جغرافیای انسانی کوبا
از ديدگاه سياسی اداری، كوبا به 14 استان، 169 منطقه شهرداری و يك منطقه شهرداری خاص (جزيره خوبنتود) تقسيم شده است. پايتخت این کشور، شهر هاوانا میباشد كه در شمال غربی جزيره با وسعتی به اندازه 72084 كيلومتر مربع و با جمعيت 2193848 نفر كه در 15 منطقه شهرداری و تراكم جمعيتی 3040 نفر به كيلومتر مربع میباشد.[۱]
جمعیت جمهوری كوبا طبق آخرین آمارگیری انجام شده در سپتامبر سال 2012 حدود 11.163.934 و تراكم جمعيتی آن، 101.6 نفر در هركيلومتر مربع میباشد كه از اين تعداد 8.442.079 نفر در مناطق شهری زندگی می‌کنند و 2.721.855 در مناطق روستایی ساکن هستند.[۲]
نژاد در کوبا و حركات جمعيت
كوبا جامعه ای چندنژادی است كه ريشه در شبه جزيره ايبری و قاره آفريقا دارد. جمعيت كوبا متشكل از كرئول[1]های اروپايی میباشد كه بين آن‌ها نژاد اسپانيايی غالب است. نژاد سياه، مولاتو[2] و مستيزو[3] نیز از نژادهایی هستند که جمعیت کوبا را تشکیل می دهند. البته بومیهای كوبا در همان دوران استعمار از بين رفتند ولی در قرن نوزدهم، بومیهای مايا از شبه جزيره يوكاتان برای كار در مزارع به كوبا آورده شدند. همچنين از آسيای شرقی، بخصوص چينی ها و ژاپنی ها نيز به كوبا مهاجرت كرده اند.
طبق آمارگيری انجام شده در سال 2002[4]، اين كشور متشكل از 7.271.926 نفر سفيدپوست، 2.778.923 نفر مولاتو و 1.126.894 نفر سياه پوستان میباشد. در كوبا، چينی های بسياری نيز ديده میشوند كه از نسل كارگرانی هستند كه در قرن نوزدهم برای كار در ساخت راه آهن و معادن به كوبا آمدند ولی پس از انقلاب صنعتی، بسياری از اين كارگران در كوبا ماندگار شدند چون هزينه پرداخت بليط برگشت به چين را نداشتند.
كوبايی های سفيد پوست كه حدود 65.05% از جمعيت اين كشور را تشكيل میدهند اساسا اسپانيايی تبار میباشند. در طی قرن‌های هجدهم و نوزدهم و اوايل قرن بيستم، بخصوص مهاجرانی از جزاير قناری، گاليسيا، آستورياس و كاتالونيا از اسپانيا به كوبا مهاجرت كردند. ديگر مليت های اروپايی كه به كوبا مهاجرت نمودند شامل بريتانيايی ها، روس ها، لهستانی ها، پرتغالی ها، رومانيايی ها، ايتاليايی ها، يونانی ها، فرانسوی ها، آلمانی ها و ايرلندی ها بودند. البته در بعضی از روستاهای كوبا، جمعيت كوچكی از يهودی ها نيز ديده میشوند. همچنين، ورود قابل توجهی از اقوام خاورميانه، بخصوص لبنان، فلسطين، ترکیه و سوريه نيز در ترکیب جمعیتی این کشور دیده میشوند.
آفريقايی-كوبايی ها حدود 10.08% تا 23.84% جمعيت كوبا را تشكيل می دهد. اصلیت اين افراد به كنگو در آفريقای مركزی برمی‌گردد. كوبايی هايی نیز از نژاد آسيايی می باشند که حدود 1% جمعيت اين كشور را تشكيل می دهند و به طور كلی از نژاد چينی، ژاپنی و يا كره ای میباشند.
گفته می‌شود كه حدود 1.02% از جمعيت كوبا، در مناطق دورافتاده گوآنتانامو مستقر هستند. بعضی از بومی های آمريكای شمالی نيز در قرن نوزدهم در كوبا مستقر شدند، اگرچه آمار دقيقی درباره نسل كنونی آنان در دست نيست.
ريتم رشد جمعيتی، از سه دهه اخير شيب كاهشی داشته است. طبق آخرين اطلاعات ارائه شده توسط اداره ملی آمار كوبا(O.N.E.)، نرخ خالص زاد و ولد در سال 2009 به 11.6% رسيد، درحالی كه نرخ خالص مرگ و مير 7.7% بود كه رشد طبيعی 3.9% درصدی را نشان میداد. نرخ مهاجرت از سال ها پيش منفی میباشد و در سال 2009 به 3.3- درصد رسيد، بنابراين رشد كلی جمعيت به سختی به 0.06% بود.
مرگ و مير نوزادان در سال 2009 حدود 4.8% بود كه پايين ترين نرخ در تمام قاره آمريكا و حتی كمتر از همين نرخ در ايالات‌متحده آمريكا و كانادا بود. البته كوبا از پس از انقلاب به بعد، نرخ‌های هربار كمتری را ثبت كرده است.
یکی دیگر از ویژگی های جمعیتی کوبا این است که نرخ زاد و ولد در کل برای سال ها، در زیر سطح جایگزینی و 2.1 فرزند به ازای هر زن است. در سال 2009 اين نرخ 1.70 فرزند به ازای هر زن بود، كه كمترين نرخ در آمريكای لاتين میباشد. از طرف ديگر اميد به زندگی در كوبا، ميان بالاترين ها در منطقه میباشد كه در سال 2009 به 97،77 سال می رسد (75.1 مردان، 79.2 زنان). البته متغیرهای دموگرافیک در کوبا به طور کلی رفتاری همگن دارند، اگرچه برخی از استان‌ها و شهرها در شاخص های خاصی برجسته میشوند .
از ديگر اطلاعات جمعيتی كوبا می‌توان اشاره نمود كه در اين كشور ميزان طلاق نسبت به كشورهای منطقه آمريكی لاتين در بالاترين رتبه قرار دارد و بالاترين ميزان سقط جنين در دنيا نيز در كوبا مشاهده می‌شود.[۳]
جمعيت اقتصادی فعال اين كشور حدود 4.4 ميليون نفر میباشد كه تقريبا 50% از آن با يك نرخ بيكاری 3% و از سطح بالای فنی و حرفه ای برخوردار میباشند. اما بيش از 18% جمعيت فعال اقتصادی، از افراد دانشگاهی می باشند، كه سطح بالای آموزشی اين افراد به تخصص هايی چون پزشكی، آموزش، اقتصاد، مشاغل فنی و علوم اجتماعی برمی‌گردد. كوبا، دانش‌های حرفه ای خود را به ديگر كشورها نيز صادر می‌کند از جمله اين كشورها كه از دانش های حرفه ای كوبا بهره مند میشوند می‌توان از ونزوئلا، بوليوی، برزيل، آفريقای جنوبی و آنگولا نام برد.
سطح آموزش متوسطه جمعيت، 12 سال تحصيلی میباشد. كوبا يكی از كشورهای دنيا میباشد كه بيشترين متخصصين خود را تحت عنوان فرار مغزها از دست می دهد. اين افراد بيشتر به ايالات‌متحده آمريكا و اروپا مهاجرت می‌کنند. در سی سال اخير از كوبا حدود 15000 پزشک، بيش از 10000 مهندس، و همينطور بيش از 25000 متخصص با درجه ليسانس و همينطور تعدادی نيز متخصصين متوسطه و كارگران ماهر از كوبا مهاجرت كردند.
طبق آمار ارائه شده درباره وضعيت زندگی در كوبا می‌توان اشاره كرد كه 95.5% از خانه ها در كوبا برق دارند (در مناطق شهری اين ميزان به 99.6% می رسد)؛ 96.4% محلی برای آشپزی دارند، و 91.3% از آن‌ها و 92.6% از جمعيت از سرويس بهداشتی بهره مند هستند. طبق سازمان بهداشت پان آمريكن[6]، كوبا بالاترين ميزان خودكشی را در نيمكره دارد: با 18.1 در ازای 100000 نفر كه پس از آن اروگوئه با 15.9در جايگاه دوم قرار دارد.
هرم سنی و جنسی جمعیت کوبا
طبق تخمين‌های اداره ملی آمار کوبا[7] درسال 2007، جمعيت 65 سال يا بيشتر، 11.6% از كل جمعيت را شامل می‌شود و جمعيت 60 ساله و پایین تر، 16.3% میباشد كه باعث شده كوبا پس از اوروگوئه، دومين كشور كهن سال در آمريكای لاتين باشد. از طرف ديگر، با گذشت دهه ها، كاهش تدريجی جمعيت از 0 تا14 سالگی ديده می شود كه 18.2% از كل جمعيت كوبا را شامل می شود. سن متوسط جمعيت 37.3 ساله است كه در زنان 38 سال و در مردان 36.6 میباشد. طبق مطالعات صورت گرفته در سال های اخیر چنین تاكيد شده كه برای سال 2025، كوبا پيرترين كشور منطقه آمريكای لاتين و يكی از 25 كشور پير در تمام دنيا خواهد بود. هرم جمعيتی سال 2007، كاهش پايدار باروری را در طول دهه های اخير نشان می دهد، كه البته رشد پيری جمعيت نيز به دلیل افزايش اميد به زندگی ديده می‌شود. در حال حاضر ساكنين بالای 100 سال در كوبا به 1541 نفر، يعنی حدود 0.016% می رسد.
طبق اطلاعات اداره ملی آمار كوبا در سال 2012 جمعيت كوبا از 50% زن و 50 % مرد تشكيل شده است که نسبت به آمارگیری قبلی جمعیت مردان 1/0 کاهش داشته است.
وضعيت شهرنشينی وروستانشينی کوبا و مهاجرت داخلی
براساس اطلاعات اداره ملی آمار کوبا جمعيت شهری حدود 76% و جمعيت روستايی در كوبا حدود 24% میباشد که با توجه به آمارگیری قبلی، جمعیت شهری حدود 6/0 درصد افزایش را نشان می دهد.
| سال 2012 | زنان | مردان | جمع کل |
| شهری | 392/309/4 | 687/132/4 | 079/442/8 |
| روستایی | 895/282/1 | 960/438/1 | 855/721/2 |
| جمع کل | 287/592/5 | 647/571/5 | 934/163/11 |
همانند بسياری از كشورهای جهان سوم، در كوبا نيز پديده مهاجرت داخلی، در اكثر مواقع از روستا به شهر و از شرق به غرب كشور ديده می‌شود. عليرغم سياست‌های صنعتی سازی و توسعه كه در شرق كوبا انجام شده است، تعداد قابل توجهی از افراد به طرف غرب كوبا و اكثرا به سوی هاوانا، در جستجوی حقوق بيشتر و امكانات تجاری بهتر مهاجرت می‌کنند. [۴] در آخرين آمارگيری در سال 2009، نشان داده شده است كه تقريبا 30% جمعيت كوبا، حدود 3.4 ميليون نفر از کوبایی‌ها، در محلی غيراز محل اصلی خود ساكن شده‌اند. 40.7% از كوبايی ها در استان‌های شرقی اين كشور ساكن بوده‌اند كه 916241 نفر به استان‌های ديگر و 327818 نفر به پايتخت مهاجرت كرده‌اند.
نیز نگاه کنید به
- جمعیت چین
- نژاد در ژاپن
- نژاد های کانادا
- هرم سنی و جنسی جمعیت افغانستان
- وضعیت شهرنشینی و روستانشینی ژاپن
پاورقی
[i] Criollo: به فرزندان اسپانیایی ها گفته می شد که در خاک مستعمرات به دنیا می آمدند.
[ii] Mulatoفرزند حاصل از ازدواج یک سفیدپوست ویک سیاه پوست
[iii] Mestizo: فرزند حاصل از ازدواج سفیدپوست اسپانیایی و بومی آمریکایی
[iiii] لازم به ذکر است که نگارنده موفق نشد تا به آمار نژادی آخرین آمارگیری انجام شده در سال 2012 دست یابد.
[iiiii] لازم به ذکر است که نتیجه آخرین آمارگیری مربوط به سال 2012 در این مورد هنوز در سایت رسمی اداره ملی آمار کوبا اعلام نشده است. بنابراین آمار ذکر شده در این زمینه، مربوط به اعلام رسمی اداره ملی آمار کوبا در سال 2009 قید شده است.