مراحل مراسم ازدواج در سودان

مراحل مراسم ازدواج در کشور سودان شامل شمله و دخان؛ دقّ الریحه؛ حنابندان؛ مراسم عقد؛ جشن عروسی است که در ذیل شرح داده شده است:

شمله و دخان

پارچه پشمی الشملة، قابل بازیابی ازhttps://www.wafyapp.com/article/al-shamla-craft-weaving-horizontal-and-geometrical-shapes

سودانیان بر‌ این باورند که دختری که نامزد شده، بعد از مراسم «شیله» باید به مدت سه ماه درخانه و در یک اتاق مخصوص زندگی کند و در ‌ این مدّت دور از چشمِ مردمان باشد تا از چشم زخم آنان، در امان بماند. مادر عروس، به منظورِآماده شدن دخترش برای روز عروسی، او را حدود سه ماه، در اتاقی که آفتاب بدان نمی‌تابد، نگهداری می‌کند. در ‌ این اتاق حفره‌ای با عمق تقریباً یک متر، برای عروس وجود دارد که داخل آن حفره، ظرف سفالینِ بزرگی گذاشته می‌شود. در داخل ‌ این ظرف سفالین چوب درختان «طلح» و «شاف»^[i] می‌گذارند و با ریختن ‌اندکی آتش بر روی آن، چوب درختان را چنان آهسته می‌سوزانند که دود و بوی خوش آن، کم‌کم در هوا پخش شود. عروس نیز،‌ترکیبی از آرد ذرّت، آب و روغن مخصوصی به نام «لخوخه»^[ii] را به بدن خویش می‌مالد و پارچه پشمی‌بزرگی را که «شمله» (الشملة) نامیده می‌شود به جای لباس‌، به دور خود می‌پیچد و نزدیک آتش، می‌نشیند و حدود دو ساعت از جای خویش برنمی‌خیزد تا عرقِ زیادی از بدنش خارج شود.

این اقدام ـ که شبیه «بُخور دادن» است ـ به دلیل دودِ چوب‌ها «دخان»^[iii] نامیده می‌شود و به مدّت سه ماه، روزانه حدود دو ساعت ادامه می‌یابد تا پوست بدن خوشبو، نرم و لطیف شود.

دقّ الریحه

در طول مدّت یادشده، مادر، خاله‌ها و عمّه‌های عروس عطرها و‌ترکیبات معطّر ویژه‌ای را برای او تهیّه می‌کنند. به‌عنوان مثال، با ‌ترکیب مُشک، عنبر، صندل، محلب^[iv] و مانند‌ اینها، عطر بسیار خوشبویی را می‌سازند که «خمره» (الخمرة) نامیده می‌شود. علاوه‌بر آن برخی مواد معطّر دیگر را در روغن‌های مخصوصی می‌جوشانند تا به‌تدریج عطر خالص ازآن گرفته و در ظروف شیشه‌ای خاصّی جمع شود. سپس‌ترکیبی از عطر به دست آمده، «مُشک»، آرد گندم و روغن مخصوص را به شکل دانه‌های کُروی درمی‌آورند تا نوعروس، برای ماساژ بدن خود از آن استفاده کند. چون‌ این دانه‌های کرُوی برای ماساژ بدن به‌کار می‌روند آنها را «دلکه» (الدلکة) یا «حَبّات الدلکة» می‌گویند. البتّه، «دلکه» به ظرف مخصوصی نیز گفته می‌شود که چوب‌های خُرد و ریز شده درختان «طلح» و «شاف» را در آن می‌ریزند و مدّت سه روز نگه می‌دارند تا به رنگ قهوای تیره در ایند.

علاه بر «بُخور دادن با مواد معطّر» یا «دُخان»، تقریباً در هریک از مراسم و برنامه‌های عروسی، «دلکه» نیز برای نوعروس سودانی، کاربرد دارد. زیرا سودانیان بر‌ این باورند که «دُخان» و «دلکة» باعث می‌شود بدن عروس در مقابل بیماری‌های گوناگون، مقاوم و برای بارداری و وضع حمل، قوی و استوار گردد.

حنابندان

مراسم حنابندان در سودان، برگرفته از اینستاگرام، قابل بازیابی ازhttps://www.instagram.com/p/CG2vjjmAE9F/

«الحِنّة» به معنی «حنابندان» و در واقع مراسم خاصّی است که سه روز قبل از جشن عروسی، اعلام و آغاز می‌شود. بدین‌ترتیب که اتاق عروس را، تزیین می‌کنند و شاخه‌ای از درخت نخل سبز و تخت خوابی بزرگ ـ ساخته شده از چوب‌های نفیس ـ در آن قرار می‌دهند و فرشی به رنگ قرمز در اتاق می‌گسترانند. عروس را درحالی‌که لباس معروف سودانی پوشیده، روی تختِ آراسته می‌نشانند.

معمولاًً، در مراسم «حنابندان»، سفره‌ای را در اتاق عروس و پیش روی او، پهن می‌کنند و سفره، یک جلد قرآن کریم، سه کاسه ازعطرهای محلّی، شیرینی، کیک و یک تسبیح مخصوص ـ به نام «یسر» ـ می‌گذارند. علاوه‌بر‌ این، یک سینی بزرگ تزیین شده با گل‌های سرخ ـ به نام «صینیة الجرتق» ـ را در برابر عروس قرار می‌دهند. سینی حنا و لوازم آرایشی مختلف و‌ترکیبات معطّرِ ساخته شده از مُشک، عنبر، صندل، محلب و مانند ‌اینها، می‌گذارند.

آنگاه «حنّانه» یا یکی از زنان خبره در کار آرایشگری، با استفاده از حنا، نقش‌های زیبا و بی‌نظیری را، روی دست‌ها و پاهای عروس،‌ ترسیم می‌کند. هنگامی‌که آرایشگر، مشغول کشیدن نقش‌های گوناگون از انواع گل‌ها و ریحان و مانند ‌ اینهاست، دوستان عروس، برای او‌ ترانه مشهوری را به نام «العدیل و الزّین» به‌صورت دسته جمعی، می‌خوانند. البتّه برای این مراسم ‌ترانه‌های مختلفی سروده و اجرا شده‌اند که از آن جمله می‌توان به «عدیله»، «بیضاء» و «یا ملائکه سیری معها»^[v] اشاره کرد.

در جمهوری سودان، مراسم «حنابندان»، تنها به عروسان اختصاص ندارد؛ بلکه برای داماد هم، دو روز پیش از جشن عروسی، مراسم جداگانه‌ای به نام «حنابندان» برگزار می‌شود. برنامه، که با اجرای موسیقی محلی ‌همراه است، داماد لباس ملّی سودانی، «جلابیه»، با شلوار بلند و کفش سفید می‌پوشد و دوستان و ساق‌دوشان او، با اعلام مبلغ هدایای نقدی خود به داماد، مراسم گل افشانی ـ تقدیم هدایای مالی را آغاز می‌کنند. سپس هریک از بستگان، به فراخور حال و مقام، مبلغی را اعلام و به داماد هدیه می‌کنند. نام افراد و مبلغ هدایای آنها را در دفتری می‌نویسند. برنامه تقدیم هدایا، به داماد را «الکشف» می‌گویند.

مبالغی که در برنامه «الکشف» هدیه می‌شود، گاهی از مجموع هزینه‌هایی که داماد برای مراسم عروسی و خرید جهیزیه و لوازم اوّلیه منزل پرداخته، بیشتر است.

مراسم عقد

معمولاً، مراسم «عقد» یا به گفته سودانیان «عقد قِران» در خانه داماد آغاز می‌شود. برای‌ این برنامه، چندین گوسفند وگوساله قربانی می‌کنند و با آماده کردن انواع غذاها و میوه‌ها، مهمانی بزرگی را برای پذیرایی از مدعوین‌ ترتیب می‌دهند.

بخش پایانی مراسم «عقد قِران»، به‌طور معمول، بعد از نماز عصر، در نزدیک‌ترین مسجد به منزل عروس برگزار می‌شود. برای حضور برنامه، از شیوخ برجسته و شخصیت‌های علمی ‌و فرهنگی دعوت می‌شود و درصورتی‌که خانواده‌های عروس و داماد، جایگاه اجتماعی والایی داشته باشند، مقامات بلندپایه دولتی، سفیران و اعضای هیأت‌های نم ایندگی کشورهای مختلف نیز، به‌ این مهمانی دعوت می‌شوند. در مراسم «عقد قِران»، پس از اجرای چند برنامه متنوّع بعضی از بزرگان حاضر در مجلس با سخنرانی کوتاه به خانواده‌های عروس و داماد، شادباش می‌گویند. با فرارسیدن زمان خواندنِ صیغه عقد، مجری برنامه با عرض شادباش، سپاس از حاضران و کسب اجازه از بزرگان، به‌ویژه پدران عروس و داماد، از دو شیخ یا شخصیّت برجسته، درخواست می‌کند تا وکالت داماد و عروس را بپذیرند و صیغه عقد ازدواج آن دو را جاری نمایند. پس از خواندنِ صیغه عقد، مراسم با پذیرایی از مهمانان ادامه می‌یابد.

گزارش روزنامه عربی زبان «الوفاق»، چاپ سودان که تصویر آن در صفحه بعد درج شده، بیانگر برخی از آداب و رسوم مراسم «عقدِ قِران» در سودان است.

همان‌گونه که در متن گزارش ‌ این‌ روزنامه آمده، «عقد قِران» دامادی از اهالی جنوب سودان (جمهوری سودان جنوبی) ـ با عروسی از اهالی شمال ‌ این کشور در مسجد الشهید شهر خارطوم با حضور بستگان آن دو و جمع کثیری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شده است. مراسم دکتر نافع علی نافع، معاون رئیس‌جمهور سودان، به‌عنوان وکیل داماد و دکتر فیصل حسن ابراهیم، استاندار کُردُفان شمالی، به‌عنوان وکیل عروس، صیغه عقد را جاری کرده ‌اند.

داماد، «الفرید میثانق مشوت مشار»، قبل از جدایی سودان جنوبی از سرزمین اصلی، به بستگان خویش گفته است که به وحدت شمال و جنوب سودان، علاقه‌مند است و به همین دلیل، بر چنین ازدواجی اصرار می‌ورزد. «الفرید»، در مصاحبه با نشریه «الوفاق»، گفته است: «نخستین عکس عروسی خود را به روزنامه الوفاق هدیه می‌کنم. چون شهید محمّد طه محمّد احمد، سردبیر‌ این نشریه، همیشه از من می‌پرسید: چرا همسرتان را از شمال کشور انتخاب نمی‌کنید؟»

پس از خواندن صیغه عقد توسط وکیلان یا نم ایندگان عروس و داماد، همه حاضران در مراسم «عقد قِران» از مسجد خارج می‌شوند و مردان با شلیک تیر و پرتاب منوّرها، زنان با هلهله و کودکان و نوجوانان با فریاد، ابراز شادمانی می‌کنند. زمان برخی نیز نقل، شیرینی و خرما می‌پاشند و اغلب نوجوانان می‌کوشند تا آنها را در هوا بگیرند. در پایان، عروس و داماد را با صلوات، دعا و آرزوی زندگی خوب و سالم تا نزدیکی منزلشان همراهی و بدرقه می‌کنند.

جشن عروسی

جشن عروسی، معمولاً همزمان با شب زفاف، برگزار می‌شود و تا حدود نیمه شب ادامه می‌یابد. از آنجایی که تقریباً همه بستگان، دوستان و آشنایانِ خانواده‌های عروس و داماد، برای حضور مراسم دعوت می‌شوند و اغلب منازل، فضای لازم برای پذیرایی از همه آنان را ندارند، سودانیان داربست‌هایی را در فضای باز نزدیک منزل خود به‌صورت خیمه (چادر) نصب می‌کنند و سقف و دیواره‌های آن را با پارچه‌های محکم و رنگی می‌پوشانند تا به شکل سالن بزرگی ساخته شود. مردم سودان، به ‌ این سالن‌های چادری «سایبان» می‌گویند. علاوه‌بر تزیین قسمت‌های داخلی «سایبان» و نصب سیستم‌های صوتی، محل مناسبی نیز، برای اجرای برنامه‌ها، آماده می‌شود. در جشن‌های عروسی سودان، محل حضور زنان و مردان جدای از یکدیگر است. عموم مردم شرکت کننده جشن‌ها، علاقه‌مند به دعوت از گروه‌های موسیقی هستند تا قطعاتی از موسیقی سودانی را، به‌صورت زنده، برایشان اجرا کنند. البتّه، علما و شیوخ، برای جشن عروسی فرزندانشان، معمولاً به جای گروه‌های موسیقی، از گروه‌های تواشیح و مدّاحی سنّتی دعوت می‌کنند.

پس از پایان جشن، جمع کثیری از بستگان عروس و داماد، به‌صورت یک کاروان، آن دو را به سوی خانه بختشان، همراهی می‌کنند و در آنجا، بستگان و دوستان، با دعای خیر برای عروس و داماد و آرزوی خوشبختی‌ آنها، با این زوج خداحافظی می‌کنند.

بدیهی است آداب و رسوم یادشده، بیشتر در میان مسلمانان سودان رایج است و مراسم ازدواج اقلیت مسیحی و پیروان ادیان بومی، به شیوه‌ای ساده‌تر برگزار می‌شود و با آنچه در بالا بیان شد تفاوت دارد. به‌عنوان مثال در میان ساکنان جنوب سودان، چنین مرسوم است که خانواده داماد با توجّه به موقعیت و شرایط دختر مورد نظر، باید تعدادی گاو به خانواده عروس هدیه کند. مثلاً اگر دختر، جوان، قد بلند، دارای جسمی‌قوی و برخوردار از جایگاه بالای اجتماعی باشد، داماد باید دویست گاو هدیه کند. تعداد گاوان اهدایی به دخترانی که شرایط چندان مناسبی ندارند، کمتر است. البتّه، هیچگاه کمتر از پنج گاو هدیه نمی‌شود.

نیز نگاه کنید به

فرهنگ عمومی سودان؛ آداب و رسوم کشور سودان؛ مراسم خواستگاری و ازدواج در سودان؛ مراحل مراسم خواستگاری در سودان

پاورقی

[i] دو نوع درخت جنگلی که از چوب آنها، هنگام سوختن بوی بسیار مطبوع و خوشی، متصاعد می‌شود.

[ii] اللخوخة، روغن مخصوصی که سودانیان آن را با آب و آرد ذرّت ترکیب می‌کنند و برای نرم و مرطوب کردن پوست، به کارمی‌برند.

[iii] الدّخان، به معنی دود

[iv] دانه‌های زرد رنگ وخوش بو

[v] همان‌گونه که از عنوان این ترانه پیداست مضمون آن دعاهایی برای خوشبختی عروس است. از آن جمله: «ای فرشتگان! همراه او (عروس) باشید و تا خانه خوشبختی بدرقه اش کنید.»