زبان و ادبیات اتیوپی
8. زبان و ادبیات
1_8 -زبان رسمي و زبان هاي رایج
کشور اتیوپی نیز همچون دیگر کشورهای آفریقاي زیر خط صحراي بزرگ دربرگیرنده ده ها زبان و لهجه بومی است که به اقوام و قبایل مختلف اختصاص دارد. بر اساس بررسي هاي موجود تعداد گویش ها و زبان های شناخته شده در اتیوپی بالغ بر هشتاد و شش گویش و زبان محلی است که هشتاد و دو زبان بومي همچنان جایگاه خود را در بین قبایل کشور حفظ کرده و چهار زبان محلی نیز رفته رفته به فراموشی سپرده شده اند. گویش های موجود در این کشور را بصورت کلی می توان در سه گروه عمده زبانی طبقه بندی کرد. این زبان ها که با عنوان کلی آفرو-آسیاتیک 265شناخته می شوند عبارتند از : گروه زبانی سامی (266)
گروه زبانی کوشیتیک (267) گروه زبانی اومتیک (268)
سامي زبانان اتیوپی بیشتر در مناطق مرتفع مرکزی و شمالی کشور سکونت دارند. زبان های کوشیتیک در نواحی پست و مرتفع جنوبی و میانه این کشور رواج دارد و اومتیک زبانان نیز عمدتا در جنوب اتیوپی زندگی می کنند . متکلمان به گروه
265 266 267 268
Afro-Asiatic- Semitic- Cushitic- Omotic-
220
زبانی نیلو- صحرایی 269 نیز اقلیت کوچکی را در این کشور تشکیل می دهند و در حدود دو درصد از بومیان اتیوپی - ساکن در مرزهای سودان - در زمره این گروه زباني بشمار می روند. مهم ترین و رایج ترین زبان هاي کنوني اتیوپي عبارتند از
امهریك 270، ارومو271، تیگرینیا ، گیز ، انگلیسی www.ethiopiantreasures.co.uk/pages/language.html
8-1-1-زبان امهریك :
زبان امهریك به دلیل قدرت و برتری سیاسی قوم امهری، در طول 150 سال گذشته زبان غالب و رسمی اتیوپی بوده است.این زبان در زیر شاخه زبان سامی جاي مي گیرد و در حدود 27 میلیون نفر در اتیوپی به امهریك سخن می گویند.. زبان امهریك با الفبای گیز (272) نوشته می شود و پس از عربی، دومین زبان بزرگ سامی از نظر شمار گویش‌وران در جهان است. این زبان در حال حاضر زبان آموزشی کشور اتیوپی است (هرچند زبان های ارومو و تیگرینیا نیز در مراکز استقرار این دو قبیله به عنوان زبان آموزشی مورد استفاده قرار می گیرند) امهریك زبان ارتباطی اقوام و قبایل مختلف این کشور است و تقریبا تمام مردم اتیوپی به زبان امهریك تسلط دارند . www.britannica.com /Amharic language
8-1-2-زبان ارومو :
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
221
دومین زبان رایج در اتیوپی، زبان ارومو از گروه زباني کوشیتیک است که 30% جمعیت این کشور به این زبان سخن می گویند. زبان ارومو در مناطق ارومو نشین کاربرد آموزشی دارد و همواره به عنوان رقیب زبان امهریك درنظر گرفته شده است. در حال حاضر بسیاری از اروموها، زبان خود را با الفبای لاتین می نویسند و این کار را به عنوان نوعی اعتراض علیه سلطه سیاسي دیرینه مدت زبان امهریك در اتیوپي درنظر می گیرند.
www.gadaa.com/Oromia and the Oromo People/2012
8-1-3-زبان تیگرینیا :
تیگرینیا 273 سومین زبان مهم در اتیوپی است که در منطقه تیگرای و شمال اتیوپی تکلم می شود و تقریبا زبان رسمی این منطقه بشمار می رود.این زبان در کشور اریتره نیز کاربرد وسیعی دارد.
www.britannica.com /Tigrinya language
8-1-4-زبان گیز:
گیز از زبان های کهن و باستانی سامی است که هرچند در حال حاضر در این کشور منسوخ گردیده با این حال هنوز در مراسم مذهبی یهودیان اتیوپی و کلیسای ارتدوکس تواحدو مورد استفاده قرار می گیرد و مردم این کشور آن را بخشی از فرهنگ باستانی خود می دانند .
www.princeton.edu /Geez language.html
8-1-5-زبان انگلیسی:
Tigrinya- 273
|
|
زبان انگلیسی، زبان دوم این کشور است که در دبیرستان ها و دانشگاه ها تدریس می شود و تقریبا تمام تحصیلکردگان اتیوپیائی به روانی به آن صحبت می کنند. بخش قابل توجهی از کتب موجود در کتابخانه ها و کتابفروشي هاي اتیوپي به زبان انگلیسی است .
8-1-6-سایر زبان هاي رایج :
زبان های حراری، تیگره ، اینور ، سودو ، چها، سیداما، گوراگه، اومتو ، سومالیائی و عفاري از دیگر زبان هاي محلي اتیوپی محسوب مي شوند که بصورت محدود در بخش هایي از اتیوپی مورد استفاده قرار می گیرند. زبان عربی نیز در مناطق صحرایی اتیوپی کاربرد نسبتا گسترده ای دارد.
برخي از مردمان ساکن در مرزهاي جیبوتي نیز به زبان فرانسوي با لهجه سومالیائی سخن مي گویند. معدودی از کهنسالان منطقه تیگره نیز اندکی به زبان ایتالیائي تسلط دارند که یادگاري از حضور کوتاه مدت ایتالیا در این کشور در اواخر دهه 1930 بشمار مي رود.
2-8 مشاهیر ادبی
www.britannica.com /Ethiopia/ language
با توجه به پیشینه عمیق تاریخی و فرهنگی اتیوپی، این کشور از قدیم الایام نقش مهمی در فرآیند ادبی قاره آفریقا ایفا نموده و چهره های ادبی درخشانی را نیز به قاره آفریقا و عرصه های بین المللی معرفی کرده است. مهمترین شعراء و نویسندگان دوره معاصر این کشور که بر دیگر کشورهای قاره آفریقا نیز تا حدودی تأثیرگذار بوده اند عبارتند از:
تسگای گبره - مدهین27:
گبره مدهین شاعر، هنرمند و نمایشنامه نویس معروف اتیوپیایی درسال 1936 در حوالی شهر آمبو به دنیا آمد. وی پس از سپری نمودن تحصیلات ابتدایی و متوسطه با به دست آوردن بورسیه تحصیلی مرکز آموزش عالی بلک استون شیکاگو، رهسپار اروپا شد و پس از تحصیل در تئاتر سلطنتی انگلیس و تئاتر کمدی فرانسه و بازگشت به کشور خود را وقف توسعه هنر تئاتر در اتیوپی نمود. تسگای در دهه 1960 در مناسبت های فرهنگی مختلف در قاره آفریقا حضور یافت و در سال 1966 و در سن 29 سالگی به دلیل اقدامات ارزنده خود در زمینه توسعه ادبیات امهریک موفق به دریافت جایزه ادبی امپراطور هایله سلاسی شده و لقب ملک الشعرای اتیوپی را دریافت کرد.
گبره مدهین پس از کودتای 1974 مدت کوتاهی به سمت معاون وزیر فرهنگ و ورزش برگزیده شد وطی دوره مسئولیت کوتاه خود دپارتمان هنرهای نمایشی را در دانشگاه آدیس آبابا تأسیس نمود. وی در سال 1984 شعر بلند «رد پای زمان» را به همراه تصاویری از عکاسی ایتالیایی منتشر کرد که دربرگیرنده بخش هایی از تاریخ اتیوپی از قدیم الایام بود.
گبره در مدت حیات ادبی خویش کتب شعر و نمایشنامه های تاریخی حماسی ارزشمندی را خلق نمود که هر یک از جذابیت های خاصی برخوردارند. وی همچنین تلاش فراوانی به خرج داد تا بخشی از آثار تاریخی و میراث فرهنگی به غارت رفته آکسوم که در موزه ها و کتابخانه های انگلیسی نگهداری می
Tsegaye Gabre- Medhin 274
|
|
شوند به این کشور مسترد گردند. تسگای برخی از رمان های مشهور ادبی جهان همچون اتللو و هملت اثر شکسپیر و آثاری از مولیر و برتولت برشت را نیز از انگلیسی به امهریک ترجمه کرد. گبره مدهین درسال 2006 در ایالات متحده آمریکا درگذشت.
www.nytimes.com/ Tsegaye Gabre Medhin/Ethiopian Poet Laureate/html
8-2-2-دیناو منگیستو275 :
دیناو منگیستو نویسنده و رمان نویس مشهور اتیوپیایی ساکن ایالات متحده آمریکا در سال 1978 در آدیس آبابا به دنیا آمد. وی در سن دو سالگی به همراه خانواده اش رهسپار آمریکا شد و تحصیلات ابتدایی، متوسطه و دانشگاهی خود را در این کشور سپری نموده و موفق به اخذ کارشناسی ارشد از دانشگاه کلمبیا گردید. دیناو تاکنون چند رمان ادبی به رشته تحریر درآورده که با استقبال محافل ادبی ایالات متحده، انگلستان و اتیوپی مواجه شده است. وی مقالاتی را نیز در ارتباط با جنگ داخلی سودان و منازعات شمال اوگاندا در مجلات معتبر آمریکا به چاپ رسانده است. منگیستو تاکنون جوایز متعددی را از نشریات معتبر و جشنواره های ادبی آمریکا به دست آورده است. وی هر چند در ایالات متحده آمریکا سکونت دارد ولی از ارتباط خوبی با کشور خود برخوردار بوده و در جریان امور فرهنگی و اجتماعی اتیوپی قرار دارد.
www.nytimes.com/ Dinaw Mengestu
8-2-3-هادیس آلمایهو276 :
275 276
Dinaw Mengestu
Haddis Alemayehu
225
آقای هادیس آلمایهو وزیر خارجه اسبق اتیوپی و از چهره های سرشناس سیاسی و ادبی اتیوپی در سال 1910 در روستایی در حومه شهر دبره مارکوس به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسط خود را در مدرسه ای وابسته به کلیسای ارتدوکس اتیوپی به پایان رساند و موفق به اخذ دکتری افتخاری از دانشگاه آدیس آبابا شد.
هادیس آلمایهو در دوران زندگی خود چند رمان به زبان امهریک به چاپ رساند که سبب معروفیت وی در داخل کشور شد. وی هر چند به زبان انگلیسی تسلط داشت ولی از طرفداران ادبیات بومی اتیوپی به شمار می رفت و همواره مردم به ویژه جوانان را به حفظ میراث فرهنگی کهن این سرزمین به ویژه زبان های بومی کشور دعوت می نمود. آلمایهو در سال 2002 درگذشت. www.nytimes.com/Haddis Alemayehu 8-2-4-
منگیستو لما277:
منگیستو لما شاعر و نویسنده صاحب نام اتیوپیایی در سال 1924 در شهر تاریخی حرار و در خانواده ای مسیحی به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در آدیس آبابا سپری نمود و در سال 1948 برای تحصیلات عالیه رهسپار انگلستان شد. لما در سال 1954 به میهن بازگشت و مدت کوتاهی پس از آن به عنوان دیپلمات به هند اعزام گردید. منگیستو لما در طول دوران حیات خویش چند کتاب و
نمایشنامه ارزشمند تألیف نمود که هر یک سهم بسزایی در
Mengistu Lemma 277
226
غنای ادبیات این کشور به دنبال داشت. وی در سال 1988 درگذشت.
www.nytimes.com/ Mengistu Lemma
8-2-5-هاما توما:278
هاما توما شاعر و نویسنده امهریک و انگلیسی زبان اتیوپی در سال 1949 در آدیس آبابا به دنیا آمد. توما تحصیلات متوسطه خود را در دانشگاه آدیس آبابا به پایان رسانید و از جوانی به عنوان مدافع دموکراسی و حقوق بشر وارد فعالیت های سیاسی شد که این امر منجر به اعمال محدودیت های شدیدی از سوی دولت های وقت علیه وی شد. هاما در اکثر کتب خود با بهره گیری از طنزی تلخ اقدامات
دولتمردان این کشور را به سخره گرفته است. وی تاکنون ده رمان ادبی به رشته تحریر درآورده و به دلیل اقدامات سیاسی ضد دولتی خود در فرانسه زندگی می کند. www.nytimes.com/ Hama Tuma 8-2-6-
نگا مزلکیا:279
نگا مزلکیا نویسنده معروف اتیوپیایی در سال 1958 در شهر جیجیگا به دنیا آمد. دوران جوانی او با کودتای نظامیان موسوم به درگ علیه امپراطور هایلا سلاسی همزمان بود و هر چند نگا در ابتدا از مدافعان سرنگونی هایلا سلاسی بود ولی به زودی در سلک مخالفان و منتقدان جدی منگیستو هایله ماریام جای گرفت. نگا در سال 1982 با اخذ بورسیه مهندسی
278 279
Hama Tuma
Nega Mezlekia
227
رهسپار هلند شد و علاوه بر درس با گروه هاي مخالف دولت در این کشور ارتباطات گسترده ای برقرار کرد بطوری که پس از دو سال به دلیل بیم دستگیری توسط دولت اتیوپی، از این کشور رهسپار کانادا شد. وی در کتاب «یادداشت هایی از هینابلی» که در سال 2000 منتشر شد به نوعی خاطرات زندگی خود را به تصویر کشیده است.این کتاب در همان سال موفق به دریافت جایزه کتب غیرتخیلی انگلیسی زبان حکمران کل کانادا گردید. وی رمان «خدایی که شغال را خلق کرده» را نیز مدتی بعد به چاپ رساند. نگا مزلکیا در حال حاضر در کانادا زندگی می کند. www.nytimes.com/ Nega Mezlekia
8-2-7-مامو وودنه:280
آقای مامو وودنه نویسنده، روزنامه نگار و رئیس سابق انجمن نویسندگان اتیوپی در سال 1921 و در جریان جنگ بین ایتالیا و اتیوپی به دنیا آمد. وی در طفولیت و بر اثر بمباران روستایش توسط هواپیماهای جنگی ایتالیا والدینش را از دست داد. مامو پس از سپری نمودن سختی های فراوانی ؛ در جوانی به روزنامه نگاری روی آورد و در اثر لیاقت ذاتی خویش به مقام ریاست انجمن نویسندگان اتیوپی دست یافت. وودنه در جنگ بین اتیوپی و اریتره اقدامات صلح جویانه ای برای خاتمه جنگ انجام داد و از فعالان گفتگوهای دینی در این کشور به شمار می رفت. وی از مشوقان ادبیات امهریک بود و کلیه کتب خود را به این زبان تألیف کرد. مامو در سال 2012 درگذشت.
Mammo wudneh 280
228
www.nytimes.com/ Mammo wudneh
8-2-8-سلاماوی آسگدوم281 :
آقای سلاماوی آسگدوم نویسنده اتیوپیایی در سال 1971 در اتیوپی به دنیا آمد و در هفت سالگی و پس از سپری نمودن سه سال در اردوگاه پناهندگان سودان و در شرایطی بسیار سخت و دشوار ، تحت سرپرستی سازمان امداد بین المللی و به عنوان پناهنده به آمریکا انتقال یافت. وی تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه هاروارد انجام داد و از آن زمان در فعالیت های اجتماعی مربوط به پناهندگان فعالیت دارد. سلاماوی آسگدوم سخنران برجسته ای است و بدفعات در مجامع عمومی ایالات متحده آمریکا در ارتباط با وضعیت پناهندگان و آوارگان ناشی از جنگ ها و حوادث طبیعی سخنرانی کرده است. آسگدوم تاکنون چند کتاب از جمله شرح زندگانی خود را در آمریکا منتشر کرده که این کتب با استقبال محافل دانشگاهی مواجه شده است. www.nytimes.com/Selamawi Asgedom
8-2-9-ساهله سلاسی:282
ساهله سلاسی نویسنده مشهور اتیوپیایی در سال 1926 در آدیس آبابا به دنیا آمد. وی از جوانی به نوشتن روی آورد و تاکنون کتب متعددی را به زبان های انگلیسی، امهریک و گوراگه تألیف نموده است. بخش مهمی از تالیفات ساهله در
281 282
Selamawi Asgedom Sahle selassie
229
مورد جنگ اتیوپی با ایتالیا و اشغال این کشور توسط استعمارگران ایتالیائی طی سال های 1936 تا 1941 است.
8-2-10-سبهت گبره - اگزیابهر283 :
سبهت گبره - اگزیابهر نویسنده مشهور اتیوپیایی در سال 1928 در منطقه تیگرای و در حوالی شهر تاریخی آدوا به دنیا آمد. وی از جوانی به نوشتن رمان های تخیلی و واقعی روی آورد و طی دهه های 1980، 1990 و 2000 آثار ارزشمندی را به زبان های فرانسه و امهریک روانه بازار ساخت که هر یک در زمره برگزیدگان ادبیات بومی اتیوپی به شمار می روند. سبهت سال های متمادی نیز در کسوت روزنامه نگار به نوشتن مقالات مختلف در روزنامه ها و مجلات اتیوپی نظیر هرالد اتیوپی و آدیس زمن اشتغال داشت. بخش عمده ای از شهرت سبهت گبره به دلیل سبک خاص نویسندگی او به زبان امهریک است. وی در سال 2012 درگذشت. www.nytimes.com/Sebhat Gebre-Egziabher