آداب و رسوم تونس
جامعه تونس، مانند دیگر جوامع کشورهای مسلمان دارای آداب‌ورسوم خاص خود است و با وجود قرارگرفتن در جبهه مقدم غرب جهان اسلام در برابر هجوم فرهنگ‌های غیربومی توانسته است، بسیاری از آداب اجتماعی دینی و ملی خود را حفظ کند.
حضور پررنگ قرائت قرآن و موسیقی در مجالس عزا و شادی، گذراندن اوقات فراغت در مقامی، بسیار قهوه‌نوشیدن، تماشای تلویزیون، استفاده بسیار از تلفن همراه، رفتن به سینما، عشق به فوتبال، پایین‌بودن آمار مطالعه کتاب، بسیار روزنامه‌خواندن، حضور پررنگ اینترنت در زندگی جوانان، علاقه به ساحل و
۱۸۲
رستوران، مهاجرت و خروج غیرقانونی از مرزهای آبی، پرهیز از تشریفات اضافی در مهمانی‌ها، عادی‌بودن دست‌دادن زنان و مردان با یکدیگر، آزادی روابط دختر و پسر، اهتمام به شرکت در نماز جماعت مساجد، سوگند بسیار در گفت‌وگوها، آمار بالای مصرف سیگار، تشکیل حلقه‌های قرآنی در منازل و مساجد، گرفتن روزه ماه مبارک رمضان، علاقه به قرآن و احترام به آن، اهتمام بسیار به اعیاد فطر و قربان، گرامیداشت جشن ولادت پیامبر (ص)، برپایی جشن ختنه‌سوران، برگزاری جشن روز عاشورا، گفتن الحمدالله به هنگام عطسه، گفتن بسم‌الله به هنگام خوردن غذا یا ورود به مکانی، از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگ عمومی مردم تونس است.
تونسی‌ها، مانند فرانسویان، آروغ‌زدن را بد می‌دانند؛ اما از گرفتن بینی در جمع آن‌هم با صدای بلند، احساس خجالت نمی‌کنند. اعتقاد به سحر و جادو نیز در جامعه تونس بسیار رواج دارد. استفاده از نماد «دست فاطمه» و به‌کاربردن بخور در منازل و مغازه‌ها را باطل‌کننده سحر و جادو و برطرف‌کننده چشم‌زخم می‌دانند. تونسی‌ها آغاز سال نو میلادی را جشن می‌گیرند.
بخش ۱. تلاوت قرآن
علاقه به استماع قرآن کریم از عادت‌های معنوی بسیار رایج در فرهنگ عمومی تونس است. تلاوت قرآن در بسیاری از مراسم جشن و سوگواری دیده می‌شود. مساجد معروف تونس، به‌ویژه جامع زیتونه و جامع قیروان دارای حلقه‌های قرائت قرآن است. زین‌العابدین بن علی دستور داده بود تا به‌صورت شبانه‌روزی حلقه‌هایی از قرائت قرآن در این دو مسجد به تلاوت کلام‌الله مجید
مشغول باشند. تصمیم حکومت لائیک بن علی برای راه‌اندازی رادیو قرآن در سال ۱۳۸۶شمسی با نام «اذاعة الزیتونة للقرآن الکریم» و شعار «من القلب الي القلب» نیز پاسخی هوشمندانه به علاقه و عشق مردم برای شنیدن کلام‌الله بود، بسیاری از مغازه‌های تونسی با صدای قرآن کاروکاسبی خود را شروع می‌کنند.
روز ۲۵ ماه مبارک رمضان در تونس به نام روز قرآن نامیده شده است، مراسم اختتامیه و معرفی نفرات برتر مسابقات ملی حفظ و قرائت قرآن کریم در تونس در این روز و در مسجد جامع شهر سوسه و با حضور نخست‌وزیر تونس برگزار می‌شود. روز ۲۶ ماه مبارک رمضان نیز مجلس قرائت قرآن به همراه مراسم ختم کتاب حدیثی صحیح بخاری به همراهی سخنرانی وعاظ و خطباء در پایتخت برگزار می‌شود، در این مجلس باشکوه که با حضور مسئولان عالی‌رتبه کشوری و لشکری تونس و ائمه جمعه و جماعات و حافظان و قاریان برجسته کشور و نیز سفرای مقیم کشورهای اسلامی برگزار می‌شود، حاضران ضمن گوش‌دادن به قرائت قرآن و ختم صحیح بخاری از سخنرانی علما بهره می‌برند.
برگزاری سالانه مسابقات ملی و بین‌المللی قرآن کریم در ماه مبارک رمضان از نمادهای عشق‌ورزی مسلمانان تونس به قرآن است. جمهوری اسلامی ایران چند سالی است در این مسابقات شرکت می‌کند و نمایندگان قرآنی کشورمان تاکنون توانسته‌اند مقام اول تا سوم را به دست آورند.
۱، نگارنده نخستین قاری ایرانی بود که به دعوت زین‌العابدین بن علی در سال ۱۳۸۹ شمسی در این مجلس به قرائت قرآن کریم پرداخت. همچنین، نگارنده شاهد گریه توده مردم و نخبگان تونس به هنگام قرائت قرآن بوده است که حکایت از نهادینه‌شدن عشق به اسلام و قرآن در عمق جان مردم این مرزوبوم دارد.
۱۸۳
۱۸۴
بخش۲. ولادت پیامبر (ص)
جشن تولد پیامبر اکرم (ص) موسوم به مولدالنبی (ص) در تونس بسیار باشکوه برگزار می‌شود و شهر تاریخی قیروان مرکز آن است. این جشن در مساجد مهم تونس، به‌خصوص جامع زیتونه و زاویه مدنیه در شهر قصیبةالمدیونی، واقع در استان منستیر نیز باشکوه برگزار می‌شود. در این مراسم، اشعاری در مدح پیامبر (ص) به‌صورت دسته‌جمعی، به‌ویژه از کتاب «الکواکب الدریة في مدح خیر البریة» معروف به بردة البوصیری خوانده می‌شود که مطلع آن عبارت است از: «صل یا رب ثم سلم علی من هو للخلق رحمة و شفاء (ر.ک: طاهر بن عاشور، ۲۰۰۸).
بخش۳. محبت اهل‌بیت (ع)
دوست‌داشتن خاندان پیامبر اکرم (ص) از ویژگی‌های معنوی فرهنگ عمومی تونس و دارای نمودهای فراوان فردی و اجتماعی است. مناسک دینی، اسامی و القاب، محاورات کوچه و بازار، هنگامه شداید و سختی‌ها، مراسم شادی و سوگواری و حتی پدیده‌های طبیعی آسمانی، مانند رنگین‌کمان عرصه‌هایی برای رصدکردن عشق مردم تونس به اهل‌بیت (ع) است.
امروزه، زمانی‌که یک زن تونسی، زن دیگری را صدا می‌زند و می‌گوید: «یا للا» که به زبان بربری به معنای «ای خانم» است؛ در پاسخ می‌شنود: «للاک فاطمة بنت الرسول»؛ یا هنگامی‌که در جشن عروسی، زنان تونسی عروس خانم را تا خانه بخت همراهی می‌کنند چنین آواز می‌خوانند: «این روزی است که می‌خواهیم محمد (ص) و علی (ع) در آن حاضر باشند» (کعاک، ۱۸:۱۳۸۷).
زنان تونسی به هنگام درد زایمان از محمد (ص) و علی (ع) مدد می‌خواهند و آنگاه که خداوند متعال به ایشان دوقلوی پسر می‌دهد اسامی حسن و حسین را برای آنها انتخاب می‌کنند. «بجاه علی و فاطمه» قسمی است که مردم در دعاهایشان به پیشگاه الهی بر زبان جاری می‌کنند. امیرالمؤمنین علی (ع) در فرهنگ عمومی جامعه تونس به الگوی شجاعت و حکمت معروف است؛ اسطوره مبارزه علی (ع) با راسال غول در فرهنگ عمومی رایج است و در داستان‌ها و نقاشی‌ها نیز حضوری فعال دارد (جویلی، ۵۴:۲۰۱۰) و حدیث پیامبر (ص) که فرموده‌اند: «من شهر علمم و علی در آن است» در میان عموم مردم سخنی معروف است.
به رغم برگزاری روز عاشورا در برخی از مناطق تونس، زنان تونسی از حنابستن، رنگ‌کردن مو و آرایش‌کردن در روز عاشورا خودداری می‌کنند. تونسی‌ها در محاورات روزانه عادت دارند، به هنگام فراموشی مطلبی، بسیار «لااله الا الله محمد رسول‌الله» بگویند.گفتن بسیار گونه‌های قسم، مانند «والله» و «بالله» برای تأکید سخن یاگفتن «الله یشفیک» به کسی که آب نوشیده یا غذایش را تمام‌کرده و اظهار «باسم الله و البرکات» به هنگام آمدن یا رفتن مسافر، از عادت‌های محاوره‌ای جاری در میان فرهنگ عمومی تونس است.
در
بخش۴. عبادت‌ها
شرکت در نمازهای جمعه و جماعت و گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان از برجسته‌ترین نمودهای عبادی ارزشی جامعه و فرهنگ تونس است، اغلب روزه‌خواری در ماه مبارک رمضان و در ملأعام بسیار کم دیده می‌شود. حضور در خانه پیش از اذان مغرب و صرف
۱۸۵
۱۸۶
افطار در کنار خانواده در فرهنگ عامه بسیار مهم است؛ به‌گونه‌ای که خیابان‌های شهرهای تونس به وقت افطار، بسیار خلوت است و همگان در تلاش‌اند تا پیش از وقت اذان مغرب در خانه حاضر شوند و به همراه خانواده بر سر سفره افطار بنشینند. تلاوت قرآن و خواندن نماز تراویح در ماه مبارک رمضان برای عموم مردم اهمیت دارد. دیدن سریال‌های تلویزیونی، به‌ویژه محصولات ترکی و سوری در ماه مبارک رمضان محبوبیت بسیاری دارد؛ سریال‌های ایرانی نیز از ماه مبارک رمضان سال ۱۳۸۹ شمسی وارد شبکه‌های تلویزیونی تونس شد. شبکه تلویزیونی «النسمه» برای نخستین‌بار اقدام به پخش سریال «حضرت یوسف (ع)» کرد. پیش از پخش سریال، مخالفت‌هایی در برابر این اقدام صورت گرفت که با دخالت رئیس‌جمهور وقت تونس به‌جایی نرسید و سریال پخش شد و با استقبال بسیاری از مردم مواجه شد.
از دیگر عادات رمضانیه تونسی‌ها در ماه مبارک رمضان می‌توان به شلیک توپ به وقت افطار اشاره کرد؛ «مدفع الافطار» (توپ افطاری) در منطقه سیدی بوسعید شهر تونس قرار دارد و در دو وقت افطار و امساک شلیک می‌کند؛ نواختن طبل نیز در سحرها رایج است. غذاهای محبوب مردم در ماه مبارک رمضان سوپ ماهی، بریک، طاجینه و غذاهای شیرین است. مصرف زولبیا (زالابیا) و بریک شیرین در ماه رمضان زیاد است. اجرای جشنواره موسیقی المدینه و اجرای مراسم مذهبی گروه‌های تواشیح موسوم به «سلومیه» و «ملوف» به همراه مجالس شعرخوانی نیز از دیگر آداب‌ورسوم رمضانی تونس است؛ درمجموع ماه مبارک رمضان در تونس ماه جشن و شادی است.
بخش۵. حج‌گزاری
تاریخ حج‌گزاری در تونس نشان می‌دهد همچنان که مصر دروازه ورود اسلام به تونس بود، مهم‌ترین گذرگاه مردم مسلمان تونس برای سفر به مکه و مدینه نیز بود. حاجیان غرب جهان اسلام با عبور از مصر یا شام به همراه حاجیان مصری و شامی در میقات حجته احرام می‌بستند. «سفرنامه ابن‌بطوطه»، «تاریخ یعقوبی» و «سفرنامه ناصرخسرو» اطلاعات خوبی را از چگونگی سفر حجاج تونسی و مغربی در خود جای داده‌اند. برخی از حج‌گزاران تونسی نیز با سفر به آستانه در ترکیه و گذشتن از ازمیر، پورت سعید، کانال سوئیس و جده خود را به شهرهای مکه و مدینه می‌رساندند و اغلب احرام خود را بر روی دریای سرخ می‌بستند (سنوسی، ۱۴۰۱: ۲۲).
با رونق یافتن دریانوردی و راه‌اندازی کشتی‌های بخار انگلیسی‌ها، فرانسوی‌ها و پرتغالی‌ها در قرن ۱۳ قمری (نوزده میلادی)، حج‌گزاری مسلمانان غرب جهان اسلام از راه دریا گسترش بسیاری یافت (بزاز، ۱۳۸۲: ۶۶)، زیارت قبور آل‌البیت (ع) و دیدار با عالمان شیعه از آداب حج‌گزاری تونسی‌ها بوده است (سنوسی، ۱۱:۱۴۰۱).
امروزه، حاجی‌شدن برای تونسی‌ها آرزویی مهم و افتخاری بزرگ است و هرسال تقریبا بین هشت تا ده هزار تونسی به مراسم حج ابراهیمی اعزام می‌شوند که ناوگان هواپیمایی این کشور بیشترین حجم از انتقال مسافران را به سرزمین وحی بر عهده دارد. مدت‌زمان ثبت‌نام در تونس برای حج تمتع تا اعزام، پنج سال است. تعداد ۷۸۴۶۹ نفر از مردم تونس در سال ۲۰۱۰ میلادی برای حج تمتع ثبت‌نام‌کردند که فقط ده هزار نفر و در قالب ۸۲ پرواز مستقیم موفق به اعزام و انجام مناسک حج تمتع شدند.
۱۸۷
۱۸۸
پرواز حجاج تونسی از فرودگاه‌های تونس، منستیر، صفاقس، جربه، نفطه و قابس انجام می‌شود. هزینه حج تمتع برای هر نفر در سال ۲۰۱۱ میلادی حداکثر شش هزار دینار تونسی تقریبا معادل پنج هزار دلار بود. حکومت تونس در سال ۲۰۰۹ میلادی به دلیل شیوع آنفولانزای خوکی در مراسم حج تمتع از اعزام حجاج تونسی به عربستان ممانعت کرد. وزیر امور دینی تونس ریاست بعثه حج این کشور را در عربستان بر عهده دارد.کمیته ملی حج متشکل از وزارت امور دینی و وزارت بهداشت، مدیریت حج‌گزاری تونس را بر عهده دارند. بدرقه و استقبال حاجیان با رسوم خاصی انجام می‌شود که اجرای گروه‌های تواشیح معروف به سلامیه از مهم‌ترین بخش‌های آن است. عقیده عامیانه‌ای در تونس وجود داردکه در روز عید قربان از صابون برای شست‌وشوی لباس استفاده نمی‌کنند و بر این باورند که ممکن است، پای حاجیان بر روی سنگ‌های جبل‌الرحمه در منی بلغزد.
بخش۶. سوگواری
تونسی‌ها با وجود اظهار غم و اندوه و گریه برای فردی که فوت کرده است، با مرگ عزیزان خود به شکلی بسیار طبیعی برخورد می‌کنند. فقه مالکی زیارت قبور، به‌ویژه زیارت قبر پیامبر اکرم (ص) را مستحب و خواندن قرآن و دادن خیرات برای اموات را جایز می‌داند (شاذلی، ۲۰۰۷: ۱۱۱).
اغلب غسل‌دادن و کفن‌کردن مردگان تونسی در خانه آنها انجام می‌شود و بسیاری از قبرستان‌های تونس غسال‌خانه ندارند؛ نگاه‌داشتن جنازه میت در خانه به مدت یک شبانه‌روز و خواندن
قرآن و حتی خوابیدن در کنار فرد متوفی بدون هیچ ترسی در تونس مرسوم است؛ تشییع جنازه اموات بدون حضور زنان انجام می‌شود و مراسم عزاداری در روزهای هفتم و چهل برپا می‌شود. اصطلاح الفرق به معنی روزهای پس از مرگ است که شامل الفرق الاول (سوم) و الفرق الثانی (هفتم) می‌شود؛ صبح روز پانزدهم به «لیلة الزیارة» معروف است و همه وابستگان فرد فوت‌شده بر سر خاک حاضر می‌شوند و برای او طلب رحمت می‌کنند. تونسی‌ها مراسم چهلم و سال (غلق العام) را نیز برگزار می‌کنند. پوشیدن لباس سیاه در مراسم سوگواری رواج ندارد. زنان اغلب با چادر سفید سفساری در برخی مراسم حضور پیدا می‌کنند. زلاج بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قبرستان شهر تونس است، برخی از قبور علما و اشراف (سادات) تونس که در این قبرستان و آرامستان‌های دیگر شهرهای تونس قرار دارد با علایم و نشانه‌هایی از دیگر قبور مشخص شده است.