رودهای سودان
ميانگين بارش‌هاي سالانه، در سودان حدود 500 تا 1000 ميلي متر است. البته ميزان بارش در مناطق شمالي‌اين كشور، تقريباً صفر است.
مساحت آبي سودان، 813/129 كيلومترمربع و ذخاير آبهای زیر زمینی و قابل بهره برداري، براي آبیاري زمين‌هاي كشاورزي و تأمين آب آشاميدني در‌اين كشور، حدود نهصد ميليارد (000/000/000/900) متر مكعب برآورد شده است. (2013,sudan.sd)
مجموع مصرف آب در جمهوری سودان، حدود سی میلیارد و هشتصد میلیون (000/000/800/30) متر مکعب در هر سال است که هیجده میلیارد و پانصد میلیون (000/000/500/18) متر مکعب آن، از رود نیل تأمین می‌شود. (وزارة الإعلام،2011: 5)
رود نيل و شاخه‌هاي اصلي آن كه از جنوب تا شمال سودان جريان دارند، در اوضاع اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مردمان‌اين سرزمين و حتّي در روابط خارجي جمهوري سودان داراي نقشي مؤثر و اساسي است. در‌اين قسمت، درباره اهمّيّت رود نيل، مطالبي به اختصار بيانمي‌شود. (2013,sudan.sd)
6- 1- اهمّيّت رود نيل
رود نیل با طول 6671 کیلومتر، طولانی‌ترین رود جهان است. این‌رود از رشته کوه‌هایی در مرکز قاره آفریقا سرچشمه می‌گیرد و راه طولانی خود را به سمت شمال آغاز می‌کند؛ در طی مسیر، رودهای زیادی که از کوه‌های این قاره سرچشمه گرفته‌اند ، به آن می‌پیوندند. (2013,tahoorkotob.com)
از نظر زمین ریخت شناسی(ژئومورفولوژی)، رود نیل مهم‌ترین پدیده در سرزمین سودان است که از جنوب تا شمال این کشور، جریان دارد. طول مسیر این‌رود در کشور سودان 1700 کیلومتر است و حدود بیست و پنج هزار کیلومتر مربع (برابر با 000/500/2 هکتار) از زمین‌های کشاورزی سودان با استفاده از شاخه‌های اصلی و فرعی رود نیل، آبیاری می‌شوند. (2013,ttea.gov.sd)
حجم آب رود نیل، حدود نود و سه میلیارد متر مکعب در سال بر آورد شده و براساس قرارداد سال 1956م. (برابر با 1335هـ.ش)، درباره چگونگی بهره‌برداری از رود نیل بیشترین سهم برای کشورهای مصر و سودانـ به‌ترتیب 5/55 و 5/18 میلیارد مترمکعب در سالـ منظور شده است. (وزارة الإعلام،2011: 5)
نیل، دومين رود پر آب جهان به‌شمار مي‌ايد و دو شاخه اصلي به نام‌هاي «نيل آبي» و «نيل سفيد» دارد. (2013,utdallas.edu) همان‌گونه كه در تصویر شماره (1)، عکس ماهواره‌اي از جمهوري سودان و سودان جنوبي مشاهدهمي‌شود نيل آبي، از اتيوپي سرچشمهمي‌گيرد و از قسمت جنوب شرقي جمهوري سودان وارد‌اين كشورمي‌شود. نيل سفيد هم، جریان خود را از اوگاندا آغاز می‌کند و با عبور از سودان جنوبي، به جمهوري سودانمي‌رسد.
«نيل آبي» و «نيل سفيد» پس از پيمودن مسافت طولاني، از مناطق جنوبي تا مركز سودان، در شهر خارطوم، به هممي‌پيوندند. به‌طوري‌كه مركز این کشور را به سه بخش شهري با نام‌هاي «خارطوم»ـ واقع در بين دو رود نيل آبي و سفيدـ «خارطوم بحري»، در كرانه شرقي نيل آبي و «اُم دُرمان»، در كرانه غربي نيل سفيد تقسيممي‌كنند.گاهی از این سه بخش، به‌عنوان «پایتخت سه گانه»[2] یاد می‌شود. سودانيان، محل به هم پيوستن نيل‌هاي آبي و سفيد را «ملتقي النيلين»مي‌نامند. براي مشاهده نمايي از محل به هم پيوستن «نيل آبي» و «نيل سفيد» رجوع كنيد به تصوير شماره (2).
رود نيل اصلي، كه از به هم پيوستن «نيل آبي» و «نيل سفيد» درخارطوم (مركز جمهوري سودان) تشكيل شده، پس از گذشتن از مناطق مركزي تا شمالي سودان، وارد مصرمي‌شود و از جنوب تا شمال‌اين كشور نيز، جريان دارد و سرانجام به درياي مديترانهمي‌ريزد. بنابراين،مي‌توان گفت جمهوري سودان، در گذرگاه مرکزی و اصلي رود نیل، قرار دارد و از این نظر، از موقعیتی استراتژیک برخوردار است.
شاخه‌هاي اصلي رود نيل، با توجّه به امكان صيد ميگو و انواع ماهي‌ها در آنها، نقشي اساسي در تأمين مواد غذايي براي ساكنان كرانه‌هاي‌اين رود طولاني‌ايفامي‌كنند. از سوي ديگر، با عنايت به قابليت كشتيراني در رود نيل و شاخه‌هاي اصلي آن، از نظر حمل و نقل نيز،اين رود از نقش و جايگاهي بسيار مهم، برخوردار است. علاوه‌بر‌اين، در طول دهه‌هاي گذشته، سدهاي متعدّدي در مسير رود نيل براي توليد برق و آبياري زمين‌هاي كشاورزي ـ واقع در كناره‌هاي آن ـ ساخته شده اند. (2013,sudan.sd)
حجم آب مهم‌ترين شاخه‌هاي رود نيل كه در سرزمين سودان جريان دارند، به شرح زير است:
1- نيل آبي، حدود 50 ميليارد متر مكعب در سال
2- نيل سفيد، حدود 27 ميليارد متر مكعب در سال
3- عطبرة، حدود 12 ميليارد متر مكعب در سال
4- الدندر، حدود 3 ميليارد متر مكعب در سال
5- الرّهد، حدود يك ميليارد متر مكعب در سال
6- سایر شاخه‌ها(شاخه‌های فرعی)، حدود يك ميليارد متر مكعب در سال (وزارة الإعلام،2011: 5)
رود نيل در اوضاع اقتصادي و روابط خارجي كشورهاي اتيوپي، اوگاندا، سودان جنوبي، جمهوري سودان و مصر، نقشي اساسي دارد و جمهوري سودان به‌عنوان گذرگاه اصلي رود نيل، بيش از كشورهاي ديگر مورد توجّه است. [3] نیل شاهراه حیاتی این کشورهای خشک و بیابانی و سبب برتری موقعیت آنها بر دیگر کشورهای آفریقایی است.
رود نيل، از نظر تاريخي و تمدّن باستاني نيز، از اهمّيّت ويژه‌اي برخوردار است. تمدّن مصر باستان، چند هزار سال قبل از میلاد حضرت عیسی علیه السّلام در کنار رود نیل شکل گرفت و آثار درخشانی از خود باقی گذاشت. بنا بر قول مشهور، نيل، همان رودی است که برای عبور بنی اسرائیل به رهبری حضرت موسی علیه السّلام به امر خدا شکافته شد و پس از ورود فرعون و سپاهیانش، به هم آمد و آنها غرق شدند. (2013,tahoorkotob.com)
از سال 1390هـ.ش(2011م.) اتیوپی، ساختن «سدّ بزرگ هزاره»[4] یا «سدّ النهضة» را بر روی «نیل آبی» در منطقه «بني شنقولـ قماز»[5] در فاصله 40 کیلومتری مرز مشترک این کشور با سودان آغاز کرده است که بزرگ‌ترین سدّ هیدروالکتریک در قاره آفریقاست و دهمین سدّ بزرگ جهان از نظر تولید برق، به‌شمار می‌رود.
پیش بینی می‌شود، سدّ مذکور که اخیراً «سدّ بزرگ رنسانس اتیوپی»[6] نامیده شده است، تا سال 1396 هـ.ش (برابر با 2017م.) به بهره‌برداری برسد. از آنجایی که سرچشمه‌های حدود 85 درصد از آب رود نیل، در سرزمین اتیوپی است و دو کشور سودان و مصر هم، در شمارِ بهره برداران اصلی از آب رود نیل هستند؛ کارشناسان بر این باورند که تکمیل و بهره‌برداری از «سدّ بزرگ رنسانس اتیوپی»، مسائل گسترده سیاسی، اقتصادی، امنیتی و زیست محیطی را برای کشورهای اتیوپی، سودان و مصر، در پی خواهد داشت. مصر، برای تأمین حدود 90 درصد از آب مورد نیاز خویش به رود نیل وابسته است و به همین دلیل، سالیان متمادی، از احداث سدّ در اتیوپی ممانعت می‌کرد.
(http://www.waterـtechnology.net/projects/grandـethiopianـrenaissanceـdamـafrica, 2016)
از سوی دیگر «نیل سفید» هم که از دریاچه‌های بزرگ در کشورهای مرکزی قاره آفریقا سرچشمه می‌گیرد و از کشور جدید التأسیس سودان جنوبی می‌گذرد. در صورت بنای سدّی بر روی آن، مشکلات خاصّی را بین سودان و سودان جنوبی، سبب خواهد شد. علی رغم، توافقاتی که از سال 1201 هـ. ش (برابر با 1902 م.) تاکنون، برای تقسیم بندی آب رود نیل، بین کشورهای بهره بردار از آن صورت گرفته، جریان این‌رود پرآب و طولانی در چند کشور، همواره یکی از مسائل مهم و اختلاف برانگیز بین کشورهای بهره بردار از آن بوده و نگرانی‌هایی را هم برای ساکنان آنها، به‌ویژهکارشناسان آب و محیط زیست سبب شده است.