مساجد در چین
خش 9-مساجد در چین
مقدمه:
با گسترش اسلام در خارج از شبه جزیرهی عربستان، مسلمانان به هر سرزمینی که وارد میشدند، از نخستین اقدامات آنان بنای مسجد بود، و با محوریت مسجد بود که افزون بر تبلیغ دین و بیان شریعت اسلامی، به ساماندهی امور حکومتی و اجتماعی خود نیز میپرداختند[i]
از ابتدای ورود اسلام به چین در قرن هفتم میلادی،[ii] مسلمانان تلاش کردند در شهرها و بنادر تجاری این کشور مستقر شوند. لذا بر اساس همان سنت حسنه، و به تبعیت از اسلام شهرها، هویت اجتماعی- دینی خود را با بنای مسجد در قلب محلهی مسکونی که بلندای گنبدها و منارهها و آوای دلنشین اذانش، این محلات را از دیگر محلات غیر اسلامی متمایز میکرد مطرح میکردند. آنان با ساختن مساجد به عنوان مرکز جامعه و بنای خانههای مسکونی در پیرامون آنها، نخستین هستههای یک جامعهی اسلامی را در این کشور پایه ریزی کردند. در این کشور به دلیل حاکمیت دولت غیر مسلمان، مساجد هرگز در امور حکومتی دخالت نداشته است، و لی در عوض کلیهی امور عبادی، قضایی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی جامعهی کوچک و متفرق مسلمانان با محوریت مساجد دنبال میشد. حتی در برخی از برهههای حساس تاریخی و قوت گرفتن جنبشهای ضد دولتی و شورشهای عمومی مسلمانان علیه حکومتهای محلی و مرکزی، مساجد به عنوان پایگاه بسیج و مقاومت عمومی و اطلاع رسانی برای سازماندهی و هدایت مسلمانان مورد استفاده قرار میگرفت و نقش محوری ایفا میکرد. بنابراین، میتوان ادعا کرد که هیچ شهر و شهرستان و روستای آبادی درچین یافت نمیشود که در آن تعدادی ولو اندک، مسلمان ساکن باشد ولی مسجد یا مساجدی وجود نداشته باشد[iii].
بنای نخستین مسجد در چین
همانگونه که در خصوص تاریخ دقیق ورود اسلام به چین سند و مدرک معتبری وجود ندارد، متأسفانه برای تعیین تاریخ بنای نخستین مسجد نیز مدرک قابل اعتنایی را نمیتوان ارایه کرد. گفته میشود نخستین مسجد در چین، در دوران سلسلهی تانگ(618-907میلادی) بنا شده که همان مسجد خوایشِنگ[1] یا(روضهی ابی وقاص) یا مسجد عنقا در شهر گوانگجو است[iv]، اگرچه سند و مدرک معتبری در این زمینه وجود ندارد. برخی نیز گفته اند که مسجد جامع شهر شیاَن که در زمان ورود نخستین مسلمانان خارجی به این کشور، پایتخت چین بوده است، قدیمیترین مسجد در چین است، زیرا در سنگ بنای این مسجد تاریخ742میلادی، مطابق با نخستین سال از دوران حکمرانی امپراتور تیَنبائو[2] از سلسلهی تانگ نقش بسته است. بر اساس اطلاعات موجود در این لوحهی سنگی، ساخت مسجد از ماه اول سال742میلادی آغاز و در ماه هشتم همان سال به پایان رسیده است[v].
ساخت مساجد؛ عصر اصلاحات و درهای باز
در سالهای اخیر و پس از اجرای سیاست اصلاحات و درهای باز در چین، در برخی از مناطق مسلمان نشین این کشور، افزون بر مساجد موجود و قدیمی، توسط مسلمانان محلی و یا با کمک برخی از کشورهای عربی و مسلمان مساجد جدید و باشکوهی به سبک معماری کشورهای اسلامی، به ویژه کشورهای عربی، ساخته شده و یا در دست احداث است.
تعداد مساجد در چین
براساس گزارش منتشره در روزنامهی دیلی تلگراف آمریکا در سال1948، یعنی یک سال پیش از تأسیس جمهوری خلق چین، تعداد مساجد این کشور 42هزار باب ذکر شده است. اگرچه این تعداد در آن زمان مبالغه آمیز به نظر میرسید، ولی به حقیقت نزدیکتر است، چون بر اساس سرشماری عمومی دولت محلی منطقهی سینکیانگ در سال1958میلادی، تنها در این استان بیش از29545باب مسجد به ثبت رسیده است[vi]، به این معنیکه برای هر یکصد نفر مسلمان در این منطقه یک مسجد وجود داشته است[vii]. بر اساس آمار رسمی دولتی، در حال حاضر بیش از 34 هزار مسجد در سراسر چین وجود دارد که حدود40 هزار روحانی( آخوند) امامت جمعه و جماعت آنها را برعهده دارند.[viii]
پدیدهی جالب در بین مساجد چین، وجود مساجد ویژه زنان است که جایگاه مهمی در حفظ هویت دینی و آموزش علوم اسلامی و یادگیری قرآن در میان زنان مسلمان چین دارد. با به وجود آمدن مساجد ویژهی زنان در مناطق مختلف این کشور که بیش از 350 باب می شود، بر تعداد مساجد افزوده شده است.
کاربریهای مهم مساجد در چین
در چین هم مانند سایر کشورهای اسلامی، مساجد علاوه بر مرکز عبادی بودن، دارای کاربریهای مختلفی اجتماعی، آموزشی، و فرهنگی هستند که از جملهی آنها میتوان به: انجام فرایض دینی؛ نشر معارف اسلامی و تعلیمات دینی؛ توسعه و آموزش علوم اسلامی؛ پذیرایی از میهمانان مسلمان غریب؛ کمک به نیازمندان مسلمان؛ رسیدگی به امور و احوالات شخصی مسلمانان همچون اذان گفتن در گوش نوزادان، انجام عقد ازدواج، کفن و دفن اموات، ذبح احشام براساس احکام اسلامی؛ برگزاری مسابقات ورزشی میان جوانان مسلمان؛ و حل اختلاف میان مسلمانان اشاره کرد.
در هر مسجدی باتوجه به بزرگی و کوچکی آن، افراد متعددی همچون امام جماعت اصلی، امام جماعت علی البدل یا خلیفه، خطیب، مؤذن، قصاب، دفن و کفن اموات و هیئت امنا(متشکل از 3 نفر تا 15 نفر و یا بیشتر)، و خادم مسجد اشتغال دارند که هزینهی زندگی و یا حقوق آنها از طریق کمکهای مردمی و یا دستمزد خدماتیکه ارایه میکنند تأمین میشود.
نقش مساجد در حفظ هویت دینی مسلمانان درچین
طبق اسناد و مدارک تاریخی، اسلام درچین عمدتا به وسیلهی تجار و بازرگانان مسلمان ایرانی و عرب در سراسر این کشور گسترش یافته است. این بازرگانان که برای انجام معاملات و داد و ستد کالا به اقصی نقاط چین رفت و آمد میکردند، برای رفع نیاز ابتدایی خود به مسکن و غذای پاک و حلال( ذبح اسلامی) در مسیر کاروان های تجاری، اقدام به تشکیل هستههای کوچکی از محلههای مسلمان نشین میکردند تا ضمن تأمین نیازهای اقامتی و پذیرایی از تازه واردین، به عنوان افراد مورد اعتماد و بنکدار آشنا به بازار و کالاهای تجاری مورد نیاز مردم و کالاهای مرغوب صادراتی چین، به بازاریابی برای آنان میپرداختند[ix].
از نوشتههای آقای بَیشويی یکی ازمورخان برجسته و مشهور مسلمان چین( 1983) و یانگ خوای جونگ( 1991) و علي يوجنگويی(1995) و دیگران چنین فهمیده میشود که نمایندگان و تجار مسلمانی که وارد چین میشدند، بدون استثناء مرد بودند. آنان در چین به عنوان میهمانان عزیز قلمداد شده و دولت با آنان برخورد احترام آمیزی داشت. تجار مسلمانی که اقامت در چین را انتخاب میکردند، اغلب با مقامات محلی مراودات دوستانه برقرار و با آنان رابطهی فامیلی از طریق ازدواج پیدا کرده[x] و از این طریق در ردیف نخبگان سیاسی و اقتصادی جامعه جای میگرفتند. فرزندان دو رگهی آنان( خارجیان متولد شده در محل)[3] خوانده شده و در امتحانات دستیابی به پستهای بالای مملکتی شرکت جسته و جزو مقامات عالیرتبه میشدند.
[1] - Huai Sheng.
[2] - Tian Bao.
[3] - Tusheng Fan Ke
[i] - ساسان، جعفر/ نقش مساجد به عنوان هسته ی بسیج سیاسی و سازماندهی مردم درانقلاب اسلامی (1357-13429) پایان نامه کارشناسی ارشد/1386.
[ii] - اسلام به صورت رسمی، درسال 651 میلادی، با اعزام اولین هیئت سیاسی به نمایندگی از خلیفه ی سوم عثمان به دربار امپراتوری چین ، در این کشور معرفی شد. اگرچه پیش از آن نیز به صورت غیر رسمی، خبر آن توسط تجار ایرانی و عربی که با چین مراودات تجاری داشتند، در همان دهه های اولیه ظهور، به این کشور رسیده و پیروانی یافته بود. ابراهیم/فنگ جین یوان/ الاسلام فی الصین/انتشارات دارالهلال الازرق/هنگ کنگ/2003.
[iii] - محمود یوسف لی هواین. المساجد فی الصین. دارالنشر باللغات الاجنبیه. بکین الطبعه الاولی-1989.
[iv] - براساس تاریخ نوشتههای غیر معتبر چینی، در دوران حیات پیامبر اکرم(ص)، چهار نفر از صحابه بنا به دستور ایشان جهت تبلیغ دین اسلام وارد چین شدند که یکی از آنها سعد ابی وقاص بوده است. باتوجه به شواهد تاریخی، قطعا این ابی وقاص نمی تواند همان ابی وقاص سردار صدر اسلام باشد، چون در هیچ کتب معتبر تاریخی ذکری از سفر وی به سرزمین چین نشده است. بنابراین امکان دارد در صورت صحت این ادعای تاریخی، شخصی هم نام سعد ابی وقاص، آن هم نه در زمیان حیات پیامبر، بلکه در سالها و یا دههها و یا حتی قرنها پس از پیامبر برای تبلیغ اسلام به چین وارد شده باشد و مسلمانان و تاریخ نویسان در تطبیق وی دچار اشتباه شده باشند. به هرحال، در شهر گوانگجو مسجدی منتسب به سعد ابی وقاص وجود دارد که خیلی از مسلمانان و غیر مسلمانان چینی آن را همان سعد وقاص مشهور می دانند و گفته می شود که این نخستین مسجدی است که در سرزمین چین بنا شده است. این مسجد به همین خاطر، مورد احترام مسلمانان این دیار است.(مشاهدات شخصی نویسنده)
[v] - محمود یوسف لی هواین. همان.
[vi] - تنها در شهر کاشغر بیش از 6000مسجد وجود دارد. Jean A. Berlie. adb.
[vii] - محمود یوسف لی هواین. همان.
[viii] - ابراهیم، فنگ جین یوان/ المساجد فی الصین / انتشارات دارالهلال الزرق / هنگ کنک/ 2003.
[ix] - Jean A. Berlie. Islam in China, Hui and Uyghurs Between Modernization and Sinicization. White Lotus, Bangkok- Thailand, 2004.
[x] - مراد زاده، رضا/ چگونگی نفوذ و گسترش اسلام در چین/ بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی/ 1382