نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی ایران و چین

نقش جاده­ ی ابریشم در مبادلات فرهنگی

در تمدن چین، دو اثر باستانی بیش از سایر آثار تاریخی این کشور در دنیا مشهور بوده و نقش مهمی در روابط چین با جهان خارج داشته اند؛ یکی دیوار بزرگ چین با حدود 7000[i]کیلومتر طول که بیشتر جنبه ­ی دفاعی داشته و سرزمین چین را از هجوم قبایل بدوی شمالی محافظت می­کرده، و دیگری جاده ­ی ابریشم است که زمینه­ ی روابط گسترده ­ی چین با جهان خارج را تسهیل می­ کرده است. بر اساس اسناد تاریخی، امپراتور وو دی(Wu Di) (156 پیش از میلاد تا سال 87 پس از میلاد)، برای توسعه­ ی روابط با مناطق و کشورهای واقع در غرب چین، جانگ چیان(Zhang Qian) را به­عنوان سفیر و نماینده­ ی خود به سرزمین­ های غرب چین از جمله ایران اعزام نمود. این سفر زمینه­ را برای آغاز جاده­ای تجاری که بعدها به جاده­ ی ابریشم مشهور شد، فراهم ساخت. از آن زمان به بعد، در این جاده هیچ_­گاه صدای زنگ کاروان شتران و رفت و آمد بازرگانان و مبلغان دینی از شرق به غرب و غرب به شرق قطع نشد. (The Golden Silk Road, No date)  در حقیقت می­ توان جاده ­ی ابریشم را نخستین جاده­ ی جهانی سازی اندیشه­ ها، فرهنگ ­ها، و تمدن­ ها، و حتی اقتصاد و بازرگانی نامید. اگرچه کالای ابریشمین یکی از کالاهایی بوده که در این مسیر مبادله می­شده و به همین سبب نام این کالا برای این جاده انتخاب شده است، ولی آنچه بیش از ابریشم ارزشمند بوده و امروزه هم در شرق و غرب عالم آثار آن هم­چنان برجای مانده است، تبادل فکر و اندیشه و دستاوردهای غیر مادی بشری بوده است. این جاده در واقع شبکه ­ی گسترده ­ای برای مبادله­ ی انواع کالاهای مادی و معنوی بوده که در آن مسافران، جهانگردان، مهاجران، روحانیان و مبلغان مذهبی، هنرمندان، تجار و بازرگانان، مقامات سیاسی و لشگری و کشوری، جنگجویان، ماجراجویان، عیاران و طراران، ادیان بزرگ جهان، ابداعات و اختراعات اقوام و ملل جهان، طولانی­ ترین کاروان­ ها و ارزشمند­ترین کالاهای تولید شده در غرب و شرق، نایاب­ ترین و کمیاب­ ترین پرندگان و حیوانات، انواع داروهای گیاهی، انواع علوم از جمله علم نجوم و ستاره شناسی، و... مبادله شده و در حقیقت کانالی برای جابه جایی دستاورد تمدن­ ها، فرهنگ ­ها، ادیان و ملت­ های شرق و غرب بوده است. (وانگ فِنگ ، جاده­ی ابریشم و ...،1387)  از آنجا که سرزمین ایران به خاطر جایگاه جغرافیایی ­اش به ­عنوان واسط بین شرق و غرب عمل کرده و برای قرن­ ها تجارت در این مسیر در انحصار ایرانیان بوده، (Ibid:48) لذا طبیعی است­که روابط فرهنگی بین ایران و چین نیز از ابتدا و آغاز فعالیت این جاده، و از طریق آن آغاز و گسترش یافته است. پس از برقراری این روابط و در طول هزاران سال مراوده­ ی میان دوملت ایران و چین، هزاران تاجر و مبلغ دینی ایرانی به سرزمین چین مهاجرت و در مناطق مختلفی از این کشور اقامت گزیده[ii] و با ازدواج با زنان چینی، گروه­ های قومی مختلفی هم­­چون قوم «هویی»[iii]، «سالار»، و... را در این سرزمین شکل داده و یا با مخلوط شدن با اقوام دیگر چینی، جوامع گوناگونی را تشکیل داده­اند. این مهاجرت­ ها و اقامت­ ها و کوچ­ه ای بین سرزمینی نیز بر مبادلات و استحکام روابط فرهنگی میان دو کشور افزوده و در برخی از موارد آن را به روابط خونی و سببی تبدیل کرده است. 

پاورقی

[i] - برخی کشفیات جدید از آثار برجای مانده از دیوار کهن، طول آن را تا 12 هزار کیلومتر نیز ذکر کرده اند.

[ii] - طبق اسناد و مدارک تاریخی چین، تنها در شهر چانگ­اَن(شی اَن کنونی)، در دوران حاکمیت سلسله­ ی تانگ، بیش از پنج هزار ایرانی زندگی می کردند و در این شهر یک میدان هنری وجود داشت که همه روزه علاوه بر عرضه­ ی انواع کالاهای ایرانی، برنامه­ های مختلف فرهنگی و هنری مختلفی توسط هنرمندان ایرانی ارایه می شد و مقامات کشوری و لشکری و درباریان امپراتوری چین برای خرید و تماشای برنامه ­های هنری هم­چون موسیقی، نقالی، نمایش مد و لباس، آتش بازی و نمایش­ های آکروباتیک به این میدان می آمدند.

[iii] - از 56 نژاد و قوم ساکن در چین، ده اقلیت را مسلمان تشکیل می­ دهند که قوم های هویی و سالار جزو این اقلیت­ ها محسوب می­شوند. مشهور است که قوم هوی از پدران مسلمان مهاجر ایرانی و عرب که با زنان چینی ازدواج کرده اند تشکیل شده و قوم سالار کاملا یک گروه ایرانی مهاجر بوده اند که به سرزمین چین کوج کرده و در مناطقی از غرب این کشور ساکن شده اند.