رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی زیمبابوه
1.رادیو وتلویزیون
راديو و تلويزيون تحت مديريت شركت رسانه ای زيمبابوه كه مؤسسه ای دولتی است،قرار دارند.شبكه های ملی راديو و تلويزيون از سال 1980 بر اساس سیاست گذاری های حزب حاکم اداره می شوند.پیش از استقلال رسانه ها توسط بنگاه رسانه ای رودزيا[1] که شركتی وابسته به دولت بود،اداره می شد.[2]
شركت رسانه دولتی زيمبابوه[3] چهار شبكه راديویی در اختيار دارد.برنامه های آنها شامل آموزش،موسيقی و اخبار روز به زبان های انگليسی،شونا و اندبله می باشد.در این کشور راديو به دلیل هزينه بسيار ناچيز آن نسبت به ساير رسانه های جمعی كاربرد بيشتری داشته و شنوندگان فراوانی هم دارد.برای بیش از 30 درصد جمعیت زیمبابوه امکان دریافت برنامه های رسانه ای کشور به ویژه رادیو فراهم است.در سال 2006،کمیته رسانه ای مجلس پیشنهاد توسعه فعالیت های رسانه ای را تقدیم کرد .(همان)
آغاز فعالیت تلويزيون در زیمبابوه به دهه ی 60 و در زمان حكومت رودزيای جنوبی باز مي گردد.پیش از استقلال،بيشتر برنامه ها از سوی حکومت و غالباً برای سفید پوستان تهیه می شد.پس از استقلال و قدرت گرفتن سیاهان،دولت به عنوان متصدی امور به تهیه و پخش برنامه هایی برای اکثریت کشور یعنی سیاهان توجه نمود.علی رغم گذشت سال ها از این تصدی گری سطح برنامه های تولید شده در داخل اعم از کیفی و کمی بسیار پایین بوده و در سال های اخیر به ویژه با رشد و گسترش برنامه های ماهواره،بیشتر مردم به استفاده از شبکه های ماهواره ای روی آورده اند.شاید بتوان گفت تنها برنامه ی تلویزیون دولتی که تا حدودی مورد استفاده مردم قرار می گیرد،بخش اخبار آن است.کانال "زد بی سی" روزانه در چهار بخش خبری به پخش اخبار داخلی و خارجی می پردازد.
2.ماهواره واینترنت
دولت زیمبابوه با همکاری شبکه ماهواره ای آفریقای جنوبی در دهه گذشته فعالیت خود را در این زمینه گسترش داده است.شعبه دفاتر ماهواره ای آفریقای جنوبی در حراره کانال های بسیار زیادی از حوزه های مختلف جهان و البته بیشتر آفریقای جنوبی برای مشترکین ماهواره پخش می کند.
زيمبابوه نيز مانند ساير كشورهاي جهان سوم با افزايش كاربران اينترنتي طی سال های گذشته روبروست. در سال 2008 تعداد کاربران اینترنت 1421000 نفر یعنی در حدود 10.5 درصد جمعيت بالاي 13 ميليوني كشور بود.در مقايسه با كاربران سال 2000 كه نرخ آن فقط 4/0 درصد بود،رشد تعداد كاربران کاملاً مشهود است.استفاده از موبايل نيز در زيمبابوه طي دهه گذشته بسيار افزايش یافته بازار داغ موبايل در آفريقا و به خصوص در اين كشور هزينه های بالای استفاده از اينترنت را بسيار كاهش داده است. مردم ايجاد ارتباط رسانه ای با یکدیگر از طريق موبايل را به دلیل سهل الوصول ترین وسیله ارتباطی و صرفه جویی در زمان بر دیگر اشکال ترجیح می دهند.با توجه به افزايش شديد تورم و نرخ بيكاری بالای 94 درصد،بسیاری از مردم امكان استفاده از وسايل گران قيمت ارتباطی نظير كامپيوتر را ندارند و این امر نیز در رشد استفاده از موبایل مؤثر بوده است.
بعد از برگزاری انتخابات رياست جمهوری در سال 2008 و روی کار آمدن دولت وحدت ملی موگابه و چانگیرايي،وزارت اطلاعات و تكنولوژی ارتباطات ایجاد شد.مهم ترین فعاليت اين وزارتخانه در زمینه سرمايه گذاری بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در زيمبابوه است.پيش از اين دولت موگابه توسعه امكانات اينترنتی و ارائه خدمات ايميل را در دستور کار قرار داده بود.در آوريل 2009،دولت مراكز اينترنتی را در "كافی نت" های شهری و ادارات پست مناطق روستايی ايجاد کرد که پیشرفت این اقدامات به علت بحران اقتصادی ناشی از اعمال تحريم ها بسیار کند بود.مرکز كنترل داده ها واطلاعات در سال 1996 تأسيس شد.در سال 1997،اداره پست ملی با همكاری مركز ارتباطات اقدام به برقراری سرويس هاي اينترنتی و جذب مشتری كرده بود و بزرگ ترين شركت فناوری اطلاعات زيمبابوه[4]،امكانات موبايل واينترنت را در اختیار مردم قرار می داد.در سپتامبر 2006،بسياری از مشتركين اينترنت به علت بدهی های مالی شركت مربوطه از خدمات آن محروم شدند.در آوریل 2009 رشد هزينه های ارتباطات اينترنتی در كشور، باعث شد شركت ياد شده حق اشتراك ماهانه اينترنت را از 30 دلار به 300 دلار آمريكا افزايش دهد.همين اقدام موجب تعطيلی بسياری از كافی نت ها و عدم تمديد اشتراك از جانب كاربران شد. همان سال دولت طی صدور دستوری به شركت مزبور خواستار كاهش هزينه های خدماتی شد.بعدها اين شركت با توجه به مشكلات اقتصادی، از سوی دولت به بخش خصوصی واگذار شد.
امروزه حدود یازده درصد از جمعیت کشور از اینترنت استفاده می کنند.هر چند استفاده از اینترنت در قاره آفریقا به نسبت سایر نقاط جهان هزینه های بیشتری را بر کاربران تحمیل می کند،اما مردم هم چنان علاقه زیادی به استفاده از اینترنت دارند.به لحاظ جامعه شناسی ارتباطات در آفریقا و به طور خاص در زیمبابوه،کسب اطلاع از اخبار و رویدادهای جهان برای مردم دور افتاده ترین نقاط کشورهای آفریقایی از طریق اینترنت میسر و بسیار سهل الوصول می باشد و مردم در بعد وسیع از آن بهره مند می شوند.
دولت زیمبابوه بر اساس سیاست های امنیت ملی خود بر شبکه اینترنت و ایمیلی نظارت دارد.براساس گزارش CIA یک میلیون و سیصد و پنجاه هزار نفر از مردم زیمبابوه در فیس بوک عضویت دارند. در حال حاضر 27 مرکز اینترنتی وظیفه ارائه خدمات لازم به مشترکین را بر عهده دارند.
)www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/zi.html(
3.مطبوعات
در دهه ی 80 که به دهه استقلال زیمبابوه معروف است، دولت بر همه رسانه ها نظارت داشت.در دهه دوم پس از استقلال، مطبوعات خصوصی هم از نظر تعداد نشریات و روزنامه ها و هم به لحاظ عناوین مطالب چاپی رشد قابل توجهی نمودند.
در سال 1981 دولت زیمبابوه با خرید 5 میلیون دلار ارزش سهام شرکت انتشاراتی رودزیا برنامه نشر کشور را رونق بخشید.در همین زمان دو نشریه دوران یان اسمیت یعنی روزنامه های "هرالد" و "کرونیکل" که زمانی سیاست های حکومت اسمیت را تبلیغ می کردند،تحت نظارت دولت قرار گرفتند.پس از آن "اتحادیه رسانه های جمعی" در ژانویه 1981 تأسیس شد."شامیاریرا"،وزیراطلاعات وقت،رئیس اتحادیه روزنامه نگاران زیمبابوه شد.از سال 1986 به بعد که کشور تک حزبی شد،روزنامه های "هرالد" در حراره و "کرونیکل" در بولاوایو و دو نشریه ی ساندی میل و ساندی نیوز، به عنوان نشریات دولتی فعالیت خود را توسعه دادند و توزیع آنها در مناطق روستایی گسترش یافت.فقدان یک روزنامه مستقل در برابر روزنامه های رسمی کشور احساس می شد تا این که دولت تصمیم به چاپ روزنامه "گازت" گرفت. گازت،بیانگر افکار عمومی جامعه در برابر اقدامات دولت بود و به نوعی آرای مخالفین را هم انتشار می داد.متعاقباً ،دولت با چاپ روزنامه های منطقه ای یا ایالتی موافقت نمود و روزنامه های "مانیکا پست" در شهر موتاره و " گوئرو تایمز" در منطقه میدلند اجازه فعالیت یافتند.در اوایل دهه 1990 دولت با همکاری و حمایت سازمان یونسکو موافقت خود را با چاپ شش عنوان روزنامه به زبان های محلی اعلام نمود.دولت بعدها چاپ هفته نامه "صدای مردم" را که ارگان حزب حاکم بود،در دستور کار خود قرار داد و با تأسیس" مؤسسه اخبار داخلی زیمبابوه" نظارت بر انتشار اخبار در مطبوعات را آغاز کرد.
در دهه 1990 به دنبال افزایش موج انتقادها بر سیاست های دولت موگابه،روزنامه های منتقد مستقل در جامعه منتشر شدند.از جمله این مطبوعات می توان به"گازت مالی"[5] ، “"ديلی نيوز"[6] و "استاندارد"[7] اشاره کرد.هفته نامه " اينديپندنت"[8] نیز بیشتر با برنامه های رسانه ای دولتی[9] رقابت می کرد.
از زمان استقلال تا سال 2000 بخش مطبوعات غیر دولتی توسعه نسبتاً چشمگیری یافت.هفته نامه ها و ماهنامه ها به زبان انگلیسی و برای طبقه متوسط جامعه چاپ می شد و کمتر به مسائل سیاسی می پرداخت.برخی مراکز انتشاراتی نیز بعد از استقلال کشور با مدیریت سفید پوستان آغاز به کار کردند.
عرب احمدی،97:1382)
.خانه مطبوعاتی آلفا[10]
خانه مطبوعاتی آلفا یکی از مهم ترین مؤسسات مطبوعات خصوصی زیمبابوه و دارای سه هفته نامه می باشد:
1-زیمبابوه مستقل[11]
2-استاندارد[12]
3-نیوز دی[13]
. هفته نامه ها[14]:
1- گازت مالی[15]: اين هفته نامه در سال 1969 تأسيس شده مهم ترين هفته نامه اقتصادی و سياسی منطقه جنوب آفريقا محسوب می شود.گازت مالی با سياست گفتمان آزاد به هيچ جناح سياسی وابسته نبوده سعی بر ارائه اخبار بدون تعارفات سياسی جناحی دارد.مسئولين حكومتی ،مديران دولتی،اساتيد دانشگاهی و نخبگان جامعه بیشترین خوانندگان آن هستند.تيراژ اين هفته نامه از 26000 نسخه در سال 1996 به 40000 نسخه در سال 2000 افزايش يافت.بخش آنلاين هفته نامه گازت نيز دارای كاربران بسياری بوده ماهانه يك ميليون نفر از آن بازدید می کنند.
2- هفته نامه تجاری[16]
یکی از سه نشریه ای که در آوریل 2012 موفق به دریافت مجوز نشر از شورای رسانه زیمبابوه شد،"هفته نامه تجاری" بود.در گزارش خبری مربوط به دلیل چاپ هفته نامه آمده است که سیاست این مطبوعه در فضای مملو از گفتمان سیاسی،پرداختن به مباحث صرفاً تجاری و غیر سیاسی برای علاقمندان می باشد.از سوی دست اندرکاران،اهمیت مسائل اقتصادی کشور و لزوم توجه به آن از دیگر علل چاپ این نشریه عنوان شده است.این هفته نامه در قطع بزرگ و در صفحات بزرگ کاغذ در آفریقای جنوبی چاپ و به قیمت 2 دلار آمریکا به فروش می رسد. (www.zim.gov.com)
محل چاپ و زبان برخی از هفته نامه های زیمبابوه
3- ساندي ميل[17]Lحراره ،انگلیسی)
4- ساندي نيوز[18]Lحراره،انگلیسی)
5- كواد زا[19]Lحراره،شونا)
6- مانيكا پست[20]Lموتاره،انگلیسی)
7- ميدلند آبزرور[21]Lكوئه كوئه،انگلیسی)
8- كشاورز[22]Lحراره،انگلیسی)
9- بيزينس هرالد[23]Lحراره،انگلیسی)
10- ماكونده استار[24]Lكوئه كوئه،انگلیسی)
11-ماشوينگو ميرور[25]Lماشوينگو،انگلیسی)
12-زيمبابوه اينديپندنت[26]Lحراره،انگلیسی)
. روزنامه ها
روزنامه ها در تمام آفریقا از مقبولیت ومحبوبیت زیادی برخوردارند و بسیاری از مردم به مطالعه روزنامه ها علاقه مند هستند.از دلایل این علاقه مندی می توان به کنجکاوی مردم در پیگیری اخبار مختلف فرهنگی ،اقتصادی و سیاسی و البته ارزانی این رسانه اشاره کرد.در زیمبابوه انتشار روزنامه قدمت طولانی دارد و بعضی از آنها مانند روزنامه هرالد[27] (تنهاروزنامه مهم دولتی زیمبابوه) بسیار قدیمی بوده از سال 1890 جایگزین روزنامه "زامبزين تايمز"[28] شده است.
در زیمبابوه،وزارت اطلاعات کشور مسئولیت بررسی،نظارت و اقدام قانونی برابر مطبوعات را دارد.
در نقاط مرزی کشور توزیع روزنامه ها با مشکلاتی مواجه بوده مردم این نواحی دسترسی کمتری به آنها دارند و رادیو رسانه مورد استفاده در میان ساکنان این مناطق می باشد.
.مؤسسه مطبوعاتی هرالد
این مؤسسه در سال 1980 فعالیت خود را آغاز کرد.روزنامه هرالد که قدیمی ترین و مهم ترین ارگان مطبوعاتی دولتی در زیمبابوه محسوب شده سابقه 120 ساله در عرصه فعالیت رسانه ای و مطبوعاتی کشور دارد هم اکنون در این مؤسسه مطبوعاتی به چاپ می رسد.
مؤسسه مطبوعاتی هرالد زیمبابوه در حال حاضر علاوه بر روزنامه"هرالد" 9 عنوان روزنامه، دو نشریه و یک روزنامه منطقه ای در سه حوزه جغرافیایی حراره،بولاوایو و موتاره چاپ می کند.روزنامه ها عبارتند از (www.herald.co.zw)
1-"مانيكا پست"[29](1893) به صورت هفته نامه در موتاره چاپ می شود.
ج- "كرونيكل"[30](1894)
3-"ساندی نيوز"[31](1930)-بولاوایو
4-" ساندی ميل"[32]l(1935)-حراره
5-"كوايدزا"[33](1986) به صورت هفته نامه به زبان شونا در حراره چاپ می شود.
6-" نيو فارمر"[34](2002)
7-"ترندز"[35](2003)
8-"زيمبابوين تراول"[36](2003)
9-"اومتونيوا"[37](2004) به صورت هفته نامه به زبان محلی اندبله در بولاوایو چاپ می شود.
10-"ساترن تايمز"[38](2004)
11-"مترو"[39](2009)
ماهنامه " زیم تراول"[40]که از سوی مؤسسه هرالد به زبان انگلیسی پیرامون گردشگری چاپ می شود،در سال 2007 با مشارکت بعضی از روزنامه های زیمبابوه ای و یک روزنامه نامیبیایی اقدام به چاپ هفته نامه منطقه ای آفریقا[41] نمود.نشریات هرالد در شهرهای حراره،موتاره،بولاوایو،گوئرو وماشوینگو توزیع می شود.
در زیمبابوه تعدادی روزنامه آنلاین اینترنتی نیز فعالیت دارند.[42]
.مراكز نشر
1- مؤسسه چاپ وانتشارات زيمبابوه
2- آمه[43]: ناشرخصوصی،تأسيس (2000)،تعداد كتب منتشره(23 عنوان)،محل انتشارات( ماتابله لند)
3- مركز توسعه انتشاراتی آفريقا[44]
4- انتشارات باوب[45]:ناشر آثار تاريخی،سياسی،ادبيات،فرهنگ و كودك.
5- انتشارات مامبو[46]:دفتر مركزی آن در شهر "گوئرو"[47]بوده از معروف ترين ناشران كشور می باشد و آثار مختلفی در موضوعات دينی،فرهنگی،اجتماعی و... به چاپ می رساند.
6- انتشارات ویور[48]:ناشر خصوصی بوده از سال 1998 فعالیت خود را آغاز کرده است.مركز آن در حراره است و اغلب كتاب هایی که چاپ می کند،در موضوعات مربوط به حوزه جنوب آفريقا می باشد.
7- :انتشارات نمايشگاه بين المللی كتاب زيمبابوه[49]
8-انتشارات ايبو ما ندازا[50]: اين مركز انتشاراتی كه مركز آن در حراره است با همكاری خانه انتشاراتی جنوب آفريقا[51] در زمینه نشر كتاب در موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی حوزه جغرافیایی جنوب آفريقا فعالیت می کند.
8- مركز چاپ و نشر نويسندگان زن زيمبابوه[52] : دفتر مركزی آن در حراره می باشد و فعالیت آن بيشتر در زمینه چاپ كتب داستاني است.
10-انتشارات اسپيس[53]: در سال 1999 در حراره تأسيس شد. این مؤسسه غير دولتی بوده بيشتر آثار چاپ شده از سوی آن در حوزه مطالعات علوم اجتماعی در منطقه جنوب آفريقاست.
ج- انتشارات كالج زيمبابوه[54]
12-مؤسسه چاپ وانتشارات بنابی[55] :دفتر مركزی آن در حراره واقع است.
.نگاهی به فضای مطبوعاتی
اندکی پس از برپایی جشن استقلال کشور،حزب حاکم(زانو-پی اف) و "ناتان شامیاریرا" وزیراطلاعات و توریسم که روزنامه نگار و از اصحاب مطبوعات در زمان مبارزات بود این نوید را به مردم دادند که استیلای حکومت بر مطبوعات برداشته شده رسانه ها در زیمبابوه به اکثریت مردم تعلق خواهند داشت. اماعملکرد دولت و سیاست های اتخاذ شده از سوی آن در رابطه با مطبوعات خلاف ادعاهای پیشین بود.دولت مانع بیان واقعیت ها و مشکلات جامعه توسط مطبوعات می شد و اجازه نمی داد ایرادات سیستم حکومتی مطرح و انتقادات بیان شود.مطبوعات نیز خود را زبان گویای ملت معرفی می کردند و معتقد بودند این حق اولیه ی آنان می باشد که بتوانند کمبودها و نقائص را طرح و درخواست پاسخ گویی از مسئولان داشته باشند.عدم توافق بر سر این موضوعات موجب بروز و افزایش تنش و اختلاف در میان دولت و مطبوعات گردید.در دوران بحران اقتصادی و اجتماعی کشور به خصوص در اواخر دهه 90 رابطه مطبوعات خصوصی و دولت بسیار تیره شد.
از سال 2002 و با آغاز تحول جدی رسانه ای در این کشور،بعد از قریب به 40 سال مردم زیمبابوه شاهد تغییر سیاست های رسانه ای در کشورشان شدند. دولت موگابه با توجه به افزایش بحران های سیاسی و اقتصادی و گسترش اعتراضات گروه های مختلف مردمی اقدام به توقیف برخی مطبوعات خصوصی نمود.روزنامه "ديلي نيوز" در سال مزبور توقیف شد.برخی روشنفکران در تبعید که تجربیات مفید رسانه ای داشتند اقدام به تأسیس برخی سازمان های غیر دولتی برای آگاهی بخشی به هم وطنان خود کردند. قبل از انتخابات 2008، بسیاری از مردم از طریق اینترنت با افکار روزنامه نگاران در تبعید زیمبابوه ای در غرب و کشورهای هم جوار آشنا شده و با آنها در ارتباط بودند.گزارشگران بدون مرز مدعی شدند که رسانه های ارتباط جمعی زیمبابوه دائم تحت مراقبت،تجسس،تهدید،تفتیش عقاید و سانسور هستند و با تطمیع و پرداخت رشوه و یا با استفاده از قدرت و زندانی کردن اصحاب مطبوعات،کنترل می شوند.تا جولای 2009 روزنامه زامبیایی "پست"[56] تنها روزنامه خارجی بود که اجازه فعالیت در زیمبابوه را داشت.در کنار این روزنامه بعضی از خبرگزاری ها مانند "آسوشیتد پرس"،"آژانس مطبوعاتی فرانسه"،"الجزیره" و"اس.ای . بی .سی"[57] نیز فعالیت داشتند.
پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 2008 ،مورگان چانگیرایی به عنوان نخست وزیر دولت وحدت ملی اعلام کرد موضوع آزادسازی جایگاه رسانه را در کشور شخصاً پیگیری خواهد کرد.او معتقد بود بدون تغییر سیاست رسانه ای، باز سازی لازم در جامعه ایجاد نمی شود.حزب مخالف موگابه ضمن انتقاد شدید از وضعیت اسفناک روزنامه نگاری در کشور،اصلاح آن را ضروری خواند.در آوریل 2009،دولت ائتلافی در صدد بررسی راه های رفع موانع و محدودیت های اعمال شده بر رسانه های جمعی و لغو ممنوعیت فعالیت خبرگزاری های خارجی در زیمبابوه و تشکیل کمیسیون جدید رسانه ای برای صدور مجوز فعالیت های رسانه ای بر آمد.وزیر دادگستری نیز ضرورت باز بینی سیاست رسانه ای را اعلام و ایجاد فضای سیاسی برای شنیدن صداهای مردمی را امری ضروری خواند. در 28 جولای 2009،روزنامه نگاران زیمبابوه ای "هیئت روزنامه نگاران زیمبابوه ای برای حقوق بشر" را با هدف دفاع از آزادی مطبوعات در کشور تأسیس کردند.با آغاز فعالیت این مرکز برخی از روزنامه ها از جمله "دیلی نیوز" که پیش از این توقیف شده بودند فعالیت خود را از سر گرفتند.روزنامه فوق در اولین شماره جدید خود در یکی از تیترهای صفحه اول خود این سؤال را مطرح کرد که "آیا رابرت موگابه باید حکومت خود را در سن 87 سالگی ادامه دهد؟" (همان)
. خبرگزاری ها و رسانه های خارجی
خبرگزاری دولتی زيمبابوه تنها خبرگزاری رسمی كشور است.خبرگزاری های ساير كشورهای آفريقا مانند خبرگزاری آنگولا،نيجريه،سنگال و منطقه ای (سادك) و کشورهای هند،روسیه،چین،کوبا و جمهوری اسلامی ایران (از طریق آفریقای جنوبی) در این کشور فعاليت دارند.فعالیت خبرگزاری های غربی (فرانسه،ایتالیا،آمریکا،انگلیس،آلمان) در جريان بحران سياسی و اقتصادی دهه گذشته زيمبابوه ممنوع و يا محدود شد.(كتاب سبز زيمبابوه،وزارت امور خارجه،80:1374).
مطبوعات زیمبابوه پیش از بحران های سیاسی کشور واعمال تحریم های اقتصادی غرب،ارتباطات خوبی با خبرگزاری های خارجی داشتند.پس از آغاز بحران ها،نمایندگی های خبری کشورهای غربی و کشورهای همسایه برای ادامه فعالیت خود در زیمبابوه با مشکلات زیادی روبرو شدند.دولت زیمبابوه در اواخر دهه 90 و نیمه اول دهه 2000 و تا پیش از انتخابات سال 2008،بسیاری از دفاتر خبرگزاری های خارجی[58] BBC) ،CNN،Sky News،CBC،خبرگزاری استرالیا،ABC و Fox ) را تعطیل و مانع ادامه فعالیت خبرگزاری های مزبور شده نمایندگان آنها را به کشورهای خود بازگرداند.اگر چه پس از انتخابات برخی از خبرگزاری ها در سال 2009 فعالیت خود را از سر گرفتند اما بسیاری دیگر از داشتن دفتر خبری در این کشور منع شدند.
[1] -RBC
[2] -zbc.co.zw
2-ZBC
[4]-Tel One
[5]-Financial Gazette
[6]-Daily News
[7]-The Standard
[8]-Independent
[9]-ZBC
[10]- Alpha Media House
3- Zimbabwe Independent
[12]-The Standard
[13]-NewsDay
[15]-Financial Gazette
[16]-Nako Media
[17]-Sunday Mail
[18]-Sunday news
[19]-Kwayedza
[20]-ManikaPost
[21]-Midland Observer
[22]-The Farmer
[23]-Business herald
[24]-Makonde Star
[25]-Masvingo Mirror
[26]-Zimbabwe Independent
[27]-Herald
[28]-Mashonaland وZambesian Times
[29]-The Manica Post
[30]-The Chronicle
[31]-Sunday News
[32]-The Sunday Mail
[33]-Kwayedza
[34]-New Farmer
[35]-Trends
[36]-Zimbabwean Travel
[37]-Umthunywa
[38]-Southern Times
[39]-H-Metro
[40]-Zimtravel
[41] -Southern Times
[42]-Bulawayo24.com/ Zim2day.com/Zimbabwe Metro/Zimbabwe Telegraph/The Zimbabwe Daily Online/Zimbabwe News Online/Zimtownship/Zimbabwe Metro/NewZimbabwe.com/ZimDaily/Zimgreats.
[43]-Ama (amabooks.net)
[44] -ACPDT
[45]-Baob Books
[46]-Mambo Press
[47]-Gweru
[48]-Weaver Press
[49]-Zimbabwe International Book Fair
[50]-Ibo mandaza Press
[51]-SAPPHO
[52]- Zimbabwe Women Writers
[53]-Sapes Books
[54]-College Press Publishers
[55]-Benaby Printing and Publishing
[56]-The Post
[57]-SABC