زبان و گویش های متداول در سوریه
زبان و گویشهای رایج
زبان کنونی مردم در سوریه عربی است با دو گویش اصلی شامی و عراقی که هر یک به یکسری از زیرخانوادهها بر اساس مناطق جغرافیایی تقسیم میشوند. در بعضی مناطق مثل بادیة الشام، گویش حجازی معمول است. گویش اصلی دیگر عربی، مصری و مغربی است.[1]
تفاوت گویشهای زبان عربی گاهی آنقدر زیاد است که مثلاً یک مغربی به سختی میتواند منظور یک عراقی را بفهمد؛ البته این پدیده مختص به زبان عربی نیست و این فرایند زبانی در تمام السنه اتفاق افتادهاست. گویشهای رسمی ورسانهای در دنیای کنونی تا حد زیادی این تطورّات زبانی را مدیریت و محدودکرده است. در زبان عربی هم گویش معیار؛ یعنی عربی فصیح یا فُصحة، مشکل ارتباطی را تا حد زیادی برطرف کرده است.
گویش شامی یا سوری یا به اصطلاحِ نهچندان دقیقِ زبانشناسان غربی، خاوری (Levantine)، نتیجه پذیرش زبان عربی یا همان استعراب، بعد از فتوحات اسلامی است؛ زیرا همان طور که پیشتر بیان شد، زبان مردم این منطقه، قبل از اسلام، سُریانی؛ یکی از شاخههای زبان آرامی بود و در واقع، وجه تمایز این گویش با گویشهای دیگر عربی همین ساختار اختلاطی عربی – سریانی است.
هنوز هم بسیاری از واژههای سریانی و آرامی و قواعد نحوی و صرفی آنها در گویش شامی باقی مانده است و حتی بعضی نقاط سوریه همانطور که پیشتر بیان شد، به آرامی یاسریانی تکلم میکنند. به گفته برخی محققین، حداقل نیمی از واژگان گویش شامی، منشأ سریانی دارد. این تطور زبانی، بدان جهت است که هر سه زبان عربی، سریانی و آرامی، از یک خانواده؛ یعنی زبانهای سامی هستند.[2]
گویش شامی در بسیاری از مناطق در خارج از کشور کنونی سوریه، رایج است؛ مثل استان حاتای ترکیه، اردن، فلسطین و لبنان.
در گویش شامی، زیرگروههای شهرهای اصلی؛ مانند دمشق ، بیروت و اورشلیم، اشتراکات بسیار بیشتری با یکدیگر دارند تا گویشهای روستایی. سه زیرگروه مهم گویش شامی شمالی، عبارتاند از: سوری، لبنانی و کلیکی (Cilician)[3]. گویش حلبی، بیشتر از گویش عراقی متأثر است.
زیرگونههای گویش شامی جنوبی: اردنی و فلسطینی و در جنوب سوریه: حورانی (درعا)، جبلی (السویدا) و یَبرودی
زیرگونههای گویش شامی مرکزی: حمصی و حَواضری (خماه)
زیرگونههای گویش شامی غربی: جبلیی و ساحلی. گویش ساحلی بسیار از گویش لبنانی متأثر است.
در شرق سوریه، گویش عراقی بیشتر واج دارد؛ با زیرگونههای نجدی یا دیری در میان قبایل ساکن در دیرالزور، رَقاوی در رقه و شرق حلب در مَنبِج و گویش «ماردلی» در حسکه[4]
اختصاصات زبانی این گویشها ونحوه تشخیص واستعمال آنها، بحثی جالب وآموزشی است و عجاتاً مجال پرداختن بدان در این کتاب نیست.