نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی ایران و چین
در تمدن چین، دو اثر باستانی بیش از سایر آثار تاریخی این کشور در دنیا مشهور بوده و نقش مهمی در روابط چین با جهان خارج داشتهاند؛ یکی دیوار بزرگ چین با حدود 7000[i]کیلومتر طول که بیشتر جنبهی دفاعی داشته و سرزمین چین را از هجوم قبایل بدوی شمالی محافظت میکرده، و دیگری جادهی ابریشم است که زمینهی روابط گستردهی چین با جهان خارج را تسهیل میکرده است.[۱]
نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی
بر اساس اسناد تاریخی، امپراتور وو دی(Wu Di) (156 پیش از میلاد تا سال 87 پس از میلاد)، برای توسعهی روابط با مناطق و کشورهای واقع در غرب چین، جانگ چیان(Zhang Qian) را به عنوان سفیر و نمایندهی خود به سرزمینهای غرب چین از جمله ایران اعزام نمود. این سفر زمینه را برای آغاز جادهای تجاری که بعدها به جادهی ابریشم مشهور شد، فراهم ساخت. از آن زمان به بعد، در این جاده هیچگاه صدای زنگ کاروان شتران و رفت و آمد بازرگانان و مبلغان دینی از شرق به غرب و غرب به شرق قطع نشد.
در حقیقت می توان جادهی ابریشم را نخستین جادهی جهانی سازی اندیشهها، فرهنگها، و تمدنها، و حتی اقتصاد و بازرگانی نامید. اگرچه کالای ابریشمین یکی از کالاهایی بوده که در این مسیر مبادله میشده و به همین سبب نام این کالا برای این جاده انتخاب شده است، ولی آنچه بیش از ابریشم ارزشمند بوده و امروزه هم در شرق و غرب عالم آثار آن همچنان برجای مانده است، تبادل فکر و اندیشه و دستاوردهای غیر مادی بشری بوده است. این جاده در واقع شبکهی گستردهای برای مبادلهی انواع کالاهای مادی و معنوی بوده که در آن مسافران، جهانگردان، مهاجران، روحانیان و مبلغان مذهبی، هنرمندان، تجار و بازرگانان، مقامات سیاسی و لشگری و کشوری، جنگجویان، ماجراجویان، عیاران و طراران، ادیان بزرگ جهان، ابداعات و اختراعات اقوام و ملل جهان، طولانی ترین کاروانها و ارزشمندترین کالاهای تولید شده در غرب و شرق، نایاب ترین و کمیاب ترین پرندگان و حیوانات، انواع داروهای گیاهی، انواع علوم از جمله علم نجوم و ستاره شناسی، و... مبادله شده و در حقیقت کانالی برای جابه جایی دستاورد تمدنها، فرهنگها، ادیان و ملتهای شرق و غرب بوده است.[۲]
از آنجا که سرزمین ایران به خاطر جایگاه جغرافیای یاش به عنوان واسط بین شرق و غرب عمل کرده و برای قرنها تجارت در این مسیر در انحصار ایرانیان بوده، لذا طبیعی است که روابط فرهنگی بین ایران و چین نیز از ابتدا و آغاز فعالیت این جاده، و از طریق آن آغاز و گسترش یافته است. پس از برقراری این روابط و در طول هزاران سال مراودهی میان دوملت ایران و چین، هزاران تاجر و مبلغ دینی ایرانی به سرزمین چین مهاجرت و در مناطق مختلفی از این کشور اقامت گزیده[ii] و با ازدواج با زنان چینی، گروههای قومی مختلفی همچون قوم «هویی»[iii]، «سالار»، و... را در این سرزمین شکل داده و یا با مخلوط شدن با اقوام دیگر چینی، جوامع گوناگونی را تشکیل دادهاند. این مهاجرتها و اقامتها و کوچهای بین سرزمینی نیز بر مبادلات و استحکام روابط فرهنگی میان دو کشور افزوده و در برخی از موارد آن را به روابط خونی و سببی تبدیل کرده است[۲].
پاورقی
[i] - برخی کشفیات جدید از آثار برجای مانده از دیوار کهن، طول آن را تا 12 هزار کیلومتر نیز ذکر کرده اند.
[ii] - طبق اسناد و مدارک تاریخی چین، تنها در شهر چانگ اَن(شی اَن کنونی)، در دوران حاکمیت سلسله ی تانگ، بیش از پنج هزار ایرانی زندگی می کردند و در این شهر یک میدان هنری وجود داشت که همه روزه علاوه بر عرضه ی انواع کالاهای ایرانی، برنامه های مختلف فرهنگی و هنری مختلفی توسط هنرمندان ایرانی ارایه می شد و مقامات کشوری و لشکری و درباریان امپراتوری چین برای خرید و تماشای برنامه های هنری همچون موسیقی، نقالی، نمایش مد و لباس، آتش بازی و نمایش های آکروباتیک به این میدان می آمدند.
[iii] - از 56 نژاد و قوم ساکن در چین، ده اقلیت را مسلمان تشکیل می دهند که قوم های هویی و سالار جزو این اقلیت ها محسوب می شوند. مشهور است که قوم هوی از پدران مسلمان مهاجر ایرانی و عرب که با زنان چینی ازدواج کرده اند تشکیل شده و قوم سالار کاملا یک گروه ایرانی مهاجر بوده اند که به سرزمین چین کوج کرده و در مناطقی از غرب این کشور ساکن شده اند.
کتابشناسی
منبع اصلی
سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی.
نویسنده مقاله
علی محمد سابقی