نظام حزبی ساحل عاج
کمی پیش‌از آغاز دوران استقلال، در سال‌های 1956-1957، زمانی که در کشورهای مستعمره فریادهای آزادی‌‌خواهی بلند شد و استعمارگرانی چون فرانسه، مجبور شدند اندک‌اندک از سلطه خویش بر این کشورها کم کنند، نخستین انتخابات مجلس محلی و شهرداری‌ها در ساحل عاج برگزار گردید. در آن زمان، حزبی به‌نام «حزب دموکراتیک ساحل عاج» (PDCI)، تمام کرسی‌ها را در انتخابات مذکور از آن خود کرد. درواقع این حزب، ریشه در حزب کمونیست فرانسه داشت و با شعار آزادی مردمان سیاه‌پوست تأسیس شده بود. هسته اولیه آن نیز سندیکای کشاورزی آفریقا بود که هوفوئه بوآنی، در سال 1944 و به کمک کمونیست‌های ابیجان تأسیس کرده بود؛ اما حزب دموکراتیک ساحل عاج، همچنین ریشه در مجموعه‌ای دارد به‌نام «مجمع دموکراتیک آفریقا» (RDA) که پس‌از کنگره باماکو در اکتبر 1946، تأسیس شده بود. به‌‌دنبال این کنگره که در کشور مالی و به‌منظور کسب آزادی‌های بیشتر برای کشورهای آفریقای غربی برگزار شد، دو حزب PSP (حزب ترقی‌خواه سودان) و RDA پدید آمدند. این مجمع، درواقع فدراسیون احزاب سیاسی آفریقا بود که در هریک از کشورهای آفریقایی، نامی مخصوص به خود گرفت. در ساحل عاج، از دل آن، حزب دموکراتیک ساحل عاج بیرون آمد که در پایگاه رسمی این حزب، در تعریف آن آمده است: «حزب دموکراتیک ساحل عاج که به‌اختصار PDCI نامیده می‌شود، از سندیکای کشاورزی آفریقا بیرون آمده است و بازتاب حقیقی آمال و آرزوهای عمیق توده‌هاست. این حزب در چارچوب مجمع دموکراتیک آفریقا، مأموریت دارد تا شخصیت آفریقا را از طریق ساحل عاج نمایندگی کند. درنتیجه وظیفه خود می‌داند تا سیاستی مبتنی بر افزایش رفاه، صلح و بی‌طرفی مطلق پیشه کند و در همکاری‌های بین‌المللی، درزمینه عدالت، تساهل، همبستگی و کرامت انسانی تلاش کند».[5]
این حزب بلافاصله اختیار همه‌چیز را دردست می‌گیرد و سالیان سال، تنها حزب ساحل عاج قلمداد می‌گردد. دربین سال‌های 1958 تا 1959 و پس‌ازآن، در دوره حکومت بوآنی، تلاش‌هایی برای تأسیس احزاب سیاسی دیگر صورت می‌گیرد؛ اما هیچ‌یک به انجام نمی‌رسد و به‌رغم به‌‌رسمیت شناخته‌‌شدن تکثر و فعالیت احزاب در قانون اساسی سال 1960، درنهایت تا سال‌ها حزب دموکراتیک ساحل عاج، تنها حزب سیاسی و حاکم باقی می‌ماند؛ اما از سال 1990 و شرایطی که پیش می‌آید (در مبحث تاریخ مفصل بدان پرداخته شد)، راه برای تکثر احزاب باز می‌شود و احزاب متعددی ظهور پیدا می‌کنند (La Côte d’Ivoire en chiffres, 2007). ازجمله مهمترین این احزاب باید به «حزب جبهه مردمی ساحل عاجی» (FPI) اشاره کنیم.
حزب FPI، درواقع خیلی پیش‌تر، در سال 1982، به‌‌شکلی پنهانی توسط باگبو و همسرش تأسیس شده بود؛ اما تا سال 1990 به‌‌رسمیت شناخته نشده بود. مرام آن نیز سوسیالیستی بود، البته پس‌از بحران سال 2010 و 2011، از عضویت سوسیالیسم بین‌الملل[6] خارج شد. از معروف‌ترین اعضای این حزب می‌توان به ممدو کولیبالی، رئیس مجلس ملی در دوره باگبو اشاره کرد. ارگان تبلیغاتی این حزب روزنامه «نوترو ووا»[7] (راه ما) است. در حال حاضر، «پاسکال افی نگسان»[8] که بین سال‌های 2000 تا 2003 نخست‌وزیر بود، رهبری این حزب را برعهده دارد. به‌‌دنبال دستگیری باگبو در 11 آوریل 2011، افی نگسان نیز در هتلی در ابیجان محبوس شد و تحت‌‌نظر قرار گرفت و کمی بعد به زندانی در شمال کشور منتقل شد. او در زندان مورد شکنجه قرار گرفت، ولی پس‌از چندی از زندان آزاد شد. وی در حال حاضر، ریاست جبهه مردمی ساحل عاجی را برعهده دارد. وی در انتخابات ریاست‌جمهوری 2015 کاندیدا شده بود که با فاصله زیاد از واتارا شکست خورد و تنها 9 درصد از آرا را به‌‌دست آورد. البته در داخل جبهه مردمی ساحل عاجی، وی توسط پاره‌ای از هم‌‌حزبی‌هایش به خیانت به باگبو متهم شده است. این طیف درونی جبهه مردمی، به رهبری «ابودرامان سنگاره»، معتقدند که این حزب تا قبل‌‌از آزادی باگبو باید همه انتخابات را تحریم کند. البته ابودرمان سنگاره، از وفاداران سرسخت باگبو، در نوامبر 2018 فوت کرد. این حزب انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 را تحریم کرده بود.
حزب مهم دیگری که در سال 1994 و با گرایشی لیبرال ظهور یافت، حزب «اجتماع جمهوری‌خواهان ساحل عاج» است که عضو شبکه لیبرال آفریقا[9] و لیبرالیسم بین‌الملل است. مؤسس این حزب، «جنی کوبینا»[10] است که درحین نشستی فوق‌العاده ازسوی PDCI به او اجازه صحبت داده نشد و همین موضوع او را به تأسیس حزب جدیدی ترغیب کرد. این حزب از سال 1999، توسط واتارا رهبری می‌شود. روزنامه‌ای که در اختیار دارد «پاتریوت» (میهن‌پرست) نامیده می‌شود.
«اتحاد برای دموکراسی و صلح در ساحل عاج» (UDPCI) نام حزب مهم دیگری است که به‌‌دست «روبر گئی»، در سال 2002 بنیان نهاده شده است. این حزب از 2005 به این‌سو، توسط دکتر «عبدالله توآکوس مابری» اداره می‌شود. در ابتدا در ائتلاف با حزب جمهوری‌خواهان واتارا قرار داشت که با خواست بدنه این حزب ترجیح داد استقلال خود را حفظ کند و در انتخابات 2018 توانست 6 کرسی نمایندگی هم در مجلس ملی ساحل عاج در اختیار بگیرد. بیشتر طرفداران این حزب از قومیت‌های غرب ساحل عاج هستند. خود روبر گئی هم از این قومیت برخاسته بود. دکتر عبدالله توآکوس مابری نیز در دولت واتارا، پست وزارت خارجه را برعهده داشت که به‌عنوان وزیر خارجه ساحل عاج به تهران نیز سفر کرد. وی یک مسلمان معتقد است و علاقه خاصی به کشور ایران دارد. دکتر مابری مدرک پزشکی خود را از دانشگاه ابیجان و مدرک کارشناسی ارشدش را از دانشگاه واشنگتن آمریکا گرفته است. وی پیش‌تر، بارها در کابینه ساحل عاج عهده‌دار وزارتخانه‌های مختلف، ازجمله وزارت خارجه در 2016، وزارت برنامه و توسعه از 2011 تا 2016، وزارت حمل‌ونقل از 2007 تا 2010، وزارت ادغام آفریقایی از 2005 تا 2007 و وزارت سلامت از 2003 تا 2005 بوده است.
حزب «اتحاد برای ساحل عاج» (UPCI) به رهبری «سورو براهیما» که در 2009 تأسیس شد، توانست در انتخابات 2018، سه کرسی را به‌‌دست آورد. از احزاب قابل‌ذکر دیگر می‌توان به «حزب محیط‌‌زیستی ساحل عاج» (PEI) و «حزب کارگران ساحل عاج» (PIT) اشاره کرد که این حزب اخیر، در 1990 تأسیس شد و نامزدی که برای ریاست‌جمهوری پیش نهاد، «فرانسیس وودیه»، تنها کاندیدایی بود که انتخابات سال 1995 را تحریم نکرد.
در سال 2008، بیش‌از صد تشکل سیاسی اعلام حضور می‌کند، اما احزابی که در امور سیاسی وزن و تأثیر دارند، همان «حزب مردمی ساحل عاجی»، «حزب دموکراتیک ساحل عاج»، «مجمع جمهوری‌خواهان ساحل عاج» و در مقیاسی کوچک‌تر، «حزب اتحاد برای دموکراسی و صلح در ساحل عاج» هستند. در دولت واتارا، این احزاب عضو یک جریان سیاسی متحد به‌نام هوفوئیست‌‌ها بودند و واتارا و بدیه، درپی آن بودند تا این احزاب را به‌‌شکل یک حزب واحد دربیاورند که البته در این کار ناموفق بودند و با مخالفت هم‌حزبی‌های زیرمجموعه خود روبه‌رو شدند. هرچند در انتخابات مجلس، در 2018 با همین نام واحد، هوفوئیست‌‌ها شرکت کردند و غالب کرسی‌ها را به‌‌دست آوردند.
در کنار احزابی که ذکر شد، همچنین باید به جنبش‌های سیاسی مهمی چون «جنبش نیروهای در راه» (MFA) و «جنبش نیروهای نو» اشاره کنیم که این جنبش اخیر، یکی از شاکله‌های اصلی عرصه سیاسی و نظامی ساحل عاج در دوره جدید می‌باشد و همان‌گونه که در فصل تاریخ بدان اشاره شد، در معادلات سال‌های اخیر، نقش مهم و اصلی را ایفا نموده است.