آموزش عالی مالی: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
جز (The LinkTitles extension automatically added links to existing pages (https://github.com/bovender/LinkTitles).)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
يكي از نهادهاي مهم آموزشي كشور مالي كه تاكنون به جايگاه واقعي خود دست نيافته بخش آموزش عالي است. آموزش عالي در كشور مالي بر خلاف ديگر كشورهاي غرب آفريقا از بدو استقلال اين كشور تاكنون از رشد چنداني برخوردار نبوده است  و دولت مالي بدليل مشكلات اقتصادي تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالي خود نشده است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – [[دانشگاه باماکو]] و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.
یکی از نهادهای مهم آموزشی کشور مالی که تاکنون به جایگاه واقعی خود دست نیافته بخش آموزش عالی است. آموزش عالی در کشور مالی بر خلاف دیگر کشورهای غرب آفریقا از بدو استقلال این کشور تاکنون از رشد چندانی برخوردار نبوده است و دولت مالی بدلیل مشکلات اقتصادی تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالی خود نشده‌است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – [[دانشگاه باماکو]] و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.
[[پرونده:دانشگاه باماکو.png|بندانگشتی|دانشگاه باماکو]]


1-2-10 '''دانشگاه باماکو'''
=== [[دانشگاه باماکو]] ===
این دانشگاه زیر نظر وزارت آموزش و پرورش مالی اداره می‌شود و هم اکنون در حدود بیست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصیل‌اند. دانشگاه باماکو فعالیت خود را در سال 1976 آغاز کرد. در سال 1991 و به‌دنبال وقوع تحولات عظیم سیاسی در کشور، سقوط دولت موسی ترائوره و روی کار آمدن دولت انتقالی تومانی توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ موقتاً آن را تعطیل کرد. تعطیلی دانشگاه تا سال 1996 ادامه یافت و پس از آن که شورای دانشگاه تشکیل شد و نظام آموزشی آن تغییراتی کرد، مجدداً فعالیت دانشگاه بر مبنای راهبردهای جدید دولت آغاز گردید. این دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشکده به شرح ذیل است:


این دانشگاه زير نظر وزارت آموزش و پرورش مالي اداره مي‌شود و هم اکنون در حدود بيست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصيل‌اند. دانشگاه باماکو فعاليت خود را در سال 1976 آغاز كرد. در سال 1991 و به‌دنبال وقوع تحولات عظيم سياسي در كشور، سقوط دولت موسي ترائوره و روي كار آمدن دولت انتقالي توماني توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ موقتاً آن را تعطيل كرد. تعطيلي دانشگاه تا سال 1996 ادامه يافت و پس از آن كه شوراي دانشگاه تشكيل شد و نظام آموزشي آن تغييراتي کرد، مجدداً فعاليت دانشگاه بر مبناي راهبردهاي جديد دولت آغاز گردید. اين دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشكده به شرح ذيل است:
- دانش‌سرای عالی


-       دانش‌سراي عالي
- دانش‌سرای ملی علوم اداری


-  دانش‌سراي ملي علوم اداري
- دانش‌سرای ملی مهندسی


-  دانش‌سراي ملي مهندسي
- دانش‌سرای پزشکی و داروسازی


-  دانش‌سراي پزشكي و داروسازي
- دانشکده علوم و فناوری


-  دانشكدۀ علوم و فناوري
- دانشکده علوم انسانی هنر و زبان‌ها


-  دانشكدۀ علوم انساني هنر و زبان‌ها
- دانشکده حقوق و اقتصاد


-  دانشكدۀ حقوق و اقتصاد
- دانشکده پزشکی، داروسازی و دندان‌پزشکی


-  دانشكدۀ پزشكي، داروسازي و دندان‌پزشكي
اکثر رشته‌های [[دانشگاه باماکو]] در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود و دانشجویانی که این دوره را به پایان برسانند، معمولاً یا در مراکز دولتی و خصوصی مشغول به کار می‌شوند و یا با گرفتن بورسیه تحصیلی دولتی، تحصیلات خود را در کشورهای دیگر ادامه می‌دهند.<ref name=":3">برگرفته از www.university of bamako.org</ref>


اكثر رشته‌هاي دانشگاه باماکو در مقطع كارشناسي ارائه مي‌شود و دانشجوياني كه اين دوره را به پايان برسانند، معمولاً يا در مراكز دولتي و خصوصي مشغول به كار می‌شوند و يا با گرفتن بورسيۀ تحصيلي دولتي، تحصيلات خود را در كشورهاي ديگر ادامه مي‌دهند '''(www.university''' '''of''' bamako.org)
نظام آموزشی دانشگاه در مقطع کارشناسی دربرگیرنده دو دوره است: دوره اول به دو سال تقسیم می‌شود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول (DEUGI 1) و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم (DEUGI 2) می‌نامند. دوره دوم، پایان دوره کارشناسی و یک سال است که به دوره لیسانس (Licence) شهرت دارد. دانشجویان پس از گذراندن این دوره‌ها، مدرک کارشناسی دریافت می‌کنند. مدت زمان دوره فوق‌لیسانس در مالی یک سال تحصیلی است.


نظام آموزشي دانشگاه در مقطع كارشناسي دربرگیرنده دو دوره است :دورۀ اول به دو سال تقسيم مي‌شود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول[5] و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم[6] می‌نامند. دورۀ دوم، پایان دورۀ کارشناسی و یک سال است که به دورۀ لیسانس[7] شهرت دارد. دانشجويان پس از گذراندن اين دوره‌ها، مدرک كارشناسي دریافت می‌کنند. مدت زمان دورۀ فوق‌لیسانس در [[مالی]] یک سال تحصیلی است.
علی‌رغم فقر در مالی و با وجود مشکلات فراوان ناشی از کسر بودجه سالیانه، این کشور اهمّیت زیادی برای آموزش عالی قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ و شورای دانشگاه، برای دانشجویان ممتاز و یا بی‌بضاعت بر پایه نمرات آنها، کمک هزینه‌هایی را در نظر می‌گیرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول برای ورود به مقاطع بالاتر، کمک هزینه تحصیلی دانشجویان قطع می‌شود.


علي‌رغم فقر در مالي و با وجود مشكلات فراوان ناشي از كسر بودجۀ ساليانه، اين كشور اهمّيت زيادي براي آموزش عالي قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ و شوراي دانشگاه، براي دانشجويان ممتاز و یا بي‌بضاعت بر پایۀ نمرات آنها، كمك هزينه‌هايي را در نظر مي‌گيرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول براي ورود به مقاطع بالاتر، كمك هزينۀ تحصيلي دانشجویان قطع مي‌شود.
طی چند سال گذشته و با رشد آگاهی عمومی‌مردم این کشور تعداد دانش آموزان داوطلب برای ورود به دانشگاه کشور به نحو قابل توجهی افزایش یافته‌است به گونه‌ای که از سال 2000 هر سال نزدیک به 5 هزار نفر وارد این دانشگاه می‌شوند که این وضعیت در رشته‌های پزشکی و مهندسی از شدت بیشتری برخوردار است.<ref name=":2">آموزش و پرورش در مالی، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی‌، شماره سند 2367.</ref>


طي چند سال گذشته و با رشد آگاهي عمومي مردم اين كشور تعداد دانش آموزان داوطلب براي ورود به دانشگاه كشور به نحو قابل توجهي افزايش يافته است به گونه‌اي كه از سال 2000 هر سال نزديك به 5 هزار نفر وارد اين دانشگاه مي‌شوند كه اين وضعیت در رشته‌هاي پزشكي و مهندسي از شدت بيشتري برخوردار است. ('''مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات''' '''اسلامی‌، شماره سند 2367''').
این امر و عدم آمادگی امکانات و فضای آموزشی موجود مشکلاتی را از نظر پذیرش دانشجویان به‌وجود آورده و دولت در خصوص اعطای بورسیه تحصیلی و کمک هزینه نیز محدودیت‌هایی را برای دانشجویان در نظر گرفته‌است. با این حال مسئولان دانشگاه قول داده‌اند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشکده‌های جدید این این مشکلات را کاهش داده و وضعیت تحصیلی دانشگاه را بهبود بخشند. کمبود اساتید با تجربه و دارای سطح بالای معلومات از دیگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طریق اعزام برخی از دانشجویان به کشورهای اروپایی در آینده‌ای نه چندان دور این مشکل را نیز مرتفع سازد<sup>[i]</sup>.


اين امر و عدم آمادگي امكانات و فضاي آموزشي موجود مشكلاتي را از نظر پذيرش دانشجويان بوجود آورده و دولت در خصوص اعطاي بورسيه تحصيلي و كمك هزينه نيز محدوديت‌هايي را براي دانشجويان در نظر گرفته است. با اين حال مسئولان دانشگاه قول داده‌اند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشكده‌هاي جديد اين اين مشكلات را كاهش داده و وضعيت تحصيلي دانشگاه را بهبود بخشند. كمبود اساتيد با تجربه و داراي سطح بالاي معلومات از ديگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طريق اعزام برخي از دانشجويان به كشورهاي اروپايي در آينده‌اي نه چندان دور اين مشكل را نيز مرتفع سازد.[8]
با وجود این مشکلات و اغتشاشاتی که گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوی سیاسی پدید می‌آید، [[دانشگاه باماکو]] به‌لحاظ علمی‌ وضعیت قابل قبولی دارد و مدرک تحصیلی آن به‌دلیل عضویت در اتّحادیه دانشگاه‌های فرانسه زبان آفریقا، مورد تأیید دانشگاه‌های اروپایی و کشورهای فرانسه زبان است. دانشجویانی که با هزینه دولت و یا بورسیه مؤسسات خصوصی درصدد ادامه تحصیل در دانشگاه‌های اروپا و آمریکای شمالی هستند، باید در آزمون علمی‌خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در این دانشگاه‌ها، منوط به قبولی در این آزمون است.<ref name=":3" />


با وجود این مشكلات و اغتشاشاتي كه گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوي سياسي پديد می‌آید، دانشگاه باماکو به‌لحاظ علمي وضعیت قابل قبولی دارد و مدرك تحصيلي آن به‌دليل عضويت در اتّحاديۀ دانشگاه‌هاي [[فرانسه]] زبان آفريقا، مورد تأييد دانشگاه‌هاي اروپايي و كشورهاي فرانسه زبان است. دانشجوياني كه با هزينۀ دولت و يا بورسيۀ مؤسسات خصوصي درصدد ادامۀ تحصيل در دانشگاه‌هاي اروپا وآمريكاي شمالي هستند، بايد در آزمون علمي خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در اين دانشگاه‌ها، منوط به قبولي در این آزمون است '''(www.university of bamako.org).'''
خاطر نشان می‌سازد از اوایل سال 2000 میلادی اقداماتی برای آغاز به کار مؤسسات آموزش عالی خصوصی نیز آغاز شده که این امر بیشتر ناشی از افزایش شمار علاقمندان به تحصیل در مقطع آموزش عالی بوده‌است. در این ارتباط دانشگاه کبک کانادا از سال 2000 شعبه‌ای در باماکو تأسیس کرده و تعداد کمی‌ از دانشجویان مالیایی در مقطع کارشناسی ارشد در این دانشگاه مشغول به تحصیل شده‌اند. مرکز دانشگاهی ماند (Centre Universitaire Mande) نیز طیّ قراردادی با دانشگاه مالی، هر سال تعدادی از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. با این‌همه اندیشمندان مالیایی معتقدند این اقدامات نمی‌تواند نیاز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامه تحصیل در مقاطع آموزش عالی را برطرف کند و دولت باید با کمک کشورهای غربی و سازمان‌های جهانی، رأساً به تأسیس مراکز آموزش عالی دولتی و خصوصی اقدام نماید و شمار دانشجویان این کشور را افزایش دهد.<ref name=":1">برگرفته از www.mali high education.com</ref>


خاطر نشان مي‌سازد از اوايل سال 2000 ميلادي اقداماتي براي آغاز به كار مؤسسات آموزش عالي خصوصي نيز آغاز شده كه اين امر بيشتر ناشي از افزايش شمار علاقمندان به تحصيل در مقطع آموزش عالي بوده است. در اين ارتباط دانشگاه كبك كانادا از سال 2000 شعبه‌اي در باماكو تأسيس كرده و تعداد كمي از دانشجويان ماليايي در مقطع كارشناسي ارشد در اين دانشگاه مشغول به تحصيل شده‌اند. مرکز دانشگاهی ماند[9] نيز طيّ قراردادي با دانشگاه مالي، هر سال تعدادي از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار مي‌دهد. با این‌همه انديشمندان ماليایي معتقدند اين اقدامات نمي‌تواند نياز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامۀ تحصیل در مقاطع آموزش عالي را برطرف کند و دولت بايد با كمك كشورهاي غربي و سازمان‌هاي جهاني، رأساً به تأسيس مراكز آموزش عالي دولتی و خصوصي اقدام نماید و شمار دانشجويان اين كشور را افزایش دهد '''(www.mali high education .com).'''
لازم به‌ذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشته‌های مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.
====[[دانشگاه اسلامی‌ سانکوره|دانشگاه اسلامی ‌سانکوره]]====
[[پرونده:دانشگاه اسلامی سانکوره.jpg|بندانگشتی|دانشگاه اسلامی ‌سانکوره]]
یکی از شاخص‌‌ترین جلوه‌های میراث فرهنگی کشور مالی، که بخشی از هویت اسلامی ‌دیرینه این سرزمین را در خود جای داده، [[دانشگاه اسلامی‌ سانکوره|دانشگاه اسلامی ‌سانکوره]] است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پیش باز می‌گردد و هرچند امروز فقط نامی‌از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی این کشور، هنوز از آن با افتخار و غرور یاد کرده و نقش آن را در توسعه دین اسلام در غرب آفریقا، بسیار ارزشمند و تأثیرگذار می‌دانند.


لازم بذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشته‌های مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.
این دانشگاه اسلامی ‌که در شهر [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضی عقیب بن محمدبن عمر تأسیس شد و در حقیقت متشکل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانکوره"، " مسجد سید یحیی" و "جن گاریبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می‌شد.در واقع این دانشگاه حوزه علمیه بزرگی بشمار می‌‌رفت که در قرون میانه اسلامی ‌بویژه قرون‌ پانزدهم و شانزدهم میلادی به اوج خود رسید و طلاب زیادی از کشورهای مختلف آفریقایی بویژه غرب آفریقا در آن تحصیل می‌کردند. سبک آموزشی این دانشگاه با دانشگاه‌های معاصر آن در کشورهای اروپایی کاملاً متفاوت بود به گونه ای که طلاب پس از ثبت نام در این مرکز آموزشی با شور و اشتیاق خاصی به مطالعه علوم اسلامی ‌می‌پرداختند. دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوکتو اقامت گزیده و به تحصیل علوم اسلامی ‌می‌پرداختند. برنامه‌های آموزشی دانشگاه سانکوره در برگیرنده سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود.<ref>برگرفته از www.muslimheritage.com/topics</ref>


'''2-2-10 دانشگاه اسلامی‌سانکوره'''
برنامه‌های آموزشی دانشگاه سانکوره دارای سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود. مرحله مقدماتی شامل کلیات علوم اسلامی، سوادآموزی و حفظ متون بود که در سطح پایین تدریس می‌شد و اساتید این مقطع، وظیفه داشتند طلاب را به لحاظ فکری برای ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در این مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمره برنامه‌های دروس اصلی بود و طلبه‌‌ها پس از آشنایی با علوم قرآنی، با مفاهیم اولیه علوم مختلف اسلامی ‌آشنا می‌شدند<sup>[ii]</sup>. کلاس‌های دوره مقدماتی معمولاً صبح زود آغاز ‌می‌شد و تا غروب ادامه می‌یافت. شیوه تدریس به‌صورت پرسش و پاسخ بود و اساتید در پایان هر کلاس، به پرسش‌های طلبه‌ها پاسخ می‌دادند.کلاس‌ها ظهر تعطیل و نماز جماعت به امامت اساتید و یا شیوخ مساجد سه گانه برگزار می‌شد. این دوره پس از یک سال و چند ماه با برگزاری امتحان قرائت قرآن به پایان می‌رسید و طلابی که در این آزمون موفق می‌شدند، با توصیه اساتید، می‌توانستند در مقطع بعدی، تحصیلات خود را ادامه دهند.


يكي از شاخص‌‌ترين جلوه‌هاي ميراث فرهنگي كشور مالي، كه بخشي از هويت اسلامي ديرينۀ اين سرزمين را در خود جاي داده، دانشگاه اسلامي سانكوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پيش باز می‌گردد و هرچند امروز فقط نامي از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی اين كشور، هنوز از آن با افتخار و غرور ياد کرده و نقش آن را در توسعۀ دين اسلام در غرب آفريقا، بسيار ارزشمند و تأثیرگذار می‌دانند.
در مرحله بعدی یا مقطع ثانوی که معمولاً یک سال به‌طول می‌انجامید، دروس اسلامی ‌منطق، فلسفه، تاریخ اسلام و قرآن به طلاب تدریس می‌شد. شیوه تدریس در این مقطع، کماکان به‌صورت طرح موضوعات و ارائه دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجویان بود. در پایان این مقطع، امتحانات دانشجویان برگزار و به دانشجویان ممتاز گواهی پایان دوره اعطا می‌شد.<ref>احمدی، سيروس (1384). فرهنگ و تمدن کشور [https://wikimelal.ir/%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C مالی]. مشهد: [http://www.astanprint.com/ مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس]، ص228.</ref>


اين دانشگاه اسلامي كه در شهر تمبوكتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضي عقيب بن محمدبن عمر تأسيس شد و در حقيقت متشكل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانكوره" ، " مسجد سيد يحيي" و "جن گاريبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می شد.در واقع اين دانشگاه حوزه علميه بزرگي بشمار مي‌‌رفت كه در قرون ميانه اسلامي بويژه قرون‌ پانزدهم و شانزدهم ميلادي به اوج خود رسيد و طلاب زيادي از كشورهاي مختلف آفريقایی بويژه غرب آفریقا در آن تحصیل می کردند . سبك آموزشي اين دانشگاه با دانشگاه‌هاي معاصر آن در كشورهاي اروپايي كاملاً متفاوت بود به گونه اي كه طلاب پس از ثبت نام در اين مركز آموزشي با شور و اشتياق خاصي به مطالعه علوم اسلامي مي‌پرداختند . دانشجويان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوكتو اقامت گزيده و به تحصيل علوم اسلامي مي‌پرداختند. برنامه‌هاي آموزشي دانشگاه سانكوره در برگيرنده سه مقطع مقدماتي ، ثانوي و عالي بود. '''(www.muslimheritage.com/topics).'''
تحصیل در مقطع عالی دانشگاه سانکوره اهمّیت زیادی داشت و معمولاً معدودی از طلاب می‌توانستند در این مرحله، که دروس تخصصی ارائه می‌شد، تحصیلات خود را ادامه دهند. طلبه‌ها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعه یکی از رشته‌های علوم اسلامی ‌الهیات، تفسیر قرآن، حدیث، حقوق، صرف و نحو، بیان، منطق، فلسفه، تاریخ و علوم باطنی می‌پرداختند. در پایان این مقطع، دانشجویان با موفقیت در آزمون‌ها، طیّ مراسمی‌ موسوم به عمامه‌گذاری، به افتخار استادی نائل می‌شدند<sup>[iii]</sup>. در هریک از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشکده‌های امروز، اداره می‌شد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترین دانشمندان این سرزمین و برخی از آنها در کشورهای اسلامی ‌خاورمیانه و شمال آفریقا تحصیل کرده بودند. مدرسان برای تدریس در دانشگاه حقوقی دریافت نمی‌کردند و برنامه درسی مدونی نداشتند و عامل اصلی حضور آنها در این مرکز آموزشی، علاقه به نشر و توسعه علوم و معارف اسلامی ‌بود. در بین این اساتید، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوری نظیر استاد احمد بابا و برادران بامایوثو بودند. رئیس دانشگاه سانکوره، امامت مسجد سانکوره و مقام قاضی اعظم شهر [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] را نیز بر عهده داشت. در مجاورت این دانشگاه، کتابخانه‌ بزرگی مملو از کتاب‌های دست‌نویس به زبان‌های عربی و آفریقایی وجود داشت که دانشجویان و مدرسان با مطالعه آنها بر دانش خود می‌افزودند.<ref>برگرفته از www.muslim heritage.com</ref>


برنامه‌هاي آموزشي دانشگاه سانكوره دارای سه مقطع مقدماتي، ثانوي و عالي بود. مرحلۀ مقدماتي شامل كليات علوم اسلامي، سوادآموزي و حفظ متون بود كه در سطح پايين تدريس مي‌شد و اساتيد اين مقطع، وظيفه داشتند طلاب را به لحاظ فكري براي ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در اين مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمرۀ برنامه‌هاي دروس اصلي بود و طلبه‌‌ها پس از آشنايي با علوم قرآني، با مفاهيم اوليۀ علوم مختلف اسلامي آشنا مي‌شدند.[10] كلاس‌هاي دورۀ مقدماتي معمولاً صبح زود آغاز ‌مي‌شد و تا غروب ادامه مي‌يافت. شيوۀ تدريس به‌صورت پرسش و پاسخ بود و اساتيد در پايان هر كلاس، به پرسش‌هاي طلبه‌ها پاسخ مي‌دادند.كلاس‌ها ظهر تعطيل  و نماز جماعت به امامت اساتيد و يا شيوخ مساجد سه گانه برگزار مي‌شد. اين دوره پس از يك سال و چند ماه با برگزاري امتحان قرائت قرآن به پايان مي‌رسيد و طلابي كه در اين آزمون موفق می‌شدند،  با توصيۀ اساتيد، می‌توانستند در مقطع بعدي، تحصيلات خود را ادامه دهند.
این دانشگاه در قرون میانه اسلامی ‌نقش مهمّی در توسعه معارف اسلامی ‌قاره آفریقا داشت و بسیاری از دانش‌آموختگان این مرکز، در کشورهای مختلف آفریقایی در مقام امام، قاضی، خطیب جمعه و استاد، عهده‌دار مشاغل مختلفی شدند. دانشگاه سانکوره و کتابخانه آن در سال 1591 و با حمله قبایلی از مراکش نابود شد. خرابه‌های این دانشگاه که امروزه در اطراف مسجد سانکوره به چشم می‌آید، از عظمت و شکوه دین اسلام در [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] و دیگر مناطق کشور مالی در قرون میانه اسلامی ‌حکایت دارد<sup>[iv]</sup>.


در مرحلۀ بعدي یا مقطع ثانوي كه معمولاً يك سال به‌طول مي‌انجاميد، دروس اسلامي منطق، فلسفه، تاريخ اسلام و قرآن به طلاب تدريس مي‌شد. شيوۀ تدريس در این مقطع، كماكان به‌صورت طرح موضوعات و ارائۀ دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجويان بود. در پايان اين مقطع، امتحانات دانشجويان برگزار و به دانشجويان ممتاز گواهي پايان دوره اعطا مي‌شد '''(احمدي: 228)'''.
اگرچه امروزه هیچ اثری از دانشگاه سانکوره بر جای نمانده است اما یکی از مهم‌ترین عناوین افتخاری که معمولاً دولت مالی به شخصت‌های برجسته علمی‌و فرهنگی دیگر کشورها اعطا می‌کند، دکترای افتخاری دانشگاه سانکوره است.<ref>عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ [https://wikimelal.ir/%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C مالی]. ناظر علمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی]، ص282-289.</ref>


تحصیل در مقطع عالي دانشگاه سانکوره اهمّيت زيادي داشت و معمولاً معدودی از طلاب مي‌توانستند در اين مرحله، كه دروس تخصصي ارائه مي‌شد، تحصيلات خود را ادامه دهند. طلبه‌ها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعۀ يكي از رشته‌های علوم اسلامي الهيات، تفسير قرآن، حديث، حقوق، صرف و نحو، بيان، منطق، فلسفه، تاريخ و علوم باطني می‌پرداختند. در پايان اين مقطع، دانشجويان با موفقيت در آزمون‌ها، طيّ مراسمی موسوم به عمامه‌گذاري، به افتخار استادي نائل می‌شدند[11]. در هريك از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشكده‌هاي امروز، اداره مي‌شد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترين دانشمندان اين سرزمين و برخی از آنها در كشورهاي اسلامي خاورميانه و شمال آفريقا تحصيل كرده بودند. مدرسان برای تدريس در دانشگاه حقوقي دريافت نمي‌كردند و برنامۀ درسي مدوني نداشتند و عامل اصلي حضور آنها در اين مركز آموزشي، علاقه به نشر و توسعۀ علوم و معارف اسلامي بود. در بين اين اساتيد، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوري نظير استاد احمد بابا و برادران بامايوثو بودند. رئيس دانشگاه سانكوره، امامت مسجد سانكوره و مقام قاضي اعظم شهر تمبوكتو را نيز بر عهده داشت. در مجاورت اين دانشگاه، كتابخانۀ‌ بزرگي مملو از كتاب‌هاي دست‌نويس به زبان‌هاي عربي و آفريقايي وجود داشت كه دانشجويان و مدرسان با مطالعۀ آنها بر دانش خود مي‌افزودند '''(www.muslim heritage.com).'''
== نیز نگاه کنید به ==


اين دانشگاه در قرون ميانۀ اسلامي نقش مهمّي در توسعۀ معارف اسلامي قارة آفريقا داشت و بسياري از دانش‌آموختگان اين مركز، در كشورهاي مختلف آفريقايي در مقام امام، قاضي، خطيب جمعه و استاد، عهده‌دار مشاغل مختلفي شدند. دانشگاه سانكوره و كتابخانۀ آن در سال 1591 و با حملۀ قبايلي از مراكش نابود شد. خرابه‌هاي اين دانشگاه كه امروزه در اطراف مسجد سانكوره به چشم مي‌آید، از عظمت و شكوه دين اسلام در تمبوكتو و ديگر مناطق كشور مالي در قرون ميانۀ اسلامي حكايت دارد.[12]
* [[نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مالی]]  


اگرچه امروزه هيچ اثري از دانشگاه سانكوره بر جاي نمانده است اما يكي از مهم‌ترين عناوين افتخاری كه معمولاً دولت مالی به شخصت‌هاي برجستۀ علمي و فرهنگي ديگر كشورها اعطا مي‌کند، دكتراي افتخاري دانشگاه سانكوره است.
== پاورقی ==
[i] - وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌‌مالی در اواخر سال 2011 میلادی اعلام کرد دانشگاه باماکو در آینده‌ای بسیار نزدیک به چهار دانشگاه مستقل تقسیم می‌شود. مقامات دولتی معتقدند تقسیم دانشگاه باماکو به چهار دانشگاه مستقل موجب ارتقای علمی‌‌این دانشگاه خواهد شد. این دانشگاه‌ها عبارتنداز:
 
- دانشگاه علوم و تکنولوژی
 
- دانشگاه علوم انسانی
 
- دانشگاه علوم اجتماعی و کاربردی
 
- دانشگاه حقوق و علوم سیاسی
 
[ii] - حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان عربی برای کلیه دانشجویان الزامی‌ بود.
 
[iii] - اخذ مقطع عالی دانشگاه سانکوره که معادل Ph.d امروزین بود ده سال به طول می‌انجامید. دانش‌آموختگان این مقطع در مراسم فارغ‌التحصیلی عمامه‌ای منقوش به کلمه «الله» بر سر می‌گذاشتند که سمبلی از نور الهی، عقل، دانش و مکارم اخلاقی بود. آنان پس از بر سرگذاشتن عمامه موظف بودند همواره شخصیتی عالی و متعهد به ارزش‌ها و تعالیم اسلامی ‌را از خود به نمایش بگذارند.<ref>برگرفته از www.sankore.com</ref>
 
[iv] - گفته می‌شود دانشگاه‌های مشهور کنونی اروپا در ابتدا از نظر آزادی فکری متأثر از دانشگاه‌های سانکوره و کوردوبا بوده‌اند.
 
== کتابشناسی ==

نسخهٔ ‏۳ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۵

یکی از نهادهای مهم آموزشی کشور مالی که تاکنون به جایگاه واقعی خود دست نیافته بخش آموزش عالی است. آموزش عالی در کشور مالی بر خلاف دیگر کشورهای غرب آفریقا از بدو استقلال این کشور تاکنون از رشد چندانی برخوردار نبوده است و دولت مالی بدلیل مشکلات اقتصادی تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالی خود نشده‌است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – دانشگاه باماکو و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.

دانشگاه باماکو

دانشگاه باماکو

این دانشگاه زیر نظر وزارت آموزش و پرورش مالی اداره می‌شود و هم اکنون در حدود بیست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصیل‌اند. دانشگاه باماکو فعالیت خود را در سال 1976 آغاز کرد. در سال 1991 و به‌دنبال وقوع تحولات عظیم سیاسی در کشور، سقوط دولت موسی ترائوره و روی کار آمدن دولت انتقالی تومانی توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ موقتاً آن را تعطیل کرد. تعطیلی دانشگاه تا سال 1996 ادامه یافت و پس از آن که شورای دانشگاه تشکیل شد و نظام آموزشی آن تغییراتی کرد، مجدداً فعالیت دانشگاه بر مبنای راهبردهای جدید دولت آغاز گردید. این دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشکده به شرح ذیل است:

- دانش‌سرای عالی

- دانش‌سرای ملی علوم اداری

- دانش‌سرای ملی مهندسی

- دانش‌سرای پزشکی و داروسازی

- دانشکده علوم و فناوری

- دانشکده علوم انسانی هنر و زبان‌ها

- دانشکده حقوق و اقتصاد

- دانشکده پزشکی، داروسازی و دندان‌پزشکی

اکثر رشته‌های دانشگاه باماکو در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود و دانشجویانی که این دوره را به پایان برسانند، معمولاً یا در مراکز دولتی و خصوصی مشغول به کار می‌شوند و یا با گرفتن بورسیه تحصیلی دولتی، تحصیلات خود را در کشورهای دیگر ادامه می‌دهند.[۱]

نظام آموزشی دانشگاه در مقطع کارشناسی دربرگیرنده دو دوره است: دوره اول به دو سال تقسیم می‌شود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول (DEUGI 1) و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم (DEUGI 2) می‌نامند. دوره دوم، پایان دوره کارشناسی و یک سال است که به دوره لیسانس (Licence) شهرت دارد. دانشجویان پس از گذراندن این دوره‌ها، مدرک کارشناسی دریافت می‌کنند. مدت زمان دوره فوق‌لیسانس در مالی یک سال تحصیلی است.

علی‌رغم فقر در مالی و با وجود مشکلات فراوان ناشی از کسر بودجه سالیانه، این کشور اهمّیت زیادی برای آموزش عالی قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ و شورای دانشگاه، برای دانشجویان ممتاز و یا بی‌بضاعت بر پایه نمرات آنها، کمک هزینه‌هایی را در نظر می‌گیرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول برای ورود به مقاطع بالاتر، کمک هزینه تحصیلی دانشجویان قطع می‌شود.

طی چند سال گذشته و با رشد آگاهی عمومی‌مردم این کشور تعداد دانش آموزان داوطلب برای ورود به دانشگاه کشور به نحو قابل توجهی افزایش یافته‌است به گونه‌ای که از سال 2000 هر سال نزدیک به 5 هزار نفر وارد این دانشگاه می‌شوند که این وضعیت در رشته‌های پزشکی و مهندسی از شدت بیشتری برخوردار است.[۲]

این امر و عدم آمادگی امکانات و فضای آموزشی موجود مشکلاتی را از نظر پذیرش دانشجویان به‌وجود آورده و دولت در خصوص اعطای بورسیه تحصیلی و کمک هزینه نیز محدودیت‌هایی را برای دانشجویان در نظر گرفته‌است. با این حال مسئولان دانشگاه قول داده‌اند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشکده‌های جدید این این مشکلات را کاهش داده و وضعیت تحصیلی دانشگاه را بهبود بخشند. کمبود اساتید با تجربه و دارای سطح بالای معلومات از دیگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طریق اعزام برخی از دانشجویان به کشورهای اروپایی در آینده‌ای نه چندان دور این مشکل را نیز مرتفع سازد[i].

با وجود این مشکلات و اغتشاشاتی که گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوی سیاسی پدید می‌آید، دانشگاه باماکو به‌لحاظ علمی‌ وضعیت قابل قبولی دارد و مدرک تحصیلی آن به‌دلیل عضویت در اتّحادیه دانشگاه‌های فرانسه زبان آفریقا، مورد تأیید دانشگاه‌های اروپایی و کشورهای فرانسه زبان است. دانشجویانی که با هزینه دولت و یا بورسیه مؤسسات خصوصی درصدد ادامه تحصیل در دانشگاه‌های اروپا و آمریکای شمالی هستند، باید در آزمون علمی‌خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در این دانشگاه‌ها، منوط به قبولی در این آزمون است.[۱]

خاطر نشان می‌سازد از اوایل سال 2000 میلادی اقداماتی برای آغاز به کار مؤسسات آموزش عالی خصوصی نیز آغاز شده که این امر بیشتر ناشی از افزایش شمار علاقمندان به تحصیل در مقطع آموزش عالی بوده‌است. در این ارتباط دانشگاه کبک کانادا از سال 2000 شعبه‌ای در باماکو تأسیس کرده و تعداد کمی‌ از دانشجویان مالیایی در مقطع کارشناسی ارشد در این دانشگاه مشغول به تحصیل شده‌اند. مرکز دانشگاهی ماند (Centre Universitaire Mande) نیز طیّ قراردادی با دانشگاه مالی، هر سال تعدادی از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. با این‌همه اندیشمندان مالیایی معتقدند این اقدامات نمی‌تواند نیاز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامه تحصیل در مقاطع آموزش عالی را برطرف کند و دولت باید با کمک کشورهای غربی و سازمان‌های جهانی، رأساً به تأسیس مراکز آموزش عالی دولتی و خصوصی اقدام نماید و شمار دانشجویان این کشور را افزایش دهد.[۳]

لازم به‌ذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشته‌های مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.

دانشگاه اسلامی ‌سانکوره

دانشگاه اسلامی ‌سانکوره

یکی از شاخص‌‌ترین جلوه‌های میراث فرهنگی کشور مالی، که بخشی از هویت اسلامی ‌دیرینه این سرزمین را در خود جای داده، دانشگاه اسلامی ‌سانکوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پیش باز می‌گردد و هرچند امروز فقط نامی‌از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی این کشور، هنوز از آن با افتخار و غرور یاد کرده و نقش آن را در توسعه دین اسلام در غرب آفریقا، بسیار ارزشمند و تأثیرگذار می‌دانند.

این دانشگاه اسلامی ‌که در شهر تمبوکتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضی عقیب بن محمدبن عمر تأسیس شد و در حقیقت متشکل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانکوره"، " مسجد سید یحیی" و "جن گاریبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می‌شد.در واقع این دانشگاه حوزه علمیه بزرگی بشمار می‌‌رفت که در قرون میانه اسلامی ‌بویژه قرون‌ پانزدهم و شانزدهم میلادی به اوج خود رسید و طلاب زیادی از کشورهای مختلف آفریقایی بویژه غرب آفریقا در آن تحصیل می‌کردند. سبک آموزشی این دانشگاه با دانشگاه‌های معاصر آن در کشورهای اروپایی کاملاً متفاوت بود به گونه ای که طلاب پس از ثبت نام در این مرکز آموزشی با شور و اشتیاق خاصی به مطالعه علوم اسلامی ‌می‌پرداختند. دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوکتو اقامت گزیده و به تحصیل علوم اسلامی ‌می‌پرداختند. برنامه‌های آموزشی دانشگاه سانکوره در برگیرنده سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود.[۴]

برنامه‌های آموزشی دانشگاه سانکوره دارای سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود. مرحله مقدماتی شامل کلیات علوم اسلامی، سوادآموزی و حفظ متون بود که در سطح پایین تدریس می‌شد و اساتید این مقطع، وظیفه داشتند طلاب را به لحاظ فکری برای ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در این مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمره برنامه‌های دروس اصلی بود و طلبه‌‌ها پس از آشنایی با علوم قرآنی، با مفاهیم اولیه علوم مختلف اسلامی ‌آشنا می‌شدند[ii]. کلاس‌های دوره مقدماتی معمولاً صبح زود آغاز ‌می‌شد و تا غروب ادامه می‌یافت. شیوه تدریس به‌صورت پرسش و پاسخ بود و اساتید در پایان هر کلاس، به پرسش‌های طلبه‌ها پاسخ می‌دادند.کلاس‌ها ظهر تعطیل و نماز جماعت به امامت اساتید و یا شیوخ مساجد سه گانه برگزار می‌شد. این دوره پس از یک سال و چند ماه با برگزاری امتحان قرائت قرآن به پایان می‌رسید و طلابی که در این آزمون موفق می‌شدند، با توصیه اساتید، می‌توانستند در مقطع بعدی، تحصیلات خود را ادامه دهند.

در مرحله بعدی یا مقطع ثانوی که معمولاً یک سال به‌طول می‌انجامید، دروس اسلامی ‌منطق، فلسفه، تاریخ اسلام و قرآن به طلاب تدریس می‌شد. شیوه تدریس در این مقطع، کماکان به‌صورت طرح موضوعات و ارائه دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجویان بود. در پایان این مقطع، امتحانات دانشجویان برگزار و به دانشجویان ممتاز گواهی پایان دوره اعطا می‌شد.[۵]

تحصیل در مقطع عالی دانشگاه سانکوره اهمّیت زیادی داشت و معمولاً معدودی از طلاب می‌توانستند در این مرحله، که دروس تخصصی ارائه می‌شد، تحصیلات خود را ادامه دهند. طلبه‌ها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعه یکی از رشته‌های علوم اسلامی ‌الهیات، تفسیر قرآن، حدیث، حقوق، صرف و نحو، بیان، منطق، فلسفه، تاریخ و علوم باطنی می‌پرداختند. در پایان این مقطع، دانشجویان با موفقیت در آزمون‌ها، طیّ مراسمی‌ موسوم به عمامه‌گذاری، به افتخار استادی نائل می‌شدند[iii]. در هریک از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشکده‌های امروز، اداره می‌شد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترین دانشمندان این سرزمین و برخی از آنها در کشورهای اسلامی ‌خاورمیانه و شمال آفریقا تحصیل کرده بودند. مدرسان برای تدریس در دانشگاه حقوقی دریافت نمی‌کردند و برنامه درسی مدونی نداشتند و عامل اصلی حضور آنها در این مرکز آموزشی، علاقه به نشر و توسعه علوم و معارف اسلامی ‌بود. در بین این اساتید، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوری نظیر استاد احمد بابا و برادران بامایوثو بودند. رئیس دانشگاه سانکوره، امامت مسجد سانکوره و مقام قاضی اعظم شهر تمبوکتو را نیز بر عهده داشت. در مجاورت این دانشگاه، کتابخانه‌ بزرگی مملو از کتاب‌های دست‌نویس به زبان‌های عربی و آفریقایی وجود داشت که دانشجویان و مدرسان با مطالعه آنها بر دانش خود می‌افزودند.[۶]

این دانشگاه در قرون میانه اسلامی ‌نقش مهمّی در توسعه معارف اسلامی ‌قاره آفریقا داشت و بسیاری از دانش‌آموختگان این مرکز، در کشورهای مختلف آفریقایی در مقام امام، قاضی، خطیب جمعه و استاد، عهده‌دار مشاغل مختلفی شدند. دانشگاه سانکوره و کتابخانه آن در سال 1591 و با حمله قبایلی از مراکش نابود شد. خرابه‌های این دانشگاه که امروزه در اطراف مسجد سانکوره به چشم می‌آید، از عظمت و شکوه دین اسلام در تمبوکتو و دیگر مناطق کشور مالی در قرون میانه اسلامی ‌حکایت دارد[iv].

اگرچه امروزه هیچ اثری از دانشگاه سانکوره بر جای نمانده است اما یکی از مهم‌ترین عناوین افتخاری که معمولاً دولت مالی به شخصت‌های برجسته علمی‌و فرهنگی دیگر کشورها اعطا می‌کند، دکترای افتخاری دانشگاه سانکوره است.[۷]

نیز نگاه کنید به

پاورقی

[i] - وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌‌مالی در اواخر سال 2011 میلادی اعلام کرد دانشگاه باماکو در آینده‌ای بسیار نزدیک به چهار دانشگاه مستقل تقسیم می‌شود. مقامات دولتی معتقدند تقسیم دانشگاه باماکو به چهار دانشگاه مستقل موجب ارتقای علمی‌‌این دانشگاه خواهد شد. این دانشگاه‌ها عبارتنداز:

- دانشگاه علوم و تکنولوژی

- دانشگاه علوم انسانی

- دانشگاه علوم اجتماعی و کاربردی

- دانشگاه حقوق و علوم سیاسی

[ii] - حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان عربی برای کلیه دانشجویان الزامی‌ بود.

[iii] - اخذ مقطع عالی دانشگاه سانکوره که معادل Ph.d امروزین بود ده سال به طول می‌انجامید. دانش‌آموختگان این مقطع در مراسم فارغ‌التحصیلی عمامه‌ای منقوش به کلمه «الله» بر سر می‌گذاشتند که سمبلی از نور الهی، عقل، دانش و مکارم اخلاقی بود. آنان پس از بر سرگذاشتن عمامه موظف بودند همواره شخصیتی عالی و متعهد به ارزش‌ها و تعالیم اسلامی ‌را از خود به نمایش بگذارند.[۸]

[iv] - گفته می‌شود دانشگاه‌های مشهور کنونی اروپا در ابتدا از نظر آزادی فکری متأثر از دانشگاه‌های سانکوره و کوردوبا بوده‌اند.

کتابشناسی

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ برگرفته از www.university of bamako.org
  2. آموزش و پرورش در مالی، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی‌، شماره سند 2367.
  3. برگرفته از www.mali high education.com
  4. برگرفته از www.muslimheritage.com/topics
  5. احمدی، سيروس (1384). فرهنگ و تمدن کشور مالی. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس، ص228.
  6. برگرفته از www.muslim heritage.com
  7. عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظر علمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص282-289.
  8. برگرفته از www.sankore.com