آموزش عالی مالی
یکی از نهادهای مهم آموزشی کشور مالی که تاکنون به جایگاه واقعی خود دست نیافته بخش آموزش عالی است. آموزش عالی در کشور مالی بر خلاف دیگر کشورهای غرب آفریقا از بدو استقلال این کشور تاکنون از رشد چندانی برخوردار نبوده است و دولت مالی بدلیل مشکلات اقتصادی تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالی خود نشدهاست از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – دانشگاه باماکو و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.
دانشگاه باماکو
این دانشگاه زیر نظر وزارت آموزش و پرورش مالی اداره میشود و هم اکنون در حدود بیست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصیلاند. دانشگاه باماکو فعالیت خود را در سال 1976 آغاز کرد. در سال 1991 و بهدنبال وقوع تحولات عظیم سیاسی در کشور، سقوط دولت موسی ترائوره و روی کار آمدن دولت انتقالی تومانی توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی موقتاً آن را تعطیل کرد. تعطیلی دانشگاه تا سال 1996 ادامه یافت و پس از آن که شورای دانشگاه تشکیل شد و نظام آموزشی آن تغییراتی کرد، مجدداً فعالیت دانشگاه بر مبنای راهبردهای جدید دولت آغاز گردید. این دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشکده به شرح ذیل است:
- دانشسرای عالی
- دانشسرای ملی علوم اداری
- دانشسرای ملی مهندسی
- دانشسرای پزشکی و داروسازی
- دانشکده علوم و فناوری
- دانشکده علوم انسانی هنر و زبانها
- دانشکده حقوق و اقتصاد
- دانشکده پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی
اکثر رشتههای دانشگاه باماکو در مقطع کارشناسی ارائه میشود و دانشجویانی که این دوره را به پایان برسانند، معمولاً یا در مراکز دولتی و خصوصی مشغول به کار میشوند و یا با گرفتن بورسیه تحصیلی دولتی، تحصیلات خود را در کشورهای دیگر ادامه میدهند[۱].
نظام آموزشی دانشگاه در مقطع کارشناسی دربرگیرنده دو دوره است: دوره اول به دو سال تقسیم میشود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول (DEUGI 1) و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم (DEUGI 2) مینامند. دوره دوم، پایان دوره کارشناسی و یک سال است که به دوره لیسانس (Licence) شهرت دارد. دانشجویان پس از گذراندن این دورهها، مدرک کارشناسی دریافت میکنند. مدت زمان دوره فوقلیسانس در مالی یک سال تحصیلی است.
علیرغم فقر در مالی و با وجود مشکلات فراوان ناشی از کسر بودجه سالیانه، این کشور اهمّیت زیادی برای آموزش عالی قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی و شورای دانشگاه، برای دانشجویان ممتاز و یا بیبضاعت بر پایه نمرات آنها، کمک هزینههایی را در نظر میگیرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول برای ورود به مقاطع بالاتر، کمک هزینه تحصیلی دانشجویان قطع میشود.
طی چند سال گذشته و با رشد آگاهی عمومیمردم این کشور تعداد دانش آموزان داوطلب برای ورود به دانشگاه کشور به نحو قابل توجهی افزایش یافتهاست به گونهای که از سال 2000 هر سال نزدیک به 5 هزار نفر وارد این دانشگاه میشوند که این وضعیت در رشتههای پزشکی و مهندسی از شدت بیشتری برخوردار است[۲].
این امر و عدم آمادگی امکانات و فضای آموزشی موجود مشکلاتی را از نظر پذیرش دانشجویان بهوجود آورده و دولت در خصوص اعطای بورسیه تحصیلی و کمک هزینه نیز محدودیتهایی را برای دانشجویان در نظر گرفتهاست. با این حال مسئولان دانشگاه قول دادهاند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشکدههای جدید این این مشکلات را کاهش داده و وضعیت تحصیلی دانشگاه را بهبود بخشند. کمبود اساتید با تجربه و دارای سطح بالای معلومات از دیگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طریق اعزام برخی از دانشجویان به کشورهای اروپایی در آیندهای نه چندان دور این مشکل را نیز مرتفع سازد[i].
با وجود این مشکلات و اغتشاشاتی که گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوی سیاسی پدید میآید، دانشگاه باماکو بهلحاظ علمی وضعیت قابل قبولی دارد و مدرک تحصیلی آن بهدلیل عضویت در اتّحادیه دانشگاههای فرانسه زبان آفریقا، مورد تأیید دانشگاههای اروپایی و کشورهای فرانسه زبان است. دانشجویانی که با هزینه دولت و یا بورسیه مؤسسات خصوصی درصدد ادامه تحصیل در دانشگاههای اروپا و آمریکای شمالی هستند، باید در آزمون علمیخاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در این دانشگاهها، منوط به قبولی در این آزمون است[۱].
خاطر نشان میسازد از اوایل سال 2000 میلادی اقداماتی برای آغاز به کار مؤسسات آموزش عالی خصوصی نیز آغاز شده که این امر بیشتر ناشی از افزایش شمار علاقمندان به تحصیل در مقطع آموزش عالی بودهاست. در این ارتباط دانشگاه کبک کانادا از سال 2000 شعبهای در باماکو تأسیس کرده و تعداد کمی از دانشجویان مالیایی در مقطع کارشناسی ارشد در این دانشگاه مشغول به تحصیل شدهاند. مرکز دانشگاهی ماند (Centre Universitaire Mande) نیز طیّ قراردادی با دانشگاه مالی، هر سال تعدادی از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار میدهد. با اینهمه اندیشمندان مالیایی معتقدند این اقدامات نمیتواند نیاز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامه تحصیل در مقاطع آموزش عالی را برطرف کند و دولت باید با کمک کشورهای غربی و سازمانهای جهانی، رأساً به تأسیس مراکز آموزش عالی دولتی و خصوصی اقدام نماید و شمار دانشجویان این کشور را افزایش دهد[۳].
لازم بهذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشتههای مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.
دانشگاه اسلامی سانکوره
یکی از شاخصترین جلوههای میراث فرهنگی کشور مالی، که بخشی از هویت اسلامی دیرینه این سرزمین را در خود جای داده، دانشگاه اسلامی سانکوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پیش باز میگردد و هرچند امروز فقط نامیاز آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیتهای علمی فرهنگی این کشور، هنوز از آن با افتخار و غرور یاد کرده و نقش آن را در توسعه دین اسلام در غرب آفریقا، بسیار ارزشمند و تأثیرگذار میدانند.
این دانشگاه اسلامی که در شهر تمبوکتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضی عقیب بن محمدبن عمر تأسیس شد و در حقیقت متشکل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانکوره"، " مسجد سید یحیی" و "جن گاریبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار میشد.در واقع این دانشگاه حوزه علمیه بزرگی بشمار میرفت که در قرون میانه اسلامی بویژه قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی به اوج خود رسید و طلاب زیادی از کشورهای مختلف آفریقایی بویژه غرب آفریقا در آن تحصیل میکردند. سبک آموزشی این دانشگاه با دانشگاههای معاصر آن در کشورهای اروپایی کاملاً متفاوت بود به گونه ای که طلاب پس از ثبت نام در این مرکز آموزشی با شور و اشتیاق خاصی به مطالعه علوم اسلامی میپرداختند. دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوکتو اقامت گزیده و به تحصیل علوم اسلامی میپرداختند. برنامههای آموزشی دانشگاه سانکوره در برگیرنده سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود[۴].
برنامههای آموزشی دانشگاه سانکوره دارای سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود. مرحله مقدماتی شامل کلیات علوم اسلامی، سوادآموزی و حفظ متون بود که در سطح پایین تدریس میشد و اساتید این مقطع، وظیفه داشتند طلاب را به لحاظ فکری برای ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در این مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمره برنامههای دروس اصلی بود و طلبهها پس از آشنایی با علوم قرآنی، با مفاهیم اولیه علوم مختلف اسلامی آشنا میشدند[ii]. کلاسهای دوره مقدماتی معمولاً صبح زود آغاز میشد و تا غروب ادامه مییافت. شیوه تدریس بهصورت پرسش و پاسخ بود و اساتید در پایان هر کلاس، به پرسشهای طلبهها پاسخ میدادند.کلاسها ظهر تعطیل و نماز جماعت به امامت اساتید و یا شیوخ مساجد سه گانه برگزار میشد. این دوره پس از یک سال و چند ماه با برگزاری امتحان قرائت قرآن به پایان میرسید و طلابی که در این آزمون موفق میشدند، با توصیه اساتید، میتوانستند در مقطع بعدی، تحصیلات خود را ادامه دهند.
در مرحله بعدی یا مقطع ثانوی که معمولاً یک سال بهطول میانجامید، دروس اسلامی منطق، فلسفه، تاریخ اسلام و قرآن به طلاب تدریس میشد. شیوه تدریس در این مقطع، کماکان بهصورت طرح موضوعات و ارائه دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجویان بود. در پایان این مقطع، امتحانات دانشجویان برگزار و به دانشجویان ممتاز گواهی پایان دوره اعطا میشد[۵].
تحصیل در مقطع عالی دانشگاه سانکوره اهمّیت زیادی داشت و معمولاً معدودی از طلاب میتوانستند در این مرحله، که دروس تخصصی ارائه میشد، تحصیلات خود را ادامه دهند. طلبهها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعه یکی از رشتههای علوم اسلامی الهیات، تفسیر قرآن، حدیث، حقوق، صرف و نحو، بیان، منطق، فلسفه، تاریخ و علوم باطنی میپرداختند. در پایان این مقطع، دانشجویان با موفقیت در آزمونها، طیّ مراسمی موسوم به عمامهگذاری، به افتخار استادی نائل میشدند[iii]. در هریک از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشکدههای امروز، اداره میشد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترین دانشمندان این سرزمین و برخی از آنها در کشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا تحصیل کرده بودند. مدرسان برای تدریس در دانشگاه حقوقی دریافت نمیکردند و برنامه درسی مدونی نداشتند و عامل اصلی حضور آنها در این مرکز آموزشی، علاقه به نشر و توسعه علوم و معارف اسلامی بود. در بین این اساتید، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوری نظیر استاد احمد بابا و برادران بامایوثو بودند. رئیس دانشگاه سانکوره، امامت مسجد سانکوره و مقام قاضی اعظم شهر تمبوکتو را نیز بر عهده داشت. در مجاورت این دانشگاه، کتابخانه بزرگی مملو از کتابهای دستنویس به زبانهای عربی و آفریقایی وجود داشت که دانشجویان و مدرسان با مطالعه آنها بر دانش خود میافزودند[۶].
این دانشگاه در قرون میانه اسلامی نقش مهمّی در توسعه معارف اسلامی قاره آفریقا داشت و بسیاری از دانشآموختگان این مرکز، در کشورهای مختلف آفریقایی در مقام امام، قاضی، خطیب جمعه و استاد، عهدهدار مشاغل مختلفی شدند. دانشگاه سانکوره و کتابخانه آن در سال 1591 و با حمله قبایلی از مراکش نابود شد. خرابههای این دانشگاه که امروزه در اطراف مسجد سانکوره به چشم میآید، از عظمت و شکوه دین اسلام در تمبوکتو و دیگر مناطق کشور مالی در قرون میانه اسلامی حکایت دارد[iv].
اگرچه امروزه هیچ اثری از دانشگاه سانکوره بر جای نمانده است اما یکی از مهمترین عناوین افتخاری که معمولاً دولت مالی به شخصتهای برجسته علمیو فرهنگی دیگر کشورها اعطا میکند، دکترای افتخاری دانشگاه سانکوره است[۷].
نیز نگاه کنید به
آموزش عالی کانادا؛ آموزش عالی روسیه؛ آموزش عالی افغانستان؛ آموزش عالی تونس؛ آموزش عالی ژاپن؛ آموزش عالی کوبا؛ آموزش عالی لبنان؛ آموزش عالی مصر؛ آموزش عالی در چین؛ آموزش عالی سنگال؛ آموزش عالی فرانسه؛ آموزش عالی سودان؛ آموزش عالی ساحل عاج؛ آموزش عالی زیمبابوه؛ آموزش عالی اوکراین؛ آموزش عالی اسپانیا؛ آموزش عالی اردن؛ آموزش عالی اتیوپی؛ آموزش عالی سیرالئون؛ آموزش عالی قطر؛ آموزش عالی قزاقستان؛ آموزش عالی بنگلادش؛ آموزش عالی تاجیکستان؛ آموزش عالی سریلانکا؛ آموزش عالی در آرژانتین؛ آموزش عالی تایلند
پاورقی
[i] - وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمیمالی در اواخر سال 2011 میلادی اعلام کرد دانشگاه باماکو در آیندهای بسیار نزدیک به چهار دانشگاه مستقل تقسیم میشود. مقامات دولتی معتقدند تقسیم دانشگاه باماکو به چهار دانشگاه مستقل موجب ارتقای علمیاین دانشگاه خواهد شد. این دانشگاهها عبارتنداز:
- دانشگاه علوم و تکنولوژی
- دانشگاه علوم انسانی
- دانشگاه علوم اجتماعی و کاربردی
- دانشگاه حقوق و علوم سیاسی
[ii] - حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان عربی برای کلیه دانشجویان الزامی بود.
[iii] - اخذ مقطع عالی دانشگاه سانکوره که معادل Ph.d امروزین بود ده سال به طول میانجامید. دانشآموختگان این مقطع در مراسم فارغالتحصیلی عمامهای منقوش به کلمه «الله» بر سر میگذاشتند که سمبلی از نور الهی، عقل، دانش و مکارم اخلاقی بود. آنان پس از بر سرگذاشتن عمامه موظف بودند همواره شخصیتی عالی و متعهد به ارزشها و تعالیم اسلامی را از خود به نمایش بگذارند[۸].
[iv] - گفته میشود دانشگاههای مشهور کنونی اروپا در ابتدا از نظر آزادی فکری متأثر از دانشگاههای سانکوره و کوردوبا بودهاند.
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ برگرفته از www.universityofbamako.org
- ↑ آموزش و پرورش در مالی، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند 2367.
- ↑ برگرفته از www.malihigheducation.com
- ↑ برگرفته از www.muslimheritage.com/topics
- ↑ احمدی، سيروس (1384). فرهنگ و تمدن کشور مالی. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس، ص228.
- ↑ برگرفته از www.muslimheritage.com
- ↑ عرباحمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظر علمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص282-289.
- ↑ برگرفته از www.sankore.com