جایگاه دین در جامعه و سیاست سنگال
امروز اکثریت جمعیت سنگال یعنی بیش از نود درصد جمعیت را مسلمانان و اقلیتی از آن را مسیحیان و سایر مذاهب سنتی تشکیل می دهند. دين اسلام در آفريقاي سياه به واسطه معاشرت و تجارت در منطقه زيرصحرا و عبور و مرور كاروان هاي شتر از بيابان هاي مذكور که از شمال آفریقای مسلمان می آمدند، رواج يافت. اين تجار اقدام به خريد طلا در منطقه غرب آفريقا مي نمودند و آنرا در شمال قاره به فروش مي رساندند. از طرف ديگر آنها به تجارت سنگ هاي قيمتي و گران بها، جواهرات، سراميك و بلورجات، كتاب و نمك مي پرداختند. اسلام از بخش شمالي آفريقا و توسط "المراويد" (Almoravides- شيعه فاطمي) در سال 1052 وارد قاره گرديد. اولين بخشي كه به دين اسلام گرويد، از منطقه اي به نام "تكرور" (Tekrour- نواحي شمالي) كه قبل از قرن نهم توسط سلسله "ديائوگو" (Diaogo) كنترل مي شد، بود. در پايان قرن دهم، آخرين پادشاه اين سلسله توسط "وار ديابي" (War Diabi) كشته شد ، هنگامی وی به قدرت رسيد كه اين امر به تولد اسلام در كشورهاي ديگر نیز كمك كرد. او در يك روستاي مسلمان كه در كنار همسايگان غيرمسلمان قرار داشت متولد شد. منطقه تكرور(Tacror) منطقه اي مسلمان در سنگال واقع در مسير صحرا بود كه به خاطر وجود رودخانه سنگال قابل كشتيراني بود. اولين دولت مسلمان ايجاد شده در غرب و مركز آفريقاي سياه در اين منطقه و تحت سرپرستي "چرنو سليمان بال" (Thierno Souleyman BALL) که در زبان ولوف به معنی " معلم قرآن" است، در سال 1776 قرار داشت.
در خصوص ورود اسلام به سنگال نظريه هاي مختلفي وجود دارد.
الف) برخي معتقدند تاريخ ورود اسلام به سنگال به قرن يازدهم برمي گردد و اين مهم توسط رابطين به رهبري "عبدالله بن ياسين" از طريق شمال آفريقا وارد سنگال شده است.
ب) برخي نيز ورود اسلام به آفريقا را به سال 1052 ميلادي بواسطه ورود تجار و بازرگانان مسلمان به آفريقاي زير صحرا باز می گردانند.
ج) نظر سومي هم وجود دارد مبني بر اينكه اسلام در اوايل ظهور به اين سرزمين آمده است. برخي از مورخين مثل پروفسور ”عبدالله الطيف السوداني“ معتقدند اولين هجرت مسلمانان از مكه به رهبري جعفر بن ابي طالب (ع) به حبشه بوده است ( حبشه در آن عصر به بسياري از كشورهاي آفريقايي اطلاق مي شد) و مسلمانان در حاشيه نيل سكني گزيدند. پس از گذشت چند سال و روي آوردن تعداد زيادي از مردم بومي آفريقا به اسلام، برخي از مسلمانان به قصد سنگال از سودان هجرت كردند و در حاشيه رود تكرور سنگال مستقر شدند.
لازم به ذكر است در سنگال اغلب مردم سنی مذهب و پيرو فقه مالكي و تصوف هستند. البته بدليل حضور شيعيان در اين كشور گرايش مردم به مذهب اهل البيت (ع) و فقه جعفري تا حدودي شناخته شده است. در سرزمين سنگال قرن هاي متمادي، فرهنگ و سنت اسلامي استوارتر گرديد. اكثريت سنگالي ها وابستگي و تعلق خاطر به طرق صوفيگري داشته و احترام بالايي براي آن قائلند و مطابق وظيفه ديني و سنت معروف صوفي «كسي كه شيخ ندارد شيطان و اهريمن راهبر اوست» عمل مي نمايند.
- جنبش اهل البيت (ع)
ورود تفکر اولیه شيعه به سنگال به همت و تلاش "المرابطون" (Almorabitioune) كه از شيعه هاي فاطمي بودند انجام گرفت. بيش از هر چيز تاکنون تأثير ماندگار فاطمي ها در ضمير اجتماعي- فرهنگي سنگالي ها مورد توجه مي باشد.
ورود رسمی مذهب شيعه امامیه به اين كشور از زمان مهاجرت لبناني ها به سنگال در سال 1880ميلادي آغاز شده است. هم اكنون جمعيت لبناني هاي مقيم سنگال قريب به 25 هزار نفر است. اما حركت شيعه و معرفي تفكر جعفري در سنگال به ربع قرن گذشته باز مي گردد. در این مدت شيخ "عبد المنعم الزين" (Abdel Monem Alzein) لبناني فعاليت فكري را در بين مردم بومي سنگال آغاز نمود. اولين حركت وي, اعزام برخي از افراد مستعد سنگالي به لبنان، سوريه و جمهوري اسلامي ايران جهت فراگيري علوم حوزوي بوده است.
با آمدن لبناني هاي شيعه به سنگال در اواسط قرن نوزدهم، در علاقه سنگالي ها با عشقي كه همواره به خاندان پيامبر اسلام(ص) داشتند تغييرمحسوسی حاصل نشد جامعه لبناني در سنگال بطور مؤثر به انتشار افكار شيعه نپرداخت و فقط به تجارت و جاي گرفتن در جامعه سنگالي بسنده كرد.
دیدگاه دیگری مدعی است که تغيير نظر سنگالي ها نسبت به شيعه دوازده امامي پس از پیروزی انقلاب اسلامي در سال 1979 در ايران آغاز شد. هم اكنون ملاحظه مي گردد به علت تحرك و پويايي فعاليت هاي گروهی از شيعيان، جوش و خروشي از افكار شيعه در اقشار مختلف اجتماعي- فرهنگي این كشور پديد آمده است. به عنوان مثال مي توان از برنامه هاي راديوئي پرشنونده ترين راديو (راديو دنيا) در مورد شيعه از مارس تا ژوئن 1998 نام برد كه در آن مقابله مباحث شيعيان و وهابيون مطرح است. اين برنامه كه بسياري از مارابو هاي ( رهبران طریقه های مذهبی سنگال) مريديه، تيجانيه و قادريه آنرا جذاب ترين برنامه ارزيابي مي كردند با سليقه هاي مختلفي مواجه بود. به همين خاطر شيعيان از مدير راديو تقاضا كردند تا قسمت هايي خاص براي آنها در نظر گرفته شود و هفته اي دو ساعت برنامه داشته باشند كه هم اكنون به خاطر سرمايه گذاري گسترده وهابيت متوقف گردیده است.
در سنگال تشابهات قابل توجهی بين اعتقادات و آداب و رسوم شيعيان و مسلمانان این کشور وجود دارد. به عنوان مثال سمبل زنان سنگالي فاطمه زهرا (س) مي باشد كه او را به زبان محلي فاطيمتا، فاطومتو، فاطيما، فاطو، فاطي، فانتا، بينتو، بتر و ... مي گويند و تقريباً در اكثر خانواده هاي مسلمان اين اسامي و همچنين اسامي اهل بيت(ع) مثل محمد، علي، حسن، حسين، زینب، رقیه ( که به زبان محلی ممدو، علیو، حسنو، حسینو، زینبو ، رقیو و...گفته می شود) به چشم مي خورد، علي الخصوص وقتي مسلماني صاحب كودكان دوقلوي پسر مي شود آنها را حسن و حسين مي نامد که اين نشان دهنده علاقه شيعيان مردم اين كشور به اهل بیت است. همچنين آنها نماز خود را با بسم الله آغاز مي كنند، دستان خود را مانند شيعیان باز نگه مي دارند. روی قبور اموات سنگ مقبره قرار داده و در ایام خاصی به زیارت آنها می روند. توسل به اولیائ الله داشته و با ذکر و توسل بدنبال برآورده شدن حوائج خود هستند. به همین دلیل علی رغم سرمایه گذاری زیاد وهابیون در این کشور گرایش به این فرقه رشد زیادی نداشته است و متقابلا تشابهات فقهی آنها با تشیع زمینه همکاری آنها با ج.ا. ایران را مهیا می کند.
ميان طریقه های مذهبی سنگال و شيعه تشابهات دیگری وجود دارد . از جمله اينكه هر دو داراي يك ساختار و سازماندهي اجتماعي هستند بدین معنا که هر دو دارای ساختار یا سازمان سلسله مراتبی مشابه هستند. رهبران هر دو تقريباً در گروه هاي مربوطه داراي يك نقش مي باشند یعنی نقش رهبر یا مراد طریقه یا گروه مذهبی را به عهده دارند.
نیز نگاه کنید به
- جایگاه دین در جامعه و زبان ژاپنی
- جایگاه دین در جامعه و سیاست کوبا
- دين در جامعه و سياست لبنان
- جایگاه دین و روحانیت در افغانستان
- جایگاه دین در ساختار کنونی حکومت و جامعه چین