رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مالی
رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی
علی‌رغم چالش‌های متعدّد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی كشور مالی، این كشور طیّ دو دهۀ اخیر، پیشرفت بسیاری در توسعۀ وسایل ارتباط جمعی داشته است و یکی از کشورهای نمونه، در منطقه صحرای بزرگ آفریقا به‌شمار می‌آید. در این بخش رسانه‌های گروهی رادیو، تلویزیون و مطبوعات کشور مالی مورد بررسی قرار گرفته است.
1-11 رادیو
با توجه به عدم دسترسی عموم مردم مالی به تلویزیون و اینکه تلویزیون در این کشور هنوز وسیله تجملاتی بشمار می رود و تقریباً اکثریت کامل روستاییان از دستیابی به تلویزیون محروم می باشند رادیو هنوز مهم ترین وسیله ارتباطی کشور مالی محسوب می شود و تمامی اقشار جامعه برنامه های شبکه های مختلف رادیویی را با علاقه دنبال می کنند.شبکه های رادیویی در مالی در دهه های 1960 تا 1990 به دو کانال رادیوئی دولتی محدود می شدند با این حال از زمان آزادی فضای سیاسی کشور تعداد ایستگاه های رادیویی خصوصی کشور مالی به سرعت گسترش یافته است به گونه ای که درحال حاضر درحدود 150 رادیوی خصوصی در این کشور فعالیت دارند و برنامه های متنوعی را به زبان های فرانسه و محلی پخش می کنند. بسیاری از این ایستگاه های رادیویی برنامه های خود را نیز بر روی شبکه اینترنت قرار داده اند. مهم‌ترین شبکه رادیوئی کشور " رادیو ملی مالی " وابسته به دولت مالی است که مقر اصلی آن در باماکو و ایستگاه‌های منطقه‌ای آن در «کیدال»، «سگو» و «گائو» قرار دارد و برنامه‌های مختلفی را به فرانسه و زبان‌های محلی کشور پخش می‌کند. (www.the new encyclopaedia britannica.com) /
مهم‌ترین شبکه‌های خصوصی رادیویی مالی عبارتند از:
- رادیو باماکان[1]
- رادیو بنکان[2]
- رادیو کانال 2000
- رادیو فرکانس سه
- رادیو گینتان[3]
- رادیو کایرا[4]
- رادیو کلدو[5]
- رادیو آزادی[6]
- رادیو میهن‌پرست[7]
- رادیو روستا[8]
- رادیو تاباله[9]
- رادیو قرآن[10]
- رادیو دارالقرآن [11]
- رادیو اسلامی‌دامبی [12]
رادیو بین‌المللی فرانسه از شبکه‌های رادیویی مورد علاقه عموم مردم مالی به‌ویژه جوانان است که در طول شبانه‌روز برنامه‌های خاصی را برای فرانسه‌زبانان غرب آفریقا پخش می‌کند. برخی از شبکه‌های رادیویی محلی نیز اخبار شبکه‌های رادیویی بی. بی. سی. و صدای آمریکا را به زبان فرانسه پخش می‌کند (www.mali.com).
2-11 تلویزیون (شبکه‌های دولتی و خصوصی)
تلویزیون در کشور مالی مانند دیگر کشورهای منطقۀ صحرای بزرگ آفریقا هنوز وسیله‌ای تجملی محسوب می‌شود و به سبب فقر شدید مردم، فقط عدۀ کمی از مردم شهری، از شبکه‌های تلویزیونی داخلی و بین‌المللی بهره‌مندند.
در حال حاضر سه شبکۀ تلویزیونی در کشور مالی فعال است که تقریباً سراسر کشور را تحت پوشش قرار می‌دهند. شبکۀ تلویزیون دولتی او، ار، تی، ام[13] که در سال 2007 تأسیس شد و برنامه‌های آن به‌صورت ماهوارهای پخش می‌شود، وابسته به دولت است. دو شبکۀ تلویزیونی خصوصی نیز با گیرنده‌های ماهوارهای، کانال‌های گوناگون را در اختیار بینندگان خود قرار می‌دهند. بخش عمدۀ برنامه‌های تلویزیون دولتی و خصوصی مالی شامل برنامه‌های پخش اخبار، فیلم‌های سینمایی و قدیمی هالیوود، فرانسه، فیلم‌های سینمایی ساخت نیجریه، پخش برنامه‌های ورزشی و فوتبال باشگاه‌های اروپا، رقص، موسیقی غربی و آفریقایی و ... می‌باشند (www.media in mali.com).
3-11 مطبوعات
1-3-11 پیشینۀ مطبوعات در کشور مالی
پیشینه مطبوعات در کشور مالی به دوره استعمار این کشور بازمی گردد و از اوایل دهه 1930 به بعد چند نشریه دولتی با شمارگان محدود و تحت نظارت فرماندار فرانسوی وقت فعالیت خود را در سودان غربی (مالی و سنگال)آغاز کردند. با این حال به دلیل سطح بسیار پایین سواد آموزی و درصد اندک تحصیلکردگان مالیایی، این نشریات تنها در سطحی محدود در مراکز و نهادهای دولتی توزیع می شد و جنبه فراگیر و عمومی نداشت.نشریات مالی در دهه های 1960 تا 1990 میلادی در سطح محدودی بودند و به چند روزنامه ، هفته نامه و ماهنامه دولتی خلاصه می شدند . با این حال از سال 1992 و با اعلام سیاست فضای باز سیاسی و آزادی احزاب؛ مطبوعات خصوصی فعالیت خود را در کشور آغاز کردند و ظرف مدتی کوتاه ده ها نشریه خصوصی در باماکو و دیگر شهرهای مالی تاسیس شدند. (www.newspapers.com).
از دلایل مهم رشد سریع مطبوعات خصوصی در کشور مالی تأسیس انجمن های مستقل روزنامه نگاران نظیر شبکه اقتصادی روزنامه نگاران مالی، انجمن سردبیران مطبوعات، کمیسیون ملی صدور کارت خبرنگاری و اتحادیه ملی خبرنگاران مالی بود. این سازمان ها معمولاً از حقوق روزنامه نگاران و خبرنگاران حمایت کرده و گاه به افشاگری در مورد تضییقات وارده بر اصحاب مطبوعات می پردازند مطبوعات مالی در دوره ریاست جمهوری آلفا عمر کناره که فردی معتدل و دمکرات بود به آزادی قابل توجهی دست یافتند. در طی این دوره روزنامه های خصوصی مخالف دولت بارها عملکرد دولت را به زیر سوال برده و حتی شخص رئیس جمهور را آشکارا به چالش می کشیدند. با این حال رئیس جمهور مالی هیچ گاه واکنشی به انتقادات روزنامه های مخالف خود نشان نداد که نمایانگر تلاش وی برای رشد فضای باز سیاسی کشور بود. براساس قانون اساسی مالی، مطبوعات این کشور در بیان عقاید و دیدگاه های خود آزاد می باشند. (www.media in mali.com).
هرچند تعداد مطبوعات خصوصی مالی اعم از روزنامه، هفته نامه و ماهنامه طی دو دهه گذشته بطور قابل توجهی افزایش یافته ولی این نشریات به دلیل سطح پایین سواد عمومی و مشکلات فزاینده اقتصادی با چالش های فراوانی مواجهند از این روی بسیاری از این نشریات طی یک دهه گذشته تعطیل شده و یا موقتا فعالیت خود را متوقف ساخته اند. از سوی دیگر به دلیل کمبود بودجه این نشریات، حقوق روزنامه نگاران و خبرنگاران آنها گاه با تأخیری چندماه پرداخت شده و در برخی موارد برخی روزنامه نگاران ناچاراً اخراج شده و اندک خبرنگاران و نویسندگان مجبورند فعالیت خود را دوچندان سازند. این درحالی است که به دلیل حقوق ناچیزی که به روزنامه نگاران پرداخت می شود معمولاً افراد حرفه ای رغبتی برای فعالیت در این نشریات نشان نداده و جذب مؤسسات وابسته به سازمان های بین المللی می شوند.
1-1-3-11 مهم‌ترین نشریات کشور مالی
1-1-1-3-11 نشریات فرانسوی زبان
مهم‌ترین نشریات فرانسوی زبان کشور مالی شامل روزنامه، هفته‌نامه و ماهنامه عبارتند از:
· روزنامۀ لسور:[14] این روزنامه که متعلق به دولت مالی است در سال 1961 و یک سال پس از استقلال این کشور تأسیس شده و عمدتاً در راستای منافع دولت و حزب حاکم گام برمی دارد. نسخه ای از این روزنامه بصورت آنلاین بر روی شبکه اینترنت نیز قرار می گیرد.
· روزنامۀ انفوماتن:[15] این روزنامه در سال 1997 تأسیس شده و بیشتر جنبه خبری دارد.
· روزنامۀ جمهوری‌خواه:[16] از سال 1992 فعالیت خود را آغاز کرده است و دیدگاهی انتقادی در مقابل دولت مالی برخوردار است.
· روزنامۀ مستقل:[17] در سال 1994 تأسیس شده و دارای دیدگاهی انتقادی نسبت به دولت است.
· روزنامۀ نوول هوریزون:[18] در سال 1992 فعالیت خود را آغاز کرد و از روزنامه‌های صریح و انتقادی در کشور به‌شمار می‌آید.
· روزنامۀ شب باماکو:[19] در سال 1995 تأسیس شده و دیدگاه آن نسبت به دولت انتقادی است.
· روزنامۀ انعکاسات[20] در سال 1989 در باماکو تأسیس گردید و از روزنامه‌های محافظه‌کار و میانه‌رو به‌شمار می‌رود.
· نشریۀ سپیده دم:[21] در هفته دوبار منتشر می‌شود و از سال 1990 فعالیت خود را آغاز کرده است.
· هفته‌نامۀ عقرب:[22] بیشتر جنبۀ طنز و فکاهی دارد و از سال 1991 در باماکو منتشر می‌شود.
· هفته‌نامۀ پست:[23] از سال 1996 در باماکو انتشار می‌یابد و رویۀ انتقادی آن محافظه‌کارانه است.
· نشریۀ مالی:[24] دوبار در هفته منتشر می‌شود. از سال 1991 فعالیت مطبوعاتی خود را آغاز کرده است و در گروه نشریات مخالف دولت قرار دارد.
· هفته‌نامۀ آزادی:[25] در سال 1999 تأسیس شده و دیدگاه آن نسبت به دولت مالی انتقادی و نسبتاً تند است.
· هفته‌نامۀ قاره:[26] از سال 2000 فعالیت خود را آغاز کرده است و هر هفته یک بار منتشر می‌شود.
· هفته‌نامۀ نوول تریبیون:[27] در سال 2002 و در باماکو تأسیس شده است.
· هفته‌نامۀ میهن‌پرست:[28] از سال 2000 فعالیت خود را در این کشور آغاز کرده است.
· هفته‌نامۀ چالش‌گر:[29] در سال 2002 در باماکو تأسیس شده است.
· ماه‌نامۀ گرین گرین:[30] این ماهنامه متعلق به جوانان است و دربرگیرندۀ موضوعات مختلف فرهنگی هنری است.
· ماه‌نامۀ هستۀ امید:[31] بیشترین اخبار این نشریه در رابطه با کشاورزی مالی است و در شهر گائو منتشر می‌شود.
2-1-1-3-11 نشریات محلی:
· ماه‌نامۀ کیبارو:[32] به زبان بامبارا منتشر می‌شود و در زمرۀ نشریات قدیمی مالی به‌شمار می‌رود. از سال 1972 فعالیت خود را در این کشور آغاز کرده و بخش عمدۀ مطالب آن دربرگیرندۀ اخبار و گزارشات عمومی است.
· ماه‌نامۀ کابارو:[33] در سال 1983 تأسیس شد. این نشریه به زبان فولانی منتشر می‌شود و شامل اخبار و گزارشات عمومی است.
· ماه‌نامۀ خیبار:[34] به زبان سونینکه انتشار می‌یابد. از سال 1993 فعالیت خود را آغاز کرده و اخبار و گزارشات عمومی کشور مالی را پوشش می‌دهد.
· ماه‌نامۀ ژکابارا:[35] ماه‌نامۀ ژکابارا به زبان بامبارا منتشر می‌شود و از سال 1986 فعالیت خود را آغاز کرده و بیشتر اخبار و گزارشات عمومی مالی و دیگر کشورهای جهان را انتشار می‌دهد (www.media in mali.com).
3-1-1-3-11 نشریات اسلامی
علاوه بر نشریات خصوصی فوق، طیّ دهۀ گذشته، چندین نشریۀ اسلامی در کشور مالی فعالیت داشته‌اند که اکثر آنها به‌دلیل مشکلات اقتصادی تعطیل شده‌اند. مهم‌ترین این نشریات اسلامی عبارتند از:
روزنامۀ سیاسی اسلامی:
این روزنامه به مسلمانان تیجانی‌مسلک کشور مالی تعلق دارد و عمدتاً اخبار مسلمانان کشور مالی و سراسر جهان را منتشر می‌کند. روزنامۀ سیاسی اسلامی در موضع‌گیری‌های سیاسی خود، بیشتر جنبۀ اعتدال را رعایت کرده و کمتر وارد درگیری‌های مذهبی بین مذاهب اسلامی‌کشور مالی می‌شود. بخش عمدۀ مطالب این نشریه از طریق اخبار و گزارشات دریافتی از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های كشورهای اسلامی تأمین می‌شود.
مجلۀ النور :
مجله النور از معدود نشریات اسلامی مالی است که از اوایل دهه 2000 میلادی فعالیت خود را آغاز و همچنان انتشار آن ادامه دارد. النور در برگیرنده اخبار و گزارشاتی در خصوص اسلام و مسلمانان در مالی و قاره آفریقا است و علاوه بر آن اخبار جهان اسلام از جمله مشكلات مردم فلسطین، عراق و افغانستان نیز در این نشریه منعکس می شود. (عرب احمدی:133).
روزنامه شورای:
فعالیت این روزنامه در سال 2003 آغاز شد و انتشار آن تا سال 2006 ادامه داشت. شورای، روزنامه‌ای معتدل بود و دست‌اندرکاران آن، بیشتر اخبار و موضوعات مختلف جهان اسلام و کشور مالی را منتشر می‌کردند. این روزنامه با آن که طرفداران زیادی در بین مسلمانان داشت، در سال 2006 به‌دلیل مشکلات مالی تعطیل شد.
ماه‌نامۀ سکینه (عاشورا)
این نشریه از اوایل 2009 فعالیت خود را آغاز کرده است. سردبیر این نشریه، احمد جالو از شخصیت‌های صاحب نام مطبوعاتی کشور است که پیش از آن، سردبیری روزنامه ملت را به عهده داشته است. ماه‌نامۀ سکینه، در دورۀ سه سالۀ فعالیت خود، تا حدودی جامعۀ اسلامی این کشور و بعضی از کشورهای فرانسه زبان همسایه را تحت پوشش قرار داده است.
هفته‌نامۀ المستقبل
این هفته‌نامه در زمرۀ نشریات خصوصی اسلامی کشور بود که در سال 2006 به‌دلیل مشکلات ناشی از کسر بودجه تعطیل شد. هفته‌نامۀ المستقبل از نظر دیدگاه اسلامی، معتدل و میانه‌رو بود.
هفته‌نامۀ الصدقه
فعالیت نشریۀ الصدقه از سال 2001 آغاز و در سال2008 به‌دلیل عدم رغبت مردم به خرید آن متوقف شد. این هفته‌نامه را، حسین ترائوره که شغل اصلی وی خطّاطی است، اداره می‌کرد و کادر خبری آن از تخصص چندانی برخوردار نبود.
هفته‌نامۀ الوظیفه
این هفته‌نامه همچون دیگر نشریات اسلامی مالی، در اوایل دهۀ 2000 میلادی فعالیت خود را آغاز کرد و در سال 2006 به سبب مشکلات مالی تعطیل شد. مدیر نشریۀ الوظیفه شیخ موسی محمود کنته از شیوخ صاحب نام قادریّه با درجۀ مقدمی بود که تلاش فراوانی برای ادامه فعالیت نشریه کرد ولی به‌دلیل کسر بودجه، در نهایت مجبور شد هفته‌نامه را تعطیل کند (عرب احمدی: 133-135).
4-11 سازمان‌های رسانه‌ای
اتّحادیۀ ملی خبرنگاران مالی، شبکه اقتصادی روزنامه‌نگاران مالی، انجمن سردبیران مطبوعات و کمیسیون ملی صدور کارت خبرنگاری، مهم‌ترین سازمان‌های رسانه‌ای کشور مالی هستند. این مؤسسات همواره حافظ منافع نشریات خصوصی بوده و بارها از روزنامه‌نگاران مخالف دولت حمایت کرده‌اند ((www.Media in mali.com.
5-11 شبكه‌های ماهوارهای
بر اساس قانون کشور مالی هیچ گونه منعی برای استفاده از شبکه های ماهواره ای خارجی وجود ندارد. از این روی در مناطق شهری معمولا چند خانواده بصورت مشارکتی با خرید دستگاه های گیرنده و دیش ماهوارهای برنامه های ساتلایت های مختلف را مشاهده می کنند. جدای از شبکه های ماهواره ای غربی خصوصا فرانسه و بلژیک ، کانال های ماهواره ای آفریقای جنوبی ( با ترجمه فرانسه ) نیز مورد علاقه تحصیلکردگان و شخصیت های دانشگاهی این کشور است.هرچند آماری از تعداد افرادی که دارای دستگاه های گیرنده شبکه های ماهواره ای می باشند موجود نیست ولی بنظر می رسد طی یک دهه اخیر تعداد متقاضیان شبکه های ماهواره ای در شهرهای بزرگی همچون باماکو ، سگو ، گائو و کیدال بنحو قابل توجهی افزایش یافته باشد.
6-11 اینترنت
شبکه جهانی اینترنت در سال 1997 بصورت رسمی فعالیت خود را در کشور مالی آغاز کرد و از اوایل دهه 2000 میلادی دو شرکت اورانژ فرانسه (خصوصی) و مالیتل (دولتی) بطور رسمی دست اندرکار توسعه شبکه اینترنت در این کشور می باشند. با وجود گسترش قابل ملاحظه خدمات اینترنتی در سرتاسر مالی، دستیابی به شبکه اینترنت در این کشور - علاوه بر هزینه نسبتا بالای آن - با مشکلاتی همچون محدودیت های فنی و پوشش نامناسب مواجه است . با این حال اکثر تحصیلکردگان مالیایی اعم از دانش آموزان و دانشجویان از طریق کافه های اینترنت نیازهای علمی خود را تأمین می کنند. (www.the new encyclopaedia britannica.com)
7-11 خبرگزاری‌ها
خبرگزاری رسمی این کشور خبرگزاری دولتی مالی است که از سال 1983 تاسیس شده و بخش عمده اخبار خود را از خبرگزاری فرانسه دریافت می کند. این خبرگزاری در مراکز مختلف کشور دارای دفاتر خبری است با این حال با اوج گیری جنگ داخلی در سال های 2010 ، 2011 و2012چند دفتر خبری این خبرگزاری در مناطق طوارق نشین مالی تعطیل شده است.خبرگزاری فرانسه، خبرگزاری ایتارتاس ، خبرگزاری شین هوا چین و خبرگزاری رویتر نیز دارای دفاتری در این کشور می باشند (www.news agency/mali).
8-11 كتاب
پیشینه صنعت چاپ در این کشور به دوره حاکمیت فرانسه بازمی گردد و نخستین شرکت انتشاراتی در این کشور تحت عنوان شرکت انتشاراتی سودان غربی در اواسط دهه 1930 میلادی تاسیس گردید که بعد از استقلال این کشور به انتشارات دولتی مالی تغییر نام داد.
صنعت چاپ و انتشارات در کشور مالی از زمان استقلال هیچ گاه مورد توجه جدی دولت های وقت نبوده است هرچند بخشی از سیاست فرهنگی مالی معطوف به توسعه انتشارات بوده است ولی با توجه به فقر اقتصادی و عدم حمایت دولت های وقت از صنعت چاپ و نشر ، چاپ و انتشار کتاب در این کشوردر دهه های 1960 تا 2000 میلادی رونق چندانی نداشته است. از این روی جدای از انتشار کتب درسی که توسط چاپخانه دولتی انجام می شود در طول سال تنها تعداد معدودی کتاب در این کشور منتشر می گردد که بیشتر در ارتباط با رمان های ادبی و داستان های کوتاه و برخی کتب تاریخی در مورد تمدن های قدیمی این کشور است. البته طی یک دهه اخیر چند شرکت انتشاراتی خصوصی فعالیت خود را در این کشور آغاز کرده اند با این حال این موسسات نیز در انتشار کتب خود با مشکلات و چالش های فراوانی مواجهند. (www.nationsencyclopedia.com).
[1].Radio Bamakan
[2].Radio Benkan
[3].Radio Guintan
[4].Radio Kaira
[5].Radio Kledu
[6].Radio Liberte
[7].Radio Patriote
[8].Radio Rurale
[9].Radio Tabale
[10] بخش عمدۀ برنامه‌های شبکه‌های رادیویی خصوصی عبارت از پخش قرآن، موسیقی غربی و محلی، پخش مسابقات ورزشی به‌ویژه فوتبال، گفت‌وگو و مصاحبه با شخصیت‌های فرهنگی هنری، پخش آگهی‌های بازرگانی، اخبار و تحلیل‌های خبری است. علاوه‌بر این، ایستگاه‌های رادیویی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، به انتقاد از سیاست‌های دولت می‌پردازند.
[11] رادیو دارالقرآن در سیطرۀ وهابیون و مدیر این شبکه رادیویی محمود دیکو رئیس شورای عالی اسلامی مالی است. برنامه‌های این شبکۀ رادیویی، تماماً در ارتباط با دین اسلام و شامل پخش آهنگ‌ها و تصانیف اسلامی، سرودهای اسلامی محلی، اذان، تلاوت قرآن کریم، گفت‌وگو با شیوخ مسلمان، پخش مراسم نماز جمعه مسجد جامع باماکو، پخش سخنرانی علمای برجستۀ کشور، پخش گزارش برگزاری مراسم و مناسبت‌های اسلامی، ارائۀ مباحثی در ارتباط با تاریخ اسلام در مالی و غرب آفریقا و ... است. رادیو دارالقرآن در طول شبانه‌روز برنامه‌های خود را به زبان‌های فرانسه، بامبارا، فولا، سونگای و چند زبان محلی دیگر پخش می‌کند. این شبکه رادیویی در دورۀ ریاست جمهوری آلفاعمر کناره، همسر رئیس‌جمهور خانم آدام کناره را به‌دلیل پوشیدت دامن کوتاه در انظار عمومی به‌شدت مورد انتقاد قرار داد. این امر اگرچه با خشم برخی از مقامات دولتی مواجه شد، جایگاه این رادیو را در محافل اسلامی ارتقا بخشید (عرب احمدی امیربهرا : همان صص 111-110).
[12] رادیوی اسلامی دامبی شبکه‌ای کاملاً اسلامی است و برنامه‌های آن عمدتاً ترکیبی از تلاوت آیات قرآن، پخش اذان، وعظ و خطابه علمای بزرگ مسلمان و ... است. مدیر رادیو اسلامی دامبی محمد کولانی از شیوخ مسلمان و ثروتمند مالی است که به تجارت اشتغال دارد و از نظر فکری فردی وهابی به‌شمار می‌آید. این شبکه رادیویی کاملاً در جهت اهداف وهابیّت گام برمی‌دارد و برنامه‌های آن به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم به تبلیغ آیین وهابیّت اختصاص دارد. هزینه‌های این شبکۀ رادیویی را تماماً کشور عربستان پرداخت می‌کند. رادیو اسلامی دامبی صرفاً به زبان بامبارا پخش می‌شود. .(عرب احمدی امیربهرام: همان صص 111-110)
[13].ORTM Television Nationale
[14].L’essor
[15].Info-Matin
[16].Le Republican
[17].L’independent
[18].Nouvel Horizon
[19].Soir de Bamako
[20].Les echos
[21].L Aurore
[22].Le Scorpion
[23].Le Courrier
[24].Le Malien
[25].Liberte
[26].Le Continent
[27].Le Nouvelle Tribune
[28].Le Patriote
[29].Le Challenger
[30].Grin-Grin
[31].Grain d’espoir
[32].Kibaru
[33].Kabaaru
[34].Xibaare
[35].Jekabaara