سینمای اردن
در سال 1934 میلادی نخستین سینمای ناطق اردن به نام سینما البترا در امان شروع به فعالیت کرد. پس از سینما الفردوس در سال 1946 میلادی و سینما الفیومی در سال 1950 میلادی آغاز به کار کردند و فیلمهایی را به صورت ناطق به نمایش درآوردند. در شهر اربد اردن هم اولین سینما به صورت سینما تابستانه آغاز به کار کرد. با آغاز دهه پنجاه میلادی نقش سینما در اردن به صورت چشمگیری افزایش یافت تا جائی که پس از سه دهه و در سال 1980 میلادی تعداد سینماهای اردن به بیش از 80 سینما رسید. دکتر حسان ابوغنیمه در کتاب خود به نام پژوهشی در سینمای اردن آثار سینمایی این کشور را در سه مرحله تقسیم بندی کرده است:
مرحله 1. با پایان پذیرفتن جنگ فلسطین و اسرائیل در سال 1948 میلادی، تعدادی از سینماگران فلسطینی با مهاجرت به اردن به تولید آثار سینمایی خود در این کشور پرداختند؛ از جمله آنها میتوان از احمد حلمی الکیلانی را نام برد که در امان با تاسیس کانون تصویربرداری به تولید فیلم سینمایی پرداخت و پس از او صلاح الدین بدرخان و جمال الاصفر در همکاری مشترک در سال 1948 میلادی یک فیلم بلند سینمایی ساختند و آن را در سینما البترا امان به نمایش گذاشتند و با همراهی افرادی چون محمد صالح الکیالی، ابراهیم سرحان، عبداللطیف الحاجهاشم، خمیس شبلاق، زهیر السقا به تاسیس شرکت عربی تولید فیلمهای سینمایی مبادرت کردند.
احمد حلمی الکیلانی با پیگیری اقدامات خود در تولید آثار سینمایی، با همکاری مصطفی صحی النجار، فخری اباظه و واصف الشیخ یاسین یک شرکت فیلم اردنی تاسیس کردند. از تولیدات این شرکت فیلمسازی میتوان از فیلم صراع در سال 1957 میلادی نام برد. وی هم چنین در سال 1964 میلادی شرکت هنری سینما و تلویزیون را تشکیل داد که به تولید فیلمهای کوتاه و تبلیغاتی می پرداخت. این شرکت بعدها به بخش سینما و تصویر وابسته به تلویزیون اردن پیوست.
مرحله 2. در سال 1965 میلادی با تشکیل بخش سینما و تلویزیون در وزارت فرهنگ اردن، در آثار سینمایی این کشور تغییراتی ایجاد شد. از اهداف این بخش ایجاد مکانی مناسب برای اشتغال و مجهز کردن استودیوها برای تولید آثار مناسب بود. علی صیام مدیریت بخش سینما و تلویزیون وزارت فرهنگ اردن را برعهده داشت که تعدادی از کارشناسان سینمایی را برای یادگیری تغییرات صورت گرفته در این رشته به بریتانیا اعزام کرد.
مرحله 3. همزمان با تأسیس تلویزیون اردن در سال 1968 میلادی، بخش ویژهای به آثار سینمایی در این سازمان تعلق گرفت که به ساخت فیلمهای کوتاه و مستند سینمایی می پرداخت.
برخی فیلمهای ساخته شده در طی مراحل یاد شده عبارتند از سرزمین محبوب پدری من (1962) توسط نمایش نامه نویس آماتور: محمود کواش، طوفان در پترا (1968) توسط آگراما (Agrama)، جنگ تا آزادی (1968) توسط عبدالوهاب الهنیدی در مورد اختلافات اسرائیل و فلسطین، جادهی جرو سالم (1969) توسط عبدالوهاب ال هنیدی و مارها (1970) توسط جلال توآمی که دارای موضوع دراماتیک اجتماعی بود.
تعداد سالنهای نمایش فیلم سینمایی تا پایان سال 1991 میلادی در اردن به 92 سالن افزایش یافت یعنی برای هر 300 اردنی یک صندلی؛ این سالنهای نمایش روزانه 4 فیلم را در سانسهای مختلف روی پرده میبردند که سانس صبح آن به کودکان اختصاص داشت. بر اساس آمارهای موجود نسبت پخش فیلمها در سالنهای سینمای اردن بدین شرح بوده است؛ 40 درصد فیلمهای آمریکایی، 35 درصد فیلمهای مصری و عربی، 20 درصد فیلمهای هندی و دیگر کشورهای آسیایی و 5 درصد فیلمهای ساخته شده توسط کشورهای اروپایی.
در زمینه گسترش فرهنگ سینما دو موسسه کانون سینمایی اردن (تاسیس در سال 1983 میلادی) و کمیته سینما وابسته به موسسه شومان (در سال 1989) با پخش فیلمهایی به صورت هفتگی به معرفی عوامل فیلم و گفتگو پیرامون موضوع آن در حضور تماشاگران میپرداختند و پس از آن نتایج این جلسات به صورت مکتوب در اختیار روزنامههای اردن و دیگر کشورهای عربی برای چاپ ارسال میگردید. برخی از کشورهای عربی هم چون مصر، تونس، عراق، سوریه، لبنان، فلسطین، الجزایر و مغرب فیلمهای تولیدی خود را برای نمایش به این دو موسسه سینمایی میفرستند[۱].
در سال 1983 باشگاه سینمایی اردن تاسیس شد که نقش مهمی در طبقه بندی و پخش نمایشهای سینمایی داشت و تلاش زیادی برای گسترش سینما در اردن به انجام رساند. در سال 2003 اردن هیئت فیلم سلطنتی (RFC) (Royal Film Council) را برای تشویق فیلمسازان در کشور و همچنین آموزش فیلم سازان اردنی در هنر ساخت فیلم ارتقاء داد. پیش از این شرکت تعاونی فیلم سازان امان در زمینهی ارتقاء فیلم سازی دیجیتال در کارگاههای رایگان در امان فعالیت داشت. سال 2007 سال بزرگی برای فیلم سازان اردنی بود. در این سال 10 فیلم در اردن ساخته شد که سه فیلم از تولیدات داخلی بود.
در سال 2008 اردن موسسهی هنرهای سینمایی دریای سرخ را تأسیس کرد که پیشنهاد ایجاد یک مدرسه فارغ التحصیلی استادی هنرهای زیبا در این موسسه را ارائه کرد[۲].
سینما در آینه ارقام
براساس آخرین دادههای یونسکو که در سال 2009 منتشر شده آمار مربوط به تولید و توزیع و زیر ساخت کشور اردن در زمینه فیلم در تمام موارد صفر درج شده است که ظاهرا به دلیل نبود امار و ارقام معتبر میباشد[۳].
جدول شماره 3. آمار مربوط به تولید و توزیع صنعت فیلم سازی در اردن
تعداد تماشاگران سینما
در سال (1 نفر) |
تولید فیلمهای بلند سینمایی | واردات فیلمهای بلند | واردات فیلمهای بلند به نسبت کل فیلمهای تولید شده |
95 - 90 | 95 - 90 | 95 - 90 | 95 - 90 |
0 | 0 | 0 | 0 |
جدول شماره 4. گرایش فرهنگی سینمای اردن
تماشاگران سينما
سالانه به نفر |
تغيير سالانه | توليد فيلم هاي بلند | تغيير سالانه | صادرات فيلم | تغيير سالانه | ||||
1980-83 | 90-95 | 80-3/90-5 | - | - | 1980-93 | 90-95 | 80-3/90-5 | ||
438 | 271 | 5/9- | |||||||
جایگاه فیلمهای سینمایی اردن در منطقه و جهان
آغاز ورود سینمای اردن به خارج از مرزهای کشور را میتوان به دهه 60 یعنی پس تشکیل بخش سینما و تلویزیون در سال 65 در وزارت فرهنگ اردن دانست. بخش سینما و تلویزیون وزارت فرهنگ اردن در زمان کار خود 7 فیلم کوتاه سیاه و سفید و 2 فیلم رنگی تولید کرد که یکی از آنها با عنوان اردن به شما خوش آمد میگوید در نمایشگاه بینالمللی نیویورک به نمایش گذاشته شد[۵].
در ادامه فعالیتهای سینمایی همزمان با تأسیس تلویزیون اردن در سال 1968 سرعت گرفت. پس از ایجاد این تحول گسترده در سینمای اردن برخی از کارگردانهای این کشور با تولید آثار مخاطب پسند در جشنوارههای خارجی حضور پیدا کرده و جوایزی کسب کردند؛ جلال طعمه از فیلم سازانی بود که فیلم وی به نام الغصن الاخضر (شاخه سبز) در سال 1970 میلادی در بخش فیلمهای کوتاه جشنواره برلین جایزه کسب کرد.
عدنان الرمحی یکی دیگر از کارگردانان اردنی است که بسیاری از فیلمهای او در جشنوارههای بینالمللی موفقیتهایی کسب کردند؛ از جمله فیلم مستند الثوره العربیــه الکبری در سال 1969 در جشنواره بینالمللی فیلمهای مستند در لیپزیگ، فیلم لقاء فی عجلون در سال 1970 میلادی در جشنواره فیلم کوتاه و بلند مسکو و فیلم وادی الاردن در سال 1976 میلادی در جشنواره هفته سبز در برلین به نمایش درآمد. فیلم اخیر وی به عنوان بهترین فیلم تولیدی کشورهای جهان سوم در این جشنواره از سوی هیئت داوران شناخته شد. هم چنین فیلمهایی که بوسیله شرکت تعاونی فیلم سازان تهیه شدند مورد استقبال بینالمللی قرار گرفتند و چندین جایزه کسب کردند.
این شرکت تعاونی به منظور ارتقاء اردن به مکانی که مردم خاورمیانه بطور رایگان بتوانند با همکاری با استعدادترین فیلم سازان جهان فیلم بسازند، تأسیس شده است. هرچند اردن فاقد پشتیبانی خدمات از قبیل استودیوها، آزمایشگاهها و تجهیزات فروش فیلم است، اما به تازگی شماری از مناطق خاورمیانه را که ساخت فیلم در آنها ممکن نیست (مناطقی همچون عراق، افغانستان و فلسطین)، در اردن شبیهسازی کرده است.
افزون بر این اردن کشوری است که سالهاست مکانهای مختلف آن به وسیله فیلم سازان سراسر دنیا مورد استفاده قرار میگیرند؛ از جمله فیلمهایی که در اردن ساخته شدهاند ایندیانا جونز(Indiana Jones and the Last Crusade) و آخرین جنگ صلیبی است که در سال 1988 در پترا و فیلم لارنس عربی(Lawrence of Arabia) به کارگردانی دیوید لین(Daivid Lean) که در بیابان وادی روم در سال 1961 ساخته شد. جدیدترین فیلمهایی که در اردن ساخته شدهاند عبارتند از هارت لاکر (The Hurt Locker) به کارگردانی کاترین بیگلو (Kathryn Bigelow)، ریداکتد (Redacted) به کارگردانی برایان دپالما (Brian De Palma) و فیلم اردنی کاپیتان ابورائد.
امروز شاید تاثیرگذارترین فیلم ساز داخلی را فیصل الزوبی بتوان نامید. او در سال 1956 در ایربد متولد شد و مدرک استادی در رشته کارگردانی را از مؤسسات عالی روسیه اخذ کرد. وی تعداد زیادی از مقالات تحقیقی خود را در روزنامه اردنی آل رابی و ال مشرق در موضوعات زیبایی، سینما و درام منتشر کرد. او فیلم نامهها و فیلمهای موفقی را همچون چاملون نوشت و کارگردانی کرد. علیرغم تلاش فراوان بعضی از فیلم سازان سینمای اردن همچنان سینمایی حاشیهای حتی در خاورمیانه به شمار میرود.
وضعیت تولیدات سینمایی دهه اخیر
طبق آمار سال 2013 انجمن سلطنتی فیلم اردن؛ شمار تولیدات سینمایی این کشور، 24 فیلم در سال است که عمدهی آنها کارهای مستند یا فیلمهای کوتاه میباشند. براساس اعلام همین انجمن تعداد سینماروهای اردنی 500 هزار نفر در سال است. در سال 2008 مدرسه هنر و سینمای اردن افتتاح شد که در قالب یک انستیتو فعالیت میکند و به فارغ التحصیلانش مدرک فوق لیسانس میدهد. جشنوارهی فیلم در اردن وجود ندارد اما همین آثار کوتاه سینمای اردن با جدیت در جشنوارههای فیلم کشورهای عربی شرکت میکنند[۶].
صنعت فیلمسازی کشور اردن
صنعت فیلمسازی در کشور اردن نسبت به دیگر کشورهای عربی بسیار دیر شکل گرفت. با این همه از سال 1960 بدین سو سرزمین اردن و بهویژه بیابانهای بکر آن محل فیلمبرداری برخی از نامدارترین ساختههای بلند سینمایی هستند. اردن توانسته موقعیت خود را به عنوان مکانی برجسته برای فیلمبرداری طیف وسیعی از آثار سینمایی برجسته کند از صحنههای صحرا در فیلم لورنس عربستان اثر عمر شریف تا صحنههای صخرههای سنگی در فیلم مریخی با بازی مت دیمون در اردن فیلمبرداری شده است. اگرچه صنعت فیلمسازی اردن هنوز در مراحل ابتدایی است، اما این فرصت را برای فیلمسازان داخلی خود فراهم میکند تا همگام با تحولات جهانی این صنعت پیش بروند و جایگاه امیدوار کنندهای در منطقه پیدا کنند. شهرت اردن به عنوان یک مقصد جذاب برای تولید فیلم و تلویزیون به لطف مشارکت برجسته آن در بسیاری از آثار محلی و منطقهای به وجود آمده است. اولین فیلم ساخته شده در اردن فیلم صراع فی جرش - و اصف الشیخ است که در سال 1957 ساخته شد.
با تأسیس هیئت فیلم سلطنتی اردن در سال 2003 با هدف افزایش تولید فیلمهای داخلی و خارجی در اردن صنعت فیلمسازی این کشور در چهارچوب رسمی خود قرار گرفت. در سال 2007 امین مطالقا فیلم کاپیتان ابورائد را ساخت که 50 سال پس از فیلم مبارزه در جرش به عنوان فیلم سینمایی مستقلی به شمار میرود. این اثر سینمایی در حال و هوای رمانتیک خود فیلمی موفق بوده و جزو معدود محصولات کشور اردن محسوب میشود. این فیلم اولین اثری است که در کشور اردن در استودیو فیلم سلطنتی اردن ساخته شده و تبلیغات زیادی برای آن صورت گرفته و در جشنوارههایی چون دبی و سوریه شرکت کرده است.
امین مطالقا علاقه داشت که فیلمش در آمریکا به اکران عمومی در بیاید و در رده فیلمهایی چون بتمن مخاطب خود را پیدا کند، اما برای آمریکاییها یک فیلم بیگانه است. وی مایل بود که عکس العمل مخاطب را نسبت به این فیلم در خارج از مرزها ببینند. این کارگردان از نوجوانی در آمریکا درس خوانده و کاملاً از این کشور تاثیر گرفته است.
صندوق حمایت از فیلم اردن با هدف حمایت از فیلمسازان و سازندگان برنامههای تلویزیونی توسعه پتانسیلهای موجود در این صنعت و پایداری آن در سال 2011 تاسیس شد. این صندوق در زمینه فیلمهای داستانی و مستندهای بلند در مراحل تولید و پس از تولید و همچنین فیلمهای کوتاه انیمیشن و مجموعههای تلویزیونی حمایتهای مالی انجام میدهند. یکی از اهداف اصلی این صندوق تشویق به جذب سرمایهگذاری خارجی و تولیدات مشترک با کشورهای عربی میباشد. این صندوق شاهد تحرکات بیسابقهای در زمینه توسعه، تحقیق و تولید پروژههای سینمایی و تلویزیونی اردن بود که در سالهای 2018 و 2019 مورد حمایت قرار گرفتند و بخش عمده آنها انجام شده است. کمکهای مالی ارائه شده توسط این صندوق در سال 2018 بالغ بر 233.000 دینار اردن بود که 13 پروژه سینمایی از آن بهرهمند شدند.
هیئت منصفه این صندوق متشکل از اعضای حرفهای کلیه پروژههای ارسال شده به صندوق را مورد بررسی و ارزیابی قرار میدهد و در نهایت پروژههای انتخاب شده از این حمایتهای مالی برخوردار میشوند. در ادامه به فیلمهایی که در اردن فیلمبرداری شده اشاره میشود:
جدول شماره 5. فیلم های ساخته شده در اردن
سال ساخت | نام فیلم | کارگردان | کشور سازنده |
2014 | راه کفتار
حمله ببر دو کیلو |
بول غروس
ایزابیل استیفر سایمون دیکسون برافو کاجاکی |
کانادا
آلمان ایرلند |
2015 | مردان ایکس
جنگ زیر سایه دیدار ای پرواز پرنده داستان جنگ ستارگان راهب و اهریمن سلول |
برایان سینجر
توبیاس لیند هولم باباک انفاری امین مطالقــۀ هانی ابو سعید جاریث ادواردز د نیکولای دوستای ماجد الانصاری |
آمریکا
دانمارک امارات متحده آمریکا-اردن فلسطین آمریکا لهستان امارات متحده عربی |
2016 | قلعــۀ رمل
لیلی م پترا: دروازه زمان راههای المپیک |
فیرناندو کویمبرا
مایک دی یونج اسامــۀ ابولبن رامازان ناناییف |
ایالات متحده آمریکا
هلند ایالات متحده آمریکا |
2017 | برادران
ظهور تمام پولهای دنیا پگاه شب |
هانرو سیمیتزمان
کزافییــۀ جیانولی ریدلی اسکوت ناجی سلامــۀ |
هلند
آمریکا اردن |
2018 | میترا
دانیال شیحانــۀ دیون |
کوه مدیری
نایلز اوبلیف خالد الحجر دنیس فیلنوف |
هلند-آلمان
دانمارک سعودی عربی ایالات متحده آمریکا |
2019 | شادی
کوچهها ساره غزۀ مونامور عبور از صحرا دختران عبدالرحمن |
دارین سلام
باسل غندور محمد دیاب عرب وطرزان هادزی الکساندر زید ابو حمدان |
اردن
اردن اردن فلسطین صربستان اردن |
2020 | زن مرده
مذاکرات روزگار بز |
کاردی کوسار
یم سون – ری بلیسی توماس |
استونی
کره جنوبی هند |
نیز نگاه کنید به
سینمای زیمبابوه؛ سینمای کانادا؛ سینمای روسیه؛ سینمای تونس؛ سینمای ژاپن؛ سینمای کوبا؛ سینمای لبنان؛ سینمای مصر؛ صنعت فیلم و سینمای چین؛ سینمای سنگال؛ سینمای آرژانتین؛ سینمای فرانسه؛ سینمای مالی؛ سینمای ساحل عاج؛ سینمای تایلند؛ سینمای اسپانیا؛ سینمای اتیوپی؛ سینمای سیرالئون؛ سینمای قطر؛ سینمای تاجیکستان؛ سینمای گرجستان؛ سینمای بنگلادش؛ سینمای سریلانکا؛ سینمای قزاقستان
کتابشناسی
- ↑ المصلح أحمد(1953 - 1993م)، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن، منشورات لجنــة تاریخ الاردن
- ↑ برگرفته از https://en.wikipedia.org/wiki/Cinema_of_Jordan
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص 568
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص 568
- ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO), 2009, P. 344
- ↑ همشهری آنلاین، مهدی تهرانی، 2014
- ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)