نظام فرهنگی زیمبابوه
1. مديريت فرهنگ
مديريت فرهنگ در زيمبابوه بر عهده وزارت ورزش، هنر وفرهنگ می باشد.اين وزارت خانه در سپتامبر 2013 توسط دولت زيمبابوه جهت مديريت این سه بخش با اهداف: انسجام اجتماعی،شكوفايی ملت و تقويت اقتصادی كشور بر اساس برنامه مدون 5 ساله(تاسال 2018)، جايگزين وزارت آموزش،ورزش و فرهنگ گرديد.ارزش های ضمانت كننده اهداف 5 ساله مديريت فرهنگی زيمبابوه عبارتنداز:كارگروهی، حرفه گرايی، هم گرايی،كارآيی و كفايت،وطن پرستی، خلاقيت و نوآوری، نتيجه بخشی،توسعه پايدار و تعامل موثر.(www.mosac.gov.zw)
1. نهادها و سازمان های فرهنگی
نهادهای مسئول در فعالیت هایی با موضوع فرهنگ به غير از وزارت ورزش،هنر و فرهنگ كه مهم ترين وظيفه مديريت فرهنگی را بر عهده دارد،شامل وزارت خانه های:گردشگری،جوانان،زنان،رفاه اجتماعی و تكنولوژی ارتباطات در بدنه كابينه و بسياری از مراكز دولتی و غير دولتی مربوط به فعاليت های فرهنگی ،هنری می باشد.
یکی از از مراکز فرهنگی غیر دولتی مرکز هنری فرهنگی "آماخوسی" می باشد.این مرکز در بولاوایو پس از استقلال و در سال 1980 تأسیس شد. فعالیت اصلی آن در زمینه آموزش و تولید هنرهای نمایشی و تئاتر است.در سال 1988 فعالیت های هنری این مرکز پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد و تحت عنوان مرکز هنرهای خلاق به تدریج حوزه فعالیت آن از محدوده بولاوایو به سایر نقاط کشور گسترش یافت.
(www.afreaka.com.br/english/amakhosi-cultural-centre/2015)
3. سياست فرهنگی
تاريخ سياسی زيمبابوه به سه دوره تقسيم می شود: دوران قبل از استعمار،دوران استعمار و دوران بعد از استقلال.هر یک از اين دوره های سه گانه بر سياست های فرهنگی و سیاست گذاری های این بخش مؤثر بودند.
هیچ گونه مستنداتی از ادبیات مکتوب و شفاهی گروه هاي نژادی مختلف در دوران پیش از استعمار باقی نمانده است.
مستندات سياست فرهنگی به جا مانده از دوران استعمار،بيشتر در محورهای آموزش، توسعه اجتماعی(شهری)،اقتصادی و سياسي حکومت رودزیا است.سياست فرهنگی اين دوره تاريخی،از دل قوانين مصوب مربوط به فعاليت های فرهنگی كشور قابل استخراج است. وجه غالب سياست فرهنگی حكومت دوران استعمار جدا سازی فرهنگ سنتی آفريقايی زيمبابوه از هويت اصلی خود بود."اون سدا"[1]،معتقد است در رودزيای مستعمره، حيات فرهنگی و اجتماعی به زور قدرت استعماری از هويت اصلی خود جدا شده بود و "كارشولم"[2] اعتقاد دارد همه گونه مسائل مربوط به فرهنگ جامعه بومی رودزيای مستعمره به خارج از حوزه فرهنگ اصيل بومي كشور نسبت داده می شد و از منظر انسان شناسی چهره تاريكی از آن ارائه می گرديد.اغلب اين مستندات در آرشيو شورای هنری بريتانيا و گالری ملی رودزيا نگهداری می شود.
هم زمان با استقلال زيمبابوه،سياست فرهنگی کشور تغییر کرد.توجه دولت جديد زيمبابوه به نقش مهم فرهنگ و هنر در مبارزات آزادی بخش،به تدريج سياست فرهنگی زيمبابوه را با تحولات مهمی روبرو ساخت.از اقدامات مهم دولت در این زمینه از بین بردن شکاف فرهنگی طبقاتی و نژادی میان سیاهان و سفید پوستان بود.
زیمبابوه پس از استقلال در سال 1982 در کنفرانس جهانی یونسکو در مکزیک شرکت کرد و مصمم شد بر اساس موضوع کنفرانس که پیرامون سیاست های فرهنگی بود،نسبت به تدوین سیاست فرهنگ ملی اقدام کند.ادغام برخی وزارتخانه ها در دل یک وزارتخانه، تدوین سیاست فرهنگی جدید را به تأخیر انداخت.کنفرانس جهانی یونسکو در سال 1998 در استکهلم سوئد برگزار شد و بار دیگر ضرورت تدوین سیاست فرهنگی ملی در زیمبابوه احساس شد.اما مشکلات کشور دوباره تهیه و تدوین آن را تا سال 2005 به تعویق انداخت و نهایتاً در این سال دولت زیمبابوه موفق به انجام آن شد. (www.worldcp.org/zimbabwe.php/2015)
. اصول كلی واهداف سيا ست فرهنگی
اصول كلی سياست فرهنگی زيمبابوه مبتنی بر مبارزه با استعمار قديم (سلطه انگليس و حكومت يان اسميت) و استعمار جديد(سلطه سیاسی و فرهنگی غرب) و تداوم مبارزه با تبعيض نژادی و احقاق حقوق سياه پوستان بومی در برابر سفيد پوستان است. (www.zambuko.com/mbirapage/2015)
مبارزه علیه استثمار فرهنگی در دوران استعمار در قالب "چیمورنگا"ها نقش مهمي در استقلال كشور داشته است. در چيمورنگای اول نفوذ مستقيم استعمار توانسته بود به ارزش های فرهنگی كشور آسيب وارد سازد. در چيمورنگای دوم،مذهب نقش مهمي ايفا می کرد. در دوره چیمورنگای سوم،مردم با زندگی دینی و اعتقادات نو و با هویتی تازه در جامعه دیده می شوند.به واسطه نفوذ استعمار غرب ، برخی از آداب و سنن فرهنگی زیمبابوه آسیب جدی دیده بود و این امر باعث شد دولت برای نجات میراث فرهنگی در صدد تهیه و اجرای سیاست فرهنگی جدید برآید.
در مقدمه گزارش 37 صفحه ای سیاست فرهنگی زیمبابوه، به ضرورت رفع تضاد فرهنگی بین دو فرهنگ آفریقایی و اروپایی اشاره شده است.چشم انداز چنین سیاستی ارزش های سنتی، باورها و اعتقاداتی است که به خلاقیت ،شخصیت و غرور مردم بومی جامعه احترام بگذارد.
. اهداف سیا ست فرهنگی:
1- تشویق و حمایت از تنوع فرهنگی (نژادی،زبانی و مذاهب)
2- تقویت فرهنگ بومی در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی
3- تشویق به تحول زایی و پویایی فرهنگ ملی که امکان تأثیر گذاری روی تاریخ زیمبابوه داشته بتواند تغییرات مهمی را در حال و آینده کشور ایجاد کند.
4- تشویق "آفریقا نگری" با توسعه ی دانش و بهره گیری از تجارب فرهنگی دیگر کشورهای آفریقایی در سازمان های منطقه ای "سادک"و "کومسا" از طريق تبادل فرهنگی نمایشگاهی و جشنواره ها
5- توسعه و تشویق جایگاه فرهنگ زیمبابوه در سطح بین المللی
6- رشد و توسعه زبان های آفریقایی در جهت تأثیرگذاری بر پیشرفت اجتماعی و اقتصادی کشور
.اصول سیا ست فرهنگی :
توجه به اصولی چون :
1- هویت فرهنگی و شاخص های مهم آن (زبان های قبیله ای(
2- مذهب و اعتقادات و باورهای سنتی(تساهل برای تنوع دینی)
3- آداب و سنن و ارزش های فرهنگی و اخلاقی(احترام به یکدیگر،هم گرایی و تساهل)
4- آموزش فرهنگی در جهت ارتقای هویت ملی (لزوم درک و انطباق با ارزش های جهانی با حفظ اولویت فرهنگ زیمبابوه)
5- لباس ملی(منطبق با ارزش های فرهنگی)
6- میراث فرهنگ ملی(سرمایه گذاری روی سنن شفاهی نسل گذشته و تجربیات غنی تاریخچه فرهنگی)
7- آموزش ( نظام آموزش سنتی در مدارس و مراکز آموزشی)
8- ارتباطات(رسانه های مکتوب مانند مطبوعات،رسانه های شنیداری و دیداری نظیر رادیو و تلویزیون)
(www.artsinafrica.com/uploads/2011/06/CULTURAL_POLICY_OF_ZIMBABWE_2007.pdf)
4. ذائقه فرهنگی مردم
از ويژگی های مهم مردم زيمبابوه ، بالا بودن سطح فرهنگ و بينش كلی در زندگی اجتماعی است.غالب مردم اين كشور در طبقات مختلف اجتماعی علاقه زيادی به مطالعه كتاب و مطبوعات و استفاده از وسائل ارتباط جمعی و تكنولوژی روز ارتباطات( اينترنت وشبكه هاي اجتماعي ) دارند.اگر چه بسیاری از مردم زیمبابوه از مشکلات روزمره اقتصادی رنج می برند،اما مطالعه روزنامه ها و گوش دادن به رادیو به عنوان ارزان ترین رسانه ارتباط جمعی از عادات روزمره مردم می باشد.
5 . تقويم فرهنگی
جشنواره های بين المللی حراره و فيلم انيميشن حراره( دسامبر)،موسيقی زنده (ژانويه)، هنرهای بين المللی حراره( آوريل)، جشنواره ملی رقص سنتی نشامواری(ژوئن)، كمدی فرهنگی هنری گوئرو(سپتامبر) و جشنواره هنری اينتواسا (سپتامبر)
)http://theculturetrip.com/africa/articles/africa-s-cultural-calendar-2014(
نمايشگاه بين المللی كتاب(می)، روز جامعه اطلاعاتی و ارتباطات جهانی(می)، نمايشگاه های تكنولوژی اطلاعات آفريقایی و كنفرانس جنوب آفريقا(آوريل) ، كنسرت سالانه گروه سوزوكی (جون) ونمايشگاه گردشگری (فوريه).
)www.world-guides.com/africa/southern-africa/zimbabwe/zimbabwe_events.htm(
6. نمادهای فرهنگی
از مهم ترین و برجسته ترین نمادهای فرهنگی زیمبابوه، آثار به جا مانده از معماری سنتی و ویرانه های بناهای معروف به " زیمبابوه بزرگ" در این کشور می باشد.نماد " پرنده خوشبختی"، به عنوان سمبل تاریخ فرهنگی کشور شناخته شده است. "پرنده خوشبختی" اشاره به چندین مجسمه پرنده سنگی است که ضمن کاوش های باستان شناسان غربی در منطقه "ماشوینگو" واقع در جنوب زیمبابوه کشف شده است. این پرنده ها در فرهنگ شونا به عنوان "عقاب های پیام رسان" شناخته می شدند که بنا بر اعتقادات سنتی همواره حامل پیام و ارتباط بین خداوند و نیاکان با بزرگان قبایل بوده اند.
www.academia.edu/3983278/The_Zimbabwe_Birds_Interpretation_and_Symbolism
این پرنده ها به پرنده های سعادت و پرنده های خدا نیز مشهورند و برای اولین بار در قرون 12 تا 15 میلادی در میان اقوام شونا به کار گرفته شدند.این نماد دارای کارکردهای دینی و فرهنگی بوده و آزادی مهم ترین رهاوردشان است و امروزه در میان مردم به عنوان نماد مهم زندگی شناخته می شود.
(www.victoriafalls-guide.ne/2015)
7. مفا خر فرهنگی
برخی نويسندگان زیمبابوه توانستند در حفظ و تثبیت فرهنگ کشور و مقابله با فرهنگ استعمار در سطح ملی و بین المللی نقش مهمی را ایفا نمایند.
"چارلز مونگوشی" و "دوریس لسینگ" از نویسندگانی بودند که با ادبیات داستانی توانستند واقعیات دوران استعمار را برای جامعه و به ویژه نسل جوان آشکار سازند.این نویسندگان با داستان های خود به مبارزه فرهنگی با استعمار پرداخته توانمندی های فرهنگی ملت را بازگو کردند.
از زنان دانشمند زیمبابوه مي توان به خانم" زكيا لانا تومبه"[3] برنده جايزه ويژه يونسكو در سال 2013 در رشته علوم در حوزه آفريقای زير صحرا اشاره نمود.allafrica.com/stories/201310170249.html))
8. تأثير فرهنگ غربی
در زمان سلطه استعمار بريتانيا،به فرهنگ وارزش های سنتی مردم اين كشور به شدت آسيب وارد آمد. کاهش احساس هویت شهروندی در میان سیاهان و احساس خود کم بینی در برابر فرهنگ سفید پوستان از نتایج این آسیب بود.
در طول مبارزات ملی گرايی تلاش زیادی جهت ايستادگی در مقابل اثرات مخرب فرهنگ غربی به عمل آمد. پس از استقلال،زیمبابوه نیز مانند دیگر کشورهای تازه استقلال یافته، در معرض استعمار نو در شکل تهاجم فرهنگی از سوی غرب قرار گرفت.
با دور شدن از سال های مبارزه و استقلال،نفوذ فرهنگی غرب در زیمبابوه پر رنگ تر می شود.به همین دلیل محتوای اغلب سخنان رئیس جمهور و برخی مسئولین دولتی همواره حاکی از خطر نفوذ فرهنگ غرب در میان مردم است.این تأثیرات را می توان در شکل زندگی مردم،پوشش،علایق هنری(موسیقی،فیلم و ...) به وضوح مشاهده کرد.
9. فعاليت های فرهنگی دیگر کشورها
فعاليت های فرهنگی كشورهای خارجی به دو دوره قبل و بعد از استعمار تقسيم مي شود. بريتانيا در دوره قبل از استعمار مهم ترين كشور خارجي بود كه نفوذ فراوانی بر مستعمره خود داشت. مرکز فرهنگی بریتانیا رسماً از سال 1934 در این کشور تأسیس شده و فعالیت های فرهنگی متعدد و متنوعی را اجرا می کند.سفارت انگلیس این مرکز را فرصتی برای برنامه های آموزشی و روابط فرهنگی اعلام نموده است.www.britishcouncil.co.zw) )
آلمان از طریق دو مرکز آموزشی،فرهنگی وهنری " انستیتو گوته" یا " انجمن آلمان-زیمبابوه"
zgs@zgs.co.zw))و "انجمن مدارس زیمبابوه" در این کشور فعالیت فرهنگی دارد.geschool@mweb.co.zw))
برقراری روابط با کشور چین اگر چه بیشتر سیاسی و اقتصادی می باشد،اما چین در زمینه روابط فرهنگی و آموزش زبان چینی نیز موفق شده است گام های مهمی برداشته و سرمایه گذاری روی آن را مورد توجه قرار دهد.یکی از اساتید دانشگاه زیمبابوه گسترش روابط تجاری بین دو کشور را موجب توسعه ظرفیت آموزش زبان چینی در زیمبابوه خوانده است.چین سال هاست با تأسیس اتاق چین، برنامه های درسی آموزش زبان چینی را اجرا می نماید.(www.ibtimes.com)
10. ترجمه آثار نویسندگان زیمبابوه
یکی ازاقدامات مهم در حوزه ادبیات مکتوب زیمبابوه،ترجمه آثار برتر نويسندگان معروف از زبان بومی ( شونا و اندبله) به زبان های انگليسی ،فرانسه و آلمانی است.نويسندگان در دوران استقلال کتاب های داستانی را به زبان های بومی نوشته اند که بعضی از آنها مورد توجه قرار گرفته و ناشرين خارجی اقدام به ترجمه و چاپ این آثار کرده اند.در این مورد می توان به کتاب "گلچين نوشته هاي اندبله زيمبابوه"[4] اشاره کرد.این اثر با همكاری سفارت جمهوری چك به دو زبان انگليسی و چك در سال 2004 در كشور چك چاپ و منتشر شد.
بعضی از نویسندگان زیمبابوه مانند "چنجاری هووه"[5] نويسنده کتاب هایی چون رمان "استخوان ها" و برنده جايزه ادبيات نوما در 1989 و "س. موتسوايرو"[6] داستان نويس تاريخی،آثار خود را به دو زبان بومی و انگلیسی نوشته اند.[7]تألیف دو زبانه آثار ادبی امکان شناساندن آنها به دیگر کشورها را فراهم نموده است.
11.گردشگری بين المللی
-جاذبه ها و مراكز مهم گرد شگری
-آبشار و دریاچه ها:
درياچه كاريبا[8]- دریاچه کاریبا و جاذبه های پیرامونی آن به عنوان يكي از بهترين اماكن گردشگری در جنوب آفريقا و در جهان شناخته می شود.
از آن جایی که این دریاچه زیستگاه حیواناتی چون کروکودیل و اسب آبی است،به "بهشت وحشی" معروف می باشد.
پارک های زیبای اطراف دریاچه از جمله پارک ملی "مانا" که در سال 1984 از سوی یونسکو ثبت جهانی شده است،از جاذبه های مهم گردشگری زیمبابوه می باشند.
در حال حاضر دو كشور زيمبابوه و زامبيا به طور مشترك با جذب گردشگران خارجی درآمد خوبی را از این منطقه به دست می آورند. ( www.experiencezimbabwe.com)
برخی ديگر از جاذبه های طبیعی زيمبابوه عبارتنداز:[9]
آبشار ويكتوريا[10]
آبشارویکتوریا
این آبشار عظیم از سال 1989 به عنوان میراث طبیعی مشترک زامبیا و زیمبابوه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
وجود تسهیلات توریستی و تفریحی بیشتر در سمت زیمبابوه آبشار،باعث شده است همیشه تعداد گردشگران بخش زیمبابوه بیش از تعداد گردشگران سمت زامبیایی آبشار باشد.
دیگر مراکز گردشگری:
پارک ملی هوانگه، در جنوب آبشار ویکتوریا بزرگ ترین پارک وحش آزاد زیمبابوه با انواع حیوانات و بیش از 400 نوع پرنده، پارک ملی ماتوسادونها، واقع در جنوب دریاچه کاریبا،پارک چینوئی، در نزدیکی شهر چینوئی در فاصله 130 کیلومتری حراره، پارک کایله، در نزدیکی شهر ماشوینگو (www.zimembassy.se/travel.html)،دو منطقه گردشگری "وومبا" و "نیانگا" در قسمت تپه ای شرق کشور در طول منطقه مرزی با موزامبیک و با ورودی اصلی از شهر موتاره،از جاذبه های گردشگری این کشور محسوب می شوند.
مراکز گردشگری در حراره: مرکز اسناد و کتابخانه ملی،باغ ملی بوتانیکال
مراکز گردشگری در بولاوایو:
مرکز تئاتر آماخوسی، موزه تاریخ ملی زیمبابوه و گالری هنرهای ملی
موزه معادن ملی زیمبابوه در کوئه کوئه ( همان).
-ورود جهانگردان خارجی
آمار ارائه شده از سوی مرکز جهانگردی بانک جهانی در مورد گردشگران خارجی که در فاصله سال های 2010 تا 2012 وارد زیمبابوه شده اند حاکی از افزایش تعداد آنان از 1967000 نفر به2239000 نفر می باشد.(www.tradingeconomics.com/2015)
بحران اقتصادی کشور در دهه 2000 مانع افزایش گردشگران خارجی به میزان مورد نظر گردید.بر اساس آخرین گزارش آماری "مرکز جهانگردی زیمبابوه"[11] تعداد گردشگران خارجی که در یک فصل از سال 2012 تا 2013 وارد این کشور شدند 17 درصد رشد داشته است.نیمی از گردشگرانی را که به این کشور سفر می کنند گردشگران آفریقای جنوبی تشکیل می دهند.پیش بینی شده است ظرف پنج سال آینده تعداد گردشگران افزایش بیشتری یابد. نظرسنجی های انجام شده مؤید خوش رفتاری و میهمان پذیری مردم زیمبابوه است. در سال 2013،نمایندگان بیش از 186 کشور جهان با شرکت در اجلاس گردشگری در منطقه آبشار ویکتوریا، مهم ترین گردهمایی گردشگری جهان را بعد از دو دهه در یکی از عجایب هفتگانه دنیا برپا کردند.(www.newzimbabwe.com)
با توجه به افزایش شمار گردشگران خارجی طی سال های گذشته ، دولت بودجه سال 2012 گردشگری را با 13 درصد افزایش به 749 میلیون دلار رساند.این رقم برای سال 2011 برابر 664 میلیون دلار بوده است[12] ww.eturbonews.com) )
12. عضویت درکنوانسیون های یونسکو
زيمبابوه پس از كسب استقلال سياسی در سال 1980 و در اكتبر همان سال به عضويت رسمی يونسكو در آمد.يونسكو فعالیت خود را در سال 1986 در حراره آغاز کرد.دفتر يونسكو در زيمبابوه دفتر منطقه ای آن در جنوب آفريقا محسوب می شود و كشورهای ناميبيا،بوتسوانا،مالاوی،موزامبيك،زامبيا، آفريقای جنوبي، سوازيلند و لسوتو نيز تحت پوشش آن قرار دارند.زيمبابوه از اعضای فعال این سازمان بوده و نمايندگان آن در يونسكو از شخصيت های فرهيخته علمی و فرهنگی کشور هستند و تلاش فراوانی در ثبت سايت های فرهنگی تمدنی ( زيمبابوه بزرگ و...) داشته اند.(www.unesco.org/culture)
زیمبابوه بیشتر کنوانسیون های یونسکو از جمله کنوانسیون آموزشی و فنی سال 1989 پاریس را پذیرفته است.(سال 1991) برخی دیگر از کنوانسیون هایی که توسط زیمبابوه مورد پذیرش قرار گرفته عبارتنداز:
- کنوانسیون جلوگیری از قاچاق واردات و صادرات صنایع فرهنگی
- کنوانسیون مقابله با تبعیض آموزشی
- کنوانسیون مراقبت از میراث فرهنگی ناملموس
- کنوانسیون حفظ ونگهداری تنوع فرهنگی ( همان )
دفتر منطقه ای یونسکو در جنوب آفریقا مستقر در حراره، باتوجه به اهمیت عضویت این کشور در این سازمان نشست های مختلفی را در زیمبابوه برگزار کرده و می کند.در همین راستا روز جهانی علم برای رشد و توسعه را در نوامبر 2015 در زیمبابوه برگزار شد.(همان)
[1]-Owen Seda
[2]-Kaarsholm
[3]-Sekai Lana Tombe
[4]-We Hold On to the Word of Lizard(A Small Anthology of Zimbabwean Ndebele Writing).
[5]-Chenjerai Hove
[6]-S.Mutswairo
[7]-Ricard Alain,2004:97.
[8]-Cariba
[9]-mutirikwe,Bumhururu،Chivero
[10]-Victoria
[11]-The Zimbabwe Tourism Authority