سینمای اردن

سينما

1 - 5 - 9 تاريخچة ورود سينما و نقش سينما در جامعه

در سال 1934 ميلادي نخستين سينماي ناطق اردن به نام سينما البترا در  امان شروع به فعاليت كرد. پس از ‌سينما الفردوس در سال 1946 ميلادي و سينما الفيومي در سال 1950 ميلادي آغاز به كار كردند و فيلم هايي را به صورت ناطق به نمايش درآوردند. در شهر اربد اردن هم اولين سينما به صورت سينما تابستانه آغاز به كار كرد.

با آغاز دهه پنجاه ميلادي نقش سينما در اردن به صورت چشمگيري افزايش يافت تا جائي كه پس از سه دهه و در سال 1980 ميلادي تعداد سينماهاي اردن به بيش از 80 سينما رسيد. دكتر حسان ابوغنيمه در كتاب خود به نام پژوهشي در سينماي اردن آثار سينمايي اين كشور را در سه مرحله تقسيم بندي كرده است:

مرحله 1. با پايان پذيرفتن جنگ فلسطين و اسرائيل در سال 1948 ميلادي،‌ تعدادي از سينماگران فلسطيني با مهاجرت به اردن به توليد آثار سينمايي خود در اين كشور پرداختند؛ از جمله آنها مي توان از احمد حلمي الكيلاني را نام برد كه در  امان با تاسيس كانون تصويربرداري به توليد فيلم سينمايي پرداخت و پس از او صلاح الدين بدرخان و جمال الاصفر در همكاري مشترك در سال 1948 ميلادي يک فيلم بلند سينمايي ساختند و‌ آن را در سينما البترا  امان به نمايش گذاشتند و با همراهی افرادي چون محمد صالح الكيالي، ابراهيم سرحان، عبداللطيف الحاج هاشم، خميس شبلاق، زهير السقا به تاسيس شركت عربي توليد فيلم هاي سينمايي مبادرت كردند.

احمد حلمي الكيلاني با پيگيري اقدامات خود در توليد آثار سينمايي، با همكاري مصطفي صحي النجار، فخري اباظه و واصف الشيخ ياسين يک شركت فيلم اردني تاسيس كردند. از توليدات اين شركت فيلم سازي مي توان از فيلم صراع در سال 1957 ميلادي نام برد. وي هم چنين در سال 1964 ميلادي شركت هنري سينما و تلويزيون را تشكيل داد كه به توليد فيلم هاي كوتاه و تبليغاتي مي پرداخت. اين شركت بعدها به بخش سينما و تصوير وابسته به تلويزيون اردن پيوست.

مرحله 2. در سال 1965 ميلادي با تشكيل بخش سينما و تلويزيون در وزارت فرهنگ اردن، در آثار سينمايي اين كشور تغييراتي ايجاد شد. از اهداف اين بخش ايجاد مكاني مناسب براي اشتغال و مجهز كردن استوديوها براي توليد آثار مناسب بود. علي صيام مديريت بخش سينما و تلويزيون وزارت فرهنگ اردن را برعهده داشت که تعدادي از كارشناسان سينمايي را براي يادگيري تغييرات صورت گرفته در اين رشته به بريتانيا اعزام كرد.

مرحله 3. همزمان با تأسيس تلويزيون اردن در سال 1968 ميلادي، ‌بخش ويژه اي به آثار سينمايي در اين سازمان تعلق گرفت كه به ساخت فيلم هاي كوتاه و مستند سينمايي مي پرداخت.

برخي فيلم هاي ساخته شده در طي مراحل ياد شده عبارتند از سرزمين محبوب پدري من (1962) توسط نمايش نامه نويس آماتور: محمود كواش، طوفان در پترا (1968) توسط آگراما[10]، جنگ تا آزادي (1968) توسط عبدالوهاب ال‌هنيدي در مورد اختلافات اسرائيل و فلسطين، جادۀ جرو سالم (1969) توسط عبدالوهاب ال هنيدي و مارها (1970) توسط جلال توآمي كه داراي موضوع دراماتيك اجتماعي بود.

تعداد سالن هاي نمايش فيلم سينمايي تا پايان سال 1991 ميلادي در اردن به 92 سالن افزايش يافت یعنی براي هر 300 اردني يك صندلي؛ اين سالن هاي نمايش روزانه 4 فيلم را در سانس هاي مختلف روي پرده می‌بردند كه سانس صبح آن به كودكان اختصاص داشت. بر اساس آمارهاي موجود نسبت پخش فيلم ها در سالن هاي سينماي اردن بدين شرح بوده است؛ 40 درصد فيلم هاي آمريكايي،‌ 35 درصد فيلم هاي مصري و عربي، 20 درصد فيلم‌هاي هندي و ديگر كشورهاي آسيايي و 5 درصد فيلم هاي ساخته شده توسط كشورهاي اروپايي.

در زمينه گسترش فرهنگ سينما دو موسسه كانون سينمايي اردن (تاسيس در سال 1983 ميلادي) و كميته سينما وابسته به موسسه شومان (در سال 1989) با پخش فيلم هايي به صورت هفتگي به معرفي عوامل فيلم و گفتگو پيرامون موضوع آن در حضور تماشاگران مي پرداختند و پس از آن نتايج اين جلسات به صورت مكتوب در اختيار روزنامه هاي اردن و ديگر كشورهاي عربي براي چاپ ارسال مي گردید.

برخي از كشورهاي عربي هم چون مصر، تونس، عراق، سوريه، لبنان، فلسطين،‌ الجزاير و مغرب فيلم هاي توليدي خود را براي نمايش به اين دو موسسه سينمايي مي فرستند.(32)

در سال 1983 باشگاه سينمايي اردن تاسيس شد كه نقش مهمي در طبقه بندي و پخش نمايش هاي سينمايي داشت و تلاش زيادي براي گسترش سينما در اردن به انجام رساند.

در سال 2003 اردن هيئت فيلم سلطنتي (RFC) ‌[11]را براي تشويق فيلم سازان در كشور و همچنين آموزش فيلم سازان اردني در هنر ساخت فيلم ارتقاء داد. پيش از اين شركت تعاوني فيلم سازان امان در زمينۀ ارتقاء فيلم سازي ديجيتال در کارگاههاي رايگان در امان فعاليت داشت. سال 2007 سال بزرگي براي فيلم سازان اردني بود. در اين سال 10 فيلم در اردن ساخته شد كه سه فيلم از توليدات داخلي بود.

در سال 2008 اردن موسسۀ هنرهاي سينمايي درياي سرخ را تأسیس کرد كه پیشنهاد ایجاد يك مدرسه فارغ التحصيلي استادي هنرهاي زيبا در اين موسسه را ارائه كرد. (33)

سينما در آينه ارقام

براساس آخرين داده هاي يونسکو که در سال 2009 منتشر شده آمار مربوط به توليد و توزيع و زير ساخت کشور اردن در زمينه فيلم در تمام موارد صفر درج شده است که ظاهرا به دليل نبود امار و ارقام معتبر مي باشد. (34)

سينما

تعداد تماشاگران سينما در سال (1 نفر)	توليد فيلم هاي بلند سينمايي	واردات فيلم هاي بلند	واردات فيلم هاي بلند به نسبت کل فيلم هاي توليد شده
95 - 90	95 - 90	95 - 90	95 - 90
0	0	0	0

گرایش فرهنگی سینما

تماشاگران سينما سالانه به نفر		تغيير سالانه	توليد فيلم هاي بلند	تغيير سالانه	صادرات فيلم			تغيير سالانه
1980-83	90-95	90-5/80-3	-	-	1980-93		90-95	90-5/80-3
					438	271		9/5-

(35)

2 - 5 - 9 جايگاه فيلم هاي سينمايي اردن در منطقه و جهان

آغاز ورود سينماي اردن به خارج از مرزهاي کشور را مي توان به دهه 60 يعني پس تشکيل بخش سينما و تلويزيون در سال 65 در وزارت فرهنگ اردن دانست.

بخش سينما و تلويزيون وزارت فرهنگ اردن در زمان كار خود 7 فيلم كوتاه سياه و سفيد و 2 فيلم رنگي توليد کرد كه يكي از آنها با عنوان اردن به شما خوش آمد مي گويد در نمايشگاه بين المللي نيويورك به نمايش گذاشته شد.(36)

در ادامه فعاليت هاي سينمايي همزمان با تأسيس تلويزيون اردن در سال 1968 سرعت گرفت. پس از ايجاد اين تحول گسترده در سينماي اردن برخي از كارگردان هاي اين كشور با توليد آثار مخاطب پسند در جشنواره هاي خارجي حضور پيدا كرده و جوايزي كسب كردند؛ جلال طعمه از فیلم سازانی بود كه فيلم وي به نام الغصن الاخضر (شاخه سبز) در سال 1970 ميلادي در بخش فيلم هاي كوتاه جشنواره برلين جايزه كسب كرد.

عدنان الرمحي يكي ديگر از كارگردانان اردني است كه بسياري از فيلم هاي او در جشنواره هاي بين المللي موفقيت هايي کسب کردند؛ از جمله فيلم مستند الثورة العربيــة الكبري در سال 1969 در جشنواره بين المللي فيلم هاي مستند در ليپزيگ،‌ فيلم لقاء في عجلون در سال 1970 ميلادي در جشنواره فيلم كوتاه و بلند مسكو و فيلم وادي الاردن در سال 1976 ميلادي در جشنواره هفته سبز در برلين به نمايش درآمد. فيلم اخير وي به عنوان بهترين فيلم توليدي كشورهاي جهان سوم در اين جشنواره از سوي هيئت داوران شناخته شد.

هم چنين فيلم هايي كه بوسيله شركت تعاوني فيلم سازان تهيه شدند مورد استقبال بين المللي قرار گرفتند و چندين جايزه كسب كردند.

اين شركت تعاوني به منظور ارتقاء اردن به مكاني كه مردم خاورميانه بطور رايگان بتوانند با همكاري با استعدادترين فيلم سازان جهان فيلم بسازند، تأسیس شده است. هرچند اردن فاقد پشتيباني خدمات از قبيل استوديو ها، آزمايشگاه ها و تجهيزات فروش فيلم است، اما به تازگي شماري از مناطق خاورميانه را كه ساخت فيلم در آنها ممكن نيست (مناطقي همچون عراق،‌ افغانستان و فلسطين)، در اردن شبيه سازي كرده است.

افزون بر اين اردن كشوري است که سالهاست مكان هاي مختلف آن به وسيله فيلم سازان سراسر دنيا مورد استفاده قرار مي گيرند؛ از جمله فيلم هايي كه در اردن ساخته شده‌اند اينديانا جونز[12] و آخرين جنگ صليبي است كه در سال 1988 در پترا و فیلم لارنس عربي[13] به کارگرداني ديويد لين[14] كه در بيابان وادي روم در سال 1961 ساخته شد. جديدترين فيلم هايي كه در اردن ساخته شده اند عبارتند از هارت لاكر[15] به كارگرداني كاترين بيگلو[16]،‌ ريداكتد[17] به كارگرداني برايان دپالما[18] و فيلم اردني كاپيتان ابورائد.

امروز شايد تاثيرگذارترين فيلم ساز داخلي را فيصل الزوبي بتوان ناميد. او در سال 1956 در ايربد متولد شد و مدرك استادي در رشته كارگرداني را از مؤسسات عالی روسیه اخذ كرد. وی تعداد زيادي از مقالات تحقيقي خود را در روزنامه اردني آل رابي و ال مشرق در موضوعات زيبايي، سينما و درام منتشر كرد. او فيلم نامه ها و فيلم هاي موفقي را همچون چاملون نوشت و كارگرداني كرد.

علیرغم تلاش فراوان بعضي از فيلم سازان سينماي اردن همچنان سينمايي حاشيه اي حتي در خاورميانه به شمار می‌رود.

3 - 5 - 9 وضعيت توليدات سينمايي دهه اخير

طبق آمار سال 2013 انجمن سلطنتي فيلم اردن؛ شمار توليدات سينمايي اين کشور، 24 فيلم در سال است که عمدة آن‌ها کارهاي مستند يا فيلم هاي کوتاه مي باشند. براساس اعلام همين انجمن تعداد سينماروهاي اردني 500 هزار نفر در سال است.

در سال 2008 مدرسه هنر و سينماي اردن افتتاح شد که در قالب يک انستيتو فعاليت مي کند و به فارغ التحصيلانش مدرک فوق ليسانس مي دهد. جشنوارة فيلم در اردن وجود ندارد اما همين آثار کوتاه سينماي اردن با جديت در جشنواره هاي فيلم کشورهاي عربي شرکت مي‌کنند. (1/36)

صنعت فيلمسازي کشور اردن

صنعت فيلمسازي در کشور اردن نسبت به ديگر کشورهاي عربي بسيار دير شکل گرفت. با اين همه از سال 1960 بدين سو سرزمين اردن و به ويژه بيابان هاي بکر آن محل فيلمبرداري برخي از نامدارترين ساخته هاي بلند سينمايي هستند.

اردن توانسته موقعيت خود را به عنوان مکاني برجسته براي فيلمبرداري طيف وسيعي از آثار سينمايي برجسته کند از صحنه هاي صحرا در فيلم لورنس عربستان اثر عمر شريف تا صحنه هاي صخره هاي سنگي در فيلم مريخي با بازي مت ديمون در اردن فيلم برداري شده است. اگر چه صنعت فيلمسازي اردن هنوز در مراحل ابتدايي است، اما اين فرصت را براي فيلمسازان داخلي خود فراهم مي کند تا همگام با تحولات جهاني اين صنعت پيش بروند و جايگاه اميدوار کننده اي در منطقه پيدا کنند.

شهرت اردن به عنوان يک مقصد جذاب براي توليد فيلم و تلويزيون به لطف مشارکت برجسته آن در بسياري از آثار محلي و منطقه اي به وجود آمده است.

اولين فيلم ساخته شده در اردن فيلم صراع في جرش - و اصف الشيخ است که در سال 1957 ساخته شد.

با تأسيس هيئت فيلم سلطنتي اردن در سال 2003 با هدف افزايش توليد فيلم هاي داخلي و خارجي در اردن صنعت فيلمسازي اين کشور در چهارچوب رسمي خود قرار گرفت.

در سال 2007 امين مطالقا فيلم کاپيتان ابورائد را ساخت که 50 سال پس از فيلم مبارزه در جرش به عنوان فيلم سينمايي مستقلي به شمار مي رود. اين اثر سينمايي در حال و هواي رمانتيک خود فيلمي موفق بوده و جزو معدود محصولات کشور اردن محسوب مي‌شود.

اين فيلم اولين اثري است که در کشور اردن در استوديو فیلم سلطنتی اردن ساخته شده و تبليغات زيادي براي آن صورت گرفته و در جشنواره هايي چون دبي و سوريه شرکت کرده است.

امين مطالقا علاقه داشت که فيلمش در آمريکا به اکران عمومي در بيايد و در رده فيلم‌هايي چون بتمن مخاطب خود را پيدا کند، اما براي آمريکايي ها يک فيلم بيگانه است.  وی مایل بود که عکس العمل مخاطب را نسبت به اين فيلم در خارج از مرزها ببينند.

اين کارگردان از نوجواني در آمريکا درس خوانده و کاملاً از اين کشور تاثير گرفته است.

صندوق حمايت از فيلم اردن با هدف حمايت از فيلمسازان و سازندگان برنامه هاي تلويزيوني توسعه پتانسيل هاي موجود در اين صنعت و پايداري آن در سال 2011 تاسيس شد.

اين صندوق در زمينه فيلم هاي داستاني و مستند هاي بلند در مراحل توليد و پس از توليد و همچنين فيلم هاي کوتاه انيميشن و مجموعه هاي تلویزيوني حمايت هاي مالي انجام مي دهند.

يکي از اهداف اصلي اين صندوق تشويق به جذب سرمايه گذاري خارجي و توليدات مشترک با کشورهاي عربي مي باشد. اين صندوق شاهد تحرکات بي سابقه اي در زمينه توسعه، تحقيق و توليد پروژه هاي سينمايي و تلويزيوني اردن بود که در سال هاي 2018 و 2019 مورد حمايت قرار گرفتند و بخش عمده آنها انجام شده است.

کمک هاي مالي ارائه شده توسط اين صندوق در سال 2018 بالغ بر 233.000 دينار اردن بود که 13 پروژه سينمايي از آن بهره مند شدند.

هيئت منصفه اين صندوق متشکل از اعضاي حرفه اي کليه پروژه هاي ارسال شده به صندوق را مورد بررسي و ارزيابي قرار مي دهد و در نهايت پروژه هاي انتخاب شده از اين حمايت هاي مالي برخوردار مي شوند.

در ادامه به فيلم هايي که در اردن فيلمبرداري شده اشاره می‌شود:

سال ساخت	نام فیلم	کارگردان	کشور سازنده
2014	راه کفتار آب و هوای اردن حمله ببر دو کیلو	بول غروس ایزابیل استیفر سایمون دیکسون برافو کاجاکی	کانادا آلمان ایرلند ژاپن
2015	مردان ایکس جنگ زیر سایه دیدار ای پرواز پرنده داستان جنگ ستارگان راهب و اهریمن سلول	برایان سینجر توبیاس لیند هولم باباک انفاری امین مطالقــۀ هانی ابو سعید جاریث ادواردز د نیکولای دوستای ماجد الانصاری	آمریکا دانمارک امارات متحده آمریکا-اردن فلسطین آمریکا لهستان امارات متحده عربی
2016	قلعــۀ رمل لیلی م پترا: دروازه زمان راه‌های المپیک	فیرناندو کویمبرا مایک دی یونج اسامــۀ ابولبن رامازان ناناییف	ایالات متحده آمریکا هلند مصر ایالات متحده آمریکا
2017	برادران ظهور تمام پول‌های دنیا پگاه شب	هانرو سیمیتزمان کزافییــۀ جیانولی ریدلی اسکوت ناجی سلامــۀ	هلند فرانسه آمریکا اردن
2018	میترا دانیال شیحانــۀ دیون	کوه مدیری نایلز اوبلیف خالد الحجر دنیس فیلنوف	هلند-آلمان دانمارک سعودی عربی ایالات متحده آمریکا
2019	شادی کوچه‌ها ساره غزۀ مونامور عبور از صحرا دختران عبدالرحمن	دارین سلام باسل غندور محمد دیاب عرب وطرزان هادزی الکساندر زید ابو حمدان	اردن اردن اردن فلسطین صربستان اردن
2020	زن مرده مذاکرات روزگار بز	کاردی کوسار یم سون – ری بلیسی توماس	استونی کره جنوبی هند