مهاجرت و پناهندگی در لبنان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۰ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۱:۱۸

مقوله مهاجرت از پدیده‌های تاریخ معاصر لبنان و از جمله عوامل مهم و مؤثر در تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این سرزمین است. مهاجرت لبنانی‌ها به خارج از كشور كه از نیمه‌‌‌های قرن نوزدهم آغاز شد، منحصر به طائفه، منطقه و قشر خاصی نبوده و همه طبقات، اقشار و طوائف را با زمینه‌ها و انگیزه‌های گوناگون شامل می‌شود.

مهاجرت‌های اولیه محدود و تحت تأثیر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جبل لبنان (رشد سریع جمعیت، افزایش سطح آموزش، بحران اقتصادی، نزاع‌های اجتماعی و جنگ های خونین مسیحیان و درزی‌‌ها و ...) و عمدتاً به مصر و آمریكای لاتین و استرالیا صورت گرفت. این مهاجرت‌ها در آستانه جنگ جهانی اول افزایش یافت و با آغاز جنگ و بروز قحطی و دیگر پی‌آمدهای آن سرعت گرفت. در دوره قیمومیت فرانسویان بر لبنان (1918-1943) نیز مهاجرت لبنانی‌ها ادامه یافت؛ هرچند از شدت آن كاسته شد. مهاجران لبنانی در این سال‌ها آفریقا، آمریكا، استرالیا و كشورهای آمریكای لاتین را به عنوان مقصد خود برگزیدند. در سال‌های پس از استقلال تا آغاز جنگ داخلی، مقصد مهاجرین علاوه بر آفریقا و استرالیا، بیشتر به كشورهای عربی نفت‌خیز بود كه پی‌آمدهای اقتصادی آن نقش مؤثری در رشد اقتصادی لبنان در این دوره داشت ^[۱].

در دوره جنگ نیز به دلیل سخت شدن شرایط برای زندگی و معیشت به ویژه بروز ناامنی های گسترده، این مهاجرت‌ها افزایش و در طول سال‌های جنگ ادامه یافت. به استناد آمارهای تخمینی، طی 15 سال جنگ داخلی، حدود 1/500/000 نفر از لبنانی‌ها كه حدود نیمی از جمعیت آن روز كشور را تشكیل می‌دادند، كشور خود را ترك و بیشتر آن‌ها به كشورهای اروپای غربی، آمریكای شمالی و جنوبی، عربی، آفریقایی و استرالیا عزیمت كردند ^[۲]. تنها در سال اول جنگ 400/000 نفر از مردم لبنان این كشور را ترك كردند.

در سال 1987 نیز ده‌ها هزار نفر از جوانان و نیروی كار ماهر و متخصص لبنانی و بسیاری از خانواده‌ها بطور كامل لبنان را ترك كرده به آلمان غربی، فرانسه، سوئیس، كانادا و استرالیا مهاجرت كردند ^[۳].

پس از پایان جنگ برای مدتی، حجم مهاجرت‌ها كاهش یافت. ادامه بحران اجتماعی ناشی از پی‌آمدهای 15 سال جنگ داخلی كه جابجایی های جمعیتی یكی از عوامل آن بود، تعطیلی بسیاری از مؤسسات و بنگاه های تجاری و نابسامانی اوضاع اقتصادی و بویژه حملات هوایی و زمینی اسرائیل در سال های 1993 و 1996، سبب شد تا مهاجرت‌ها دوباره رو به افزایش گزارد. تعداد مهاجران در میان سال های 1992 تا 2000، در حدود 500/000 نفر بوده است كه بیشتر آن‌ها به آمریكا، استرالیا، كانادا، آلمان و برخی كشورهای آسیایی از جمله برخی كشورهای عربی خلیج فارس ^[۴]، كشورهای اروپای شرقی و كشورهای تازه استقلال یافته قفقاز و آسیای میانه عزیمت كردند ^[۵]. مهاجرت لبنانی‌ها در سال‌های اخیر به ویژه پس از تهاجم اسرائیل و بمباران‌های گسترده بخش وسیعی از خاك لبنان در سال 2006، همچنان استمرار یافته است كه بجز مورد اخیر، عواملی چون نبود فرصت‌های شغلی، بیكاری، ركود اقتصادی، فساد سیاسی و اداری و نزاع‌های طائفی، بیشترین تأثیر را در این مهاجرت‌ها داشته است.

طبق برآوردهای صورت گرفته، امروز حدود 14 میلیون لبنانی (مهاجر و لبنانی‌تبار) در خارج از این كشور زندگی می‌كنند ^[۶] كه با احتساب جمعیت حدوداً 4 میلیونی مقیم كشور می‌توان گفت بیش از سه برابر جمعیت ساكن در لبنان، در خارج از كشور اقامت دارند. گفته می‌شود از این جمعیت، تعداد لبنانی‌های مقیم برزیل كه سه نسل را تشكیل می‌دهند، به حدود 8 میلیون نفر می‌رسد كه در ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این كشور حضوری فعال دارند. به عنوان نمونه 50 نفر از اعضای پارلمان 500 نفره، لبنانی و یا لبنانی تبارند ^[۷].

به استناد پژوهش سازمان جهانی مهاجرت در سال 2003 در خصوص مهاجران عرب، لبنان در میان كشورهای مهاجر فرست نسبت به جمعیت ساكن خود، مرتبه اول را در جهان دارد ^[۸].

این مهاجرت‌ها البته برای این كشور آثاری مثبت به ویژه در زمینه مسائل اقتصادی دارد. ارز دریافتی از مهاجران تا حدودی در حل مشكلات اقتصادی و اجتماعی از جمله مسئله بیكاری تأثیرگذار است. میزان ارز دریافتی از مهاجران در سال 1990، حدود 52% از تولید ناخالص ملی را تشكیل می‌‌داد ^[۹]. در سال 2006 نیز میزان ارز وارد شده به كشور 5/72 میلیارد دلار بود كه 25/5% از تولید ناخالص ملی را تشكیل داد. لبنان از این لحاظ نیز در میان كشورهای عرب رتبه اول را دارد ^[۱۰].

واقعیت تلخ اما آن است كه مهاجرت لبنانی‌ها به ویژه نیروهای جوان دانشگاهی و متخصص در طول بیش از سه دهه گذشته (1975 تاكنون) خسارت‌های سنگینی بر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی این كشور وارد كرده است. یكی از عمده‌ترین این خسارت‌ها، كاهش شدید منابع انسانی متخصص است. برخی برآوردها نشان می‌‌دهد بیش از 50% از نیروهای علمی و دانشگاهی از این كشور مهاجرت كرده‌اند كه حدود 60% آن ها جذب كشورهای آمریكا، استرالیا، كانادا و فرانسه شده‌اند^[۱۱]. به استناد برخی پژوهش‌ها، تنها 2000 پزشك از فارغ‌التحصیلان دانشكده پزشكی دانشگاه آمریكایی بیروت از لبنان مهاجرت كرده‌‌اند كه این رقم برابر است با تعداد پزشكان فارغ‌التحصیل این دانشكده در طول 30 سال ^[۱۲]. براساس یك پژوهش دانشگاهی، تعداد دانشگاهیان مهاجر لبنانی 273/694 نفر است. برآوردها نشان می‌دهد كه هزینه تحصیلی یك فرد در این كشور تا مرحله فارغ التحصیل شدن از دانشگاه، حدود 100/000 دلار است. با این محاسبه، هزینه تحصیلات نیروهای متخصص دانشگاهی مهاجر حدود 27 میلیارد دلار می‌باشد. در حالی كه میزان ارز ارسالی به لبنان فاصله بسیاری با این رقم دارد ^[۱۳] و از این لحاظ هم علاوه بر خسارت در بخش نیروی كار متخصص، از جنبه اقتصادی نیز خسارت های كلان متوجه اقتصاد این كشور شده است.^[۱۴]

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ بزی( 2009)، ص141
↑ بزی( 2009)، ص 142
↑ معلومات (2008)، ص36
↑ معلومات (2008)، ص36
↑ لبكی(2000)،ص159
↑ معلومات، ص 35
↑ معلومات، ص 48
↑ معلومات، ص 7
↑ بزی ، ص141
↑ معلومات، ص31
↑ بزی، ص 163
↑ بزی، ص 165
↑ بزی، ص 164
↑ صدر هاشمی، سید محمد (1330). جامعه و فرهنگ لبنان. تهران: موسسه فرهنگی،هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص 101_122

[1] بزی( 2009)، ص141

[2] بزی( 2009)، ص 142

[3] معلومات (2008)، ص36

[4] معلومات (2008)، ص36

[5] لبكی(2000)،ص159

[6] معلومات، ص 35

[7] معلومات، ص 48

[8] معلومات، ص 7

[9] بزی ، ص141

[10] معلومات، ص31

[11] بزی، ص 163

[12] بزی، ص 165

[13] بزی، ص 164

[14] صدر هاشمی، سید محمد (1330). جامعه و فرهنگ لبنان. تهران: موسسه فرهنگی،هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص 101_122

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''مهاجرت'''
+مقوله مهاجرت از پدیده‌های تاریخ معاصر [[لبنان]] و از جمله عوامل مهم و مؤثر در تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این سرزمین است. مهاجرت لبنانی‌ها به خارج از كشور كه از نیمه‌‌‌های قرن نوزدهم آغاز شد، منحصر به طائفه، منطقه و قشر خاصی نبوده و همه طبقات، اقشار و طوائف را با زمینه‌ها و انگیزه‌های گوناگون شامل می‌شود.
-مقوله مهاجرت از پديده‌هاي تاريخ معاصر لبنان و از جمله عوامل مهم و مؤثر در تحولات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي اين سرزمين است. مهاجرت لبنانيها به خارج از كشور كه از نيمه‌‌‌هاي قرن نوزدهم آغاز شد، منحصر به طائفه، منطقه و قشر خاصي نبوده و همه طبقات، اقشار و طوائف را با زمينه‌ها و انگيزه‌هاي گوناگون شامل مي‌شود.
+مهاجرت‌های اولیه محدود و تحت تأثیر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جبل لبنان (رشد سریع جمعیت، افزایش سطح آموزش، بحران اقتصادی، نزاع‌های اجتماعی و جنگ های خونین مسیحیان و درزی‌‌ها و ...) و عمدتاً به [[مصر]] و آمریكای لاتین و استرالیا صورت گرفت. این مهاجرت‌ها در آستانه جنگ جهانی اول افزایش یافت و با آغاز جنگ و بروز قحطی و دیگر پی‌آمدهای آن سرعت گرفت. در دوره قیمومیت فرانسویان بر لبنان (1918-1943) نیز مهاجرت لبنانی‌ها ادامه یافت؛ هرچند از شدت آن كاسته شد. مهاجران لبنانی در این سال‌ها آفریقا، آمریكا، استرالیا و كشورهای آمریكای لاتین را به عنوان مقصد خود برگزیدند. در سال‌های پس از استقلال تا آغاز جنگ داخلی، مقصد مهاجرین علاوه بر آفریقا و استرالیا، بیشتر به كشورهای عربی نفت‌خیز بود كه پی‌آمدهای اقتصادی آن نقش مؤثری در رشد اقتصادی لبنان در این دوره داشت <ref>بزی( 2009)، ص141</ref>.
-مهاجرتهاي اوليه محدود و تحت تأثير تحولات سياسي، اجتماعي و اقتصادي جبل لبنان (رشد سريع جمعيت، افزايش سطح آموزش، بحران اقتصادي، نزاعهاي اجتماعي و جنگهاي خونين مسيحيان و درزي‌‌ها و ...) و عمدتاً به [[مصر]] و آمريكاي لاتين و استراليا صورت گرفت. اين مهاجرتها در آستانه جنگ جهاني اول افزايش يافت و با آغاز جنگ و بروز قحطي و ديگر پي‌آمدهاي آن سرعت گرفت. در دوره قيموميت فرانسويان بر لبنان (1918-1943) نيز مهاجرت لبنانيها ادامه يافت؛ هرچند از شدت آن كاسته شد. مهاجران لبناني در اين سالها آفريقا، آمريكا، استراليا و كشورهاي آمريكاي لاتين را به عنوان مقصد خود برگزيدند. در سالهاي پس از استقلال تا آغاز جنگ داخلي، مقصد مهاجرين علاوه بر آفريقا و استراليا، بيشتر به كشورهاي عربي نفت‌خيز بود كه پي‌آمدهاي اقتصادي آن نقش مؤثري در رشد اقتصادي لبنان در اين دوره داشت (بزي، 2009، 141).
+در دوره جنگ نیز به دلیل سخت شدن شرایط برای زندگی و معیشت به ویژه بروز ناامنی های گسترده، این مهاجرت‌ها افزایش و در طول سال‌های جنگ ادامه یافت. به استناد آمارهای تخمینی، طی 15 سال جنگ داخلی، حدود  1/500/000  نفر از لبنانی‌ها كه حدود نیمی از جمعیت آن روز كشور را تشكیل می‌دادند، كشور خود را ترك و بیشتر آن‌ها به كشورهای اروپای غربی، آمریكای شمالی و جنوبی، عربی، آفریقایی و استرالیا عزیمت كردند <ref>بزی( 2009)، ص 142</ref>. تنها در سال اول جنگ 400/000 نفر از مردم لبنان این كشور را ترك كردند.
-در دوره جنگ نيز به دليل سخت شدن شرايط براي زندگي و معيشت به ويژه بروز ناامنيهاي گسترده، اين مهاجرتها افزايش و در طول سالهاي جنگ ادامه يافت. به استناد آمارهاي تخميني، طي 15 سال جنگ داخلي، حدود 000/500/1  نفر از لبنانيها كه حدود نيمي از جمعيت آن روز كشور را تشكيل مي‌دادند، كشور خود را ترك و بيشتر آنها به كشورهاي اروپاي غربي، آمريكاي شمالي و جنوبي، عربي، آفريقائي و استراليا عزيمت كردند (پيشين، 142). تنها در سال اول جنگ 000/400 نفر از مردم لبنان اين كشور را ترك كردند.
+در سال 1987 نیز ده‌ها هزار نفر از جوانان و نیروی كار ماهر و متخصص لبنانی و بسیاری از خانواده‌ها بطور كامل لبنان را ترك كرده به آلمان غربی، فرانسه، سوئیس، كانادا و استرالیا مهاجرت كردند <ref>معلومات (2008)، ص36</ref>.
-در سال 1987 نيز دهها هزار نفر از جوانان و نيروي كار ماهر و متخصص لبناني و بسياري از خانواده‌ها بطور كامل لبنان را ترك كرده به آلمان غربي، فرانسه، سوئيس، كانادا و استراليا مهاجرت كردند (معلومات 2008، 36).
+پس از پایان جنگ برای مدتی، حجم مهاجرت‌ها كاهش یافت. ادامه بحران اجتماعی ناشی از پی‌آمدهای 15 سال جنگ داخلی كه جابجایی های جمعیتی یكی از عوامل آن بود، تعطیلی بسیاری از مؤسسات و بنگاه های تجاری و نابسامانی اوضاع اقتصادی و بویژه حملات هوایی و زمینی اسرائیل در سال های 1993 و 1996، سبب شد تا مهاجرت‌ها دوباره رو به افزایش گزارد. تعداد مهاجران در میان سال های 1992 تا 2000، در حدود 500/000 نفر بوده است كه بیشتر آن‌ها به آمریكا، استرالیا، كانادا، آلمان و برخی كشورهای آسیایی از جمله برخی كشورهای عربی خلیج فارس <ref>معلومات (2008)، ص36</ref>، كشورهای اروپای شرقی و كشورهای تازه استقلال یافته قفقاز و آسیای میانه عزیمت كردند <ref>لبكی(2000)،ص159</ref>. مهاجرت لبنانی‌ها در سال‌های اخیر به ویژه پس از تهاجم اسرائیل و بمباران‌های گسترده بخش وسیعی از خاك لبنان در سال 2006، همچنان استمرار یافته است كه بجز مورد اخیر، عواملی چون نبود فرصت‌های شغلی، بیكاری، ركود اقتصادی، فساد سیاسی و اداری و نزاع‌های طائفی، بیشترین تأثیر را در این مهاجرت‌ها داشته است.
-پس از پايان جنگ براي مدتي، حجم مهاجرتها كاهش يافت. ادامه بحران اجتماعي ناشي از پي‌آمدهاي 15 سال جنگ داخلي كه جابجائيهاي جمعيتي يكي از عوامل آن بود، تعطيلي بسياري از مؤسسات و بنگاههاي تجاري و نابساماني اوضاع اقتصادي و بويژه حملات هوائي و زميني اسرائيل در سالهاي 1993 و 1996، سبب شد تا مهاجرتها دوباره رو به افزايش گزارد. تعداد مهاجران در ميان سالهاي 1992 تا 2000، در حدود 000/500 نفر بوده است كه بيشتر آنها به آمريكا، استراليا، كانادا، آلمان و برخي كشورهاي آسيايي از جمله برخي كشورهاي عربي خليج فارس (پيشين)، كشورهاي اروپاي شرقي و كشورهاي تازه استقلال يافته قفقاز و آسياي ميانه عزيمت كردند (لبكي،2000 ،159). مهاجرت لبنانيها در سالهاي اخير به ويژه پس از تهاجم اسرائيل و بمبارانهاي گسترده بخش وسيعي از خاك لبنان در سال 2006، همچنان استمرار يافته است كه بجز مورد اخير، عواملي چون نبود فرصتهاي شغلي، بيكاري، ركود اقتصادي، فساد سياسي و اداري و نزاعهاي طائفي، بيشترين تأثير را در اين مهاجرت‌ها داشته است.
+طبق برآوردهای صورت گرفته، امروز حدود 14 میلیون لبنانی (مهاجر و لبنانی‌تبار) در خارج از این كشور زندگی می‌كنند <ref>معلومات، ص 35</ref> كه با احتساب جمعیت حدوداً 4 میلیونی مقیم كشور می‌توان گفت بیش از سه برابر جمعیت ساكن در لبنان، در خارج از كشور اقامت دارند. گفته می‌شود از این جمعیت، تعداد لبنانی‌های مقیم برزیل كه سه نسل را تشكیل می‌دهند، به حدود 8 میلیون نفر می‌رسد كه در ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این كشور حضوری فعال دارند. به عنوان نمونه 50 نفر از اعضای پارلمان 500 نفره، لبنانی و یا لبنانی تبارند <ref>معلومات، ص 48</ref>.
-طبق برآوردهاي صورت گرفته، امروز حدود 14 ميليون لبناني (مهاجر و لبناني‌تبار) در خارج از اين كشور زندگي مي‌كنند (معلومات، 35) كه با احتساب جمعيت حدوداً 4 ميليوني مقيم كشور مي‌توان گفت بيش از سه برابر جمعيت ساكن در لبنان، در خارج از كشور اقامت دارند. گفته مي‌شود از اين جمعيت، تعداد لبنانيهاي مقيم برزيل كه سه نسل را تشكيل مي‌دهند، به حدود 8 ميليون نفر مي‌رسد كه در ساختار سياسي، اجتماعي و اقتصادي اين كشور حضوري فعال دارند. به عنوان نمونه 50 نفر از اعضاي پارلمان 500 نفره، لبناني و يا لبناني تبارند (پيشين، 48).
+به استناد پژوهش سازمان جهانی مهاجرت در سال 2003 در خصوص مهاجران عرب، لبنان در میان كشورهای مهاجر فرست نسبت به جمعیت ساكن خود، مرتبه اول را در جهان دارد <ref>معلومات، ص 7</ref>.
-به استناد پژوهش سازمان جهاني مهاجرت در سال 2003 در خصوص مهاجران عرب، لبنان در ميان كشورهاي مهاجر فرست نسبت به جمعيت ساكن خود، مرتبه اول را در جهان دارد (پيشين، 7).
+این مهاجرت‌ها البته برای این كشور آثاری مثبت به ویژه در زمینه مسائل اقتصادی دارد. ارز دریافتی از مهاجران تا حدودی در حل مشكلات اقتصادی و اجتماعی از جمله مسئله بیكاری تأثیرگذار است. میزان ارز دریافتی از مهاجران در سال 1990، حدود 52% از تولید ناخالص ملی را تشكیل می‌‌داد <ref>بزی ،  ص141</ref>. در سال 2006 نیز میزان ارز وارد شده به كشور 5/72 میلیارد دلار  بود كه 25/5% از تولید ناخالص ملی را تشكیل داد. لبنان از این لحاظ نیز در میان كشورهای عرب رتبه اول را دارد <ref>معلومات، ص31</ref>.
-اين مهاجرتها البته براي اين كشور آثاري مثبت به ويژه در زمينه مسائل اقتصادي دارد. ارز دريافتي از مهاجران تا حدودي در حل مشكلات اقتصادي و اجتماعي از جمله مسئله بيكاري تأثيرگذار است. ميزان ارز دريافتي از مهاجران در سال 1990، حدود 52% از توليد ناخالص ملي را تشكيل مي‌‌داد (بزي ، 141). در سال 2006 نيز ميزان ارز وارد شده به كشور 72/5 ميليارد دلار  بود كه 5/25% از توليد ناخالص ملي را تشكيل داد. لبنان از اين لحاظ نيز در ميان كشورهاي عرب رتبه اول را دارد (معلومات، 31).
+واقعیت تلخ اما آن است كه مهاجرت لبنانی‌ها به ویژه نیروهای جوان دانشگاهی و متخصص در طول بیش از سه دهه گذشته (1975 تاكنون) خسارت‌های سنگینی بر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی این كشور وارد كرده است. یكی از عمده‌ترین این خسارت‌ها، كاهش شدید منابع انسانی متخصص است. برخی برآوردها نشان می‌‌دهد بیش از 50% از نیروهای علمی و دانشگاهی از این كشور مهاجرت كرده‌اند كه حدود 60% آن ها جذب كشورهای آمریكا، استرالیا، كانادا و فرانسه شده‌اند<ref>بزی، ص 163</ref>. به استناد برخی پژوهش‌ها، تنها 2000 پزشك از فارغ‌التحصیلان دانشكده پزشكی دانشگاه آمریكایی بیروت از لبنان مهاجرت كرده‌‌اند كه این رقم برابر است با تعداد پزشكان فارغ‌التحصیل این دانشكده در طول 30 سال <ref>بزی، ص 165</ref>. براساس یك پژوهش دانشگاهی، تعداد دانشگاهیان مهاجر لبنانی 273/694 نفر است. برآوردها نشان می‌دهد كه هزینه تحصیلی یك فرد در این كشور تا مرحله فارغ التحصیل شدن از دانشگاه، حدود 100/000 دلار است. با این محاسبه، هزینه تحصیلات نیروهای متخصص دانشگاهی مهاجر حدود 27 میلیارد دلار می‌باشد. در حالی كه میزان ارز ارسالی به لبنان فاصله بسیاری با این رقم دارد <ref>بزی، ص 164</ref> و از این لحاظ هم علاوه بر خسارت در بخش نیروی كار متخصص، از جنبه اقتصادی نیز خسارت های كلان متوجه اقتصاد این كشور شده است.<ref>صدر هاشمی، سید محمد (1330). جامعه و فرهنگ لبنان. تهران: موسسه فرهنگی،هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص 101_122</ref>
-واقعيت تلخ اما آن است كه مهاجرت لبنانيها به ويژه نيروهاي جوان دانشگاهي و متخصص در طول بيش از سه دهه گذشته (1975 تاكنون) خسارتهاي سنگيني بر حوزه‌هاي اجتماعي، فرهنگي و حتي اقتصادي اين كشور وارد كرده است. يكي از عمده‌ترين اين خسارتها، كاهش شديد منابع انساني متخصص است. برخي برآوردها نشان مي‌‌دهد بيش از 50% از نيروهاي علمي و دانشگاهي از اين كشور مهاجرت كرده‌اند كه حدود 60% آنها جذب كشورهاي آمريكا، استراليا، كانادا و فرانسه شده‌اند. (بزي، 163). به استناد برخي پژوهش‌ها، تنها 2000 پزشك از فارغ‌التحصيلان دانشكده پزشكي دانشگاه آمريكائي بيروت از لبنان مهاجرت كرده‌‌اند كه اين رقم برابر است با تعداد پزشكان فارغ‌التحصيل اين دانشكده در طول 30 سال (پيشين ، 165). براساس يك پژوهش دانشگاهي، تعداد دانشگاهيان مهاجر لبناني 694/273 نفر است. برآوردها نشان مي‌دهد كه هزينه تحصيلي يك فرد در اين كشور تا مرحله فارغ التحصيل شدن از دانشگاه، حدود 000/100 دلار است. با اين محاسبه، هزينه تحصيلات نيروهاي متخصص دانشگاهي مهاجر حدود 27 ميليارد دلار مي‌باشد. در حالي كه ميزان ارز ارسالي به لبنان فاصله بسياري با اين رقم دارد (بزی،  164) و از اين لحاظ هم علاوه بر خسارت در بخش نيروي كار متخصص، از جنبه اقتصادي نيز خسارتهاي كلان متوجه اقتصاد اين كشور شده است.
+==نیز نگاه کنید به==
+*[[جامعه و نظام اجتماعی لبنان]]
+*[[جامعه لبنان]]
+==کتابشناسی==