صنعت چاپ و نشر کتاب در مصر
آغاز چاپ و نشر کتاب در دوره معاصر مصر به تأسیس چاپخانه بولاق در سال 1822 و عهد حکومت محمدعلی بازمی‌گردد. طی دو دهه پس از تأسیس، حدود 243 کتاب به زبان‌های ترکی، عربی و فارسی در این چاپخانه به چاپ رسید که 48 عنوان آن به حوزه علوم نظامی که مورد توجه و اهتمام محمدعلی بود، اختصاص داشت. سایر کتابهای یادشده در حوزه‌های علوم انسانی، علوم تطبیقی و علوم اجتماعی قرار می‌گرفت. با افتتاح مدارس جدید و گسترش سطح سواد و نیاز به آگاهی‌های علمی، تألیف کتاب هم رو به افزایش گزارد. رفاعة الطهطاوی هم به تنهایی حدود 40 عنوان کتاب تألیف و یا ترجمه کرد که عمدتا در حوزه‌های جغرافیا، تاریخ، فلسفه، یونان و علوم نظامی بود و بیشتر آنها در همان چاپخانه مجال چاپ و نشر یافت.[۱]
پس از محمدعلی، بخش خصوصی نیز در حوزه چاپ و نشر کتاب فعال شد و با فزونی مجلات و نشریات، مقوله کتاب هم مورد توجه و اهتمام بیشتر قرار گرفت. از جمله مؤسسات فعال در این حوزه، مکتبة الهلال بود که در سال 1892 توسط جرجی زیدان تأسیس شد و اضافه بر انتشار مجله الهلال، روند چاپ و نشر کتاب را در مصر وارد مرحله‌ای جدید کرد. این مؤسسه طی سال‌ها و دهه‌های بعد، صدها عنوان کتاب از نویسندگان مشهور عرب و جهان را در رشته‌های گوناگون چاپ و انتشار داد که در سراسر کشورهای عربی خواننده داشت. در پایان قرن نوزدهم، میزان انتشار کتاب از افزایش چشمگیری برخوردار شد و بدینسان، قاهره به عنوان بزرگترین بازار کتاب عربی جایگاه یافت.[۲]
پیروزی انقلاب افسران آزاد در سال 1952، مرحله دیگری در روند توسعه مقوله کتاب در مصر بود. در این مرحله، مؤسسات انتشاراتی دارالهلال (مکتبة الهلال سابق)، الاهرام و دارالمعارف با دارا بودن نوعی استقلال تحت نظارت دولت درآمد. مؤسسه تألیف و نشر نیز توسط دولت تأسیس شد تا راه چاپ و انتشار کتاب را هموار کند. این مؤسسه در سال 1972 جای خود را به سازمان کل تألیف و نشر داد که مسئولیت همه مسائل مربوط به حوزه کتاب و دو مؤسسه دارالکتب الوطنیة و دارالوثائق القومیة را در اختیار داشت.[۳]
مهمترین نهاد مسئول چاپ و نشر کتاب مصر، سازمان کل کتاب مصر وابسته به وزارت فرهنگ است و هدف از تأسیس آن عبارت است از:
- فراهم آوردن زمینه امکان آشنایی با تولیدات فکری در جهان و کشورهای عرب
- چاپ کتابهای میراث
- تألیف و ترجمه کتابهای فرهنگی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی
- چاپ و نشر و بازاریابی برای کتاب مصری در سطح محلی، عربی و بین‌المللی
- انتشار مجموعه‌های مختلف کتاب و اهتمام به میراث مردمی و نیز انتشار کتابهای ویژه کودکان
- تدوین ضوابط برای حمایت از حقوق تألیف
سازمان مزبور طی چند دهه اقدام به انتشار چند دانشنامه کرده است که برخی از آنها عبارت است از: داشنامه هنرهای زیبا در مصر (از 1908 تا 1988)، دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه زن در طول تاریخ، دانشنامه مصر جدید، دانشنامه کودک و فرهنگ تئاتر.
طرح مطالعه کتاب برای همه که در سال 1994 اجرایی شد، از جمله اقدامات تأثیرگذار در گسترش امر مطالعه و افزایش تیراژ کتاب در این کشور بود.
طرح کتابخانه خانواده هم از دیگر برنامه عمده فرهنگی این سازمان است که نقش عمده‌ای در زمینه‌سازی برای ورود کتاب به منازل مردم و گسترش امر مطالعه در جامعه مصر داشته است. این طرح با چهار مجموعه کتاب آغاز شد و به تدریج افزایش یافت و از سال 2005 به بعد به 9 مجموعه رسید. ادبیات، اندیشه، علوم اجتماعی، هنر، میراث تاریخی و کودک از جمله عناوین این مجموعه‌هاست. تعداد عناوینی که در ضمن این مجموعه به چاپ رسیده است به 4337 عنوان و تعداد کل عناوین کتابهای چاپ شده توسط این سازمان از سال 1986 تا 2010 به حدود 6297 عنوان بالغ میشود.[۴]
بنابر گزارش سازمان مرکزی آمار مصر، در سال 2013 کل عناوین کتابهای چاپ شده به [i] 1739 عنوان رسید که شامل: فلسفه و روانشناسی (154 عنوان)، دین (127 عنوان)، علوم اجتماعی (213 عنوان)، ادبیات (580 عنوان)، جغرافیا و تاریخ (137عنوان)، علوم محض (116 عنوان)، زبان (137عنوان)، علوم تطبیقی (153عنوان)، کلیات (53عنوان) و هنرهای زیبا (69 عنوان) بوده است.[۵][۶]
پاورقی
[i] - به استناد آمارهای سازمان مرکزی آمار مصر، تعداد عناوین کتاب در سال 2010 (بیش از انقلاب ژانویه)، 2632 عنوان بوده است.