تجارب و نوآوری های عراق در زمینه اقوام
عراق به دلیل تنوع قومی و مذهبی خود، تجارب و نوآوریهای جالبی در زمینه مدیریت اقوام و قومیتها داشته است. این تجارب و نوآوریها در چارچوب تلاشهای این کشور برای ایجاد تعادل میان گروههای مختلف و کاهش تنشهای قومی و مذهبی شکل گرفتهاند. در ادامه به برخی از این تجارب و نوآوریها اشاره میشود.
1. نظام فدرالیسم
با توجه به اینکه عراق کشوری چندقومی و چندمذهبی است و به جهت تقسیم عادلانه قدرت که در گذشته تاریخی خود از آن بیبهره بوده است، فدرالیسم را به عنوان شکل حکومتی خود انتخاب کرده است[۱]. از مهمترین نوآوریهای عراق پس از سال ۲۰۰۳، ایجاد نظام فدرال و اعطای خودمختاری به منطقه کردستان عراق بوده است. این منطقه دارای دولت، پارلمان و نیروهای امنیتی مستقل است و به عنوان یک الگوی موفق از فدرالیسم در خاورمیانه شناخته میشود. کردستان عراق از حقوق فرهنگی و زبانی گستردهای برخوردار است و زبان کردی در کنار عربی به عنوان زبان رسمی شناخته میشود.
2. سیستم سهمیهبندی(Quota System)
عراق برای تضمین مشارکت همه گروههای قومی و مذهبی در فرآیندهای سیاسی، سیستم سهمیهبندی را در پارلمان خود اجرا کرده است برای مثال، سهمیههایی برای نمایندگان اقلیتهایی مانند مسیحیان، ایزدیان و ترکمنها در نظر گرفته شده است. بر اساس این سیستم، پستهای کلیدی سیاسی(مانند رئیسجمهور، نخستوزیر و رئیس مجلس) میان گروههای اصلی قومی و مذهبی تقسیم میشود. برای مثال، رئیسجمهور معمولاً یک کرد، نخستوزیر یک شیعه و رئیس مجلس یک سنی است.
3. حفاظت از حقوق اقلیتها
عراق قوانینی برای حمایت از حقوق اقلیتهای قومی و مذهبی تصویب کرده است برای مثال، قانون اساسی عراق حقوق فرهنگی، زبانی و مذهبی اقلیتها را تضمین میکند. نهادهایی مانند "وزارت امور اقلیتها" برای حمایت از حقوق اقلیتها و حل مشکلات آنها ایجاد شدهاند.
4. برنامههای بازسازی و توسعه مناطق اقلیتنشین
پس از جنگ با داعش، دولت عراق با کمک جامعه بینالمللی، برنامههایی برای بازسازی مناطق اقلیتنشین (مانند مناطق ایزدینشین در سنجار و مناطق مسیحینشین در نینوا) اجرا کرده است. برنامههایی برای توسعه اقتصادی مناطق محروم به ویژه مناطق سنینشین و کردستان، در دست اجراست تا از نارضایتیهای قومی و مذهبی جلوگیری شود.
5. گفتوگوی ملی و مصالحه
عراق تلاش کرده است تا با ایجاد پلتفرمهایی برای گفتوگوی میان گروههای قومی و مذهبی، تنشها را کاهش دهد برای مثال، کنفرانسها و نشستهای متعددی با حضور رهبران قومی و مذهبی برگزار شده است. همچنین در این کشور، برنامههایی برای مصالحه ملی و بهبود روابط میان گروههای مختلف قومی و مذهبی اجرا شده است.
بررسی تحولات سیاسی در عراق در سالهای 2003 تا 2022 نشان میدهد که دموکراسی در این کشور از چندین جنگ داخلی گذر کرده است. هنوز انتخابات مورد تاکید همه گروههای مذهبی، قومی و سیاسی است، اما رقابت بین فرقهها و گروههای مختلف سیاسی سبب بیثباتی و گاه آشوب در این کشور شده است. دموکراسی انجمنی، دولت ضعیف، ناهمگونی جامعه سیاسی، و نبود تفکر ملی نزد نخبگان از عوامل مهم تنش و بیثباتی و تنش در عراق در سالهای 2003 تا 2022 هستند[۲].
6. نوآوریهای آموزشی و فرهنگی
در کشور عراق، آموزش چندزبانه در برخی مناطق اجرا میشود به عنوان مثال در مناطق کردنشین، آموزش به زبان کردی در کنار عربی ارائه میشود. این رویکرد به حفظ هویت فرهنگی کردها کمک کرده است. همچنین کشور عراق برنامههایی برای حفاظت از میراث فرهنگی اقلیتها، مانند کلیساهای آشوری و معابد ایزدی، اجرا کرده است.
7. همکاریهای بینالمللی
عراق از حمایت سازمانهای بینالمللی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا برای اجرای برنامههای مربوط به اقلیتها و بازسازی مناطق جنگزده بهره برده است. همچنین این کشور از تجارب دیگر کشورها در زمینه مدیریت تنوع قومی و مذهبی الگوبرداری کرده است. برای مثال، تجارب کشورهایی مانند هند و آفریقای جنوبی در زمینه فدرالیسم و حقوق اقلیتها مورد توجه قرار گرفته است.
8. چالشها و درسهای آموختهشده
با وجود نوآوریها و تجارب موفق، عراق همچنان با چالشهایی مانند فساد، ناکارآمدی و اختلافات سیاسی مواجه است. درسهای آموختهشده در عراق نشان داده که مدیریت تنوع قومی و مذهبی نیازمند تعهد سیاسی، مشارکت همه گروهها و حمایت بینالمللی است.
عراق با استفاده از تجارب و نوآوریهایی مانند فدرالیسم، سیستم سهمیهبندی، حفاظت از حقوق اقلیتها و برنامههای بازسازی، گامهای مهمی در زمینه مدیریت تنوع قومی و مذهبی برداشته است. با این حال، موفقیت کامل این برنامهها به حل چالشهای موجود و تقویت نهادهای دموکراتیک بستگی دارد. تجارب عراق میتواند برای سایر کشورهای دارای تنوع قومی و مذهبی نیز الهامبخش باشد.
نیز نگاه کنید به
اقوام و قومیتها در عراق؛ اقوام شاخص در عراق؛ مهاجرت و جابجایی اقوام شاخص در عراق؛ رویدادهای شاخص مرتبط با اقوام در عراق؛ سیاست ها، قوانین، رویکردها، برنامه ها، طرح های کلان و راهبردی عراق در زمینه اقوام
کتابشناسی
نویسنده مقاله
محمدعلی خوشطینت