اقوام و قبایل زیمبابوه

اقوام و قبایل زیمبابوه

زیمبابوه دارای تنوع نژادی و قبیله‌ای می‌باشد. اگر چه دو قبیله مهم شونا و اندبله مهم‌ترین گروه‌های زبانی و قومی کشور محسوب می‌شوند لیکن گروه‌های زبانی – قومی متعددی دراین کشور ساکنند.^[1]

امروزه بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی قبایل تحت تأثیر فرهنگ و مدل زندگی غرب تغییر یافته و یا کم‌رنگ شده است اما به دلیل رسوخ دیرپای سنت‌های قبیلگی در وجوه مختلف زندگی مردم، نمی‌توان نقش و کارکرد سنت‌ها را در زندگی مردم نادیده گرفت و از تأثیرات آن‌ها در ساختار سیاسی و اجتماعی زیمبابوه غافل بود. حضور تعدادی از رؤسای قبایل در مجلس حاکی از تأثیر قبایل (به ویژه شونا و اندبله) در شکل‌گیری و تثبیت نظام سیاسی کشور می‌باشد.

گرو‌ه‌های اصلی نژادی زیمبابوه شامل دو قبیله بزرگ شونا و اندبله و قبایل کوچک تر تونگا در اطراف منطقه"بینگا" (Binga) در شمال، "وندا" (Venda) و "شانگان" (Shangaan) در جنوب کشور می‌باشد. گروه زبانی شونا شامل شش گروه اصلی روزوی (Rozwi)، کارانگا (Karanga)، مانییکا (Manyika)، ززورو (Zezuru)، کوره کوره (Korekore) و اندائو (Ndau) می‌باشد. گروه زبانی شونا دارای بیش از 65 زیر مجموعه زبانی کوچک‌تر است که هر یک ضمن برخورداری از مشترکات فرهنگی با سایر گروه‌ها دارای ویژگی‌های خاص خود می‌باشند. پراکندگی جمعیتی خرده گروه زبانی "کوره کوره" (Korekore) در شمال شرقی کشور، "مانیکا" (Manyika) در ایالت مانیکالند شرقی در اطراف شهر موتاره و گروه زبانی " اندائو" (Ndau) در اطراف ارتفاعات چیپینگه/سلیندا (Chipinge/Selinda) می‌باشد. در منطقه مرکزی زیمبابوه و اطراف شهر حراره "ززورو"ها (Zezuru) و در ایالت ماشوینگو " کارانگا"ها (Karanga) ساکن هستند.

مردم قبیله مهم اندبله در مناطق غربی کشور سکونت دارند و سکونت گاه خرده گروه زبانی "کالانگا" (Karanga) که خویشاوند نژادی اندبله محسوب می‌شود در همین قسمت و در منطقه مرزی با بوتسوانا ساکن هستند.

قبيله شونا

قبیله شونا بزرگ‌ترین گروه نژادی زیمبابوه بوده زبانشان شونا (از گروه زبان‌های بانتو) و جمعیت آن‌ها به بیش از 9 میلیون نفر می‌رسد. از نظر پراکندگی جمعیتی مردم شونا زبان باید به کشورهایی چون زیمبابوه، بوتسوانا، جنوب موزامبیک اشاره نمود. مردم شونا از نظر جمعیتی (بیش از 80 درصد جمعیت کل کشور) و فرهنگی بر سایر قبایل کشور برتری قابل ملاحظه‌ای دارند. علی‌رغم تغییرات فرهنگی به وجود آمده در کشور، هنوز در مناطق و روستاهای دور افتاده دیده می‌شود که مردم شونا معمولاً در خانواده‌های مجزا که شامل یک یا تعداد بیشتری از افراد مسن‌تر و خانواده‌های گسترده‌شان هستند، زندگی می‌کنند. در این مدل‌های زندگی غالباً تصمیم‌گیری‌های مهم در خانواده گرفته می‌شود و بزرگ‌ترهای خانواده حرف اول را می‌زنند. شاید بتوان در مقام تشبیه، مشابهت‌هایی را بین رئیس خانوار و فرماندار یک ایالت از نظر مقام ارشد سیاسی قائل شد. محل زندگی رئیس خانوار به طور معمول در میان دیگر خانواده‌ها بوده خراجی را بابت هزینه‌های مربوط به خدمات و جایگاه خود از بستگان و خانواده‌ها دریافت می‌نماید.

مردم شونا به ارواح خیر و شر اعتقاد دارند. هر دو شکل از ارواح خیر و شر با نیاکان و اجداد قبیله و با تمام زندگی مردم قبیله در ارتباط بوده بر روح فرد احاطه دارند. از جمله نقش‌های مهمی که برای ارواح قائل می‌باشند، وظیفه‌ی آنان در تعیین روابط برون قبیله‌ای و مرزی مردم شونا می‌باشد. ارواح بد با جادوگری و ارواح نیک با نعمت‌های خدادادی چون سلامتی و توانایی‌هایی چون هنر و موسیقی برای افراد خیراندیش مرتبط می‌باشند. هم چنین از کارکردهای ارواح، تأثیر آنان بر قوانین اخلاقی است که افراد قبیله با پیروی از آن‌ها می‌توانند از الگوهای اخلاقی و فرهنگی شاخص در زندگی اجتماعی خود بهره ببرند .از وظایف مهم ارواح خیر، حفظ و حمایت جامعه است و در صورتی که افراد جامعه در حفظ و رعایت حرمت ارواح و احترام به آداب و سنن قبیله کوتاهی کنند، ارواح نیک نیز درانجام وظیفه خود تجدید نظر خواهند کرد.

قبیله اندبله

فرهنگ اندبله آداب و رسوم خاص خود را دارد. در میان مردم قبیله اندبله شخص پادشاه همواره شخصیت ممتاز الهی برای ملت محسوب و رؤسای قبیله اندبله به جز اعمال سنتی معنوی برای خویشان و خانواده‌های گسترده خود که در قالب کارکردهای روحانی نمودار می‌شد، گرایش و توانایی‌های مقتدرانه خاصی نداشتند. طبق اعتقاد مردم اندبله، آن‌ها در مواقعی که قبیله با مشکلاتی مانند قحطی و بیماری روبرو می‌شد، برخلاف سایر افراد قبیله این امکان را داشتند که با ارواح ارتباط برقرار کنند.

اگر چه نفوذ فرهنگ غرب و دین مسیحیت بسیاری از باورهای سنتی اندبله را دستخوش تغییر کرده اما هنور در بعضی مناطق اعتقاد به باورها و رعایت آداب و سنن قدیمی اندبله که ناشی از اعتقادات دینی و آموزه‌های فرهنگی این قبیله است، وجود دارد.

سایر قبایل

لمبا

قبیله لمبا(Lemba) از قبایل کوچک جنوب آفریقا و زیر مجموعه بانتو می‌باشد. امروزه بیشتر مردم این قبیله در زیمبابوه، مالاوی و آفریقای جنوبی ساکن بوده اقلیت کوچکی را در این کشورها تشکیل داده نوعاً به کشاورزی اشتغال دارند. لمباها شاخه جدا شده و استقلال یافته از قبیله وندا می‌باشند. بعضی از نویسندگان معتقدند که این قوم در زمان امپراتوری "زیمبابوه بزرگ" همراه ونداها در نزدیکی قلمرو امپراتوری ساکن بودند. مردم آن وظیفه حمل طبل مقدس ونداها را که از قدرت جادویی برخوردار بوده، بر عهده داشتند.

لمباهای ساکن زیمبابوه بیشتر در دهکده‌های کوچکی در منطقه جنوب غربی کشور ساکن بوده بر خلاف لمباهای آفریقای جنوبی از شرایط فرهنگی و اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند.

هلنگوه

قبیله هلنگوه یا باهلنگوه با 800 هزار نفر جمعیت، ازقبایل ساکن جنوب آفریقا بوده بخشی از آنان در جنوب شرقی زیمبابوه زندگی می‌کنند. زبان آن‌ها بانتو و متعلق به گروه زبانی و فرهنگی تسونگا می‌باشند.

وندا

قبیله وندا یا باوندا، از قبایل کوچک در جنوب آفریقا است و گروهی از آن‌ها در جنوب زیمبابوه زندگی می‌کنند. ونداها وابسته به گروه زبانی بانتو بوده به زبان‌های سوتو و شونا صحبت می‌کنند.

تونگا

قبیله تونگا یا باتونگا از قبایل بزرگ منطقه جنوب آفریقاست که مردم آن به زبان تونگایی صحبت کرده در حوزه وسیعی از منطقه یعنی زامبیا، زیمبابوه، بوتسوانا، مالاوی و موزامبیک ساکن می‌باشند.

کالانگا

قبیله کالانگا یا کالانیگا از قبایل کوچک جنوب آفریقا بوده به یکی از زبان‌های بانتو صحبت می‌کنند. دارا بودن اشتراکات نژادی زیاد با قبیله شونا باعث شده است آن‌ها را از زیر شاخه‌های شونا تلقی کنند. جمعیت آن‌ها حدود 200 هزار نفر و بیشتر در غرب زیمبابوه ساکنند.

شانگوه

با جمعیتی حدود بیست هزار نفر، از کوچک‌ترین قبایل زیمبابوه و در منطقه چی‌یرا در حومه شهر کوئه‌کوئه ساکن می‌باشند. مقاومت در برابر نفوذ فرهنگ غربی و تلاش در حفظ فرهنگ بومی این قبیله قابل توجه است. ایستادگی در برابر دشمنان کشور و نبرد با آنان و نیز تلاش جهت حفظ باورهای کهن دینی و آموزه‌های سنتی قبیله از ویژگی‌های شاخص مردم آن می‌باشد.