موزه ها در عربستان
موزهها همواره بخش مهمی از میراث فرهنگی یک کشور و ملت را به نمایش می گذارند. عربستان سعودی به منظور برجسته ساختن میراث و مفاخر فرهنگی و ملی خود تلاشها و سرمایه گذاریهای مهمی را در عرصه موزهها آغاز کرده و ضمن تقویت موزههای فعال و موجود به راهاندازی موزههای جدید نیز مبادرت کرده است. ایجاد کمیسیون موزهها به عنوان نهادی زیرمجموعه وزارت فرهنگ یکی از اقدامات کلیدی دولت سعودی در این عرصه محسوب میشود. این کمیسیون که از فوریه ۲۰۲۰ به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرده است وظیفه راهبری، توسعه، نظارت و هماهنگی امور موزهها را بر عهده دارد. کمیسیون موزهها مأموریت و چشمانداز خود را تبدیل کردن موزهها و مراکز فرهنگی عربستان به مقصدهای الهامبخش با تاثیرات فرهنگی-اجتماعی برای شهروندان، ساکنان و گردشگران تعریف میکند. ماموریت این کمیسیون نیز شامل حفاظت، ترویج و ارائه میراث ملی و جهانی برای مطالعه، آموزش و لذتبخشی، با استانداردهای بینالمللی در سطح جهانی است. وظایف اصلی کمیسیون موزهها در عربستان نیز عبارتند از: ایجاد و مدیریت موزهها طبق بهترین استانداردهای جهانی؛ مستندسازی، حفاظت و نمایش میراث ملموس و ناملموس؛ صدور مجوزهای فعالیت فرهنگی از طریق پلتفرم " أبدِع " و؛ تقویت زیستبوم موزهای شامل آموزش، شایستگی، مشارکت عمومی و خصوصی و نمایش آثار و محتواهای خلاقانه[۱].
کمیسیون موزهها در سپتامبر 2021، راهبرد توسعه بخش موزهها در عربستان سعودی را تصویب کرد. راهبرد توسعه موزهها با هدف ارتقای جایگاه موزهها در سطح ملی و بینالمللی تدوین شده است. مأموریت اصلی این راهبرد، حفظ و نمایش میراث ملی عربستان و نیز میراث جهانی برای آموزش، پژوهش، لذت فرهنگی و جذب گردشگر است و بر تأسیس موزههای ملی الهامبخش بازتاب دهنده هویت فرهنگی عربستان تاکید دارد. این راهبرد اهداف دوازدهگانهای را دنبال میکند که عبارتند از: غنیسازی موزهها و مجموعههای آنها؛ افزایش ارزش محتوای میراثی موجود؛ گسترش دسترسی به موزهها از طریق همکاریهای کیفی؛ افزایش نرخ بازدید از موزهها در بین شهروندان و گردشگران؛ افزایش بودجه و بهرهوری مالی؛ تأسیس موزههای مدرن در شهرهای بزرگ و موزههای محلی در مناطق با تنوع فرهنگی؛ حفاظت از آثار، نمایش حرفهای طبق استانداردهای بینالمللی؛ طراحی تجربههای آموزشی و سرگرمکننده در موزهها؛ ارتقای شناخت ملی و بینالمللی از موزهها؛ تربیت نیروی انسانی متخصص؛ مشارکت نهادهای غیردولتی و بخش سوم؛ تنظیم مقررات، صدور مجوز و تضمین کیفیت جامع[۱].
کمیسیون موزهها سه محور اصلی فرهنگی، فعالیتهای موزهای و توانمندسازی را در مدنظر دارد. در محور فرهنگی، افزایش بازدید، توسعه محتوا، افزایش بودجه مورد توجه است. در حوزه فعالیتهای موزهای، ساخت، حفاظت و نمایش آثار با کیفیت بالا، جذب بازدیدکننده با تجربههای تعاملی مدنظر است و در عرصه توانمندسازی، آموزش، صدور مجوز، تنظیم مقررات، حمایت مالی و ایجاد مشارکت مهم تلقی میشود. از جمله اقدامات عملیاتی کمیسیون موزهها نیز عبارتند از: تشویق نهادها و افراد به تأسیس و توسعه موزهها؛ اجرای دورههای آموزشی و اعطای گواهینامههای تخصصی؛ افزایش آگاهی عمومی از نقش موزهها؛ حضور در محافل ملی و بینالمللی و؛ برگزاری همایشها، مسابقات و رویدادهای مرتبط با میراث فرهنگی[۱].
در عربستان برنامه هایی برای ساخت موزههای جدید تا سال 2030 وجود دارد که شامل فازهای متعددی است. فاز نخست شامل موزههایی مانند موزه طارق عبدالحقیم در جده و موزه نفت سیاه در ریاض است. برنامههای میانمدت در این خصوص نیز از جمله شامل ایجاد موزه هنر دیجیتال، موزه مجتمع هنری سلطنتی، موزه خوشنویسی عربی (مرکز جهانی محمد بن سلمان) و همچنین تأسیس موزههای منطقهای در سراسر کشور از عرعر تا نجران. و از ابها تا دمام تا سال ۲۰۲۴ بوده است. همچنین در خصوص نیروی انسانی در بخش موزهها، هدف افزایش قابلتوجه تعداد نیروی کار متخصص موزهای در عربستان است. در بخش نیروی انسانی الگوگیری از موزههای جهانی با پرسنل بالا و ایجاد فرصتهای شغلی جدید در راستای اهداف سند چشمانداز ۲۰۳۰ مورد توجه قرار دارد. در مجموع راهبرد توسعه موزهها در عربستان، طرحی جامع برای تبدیل موزهها به مراکز فرهنگی فعال و بینالمللی است که نهتنها بر حفظ و معرفی میراث تمرکز دارد، بلکه رشد اقتصادی، اشتغال و آموزش را نیز هدفگذاری کرده است[۲].
عربستان دارای موزههای مختلفی است که از جمله مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد[۳].
موزه معماری حرمین شریفین در مکه مکرمه
افتتاح این موزه در سال ۱۴۲۰ هجری قمری / ۲۰۰۰ م صورت گرفت. این موزه شامل چندین سالن است که هنر اسلامی مرتبط با حرمین شریفین را از صدر اسلام تا امروز به نمایش میگذارد که از جمله عبارتند از: سالن مسجدالحرام شامل نردبان کعبه (با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال) و مقصوره مقام ابراهیم؛ سالن کعبه شامل درِ کعبه و ستون داخلی آن متعلق به دوره صحابی عبدالله بن زبیر و؛ سالنهای نسخههای خطی، مسجدالنبی و پایانبندی با بخش آب زمزم.
موزه ملی عربستان سعودی در ریاض
این موزه در سال ۱۴۱۹ هجری قمری / ۱۹۹۹ م افتتاح شد. مساحت موزه ملی عربستان۱۷ هزار متر مربع است و شامل ۳۷۰۰ اثر از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر است. از سالنهای اصلی این موزه عبارتند از: سالن انسان و کیهان (پیدایش هستی و منظومه شمسی)؛ سالن پادشاهیهای عربی باستان (از هزاره چهارم ق.م تا قرن دوم میلادی)؛ سالن دوران جاهلی؛ سالن بعثت نبوی (از آغاز وحی تا هجرت)؛ سالن وحدت عربستان (با فیلم مستند) و؛ سالن حج و حرمین (تحولات معماری مسجدالحرام و مسجدالنبی).
موزه اثراء در ظهران
موزه اثراء ترکیبی از هنر معاصر، میراث سعودی، هنر اسلامی و تاریخ جزیرهالعرب است. این موزه دارای پنج سالن با نمایشگاههای تعاملی، کارگاهها، سخنرانیها و نمایشگاههای موقت است و نماینده فرهنگهای محلی و جهانی از طریق آثار هنری و صنایع دستی متنوع محسوب میشود.
موزه دارالمدینه در مدینه منوره
این موزه نخستین موزه تخصصی تاریخ مدینه است و شامل سه سالن اصلی است که عبارتند از: سالن سیره نبوی با ماکتها و عکسهای نادر از مدینه؛ سالن توسعه شهری و تمدنی و سالن موزه باز (باغ موزه). موزه دارالمدینه شامل مجموعهای از آثار نادر شامل سکههای تاریخی، سفالینههای دوران اموی، نسخههای خطی، جواهرات پیش از اسلام و آثار فرهنگی و پوشاک سنتی مردم مدینه است.
موزه دار الفنون الاسلامیه در جده
موزه دارالفنون موزهای تخصصی در زمینه هنر اسلامی با بیش از ۱۰۰۰ اثر هنری از تمدن اسلامی در ۱۵ قرن گذشته، گردآوری شده از سراسر دنیای اسلام است.
موزه قصر المصمک در ریاض
ساخت این قصر در سال۱۲۸۲ هجری قمری / ۱۸۶۵ میلادی انجام گرفت و در سال ۱۴۱۶ هجری قمری / ۱۹۹۵ میلادی به موزه تبدبل شد. این موزه شامل ۱۷ سالن است که روایتگر تاریخ قصر، دوران بازپسگیری ریاض، شهر قدیم، چاه تاریخی، نمایشگاههای موقت، روند وحدت عربستان، و دستاوردهای ملک عبدالعزیز است.
قصر الزاهر تاریخی (موزه مکه)
این قضر در سال ۱۳۶۵ هجری قمری / ۱۹۴۶ میلادی به دستور ملک عبدالعزیز بنا شد و در سال ۱۴۲۷ هجری قمری / ۲۰۰۶ میلادی به موزه تبدیل شد. مساحت این موزه ۳۴۲۵ متر مربع و دارای سه طبقه است. از جمله ویژگیهای آن نیز عبارتند از: سالن مرکزی با فواره مرمری و گنبدی بر ۲۴ ستون. نمایشگاههای آثار پیش از تاریخ، پیش از اسلام، سیره نبوی، خط و سکه، حج، معماری مسجدالحرام، دورههای سهگانه حکومت سعودی، آموزش و هنر اسلامی.
موزه الطیبات در جده
موزه الطیبات نمایی از تاریخ ۲۵۰۰ ساله جده است و دارای اتاقها و طبقات متعدد با معماری سنتی جده، شامل موارد زیر است: مدلهای مکه و کعبه؛ اطلاعات درباره حج و عمره به دو زبان؛ آثار هنری، نسخههای خطی، سفالینهها، سکههای نادر، سلاحها؛ نقشه گسترش اسلام در جهان؛ بخش دریای سرخ، تاریخ عربستان، عکسهای ملک عبدالعزیز با رهبران جهانی و؛ آثار فرهنگی و لباسهای سنتی، از جمله لباسهای عروسی حجازی.
موزه الدرعیه در قصر سلوى
این موزه نمایشدهنده تاریخ الدرعیه، محل پایهگذاری دولت اول سعودی توسط امام محمد بن سعود است و شامل موارد زیر است: موزه زندگی اجتماعی عربستان؛ موزه معماری سنتی؛ موزه تجارت و خزانه؛ موزه نظامی و؛ موزه اسب عربی.
نیز نگاه کنید به
موزههای روسیه؛ موزههای کانادا؛ موزه های لبنان؛ موزه های مصر؛ موزههای تونس؛ موزه های چین؛ موزه های سنگال؛ موزه های کوبا؛ موزههای فرانسه؛ موزه های ساحل عاج؛ موزههای زیمبابوه؛ موزههای تایلند؛ موزه های اردن؛ موزههای اتیوپی؛ موزههای سیرالئون؛ موزههای قطر؛ موزه های مالی؛ موزههای بنگلادش؛ موزههای تاجیکستان؛ موزههای قزاقستان؛ موزه های گرجستان
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ Museums Commission, 2025, Available for https://museums.moc.gov.sa/en
- ↑ saudipedia, Museum Sector Development Strategy in the Kingdom, 2025, Available for https://saudipedia.com/en/article/1961/culture/museums/museum-sector-development-strategy-in-the-kingdom?utm
- ↑ سعودیبیدیا، قائمه متاحف عامه فی السعوديه، 2025، علی الموقع:https://saudipedia.com/article/15551/%D8%AB%D9%.%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9
نویسنده مقاله
علی اکبر اسدی index.php?title=رده:موزه ها