روسیه است و جمعیت مسلمانان روسیه در حدود 20 میلیون نفر است. این جمعیت که عمدتاً در منطقه قفقاز شمالی و مناطق مرکزی از شمال قزاقستان تا دریای سیاه ساکن هستند و تجربه 250 سال حاکمیت را بر روسیه در دوره تاتارها (اردوی زرین) از قرن چهاردهم تا شانزدهم دارند، دارای عمق استراتژیک گسترده‌ای در مناطق قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی، جنوب آسیا (افغانستان و پاکستان)، خلیج فارس و خاورمیانه می‌باشد. با توجه به گسترش اسلام گرایی در این مناطق و قدرت روز افزون اسلام گرایان و به قدرت رسیدن آن‌ها در دولت‌های منطقه، وحشت از مسلمانان را در روسیه ایجاد نموده است. از نگاه مسکو، همچنان که در زمان اشغال افغانستان، اسلام گرایان، دولت‌های منطقه و غرب در پیوند با یکدیگر، شوروی را در افغانستان شکست دادند و این موضوع در دهه 1990 به نوعی«قفقاز و بالکان» تداوم یافت، احتمال تکرار چنین سناریویی بجای آینده نیز وجود دارد.

مسکو برای جلوگیری از تکرار چنین سناریوی، کوشیده است تا با یک نگرش جدید به موضوع مسلمانان و جهان اسلام نگاه کند. لذا بسط روابط با کشورهای اسلامی عضویت ناظر در سازمان کنفرانس اسلامی، و تقویت روابط با جوامع اسلامی درون فدراسیون در دستور کار قرار گرفته است. روسیه با تخطئه مدل چچن، به تقویت و تبلیغ مدل تاتارستان برای بهره برداری داخلی و خارجی پرداخته است. از نظر پوتین، تاتارستان مدل اسلام معتدل است و می تواند سرمشقی برای روابط روسی- اسلامی باشد.

وضعیت عمومی مسلمانان

طبق برخی آمارها هم اکنون شمار مسلمانان روسیه بیش از 20 میلیون نفر ذکر شده است که 8/13% از جمعیت 145 میلیون نفری فدراسیون روسیه را شامل می‌شوند. با وجود شمار بالای جمعیت مسلمانان روسیه، آن‌ها در تشکیل هویت رسمی نقشی ندارند. این در حالی است که جمعیت روسیه به 130 تا 135 میلیون در 2015 کاهش خواهد یافت و با رشد جمعیت کنونی، تا آن زمان ممکن است جمعیت مسلمانان روسیه به 15 تا 17 درصد کل جمعیت روسیه ـ بدون احتساب مهاجران مسلمان برسد یا حتی از مسیحیان ارتدوکس هم بیشتر شود؛ زیرا بر اساس آمارهای رسمی دولت روسیه، جمعیت اسلاوهای روسیه هر ساله حدود یک میلیون نفر کاهش می‌یابد ولی جمعیت خانواده‌های مسلمان به دلیل علاقه آنان به داشتن فرزندان بیشتر همواره در حال افزایش بوده است. بر اساس پیش‌بینی جامعه شناسان روس، در سال 2020 از هر 5 شهروند روس، یک نفر مسلمان خواهد بود. این افزایش جمعیت در شهرهای مرکزیِ بزرگِ روسیه بسیار ملموس خواهد بود. برای نمونه، جمعیت مسلمان مسکو در 1989، 250 هزار نفر بود که در دهه 1990 به یک میلیون نفر رسید. این در حالی بود که سیاست‌های تبعیض علیه مسلمانان به شدت اجرا می‌شد. ساده‌ترین نمونه آن، اخراج هزاران مسلمان مهاجر از مسکو بود[۱].

بیشتر مسلمان‌های روسیه در جمهوری‌های خودمختار تاتارستان، داغستان و باشقیرستان در بخش میانه ولگا و جمهوری‌های چچن، اینگوش، استیای شمالی، کاباردینا بالکاریا و داغستان در قفقاز شمالی متمرکز هستند. در مجموع بیش از چهل گروه قومی از اقوام ساکن روسیه مسلمانند. در سال‌های اخیر روند بازگشت به اسلام در روسیه افزایش یافته است[۲]. پیروان تشیع در روسیه بسیار اندک هستند و گروه‌های کوچک شیعیان در داغستان و شهرهای کرانه سفلای رود ولگا زندگی می‌کنند و اکثریت آذری‌های مقیم روسیه نیز شیعه هستند و از پیروان اهل تسنن تنها مذاهب حنفی و شافعی در روسیه زندگی می‌کنند. جوامع نسبتاً کوچک یهودی، مسیحیان و پروتستان، کاتولیک و بودایی نیز در روسیه وجود دارد. رشد تعداد پیروان ادیان خارجی باعث نگرانی قانون‌گذاران روس شد. در سال 1997 حکومت قانون آزادی دینی سال 1990 را مورد تجدید نظر قرار داد تا به این ترتیب مذاهب را به دو بخش ادیان سنتی روسیه و ادیان غریبه تقسیم کند.

امروزه مساجد تلاش می‌کنند به وظیفه اصلی خود یعنی سخنرانی‌های دینی و آموزش معارف اسلامی عمل کنند و مهم‌تر از همه به تربیت روحانی، خطیب، امام و موذن بپردازند. در حال حاضر تعداد مساجد و اتحادیه‌های مذهبی در روسیه از شش هزار بنا تجاوز می‌کند، اما بیشتر این مساجد امام مخصوص خود را ندارند و همینطور اداره بسیاری از این مساجد به عهده کسانی است که خودشان هم اطلاعات مذهبی کاملی ندارند و در بسیاری از این مساجد مراسم مذهبی به خوبی انجام نمی‌شود و این خیلی مطلوب است که امامان آینده این مساجد در داخل خود کشور تربیت شوند تا با فرهنگ مردم جامعه آشنایی داشته باشند و در مسایل اجتماعی مردم شریک باشند تا بتوانند با استفاده از اطلاعات مذهبی مسائل و مشکلات اجتماعی مسلمان را هم تحلیل کنند. از اواخر دهه 80 میلادی در مساجد روسیه مدارسی برای آموزش مسائل دینی تاسیس شد تا مسائل مذهبی مردم را به آنها بیاموزد. مثلاً در مسجد جامع مسکو این آموزش‌ها از سال 1989 آغاز شد. امروزه بسیاری از مردم تنها به خاطر زنده کردن دین اسلامشان به مسجد می‌روند، اما بعد به آموزش مسائل دینی علاقمند می‌شوند.

در سال‌های اخیر کتاب‌های زیادی در زمینه شناخت اسلام به روسی برگردانده شده است در این کتاب‌ها سعی شده اسلام و چهره یک مسلمان واقعی به خوبی ترسیم شود اما نکته مهم در اینجاست که کسانی این کتاب‌ها را نوشته‌اند که از وضعیت جامعه و موقعیت مسلمانان در روسیه اطلاعی ندارند، این کتاب‌ها اکثراً تبلیغ عقاید گروه‌های سیاسی کشورهای اسلامی است که بسیار افراط گرایانه است و به آن‌ها می‌گوید که باید بر علیه کفر قیام کنند و برای پیروان ادیان دیگر ارزشی قائل نشوند، چنین برداشت‌های افراط گرایانه‌ای برای مسلمانانی که سال‌ها در کنار پیروان دیگر ادیان زندگی کرده اند و با آنان همراه بوده‌اند بسیار وحشتناک است و باعث می‌شود این مسلمانان ناگهان از مسلمان بودن احساس ترس و خطر کنند و از طرف دیگر خود همین گروه‌های مبلغ با هم اختلاف دارند و سعی در خدشه دار کردن گروه دیگر و همینطور روحانیون سنتی روسیه دارند و همین موارد باعث نگرانی و ناراحتی مسلمانان روسیه می‌شود.

پس از فروپاشی نظام شوروی سیل مبلغان اسلامی به مناطق مسلمان نشین روان شد، آن‌ها مردم را ناگهان در یک فضای ایدئولوژیک قرار دادند و با تشویق‌های کفر ستیزی و مبارزه مسلحانه، جو ناخوشایندی را بر منطقه حکمفرما کردند که نتایج این اعمال را در تاجیکستان، داغستان و به خصوص در چچن شاهد بودیم. این گروه‌ها علاوه بر ایدئولوژی جنگ، مردم را نیز مسلح کرده بودند با این همه تبلیغات این گروه‌ها نتوانستند جای مسجد و امام مسجد را برای مردم بگیرند و مردم همچنان برای مشکلات دینی خود به مساجد مراجعه می‌کنند. وضع مسلمانان در آغاز و پایان قرن بیستم بسیار تفاوت کرده است، در سال‌های 1917 مسلمانان در جوامع محدود زندگی می‌کردند. یکدیگر را مومن می‌دانستند و از تولد تا مرگ در خانه مدرسه و جامعه آموزش‌های دینی می‌دیدند و با اسلام آشنا می‌شدند و با تربیت دینی آشنا بودند. اما در حال حاضر بر اثر تبلیغات ضد دینی و ممنوعیت تظاهرات دینی بسیاری از مسلمان زادگان خود را بی‌دین می‌شمارند و حتی اگر بی‌دین نباشند نظر خاصی نسبت به دین نداشته و از دستورات اسلام آگاهی ندارند. امروزه تدریس علوم دینی در مدارس عادی کشور ممنوع است و دولت، دین را از مدرسه جدا می‌داند و بسیاری از مسئولین مدارس، معلمین و والدین هم- به خاطر همان پیشینه فکری- با تدریس مسائل دینی مخالفند و حتی گروهی از این موضوع وحشت دارند.

جریان دیگری که در سال‌های اخیر در میان مردم مسلمان روسیه اثر گذار بوده، وهابیت است. از بین چهار فرقه اهل سنت، شافعی (در میان مسلمانان قفقاز شمالی) و حنفی بیشتر مسلمانان روسیه را شامل می‌شود و مالکی و حنبلی پیروی ندارد. طی سال‌های اخیر ایده‌های وهابیت توسط مبلغین در کشورهای مختلف اشاعه داده شده است. در مناطق مرکزی روسیه روحانیون توانستند با استقرار این گروه‌ها مبارزه کنند اما در مناطقی مانند چچن و تا حدودی داغستان این گروه‌ها موفق شدند برای خود پایگاه‌هایی برقرار کنند. عقاید متعصبانه این گروه‌ها باعث بروز اختلافاتی بین آن‌ها و دیگر مسلمانان شد که تا این زمان سابقه نداشت، و زمانی این اختلافات به اوج می‌رسید که طرفداران این فرقه‌ها بخاطر تعصبات شدید دینی اقدام به ترور کرده حقانیت خود را به وسیله قتل مخالفین ثابت کردند و همین امر باعث نمایان کردن چهره خشن از دین و بروز اختلافات شدید شد حتی گاهی کسانی را که تنها به وظایف دینی عمل می‌کردند وهابی می‌خواندند و رسانه‌ها برای بدنام کردن رهبران دینی آن‌ها را به وهابی گری متهم می کردند[۳].

مناطق سکونت مسلمانان

مسلمانان روسیه در مناطق مختلف این کشور پراکنده بوده و بیشترین تمرکز جمعیتی آن‌ها در منطقه قفقاز شمالی و ولگای مرکزی است. شهر مسکو نیز بزرگترین جمعیت مسلمان روسیه را در خود جای داده است. بر اساس برآوردهای غیر رسمی، در شهر مسکو حدود یک میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. در منطقه «پاولژیه» (سواحل رودخانه ولگا) اسلام تقریباً صد سال جلوتر از گرایش روسیه به شاخه ارتدوکس مسیحیت به عنوان مذهب رسمی، وجود داشته است. معمولا تمرکز جمعیتی و هویتی مسلمانان بیشتر در قفقاز شمالی (یا روسیه جنوبی) و منطقه ولگا- اورال است. بزرگ‌ترین منطقه مسلمان نشین در مركز ولگا– اورال در جمهوری‌های تاتارستان و باشقیرستان قرار دارد كه شمار جمعیت مسلمان آن حدود 4 میلیون نفر است. در قفقاز شمالی اسلام، کیشِ بیشتر مردم داغستان، اینگوش، چچن، کاباردینو- بالكار و قره چای- چركسا ست. بدین ترتیب مسلمانان اكثریت را در هفت بخش از هشت بخش فدراسیون روسیه تشكیل می‌دهند: تاتارستان، باشقیرستان، چچن، داغستان، اینگوش، کاباردینو- بالكار و قره چای- چركس. تقریبا 2/3 میلیون مسلمان در روسیه مركزی زندگی می‌كنند. به علاوه بین 2 تا 3 میلیون مسلمان در داخل یا اطراف مسكو و سن پترزبورگ زندگی می‌كنند. افزون بر آن، در سیبری و شرق دور نیز مسلمانان ساکن هستند. به طور کلی، دو جمهوری تاتارستان و داغستان، بزرگ‌ترین مسلمان نشین‌های فدراتیو روسیه هستند. در عین حال مردم این دو جمهوری و جمهوری‌های منطقه ولگا- اورال و روسیه مرکزی، بومیان روسیه هستند که پا به پای روس – اسلاوها در تاریخ این سرزمین حضور داشته اند[۴].

طبق آخرین سرشماری عمومی که در سال 2002 صورت گرفت، تعداد پیروان اسلام (براساس مناطق مسلمان نشین روسیه) حدود14.5 میلیون نفر است. این رقم شامل تاتارها (پنج میلیون و پانصد و پنجاه و هشت هزار نفر)؛ باشقیرها( 1.673.800 )، چچن‌ها (1.361.000)، آورای‌ها (757.100 )؛ قزاق‌ها(665.100)؛ آذربایجانی ها(621.500 )؛ کاباردین ها (520.100 )؛ دارگین ها(510.200) ؛ کومیک ها (422.500)؛اینگوش ها(411.800)، لزگین و اقوام دیگر می شود. در مجموع 12.491.100 نفر به اضافه نمایندگان اقوام دیگر که در بالا ذکر نشده اند. این در حالی است که بنا به ارزیابی شورای مفتیان روسیه، در کشور بیش از23 میلیون مسلمان از 38 قوم مختلف وجود دارند. بنا به گزارش اداره دینی مسلمانان در بخش اروپایی روسیه، در استان مسکو بیش از سه میلیون مسلمان و در خود شهر مسکو حدود یک و نیم تا دو میلیون مسلمان سکونت دارند. اکثر مسلمانان روسیه از اهل تسنن (شاخه های حنفی و شافعی) هستند. در پریرلژیه داخل روسیه و سیبری اکثر مسلمانان از شاخه حنفی و در قفقاز (غیر از آذربایجانی‌ها) شافعی هستند. پیروان شاخه‌های حنبلی بسیارکم‌اند و از شاخه‌های مالکی تقریباً وجود ندارد. اکثر شیعه‌های جعفری را آذربایجانی‌ها (حدود دو میلیون نفر) تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، در شمال قفقاز چندین مسلک صوفیه نیز وجود دارد[۵]. در مجموع می‌توان مهم‌ترین مناطق سکونت مسلمانان در روسیه را به شرح زیر دانست.

منطقه ساراتف. در حال حاضر حدود 7% جمعیت کل منطقه ساراتف ( 180 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند. مسلمانان این منطقه بیشتر تاتارها و قزاق‌ها هستند. در این منطقه حدود 30 سازمان اسلامی به ثبت رسیده است. تمام جوامع مسلمان منطقه ساراتف زیر نظر اداره روحانیت مسلمانان پاولژ فعالیت می‌کنند. اکثر مسلمانان این منطقه در جنوب و شرق- راونسکی، کراسنوکوتسک، پرلوبسک، ازینسک، ناوااوزنسکی، آلکساندروا- گایسکی، پیترسک و فتودوروفسکی، متمرکز هستند[۶].

جمهوری باشقیرستان. در حال حاضر حدود 55% جمعیت کل این منطقه (22 میلیون نفر) مسلمان هستند. مسلمان این منطقه عمدتاً باشقیرها و تاتارها می‌باشند. در این جمهوری بیش از 400 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان جمهوری باشقیرستان قرار دارند. در قرن هجدهم، این منطقه به عنوان مرکز مجمع محمدیان ارنبورگ برگزیده شده بود که رهبری تمام مسلمانان روسیه را بر عهده داشت[۷].

جمهوری مارال-ال. در حال حاضر، حدود 6% جمعیت کل این کشور (50 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند. در این منطقه اکثر مسلمانان از میان تاتارها هستند. در این جمهوری بیش از 20 مرکز اسلامی ثبت شده است. تمام این مراکز در ساختار اداره روحانیت منطقه‌ای مسلمانان جمهوری ماری – ال قرار دارند. اکثر مجامع اسلامی در بخش‌های ماری- تورکسک، مارکینسک و پارانگیتسک قرار دارند[۸].

جمهوری مارداوی. در حال حاضر حدود 6% جمعیت کل این جمهوری (حدود 50 هزار نفر) مسلمان و عمدتاً تاتار هستند. در این جمهوری بیش از 40 سازمان اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان مارداوی قرار دارند. اکثر مراکز اسلامی این جمهوری در مناطق لیامبیرسک و رامادانوسکی قرار دارند[۹].

جمهوری تاتارستان. در حال حاضر حدود 54% جمعیت دو میلیون نفری این جمهوری را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتارها هستند. در این جمهوری بیش از 1000 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت می کند[۱۰].

در منطقه جمهوری تاتارستان از قدیم و به طور مرسوم پیروان دو مذهب بزرگ یعنی اسلام و مسیحیت ارتدوکس در کنار هم زندگی کرده‌اند . از 1200 جماعت مذهبی در روسیه، 978 جماعت به مسلمانان اختصاص دارد. اسلام قدیمی‌ترین مذهب بوجود آمده در خاک تاتارستان بوده است. بنا به شواهد تاریخی، اجداد تاتارهای امروزی (بلغارها) در دهه‌های اول قرن نهم میلادی به اسلام گرویدند و این روند در سال 1922 با اعلام اسلام به عنوان مذهب اصلی در بولگاری ولگا کامل شد. در حال حاضر، در این جمهوری تمام شرایط برای تحکیم اسلام مهیا است. در سال 2001 در تاتارستان به طور رسمی حدود هزار مکتب خانه، بیش از ده‌ها مدرسه (حوزه علمیه) و تعداد بی‌شماری مسجد فعالیت می‌کردند. شبکه خبری اسلامی برای تبلیغات اسلام در این جمهوری دایره شده که به امر نشر و چاپ دوره‌ای کتب اسلامی به زبان‌های تاتاری و روسی مبادرت می‌ورزد. در تاتارستان دو اداره دینی مشغول فعالیت اند: یکی به عنوان نمایندگی اداره دینی مرکزی (شهر اوفا) و دیگری اداره دینی مستقل مسلمانان جوهوری تاتارستان، تربیت طلاب و اعزام آن‌ها، شرکت در احداث مساجد، برقراری ارتباط با سایر مراکز مذهبی از جمله در خارج از کشور و سازماندهی اعزام به حج از جمله فعالیت‌های آن‌ها محسوب می‌شود[۱۱].

در سال 1992 اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان تاسیس شد که در حال حاضر ریاست آن بر عهده «عثمان حضرت اسحاق اف» است. دانشگاه اسلامی روسیه نیز در قازان هم فعالیت مذهبی و هم فعالیت غیر مذهبی دارد. قبل از هر چیز در آیین نامه این دانشگاه ایده اتحاد ساختارهای مذهبی و علمی، فدرال و منطقه‌ای جای گرفته است. اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان، شورای مفتیان روسیه و انستیتو تاریخ آکادمی علوم تاتارستان از موسسان این دانشگاه محسوب می‌شوند. در میان اقوام مسلمان، تاتارها بزرگترین جمعیت مسلمان روسیه را به خود اختصاص می دهند. در حال حاضر، اقوام تاتار به سه گروه اصلی منطقه‌ای تقسیم می‌شوند: تاتارهای ولگا و اورال، تاتارهای سیبری و تاتارهای آستاراخان. همه گروه‌های قومی تاتار، از میزان بالای شهر نشینی برخوردارند و روند شهر نشینی به ویژه در نیمه دوم قرن نوزدهم در میان آنان توسعه یافته است. تاتارها در میان مسلمانان روسیه علاقه بیشتری به تجدد طلبی و نوگرایی نشان می‌دهند و امتزاج بیشتری با قوم روس داشته، در مناصب دولتی نیز حضور فعال‌تری دارند. با آنکه تاتارستان در بخش اروپایی روسیه قرار دارد، به کارگرفتن واژه «اسلامی – اروپایی» (که غالباً در خصوص مسلمانان مهاجر یا تازه مسلمان اروپای غربی بکار می‌رود که جمعیت اندکی را شامل می‌شوند) برای تاتارها مناسب نیست؛ زیرا آنان از اقوام بومی با تاریخ طولانی و ریشه کهن در کشور روسیه محسوب می‌شوند[۱۲].

به گفته «رافائل حکیموف» مشاور رئیس جمهور تاتارستان در امور سیاسی، طبق همه پرسی‌های اجتماعی در بین جوانان تاتارستان، بیش از80 درصد خود را مسلمان می‌دانند، اما تنها 2 درصد از آنان هفته‌ای یکبار به مسجد می‌روند و 4 درصد از آنان یکبار در ماه. ملحد آشکار در تاتارستان کمتر از 1 درصد است اما تعداد افرادی که همه مراتب دینی را رعایت می‌کنند، نیز کم است. به خصوص که بخش اعظم جمعیت، خود را متعلق به امت اسلامی می‌دانند. نظریات کارشناسانه‌ای وجود دارد مبنی بر این که ظرف سه دهه تعداد مسلمانان روسیه می‌تواند به 30 تا 40 میلیون نفر برسد. این رشد زیاد مربوط به زاد و ولد فراوان در خانواده‌های مسلمان و مهاجرت از کشورهای مشترک المنافع است[۱۳].

جمهوری اودمورتی. در حال حاضر حدود 8% جمعیت کل منطقه (120 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند. این مسلمانان عمدتاً از تاتارهای کازان تشکیل شده‌اند. در این جمهوری بیش از 20 مرکز اسلامی ثبت شده است که تماماً در ساختار اداره روحانیت منطقه مسلمانان جمهوری اودمورتی قرار دارند. اکثر این مراکز اسلامی در جنوب و جنوب شرقی جمهوری واقع هستند[۱۴].

جمهوری چوواشی. در حال حاضر 3% کل جمعیت جمهوری (40 هزار نفر) از مسلمانان و عمدتاً تاتارها تشکیل شده است. در این جمهوری بیش از 20 مرکز اسلامی به ثبت رسیده که اکثریت آن‌ها تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان جمهوری چوواشی فعالیت می‌کنند. بخش اعظم این مراکز در مناطق باتیرفسکی، شمورشینسکی و یالچیسکی متمرکز شده اند[۱۵].

منطقه کرفسکی. در حال حاضر جمعیتی در 3% از 50 هزار نفر را مسلمانان تشکیل می‌دهند. مسلمانان این منطقه عمدتاً تاتارهای کازان هستند. در این منطقه بیش از 20 مرکز اسلامی فعالیت دارد که همگی تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه کرفسکی و مفتیان کازان هستند. مراکز اسلامی این منطقه غالباً در بخش‌های کیرف مالمیژسک، ویتسکاپالیانسکو کولمزکی واقع هستند[۱۶].

منطقه نیژگارداسکی. در حال حاضر مسلمانان این منطقه 2% کل جمعیت (بیش از 60 هزار نفر) را تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتار هستند. در این منطقه بیش از 60 مرکز اسلامی ثبت شده است که عملاً تمامی آن‌ها تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه نیژگارادسکی فعالیت می‌کنند. اکثر این مراکز در مناطق جنوب شرقی واقع هستند[۱۷].

منطقه ارنبورگ. در حال حاضر 17% کل جمعیت این منطقه (360 هزار نفر) را مسلمانان و عمدتاً تاتارها، باشقیرها و قزاق‌ها تشکیل می‌دهند. در این منطقه بیش از 130 مرکز اسلامی به ثبت رسیده است که تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت مسلمانان منطقه ارنبورگ و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت دارند. مراکز اسلامی عمدتاً در تمام بخش‌های این منطقه به چشم می‌خورند، اما بزرگترین آن‌ها در شمال و جنوب شرقی قرار دارند[۱۸].

منطقه پنزنسک. در حال حاضر حدود 6% جمعیت کل این منطقه (حدود 90 هزار نفر) را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتاً تاتارها هستند. در این منطقه بیش از 70 مرکز اسلامی تحت کنترل اداره واحد امور دینی مسلمانان منطقه پنزنسک و اداره روحانیت مسلمانان منطقه پنزنسک فعالیت می‌کنند. اکثر این مراکز اسلامی در شرق و جنوب شرقی واقع هستند[۱۹].

منطقه پرم. حدود7% کل جمعیت این منطقه (200 هزار نفر) را مسلمانان و غالباً تاتارها و باشقیرها تشکیل می‌دهند. در این منطقه حدود 80 مرکز اسلامی تحت کنترل حقوقی اداره روحانیت منطقه مسلمانان پرم و اداره روحانیت مرکزی مسلمانان فعالیت می‌کنند. اکثر مراکز اسلامی درجنوب این منطقه واقع هستند[۲۰].

منطقه سامارسک. در این منطقه حدود 6% کل جمعیت (180 هزار نفر) از مسلمانان و عمدتاً تاتارها تشکیل شده است. حدود 80 مرکز اسلامی تحت کنترل اداره روحانیت مرکزی مسلمانان منطقه سامارسک فعالیت دارند[۲۱].

منطقه اولیانوفسک. در حال حاضر حدود 13% جمعیت کل این منطقه (180 هزار نفر) را مسلمانان و عمدتاً تاتارها تشکیل می‌دهند. در این منطقه بیش از 100 مرکز اسلامی تحت کنترل حقوقی اداره مرکزی روحانیت مسلمانان منطقه اولیانوفسک و اداره روحانیت منطقه‌ای اولیانوفسک مشغول به فعالیت هستند. اکثر مراکز اسلامی این منطقه در مرز میان اولیانوفسک با تاتارستان و سامارسک و همچنین در قلعه‌های اولیانوفسک و دیمیتروفگراد قرار دارند[۲۲][۲۳].

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

  1. حسینی، سیده مطهره(1389 تابستان)، تقابل نهادی در جامعه مسلمانان روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70. ص27.
  2. حسینی، سیده مطهره(1391)، مسلمانان روسیه، تهران، انتشارات ابرار معاصر تهران. ص39.
  3. امیراحمدیان، بهرام، (1386 بهار). اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، شماره2. ص36.
  4. حسینی، سیده مطهره(1389 تابستان)، تقابل نهادی در جامعه مسلمانان روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70. ص28.
  5. امیراحمدیان، بهرام، (1386 بهار). اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، شماره2. ص32-33.
  6. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص24.
  7. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص25.
  8. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص25.
  9. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص26.
  10. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص26.
  11. امیراحمدیان، بهرام، (1386 بهار). اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، شماره2. ص34-35.
  12. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28.
  13. بهاالدین اف، (2004).
  14. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص27-28.
  15. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص27-28.
  16. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص28.
  17. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص29.
  18. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص29.
  19. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص30.
  20. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص30.
  21. نشریه فرهنگ روس،(1388 پاییز). ویژه نامه اسلام و مسلمانان در روسیه، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو، شماره 28. ص31.
  22. http://www.muslims-volga.ru/rm
  23. کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی،