آموزش عالی مالی

از دانشنامه ملل
نسخهٔ تاریخ ‏۲۷ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۴:۵۶ توسط 127.0.0.1 (بحث) (The LinkTitles extension automatically added links to existing pages (https://github.com/bovender/LinkTitles).)

يكي از نهادهاي مهم آموزشي كشور مالي كه تاكنون به جايگاه واقعي خود دست نيافته بخش آموزش عالي است. آموزش عالي در كشور مالي بر خلاف ديگر كشورهاي غرب آفريقا از بدو استقلال اين كشور تاكنون از رشد چنداني برخوردار نبوده است  و دولت مالي بدليل مشكلات اقتصادي تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالي خود نشده است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – دانشگاه باماکو و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.

1-2-10 دانشگاه باماکو

این دانشگاه زير نظر وزارت آموزش و پرورش مالي اداره مي‌شود و هم اکنون در حدود بيست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصيل‌اند. دانشگاه باماکو فعاليت خود را در سال 1976 آغاز كرد. در سال 1991 و به‌دنبال وقوع تحولات عظيم سياسي در كشور، سقوط دولت موسي ترائوره و روي كار آمدن دولت انتقالي توماني توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ موقتاً آن را تعطيل كرد. تعطيلي دانشگاه تا سال 1996 ادامه يافت و پس از آن كه شوراي دانشگاه تشكيل شد و نظام آموزشي آن تغييراتي کرد، مجدداً فعاليت دانشگاه بر مبناي راهبردهاي جديد دولت آغاز گردید. اين دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشكده به شرح ذيل است:

-       دانش‌سراي عالي

-  دانش‌سراي ملي علوم اداري

-  دانش‌سراي ملي مهندسي

-  دانش‌سراي پزشكي و داروسازي

-  دانشكدۀ علوم و فناوري

-  دانشكدۀ علوم انساني هنر و زبان‌ها

-  دانشكدۀ حقوق و اقتصاد

-  دانشكدۀ پزشكي، داروسازي و دندان‌پزشكي

اكثر رشته‌هاي دانشگاه باماکو در مقطع كارشناسي ارائه مي‌شود و دانشجوياني كه اين دوره را به پايان برسانند، معمولاً يا در مراكز دولتي و خصوصي مشغول به كار می‌شوند و يا با گرفتن بورسيۀ تحصيلي دولتي، تحصيلات خود را در كشورهاي ديگر ادامه مي‌دهند (www.university of bamako.org)

نظام آموزشي دانشگاه در مقطع كارشناسي دربرگیرنده دو دوره است :دورۀ اول به دو سال تقسيم مي‌شود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول[5] و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم[6] می‌نامند. دورۀ دوم، پایان دورۀ کارشناسی و یک سال است که به دورۀ لیسانس[7] شهرت دارد. دانشجويان پس از گذراندن اين دوره‌ها، مدرک كارشناسي دریافت می‌کنند. مدت زمان دورۀ فوق‌لیسانس در مالی یک سال تحصیلی است.

علي‌رغم فقر در مالي و با وجود مشكلات فراوان ناشي از كسر بودجۀ ساليانه، اين كشور اهمّيت زيادي براي آموزش عالي قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ و شوراي دانشگاه، براي دانشجويان ممتاز و یا بي‌بضاعت بر پایۀ نمرات آنها، كمك هزينه‌هايي را در نظر مي‌گيرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول براي ورود به مقاطع بالاتر، كمك هزينۀ تحصيلي دانشجویان قطع مي‌شود.

طي چند سال گذشته و با رشد آگاهي عمومي مردم اين كشور تعداد دانش آموزان داوطلب براي ورود به دانشگاه كشور به نحو قابل توجهي افزايش يافته است به گونه‌اي كه از سال 2000 هر سال نزديك به 5 هزار نفر وارد اين دانشگاه مي‌شوند كه اين وضعیت در رشته‌هاي پزشكي و مهندسي از شدت بيشتري برخوردار است. (مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی‌، شماره سند 2367).

اين امر و عدم آمادگي امكانات و فضاي آموزشي موجود مشكلاتي را از نظر پذيرش دانشجويان بوجود آورده و دولت در خصوص اعطاي بورسيه تحصيلي و كمك هزينه نيز محدوديت‌هايي را براي دانشجويان در نظر گرفته است. با اين حال مسئولان دانشگاه قول داده‌اند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشكده‌هاي جديد اين اين مشكلات را كاهش داده و وضعيت تحصيلي دانشگاه را بهبود بخشند. كمبود اساتيد با تجربه و داراي سطح بالاي معلومات از ديگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طريق اعزام برخي از دانشجويان به كشورهاي اروپايي در آينده‌اي نه چندان دور اين مشكل را نيز مرتفع سازد.[8]

با وجود این مشكلات و اغتشاشاتي كه گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوي سياسي پديد می‌آید، دانشگاه باماکو به‌لحاظ علمي وضعیت قابل قبولی دارد و مدرك تحصيلي آن به‌دليل عضويت در اتّحاديۀ دانشگاه‌هاي فرانسه زبان آفريقا، مورد تأييد دانشگاه‌هاي اروپايي و كشورهاي فرانسه زبان است. دانشجوياني كه با هزينۀ دولت و يا بورسيۀ مؤسسات خصوصي درصدد ادامۀ تحصيل در دانشگاه‌هاي اروپا وآمريكاي شمالي هستند، بايد در آزمون علمي خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در اين دانشگاه‌ها، منوط به قبولي در این آزمون است (www.university of bamako.org).

خاطر نشان مي‌سازد از اوايل سال 2000 ميلادي اقداماتي براي آغاز به كار مؤسسات آموزش عالي خصوصي نيز آغاز شده كه اين امر بيشتر ناشي از افزايش شمار علاقمندان به تحصيل در مقطع آموزش عالي بوده است. در اين ارتباط دانشگاه كبك كانادا از سال 2000 شعبه‌اي در باماكو تأسيس كرده و تعداد كمي از دانشجويان ماليايي در مقطع كارشناسي ارشد در اين دانشگاه مشغول به تحصيل شده‌اند. مرکز دانشگاهی ماند[9] نيز طيّ قراردادي با دانشگاه مالي، هر سال تعدادي از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار مي‌دهد. با این‌همه انديشمندان ماليایي معتقدند اين اقدامات نمي‌تواند نياز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامۀ تحصیل در مقاطع آموزش عالي را برطرف کند و دولت بايد با كمك كشورهاي غربي و سازمان‌هاي جهاني، رأساً به تأسيس مراكز آموزش عالي دولتی و خصوصي اقدام نماید و شمار دانشجويان اين كشور را افزایش دهد (www.mali high education .com).

لازم بذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشته‌های مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.

2-2-10 دانشگاه اسلامی‌سانکوره

يكي از شاخص‌‌ترين جلوه‌هاي ميراث فرهنگي كشور مالي، كه بخشي از هويت اسلامي ديرينۀ اين سرزمين را در خود جاي داده، دانشگاه اسلامي سانكوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پيش باز می‌گردد و هرچند امروز فقط نامي از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی اين كشور، هنوز از آن با افتخار و غرور ياد کرده و نقش آن را در توسعۀ دين اسلام در غرب آفريقا، بسيار ارزشمند و تأثیرگذار می‌دانند.

اين دانشگاه اسلامي كه در شهر تمبوكتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضي عقيب بن محمدبن عمر تأسيس شد و در حقيقت متشكل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانكوره" ، " مسجد سيد يحيي" و "جن گاريبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می شد.در واقع اين دانشگاه حوزه علميه بزرگي بشمار مي‌‌رفت كه در قرون ميانه اسلامي بويژه قرون‌ پانزدهم و شانزدهم ميلادي به اوج خود رسيد و طلاب زيادي از كشورهاي مختلف آفريقایی بويژه غرب آفریقا در آن تحصیل می کردند . سبك آموزشي اين دانشگاه با دانشگاه‌هاي معاصر آن در كشورهاي اروپايي كاملاً متفاوت بود به گونه اي كه طلاب پس از ثبت نام در اين مركز آموزشي با شور و اشتياق خاصي به مطالعه علوم اسلامي مي‌پرداختند . دانشجويان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوكتو اقامت گزيده و به تحصيل علوم اسلامي مي‌پرداختند. برنامه‌هاي آموزشي دانشگاه سانكوره در برگيرنده سه مقطع مقدماتي ، ثانوي و عالي بود. (www.muslimheritage.com/topics).

برنامه‌هاي آموزشي دانشگاه سانكوره دارای سه مقطع مقدماتي، ثانوي و عالي بود. مرحلۀ مقدماتي شامل كليات علوم اسلامي، سوادآموزي و حفظ متون بود كه در سطح پايين تدريس مي‌شد و اساتيد اين مقطع، وظيفه داشتند طلاب را به لحاظ فكري براي ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در اين مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمرۀ برنامه‌هاي دروس اصلي بود و طلبه‌‌ها پس از آشنايي با علوم قرآني، با مفاهيم اوليۀ علوم مختلف اسلامي آشنا مي‌شدند.[10] كلاس‌هاي دورۀ مقدماتي معمولاً صبح زود آغاز ‌مي‌شد و تا غروب ادامه مي‌يافت. شيوۀ تدريس به‌صورت پرسش و پاسخ بود و اساتيد در پايان هر كلاس، به پرسش‌هاي طلبه‌ها پاسخ مي‌دادند.كلاس‌ها ظهر تعطيل  و نماز جماعت به امامت اساتيد و يا شيوخ مساجد سه گانه برگزار مي‌شد. اين دوره پس از يك سال و چند ماه با برگزاري امتحان قرائت قرآن به پايان مي‌رسيد و طلابي كه در اين آزمون موفق می‌شدند،  با توصيۀ اساتيد، می‌توانستند در مقطع بعدي، تحصيلات خود را ادامه دهند.

در مرحلۀ بعدي یا مقطع ثانوي كه معمولاً يك سال به‌طول مي‌انجاميد، دروس اسلامي منطق، فلسفه، تاريخ اسلام و قرآن به طلاب تدريس مي‌شد. شيوۀ تدريس در این مقطع، كماكان به‌صورت طرح موضوعات و ارائۀ دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجويان بود. در پايان اين مقطع، امتحانات دانشجويان برگزار و به دانشجويان ممتاز گواهي پايان دوره اعطا مي‌شد (احمدي: 228).

تحصیل در مقطع عالي دانشگاه سانکوره اهمّيت زيادي داشت و معمولاً معدودی از طلاب مي‌توانستند در اين مرحله، كه دروس تخصصي ارائه مي‌شد، تحصيلات خود را ادامه دهند. طلبه‌ها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعۀ يكي از رشته‌های علوم اسلامي الهيات، تفسير قرآن، حديث، حقوق، صرف و نحو، بيان، منطق، فلسفه، تاريخ و علوم باطني می‌پرداختند. در پايان اين مقطع، دانشجويان با موفقيت در آزمون‌ها، طيّ مراسمی موسوم به عمامه‌گذاري، به افتخار استادي نائل می‌شدند[11]. در هريك از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشكده‌هاي امروز، اداره مي‌شد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترين دانشمندان اين سرزمين و برخی از آنها در كشورهاي اسلامي خاورميانه و شمال آفريقا تحصيل كرده بودند. مدرسان برای تدريس در دانشگاه حقوقي دريافت نمي‌كردند و برنامۀ درسي مدوني نداشتند و عامل اصلي حضور آنها در اين مركز آموزشي، علاقه به نشر و توسعۀ علوم و معارف اسلامي بود. در بين اين اساتيد، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوري نظير استاد احمد بابا و برادران بامايوثو بودند. رئيس دانشگاه سانكوره، امامت مسجد سانكوره و مقام قاضي اعظم شهر تمبوكتو را نيز بر عهده داشت. در مجاورت اين دانشگاه، كتابخانۀ‌ بزرگي مملو از كتاب‌هاي دست‌نويس به زبان‌هاي عربي و آفريقايي وجود داشت كه دانشجويان و مدرسان با مطالعۀ آنها بر دانش خود مي‌افزودند (www.muslim heritage.com).

اين دانشگاه در قرون ميانۀ اسلامي نقش مهمّي در توسعۀ معارف اسلامي قارة آفريقا داشت و بسياري از دانش‌آموختگان اين مركز، در كشورهاي مختلف آفريقايي در مقام امام، قاضي، خطيب جمعه و استاد، عهده‌دار مشاغل مختلفي شدند. دانشگاه سانكوره و كتابخانۀ آن در سال 1591 و با حملۀ قبايلي از مراكش نابود شد. خرابه‌هاي اين دانشگاه كه امروزه در اطراف مسجد سانكوره به چشم مي‌آید، از عظمت و شكوه دين اسلام در تمبوكتو و ديگر مناطق كشور مالي در قرون ميانۀ اسلامي حكايت دارد.[12]

اگرچه امروزه هيچ اثري از دانشگاه سانكوره بر جاي نمانده است اما يكي از مهم‌ترين عناوين افتخاری كه معمولاً دولت مالی به شخصت‌هاي برجستۀ علمي و فرهنگي ديگر كشورها اعطا مي‌کند، دكتراي افتخاري دانشگاه سانكوره است.