باغ ژاپنی
باغ ژاپنی یکی دیگر از مظاهر هنر و فرهنگ ژاپن است که از دوران مدرن به بعد گستره‌اش از مرزهای ژاپن فراتر رفت و امروزه تقریبا در سراسر جهان می‌توان باغ‌های ساخته شده به تقلید از باغ آرایی ژاپنی را مشاهده کرد. باغ ژاپنی به باغ‌هایی گفته می‌شود که بر پایه معماری و عناصر تشکیل دهنده آن از جمله برکه‌های کم عمق فاقد شکل هندسی، پله‌های سنگی، نرده‌های خیزرانی، پل‌های چوبی یا سنگی، جزایر مصنوعی پوشیده با گل و گیاه و ... در محدوده سرزمین ژاپن و یا با تقلید از آن در خارج از مرزهای این کشور ساخته شده یا می‌شود.
قدیمی‌ترین باغ‌های ژاپنی که در حال حاضر باقی مانده‌اند، متعلق به دوران موروماچی هستند، اما شواهدی مبنی بر وجود آنها در زمان‌های پیش از آن هم وجود دارد (تسودا، 2009: 221). بری مثال در کتاب‌های «کوجیکی» و «مانیوشو» اشاره‌ای به باغ شده است. در دوره هیان باغ‌هایی با برکه‌های بسیار بزرگ ساخته شده است و ساخت نمونه مناظر طبیعی مشهور هم رواج پیدا کرد. باغ شینسِن‌ئِن[1] در کیوتو نمونه‌ای از باغ‌هایی با برکه بزرگ بود که سال 824 برای امپراتور ساخته شد، باغی که امروزه وجود ندارد. همچنین در سبک معماری شیندِن‌زوکوری که در این دوره در ساخت خانه‌های اشراف رواج پیدا کرد و قبلا هم به آن اشاره کردیم، در حیاط جنوبی برکه، پل و کوه‌هایی با صخره می‌ساختند که در واقع عناصری از باغ ژاپنی را داشت.
همان طور که در مباحث پیشین اشاره شد، در دوران کاماکورا و موروماچی تأثیر ذن بر هنر و فرهنگ ژاپن بسیار پر رنگ شد که این مسأله در مورد باغ‌های ژاپنی هم صادق بود. بارزترین نمود این تأثیر ساخت باغ‌هایی بود که در آن با استفاده از سنگ و ماسه سفید فضایی ملهم از آیین ذن خلق می‌کردند. این سبک از باغ آرایی که بعدا با عنوان کاره‌سانسویی[2] شناخته شد، به یکی از شناخته شده‌ترین نمادهای فرهنگ و هنر ژاپن بدل شد. در این نوع باغ که در جهان با نام باغ سنگی و گاها باغ ذن هم شناخته می‌شود، از برکه و آب استفاده نمی‌شود و به جای آن با استفاده از سنگ و ماسه سعی در نمایش آب و برکه می‌کنند. باغ سنگی معبد ریوآنجی[3] نمونه‌ای برجسته از باغ‌های سنگی این دوران است.
در دوره فرهنگ مومویاما، از یک طرف شاهد ساخته شدن باغ‌های بزرگ و با شکوه در برخی از قلعه‌ها از جمله قلعه نیجو[4] هستیم و از سوی دیگر با باغچه‌های اتاق‌های چای روبرو هستیم که فضای کوچکی را مورد استفاده قرار می‌دادند. در دوره ادو با قرار دادن اتاق پذیرایی یا شوئین و نیز اتاق چای در کنار باغ‌ها و نیز ایجاد معابر درون باغ، آن را نه تنها به فضایی برای تماشا که فضایی برای گشتن و لذت بردن بدل کردند. در واقع تا این زمان بیشتر باغ‌های ژاپنی فضایی برای تماشا بودند و در دوره ادو است که آنها عموما به مکانی برای تفریح و گشت و گذار بدل شدند. در این دوره نه تنها در ادو که در امیرنشین‌ها هم باغ‌هایی بزرگ با رویکرد جدید جایی برای گشتن و تفریح ایجاد شد که امروزه به عنوان پارک عمومی بر جای مانده‌اند.
با شروع دوران مدرن سبک باغ سازی غربی به ژاپن وارد شد و تأثیراتی بر باغ سازی ژاپن داشت. مهمترین این تأثیرات ساخت پارک‌های عمومی همگانی در ژاپن است که در آن از آب نما و ... استفاده می‌شد. بعد از جنگ جهانی دوم هم با پیشرفت‌هایی که در معماری و پژوهش‌های مرتبط با آن شد، باغ‌های متنوعی طراحی و اجرا شد، با این همه باغ ژاپنی با عناصر خاص خود همچنان منبع الهامی در باغ آرایی باقی ماند. از باغ‌های معروف ژاپن می‌توان به باغ کنروکوئِن[5] واقع در استان ایشیکاوا، باغ کوراکوئِن[6] در استان اوکایاما[7] و باغ کایراکوئِن[8] در استان ایباراکی اشاره کرد که به عنوان سه باغ مشهور ژاپن شناخته می‌شوند.
[1] 神泉苑/Shinsen en.
[2] 枯山水/Kare sansui.
[3] 竜安寺/Ryōanji.
[4] 二条城/Nijō jō.
[5] 兼六園/Kenroku en.
[6] 後楽園/Kōraku en.
[7] 岡山県/Okayama ken.
[8] 偕楽園/Kairakuen.