ایرانیان مقیم در قزاقستان

ایرانیان مقیم

مهاجرت ایرانیان به آسیای مرکزی، قزاقستان و دشت قپچاق در دوره های مختلف زمانی انجام شده است. اقوام ایرانی تباراسکیت را ازاولین گروه های قومی معرفی کرده اند که درسده پنجم به این سرزمین ها کوچ کرده اند.

پس از آن در سده های اخیر نیز در زمان جنگ های ایران و روس و حکومت بلشویکها پس از شکست حکومت خودمختار آذربایجان و شکست فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری سید جعفر پیشه وری، عده ای از ایرانیان از ترس گرفتار آمدن در دست حکومت ناگزیر از مهاجرت به روسیه تزاری شدند تا به زعم خود مأمنی برای سکونت و پناه جویی بیابند ، اما غافل از اینکه این مهاجرت ناخواسته آنها را برای همیشه به دروی از وطن مجبور خواهد کرد.

پس از کوچ و پناهندگی اجباری این عده، حکومت شوروی ابتدا آنها را برای مدت طولانی به سرزمین های سرد شمال روسیه فرستاد، سپس بعد از اینکه تعدادی از آنها در سرمای طاقت فرسای آن دیار جان خود را از دست دادند، افراد باقیمانده را سوار بر واگن های باربری آهنی قطار کردند و به جنوب قزاقستان که بخاطر سرمای شدید و زمستان طولانی تبعیدگاه مخالفان حکومت استالینی بشمار می رفت کوچ داده شدند که البته تعدادی از این پناهندگان بی پناه نیز در مسیر شمال روسیه تا جنوب قزاقستان جان خود را از دست دادند تا اینکه بالاخره بازماندگان این قافله مرگ در جنوب قزاقستان و عمدتا در شهرهای "چیمکنت" ، "مرکه" و "چو" سکنا داده شدند. ۳۳۶

۳۳۵ گزارش بخش اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی این.

مجموعه موافقتنامه های دوجانبه بین جمهوری قزاقستان و جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۹۱ (۱۹۹۲ - ۲۰۱۲م)، چاپ اتنشارات کویر مهرجان، به سفارش سفارت جمهوری قزاقستان در تهران، سال ۱۳۹۳، ص ۱۴-۱۳.

۳۳۶ بروجردی، حسین. «برشی بر فرقه دموکرات آذربایجان» مطالعات تاریخی، ش. ۱۰ (زمستان ۱۳۸۴): ۹۲-۱۱۵. 462

شرح این ماجرا و مصیبت هایی که بر سر این عده آمده است توسط آقای اسد مستوفی که یکی از همین افراد بوده است و در سال ۱۳۹۳ در شهر چیمکنت از دنیا رفت در کتاب خود به نام "مویه های غریبانه" به تفصیل نگاشته است.

از سوی دیگر عده ای از ایرانیان که در آذربایجان می زیستند برای دامداری و کشاورزی و مراودات دیگر به دشت های قپچاق و آنسوی رود ارس سفر می کردند و یا ییلاق و قشلاق می کردند و عده زیادی از آنها با ساکنین شهر باکو پیوند زناشویی و خانوادگی داشتند، پس از جدا شدن بخشی از آذربایجان از ایران

‌های شد.

و بسته شدن مرزها بین آذربایجان ایران و آذربایجان شوروی در سال ۱۹۱۸ میلادی عده ای از ایرانیان آذری که عمدتا از منطقه "مشکین شهر" و "پلیه سوار بوده اند "، برای امرار معاش به دشت های قپچاق در رفت و آمد بودند پشت مرزهای بسته محصور شدند و امکان بازگشت به خانه و کاشانه خود را نیافتند، لذا این عده هم گروه دیگری شدند که به ناچار از وطن خود دور افتادند و در دشت های قپچاق سکونت کردند. که هم اکنون بقایای این گروه های مهاجر ایرانی در شهرهای جنوبی قزاقستان در کنار سایر ملیت ها و مردم قزاق روزگار می‌گذرانند.۳۳۷

اکنون ۷۰ سال از روزی که هزاران نفر از مردم کشورمان به قزاقستان تبعید شدند می‌گذرد.

هرچند این افراد مهاجر جز کشاورزی و دامداری کاری نداشتند و اکنون نسل سوم و چهارم ایرانی تبارها را در جمهوری قزاقستان را تشکیل می دهند، متأسفانه هویت ایرانی آنها در دل سایر اقوام هضم شده است ولی در طول سالیان دراز گذشته که اکنون به قزاق های ایرانی تبار تبدیل شده اند در دهه های اخیر نقش مهمی

۳۳۷ معرفی مویه‌های غریبانه خاطرات اسد مستوفی ، http://vista.ir/article/585807/

463

در توسعه مراودات مردمی و تبادلات فرهنگی و اجتماعی دو ملت ایرانی و قزاق ایفا کرده اند وایرانی هاي ساکن در قزاقستان پیوند بین دو کشور را تحکیم بخشیده اند.۳۳۸

ساختمان جدید خانه فرهنگ ایرانیان تبارهای ساکن در چیمکنت

پس از استقلال جمهوری قزاقستان در سال ۱۹۹۱ با باز شدن مرزهای کشورهای تازه استقلال یافته تحول جدید و گسترده ای در روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان ایجاد شد لذا عده ای از تجار و بازرگانان ایرانی (جمعا در حدود ۲۰۰ خانوار) برای ایجاد تعاملات تجاری و اقتصادی به این کشور آمدند و در شهرهای مختلف مخصوصا در آلماتی، آستانا و جنوب قزاقستان در شهر چیمکنت ساکن شدند که بدلیل تجمع بیشتر ایرانی تبارها در شهر چیمکنت در سال ۱۳۷۶ با همت رایزن فرهنگی وقت و همکاری مشترک ایرانیان ساکن در چیمکنت و در راستای همکاری با خانه های دوستی ملل مختلف و مجمع خلق قزااقستان مرکز فرهنگی ایرانیان تأسیس شد که فعالیت های خود را در یک واحد آپارتمانی قدیمی با حدود ۴۰ متر آغاز کرد و به برگزاری کلاس زبان فارسی، آموزش قرآن و فعالیت های

۳۳۸مروری بر زندگی قزاق‌های ساکن استان گلستان http://www.shomalnews.com

464

فرهنگی پرداخت، ولی بعدا در مهرماه سال ۱۳۹۳ ساختمان جدید مرکز فرهنگی ایرانیان با حضور سفیر و رایزن فرهنگی وقت و مدیر خانه فرهنگ ایرانیان، ایرانیان ساکن و مسئولین محلی افتتاح و با اهداء کتاب، کامپیوتر، سی‌دی، لوازم اداری و اقلام فرهنگی توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فعالیت های این مرکز گسترش یافت.۳۳۹

از نظر تعداد ایرانیان ساکن در قزاقستان آمار متعددی نقل شده است ولی بنا بر اعلام یکی از ایرانیان مهاجر در قزاقستان حدود ۱۰ الی ۱۵ هزار ایرانی الاصل که همه آنها شیعه هستند در شهرهای مختلف قزاقستان ؛ چیمکنت، مرکه، چو، آلماتی، آستانا، جامبول، تالدی، قورغان، ساری آقاش و... زندگی می‌کنند. البته تعدادي از کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران نیز در قزاقستان حضور دارند که عمدتا در شهر های آستانا، آلماتی و آکتائو به انجام مأموریت های سیاسی، فرهنگی تجاری و اقتصادی مشغول هستند که تعداد آنها نیز حدود ۴۰ خانواده می باشد.

همه قزاق های ایرانی تبار که در شهرهای مختلف جمهوری قزاقستان زندگی می کنند شیعه می باشند و دارای مسجد و حسینیه هستند که در ایام مناسبت های مذهبی به اجرای مراسم دینی و مذهبی می‌پردازند. به جز مرکز فرهنگی ایرانی تبارها که که در طول سالیان گذشته نقش کلیدی در پیوند بین دو ملت ایران و قزاقستان داشته اند انجمن دوستی ایران و قزاقستان که یک مؤسسه غیردولتی، غیرسیاسي، غیرانتفاعی و عام‌المنفعه و متکی بر مشارکت اعضاء می‌باشد و اهداف اصلی آن تحکیم و گسترش روابط دوستانه و برادری بین مردم دو کشور و پیشبرد اهداف مشترک دو کشور در زمینه‌های فرهنگی، ادبی، هنري، علمي، فني، اقتصادی، بازرگانی، اجتماعی و ارتباطات است با همت تعدادی از ایرانیان تشکیل شده است ۳۴۰