ایران شناسی در گرجستان

ایران شناسی

با وجود سنن دیرینه روابط گسترده فرهنگی دو ملت و اظهار نظرهای جسته گریخته دانشمندان گرجی قرن های هجدهم و نوزدهم میلادی درباره ایران و روابط آن با گرجستان، ایجاد و بسط ایران شناسی به مفهوم علمی جدید در آ ن كشور از سال 1918 میلادی، یعنی سال تأسیس دانشگاه تفلیس، آغاز می گردد. سه تن پایه گذار 876 ) و گئوركی - مشهور و نام ی این رشته، ای.جا واخ ی شویلی (در تاریخ 1940 1878 ) و یوستین آبولادزه (در ادبیات شناسی، - آخولدیانی (در زبان شناسی 1973 1874-1962 ) از رفتگانی هستند كه گام های مؤثری در ترویج علم و فرهنگ گرجی و استقرار ایران شناسی در گرجستان برداشته اند. اولیای امور فرهنگی و مؤسسا ن دانشگاه تفلیس برای بسط و توسعه خاورشناسی، منجمله ایران شناسی، در گرجستان اهمیت زیادی قائل بوده اند و همیش ه در نظر داشتند ك ه استفاده از منابع و مأخذ فراوا ن ادبی و تاریخی ملل شرق، مخصوصاً تألیفات بزرگان ایران و نقد دقیق اطلاعات مندرج در آنها، برای بررسی گوشه های بسیاری از تاریخ حیات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی دوران فئودالیسم و روشن گردانیدن مسائل مربوط به شئون متعدد زبان و ادبیات گرجی، تاریخ گرجستان بسیار مؤثر وكاملاً ضروری است. از روزهای اول تأسیس دانشگاه تفلیس، اقدامات و فعالیت های مفیدی در تدریس و تعلیم زبان و ادبیات فارسی تاریخ ایران و تحقیق در این حوزه ها انجام می گرفت. به ویژه پس از تاسیس كرسی فیلولوژی ایرانی در سا ل 1939 میلادی و دانشكدة خاورشناسی دانشگاه در سال 1945 و انستیتوی تحقیقاتی خاورشناسی فرهنگستان علوم جمهوری گرجستان در سال 1960، مطالعات در این زمینه رونق روزافزون یافت. باید متذكر شد كه انستیتوی خاورشناسی، به ریاست مؤسس آن خاورشناس مشهور و عضو انجمن سلطنتی آسیایی (انگلستان ) آكادمیسین 1904 )، به صورت موسسه ای علمی برخوردار از اعتبار - گئورگی تسرتلی ( 1973 جهانی درآمد.

مراكز فعال ایران شناسی جمهوری گرجستان عبارتند از:

1. كرسی زبان شناسی ایرانی دانشگاه دولتی تفلیس

2. بخش زبان شناسی فارسی انستیتو ی خاورشناسی فرهنگستان علوم جمهوری گرجستان

3. بخش زبان های هند و ایرانی انستیتوی خاور شناسی فرهنگستان علوم جمهوری گرجستان

4. كرسی السنة شرقی دانشگاه دولتی شهر كوتائیسی

5. انستیتوی تدریس آسیا و آفریقای تفلیس

6. كرسی تاریخ ممالك آسیا و آفریقای دانشگاه دولتی تفلیس

7. كرسی تاریخ كشورهای شرق دانشگاه دولتی تفلیس

8. بخش تاریخ قرون وسطی ممالك خاور نزدیك انستیتوی خاورشناسی فرهنگستان علوم جمهوری گرجستان

9. بخش تاریخ معاصر ممال ك خاور نزدیك انستیتو ی خاورشناسی فرهنگستان علوم جمهوری گرجستان

10. بخش مأخذ شناسی و نشر منابع تاریخی انستیتوی تاریخ و مردم شناسی فرهنگستان علوم گرجستان

مؤسساتی كه اكنون در آنها زبان فارسی و دیگر مواد درسی ایران شناسی تدریس می شود به شرح زیر است :

1. در سطح مدارس دو مدرسه شماره 1 و مدرسه شماره 130 تفلیس مشغول به آموزش زبان فارسی می باشند. مدرسه شماره 1 به عنوان مهمترین مدرسه تفلیس از سال های دور اقدام به آموزش زبان و ادبیات فارسی می نماید. سفارت جمهوری اسلامی ایران تیز در جهت تجهیز و تكمیل نیازهای آموزشی آن ها قد م های مؤثری برداشته است.

2. دانشگاه دولتی تفلیس (دانشكده خاورشناسی، دانشكده تاریخ، دانشكده زبان شناسی، دانشكده جغرافیایی ).

3. انستیتوی آسیاو آفریقای تفلیس

4. دانشگاه دولتی شهر كوتائیسی (دانشكده زبان شناسی ) در گرجستان همچنین تألیفات زیادی در خصوص زبان فارسی به زبان فارسی چاپ گردیده است. همچون :

یو.آ.بولادزه، دستور زبان فارسی (برای دانشجویان دانشكدة خاورشناسی )، تفلیس، .1953

. جمشیدگیوناشویلی، دستور زبان فارسی، تفلیس 1987

. ولادیمیر پوتوریدزه منتخبات فارسی، تفلیس، 1946

. بانولیلا توشی شویلی منتخبات فارسی، تفلیس، 1970

داوید كوبیدزه، منتخبات فارسی (ادبیات كلاسیك )، ج 1، تفلیس، 1963، چاپ ، دوم، 1981،

منتخبا ت فارسی (ادبیات معاصر ) ج 2، تفلیس، 1967 ؛ ادبیات فارسی، ج 1

تفلیس، 1946، ادبیا ت فارسی، ج 2، تفلیس، 1947 ؛تاریخ ادبیات فارسی، تفلیس ، 1975

مجموعة تحقیقات دربارة تاریخ خاور نزدیك با اشتراك و زیر نظر والرین ، گاباشویلی، تفلیس، 1957

و. دونادزه، آ. منته شاشویلی، ت.تسین تسادزه، تاری خ نو ین ممالك آسیا و آفریقا،

1945 )، تفلیس، 1970 (دربارة افغانستان ص 3 تا 22، دربارة ایران ص 22 -1968) ج 2 ،( تا 49

حمشید گیوناشویلی، د.كاتسی تادزه، منتخبات متون تاریخی فارسی (قرنهای ؛ دهم تا هجدهم میلادی )، تفلیس، 1973

، جمشیدگیوناشویلی، قرائت فارسی، تفلیس، 1980

م. فاطمی، بانوای، كالادزه، فارسی حرف بزنیم، تفلیس 1976

ی. كالینین، بانوتس، كویریكاشویلی، كتا ب قرائت متون مطبوعاتی ایران، تفلیس ، 1974

بانون. رامی شویلی، بانوم. میكاشاویدزه، زبان فارسی برای سال دوم دبستان ، تفلیس، 1983

جمشیدگیوناشویلی، بانول، ژورژولیانی، زبا ن فارس ی برای سال سوم دبستان ، تفلیس، 1986

شایان ذكر است با توجه به مشكلات اقتصادی گرجستان پس از استقلال و تاثیر مستقیم این مشكلات بر مراكز فرهنگی، مراكز آموزش زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و لطمات بسیاری دید ه اند. به دلیل مشكلات اقتصادی دولت گرجستان تصمیم به تعطیلی مراكز آموزشی زبان های خارجی از جمله زبان فارسی داشت كه البته ادامه فعالیت این مراكز با پشتیبانی های مالی غیر دولتی امكان پذیر خواهد بود. لذا مدارس آموزش زبان فارسی در گرجستان نیز با مشكلات عدیده ای مواجه شده اند.

فردوسی در گرجستان

مردم فرهنگی گرجی به فردوسی علاقه زیادی دارند. بسیاری از دانشمندان معروف گرجستان مانند: كوبیدزه، آبولادزه، بارامیدزه، گواخاریا، یو. ن  مار، تادوآ، شالواشویلی، درباره فردوسی و شاهنامه او مقالات سودمندی نوشته اند. در پیوندهای ادبی و تاریخی مردم ایران و گرجستا ن موضوع همبستگی (پلنگینه پوش ) اثر شوتاروستاویلی با "شاهنامه " فردوسی جایگا ه بزرگتری را به خود اختصاص داده است.

قرن هاست كه رابطه روستاویلی با فردوسی نظر اندیشمندان را به خود جلب كرده است و این نه تنها موضوع مورد توجه مؤلفان گرجی بلكه بسیاری از اندیشمندان روسی، آذری، ارمنی و اروپایی بوده است. چنان كه خاورشناس بزرگ روسی ن.ی. كنراد جایگاه در دانه های جاودانه ادبی خاور زمین را به این ترتیب به زبان آورده است :

"شاهنامة " فردوسی (سده دهم )، "ویس و رامین " فخرالدین گرگانی (سدة یازدهم ) "خسرو و شیرین " و "لیلی و مجنون " نظامی (سده دوازده م ) و سپس "پلنگینه پوش " ،1934، روستاولی. ترجمه های قرون وسطایی گرج ی "شاهنامه " در سالهای 1916 1975 در سه جلد چاپ و منتشر شدند. جلدهای نخست باهتمام آبولادزه و دوم به قلم آبولادزه و اینگوروقوا، جلد سوم به قلم كوبیدزه به چاپ رسیدند. مار فردوسی شناس نامدار گرجی، نقدی مفصل براین كتاب نوشت و از آن ستایش كرد. به گفته او ادیبان پیشین گرجی نخست شاهنامه را به نثر برگرداندند و سپس آن را به نظم كشیدند.

میزان عشق و علاق ه مردم گرجستان به فرهنگ و اد ب ایران و به ویژه شاهنامه فردوسی را می توان از فعالیت هایی كه در جشن "هزاره فردوسی " انجام داده اند دریافت. از جمله این فعالیت ها ترجمه "شاهنامه" "به زبان های گرجی، تركی و ارمنی، انتشار مجموعه مقالات علمی و ادبی و تاریخی درباره فردوسی، برگزاری نمایشگاهی از مینیاتورهای مكتب قفقازی درباره فردوسی و شاهنامه و برگزاری نشست های علمی با نویسندگان و دست اندركاران فرهنگی در باكو، تفلیس، ایروان و غیر ه... است. افزون بر اینها باید به فهرست كتاب های منتشر شده نیز اشار ه كرد كه عبارتنداز:

1. "فردوسی، روزگار و آثار او". یو. ی. آبولادزه

2. "حماسه ملی ایران و ادبیات قدیم گرجی " نوشته پ. اینگوروقوا

3. "درباره ترجمه های شاهنامه به زبان قدیم گرجی " تألیف. آ. كیكنادزه

4. "مقایسه ترجمه های گرجی "شاهنامه " با نسخه اصلی " ا. بارامیدزه.

گفتنی است كه این كتاب ها در جمهوری های دیگر نیز تأثیرگذار بودند و بخش هایی از آن ها به زبان آذربایجانی و ارمنی ترجمه و چا پ شدند. در این میان ترجمه گرجی شاهنامه از اهمیت زیادی برخوردار است و در تهیه متن انتقادی "شاهنامه " نیز كمك می كند. باید به این نكته نیز اشاره كرد كه بهترین شاهنامه خوانهای گرجی هفته ای یك روز برای ملكه تامارا (اواخر قرن 12 میلادی ) "شاهنامه " می خواندند.

جریان شاهنامه شناسی در گرجستان در سالهای بعد ضعیف نشد، چنان كه در خذ فارسی روایات گرجی شاهنامه " نوشته پروفسو ر. كوبیدزه به Ĥ سال 1959 رساله " م زبان گرجی در تفلیس چاپ و منتشر شد. نفوذ شاهنامه در گرجستا ن در ده ه هفتاد 1970-75 مرحله تازه ای را شروع كرد و كار ترجمه تازه ای از شاهنام ه آغاز شد. در این

كار ادیبان شناخته شده گرجی تودوآ و شالواشویلی كمر همت بستند. ترجمه های ماگالی تودوا در تذكره "نظم خاور " به چاپ رسید و مورد استقبال قرار گرفت. به دنبال این سه داستان از "شاهنامه " پادشاهی منوچهر، داستان سیاوش و داستان كیكاوس در ترجمه بانو ب. شالوا شویلی انتشار یافت.

سال 1977 "داستان سیاوش" به شكل كتابی مستقل به چاپ رسید كه مترجم آن شالواشویلی بود. همچنین سینماگران تاجیك درسالها ی 1970 و 1972 و 1976 مجموعه تلویزیونی "داستان رستم"، "رستم و سهراب" و "داستان سیاوش " را نیز ساختند كه نقش های اصلی را هنرپیشه های قفقازی اجرا كردند.

از دهه هشتاد ترجمه شاهنامه در گرجستا ن سرعت ی تازه گرفت. ماگالی تودوآ و گواخاریا و بارتایا به كار ترجمه پرداختند و از آغاز شاهنامه تا كشته شدن پیران را در سه جلد آماده چاپ كردند، جلد نخست این كتاب در سال 1991 چاپ و منتشر شد.