تاریخ ادبیات و سبک‌های ادبی اوکراین

تاریخ ادبیات اوکراین به قرن یازدهم زمانی که امپراطوری روس – کی یف آیین مسیحیت را پذیرفت، برمی گردد. نوشته های این دوره عمدتاً شامل مجموعه ای از عبادات که در کلیسای قدیمی اسلوانیک نوشته شده بود، می شد.آثار تاریخی این دوره عمدتاً منعکس کننده وقایع و گاهشمارهایی هستند که عمده ترین آن گاهشمار اولیه است. فعالیت ادبی در دوره ای که مغول ها به روسیه حمله کردند از کاهش قابل توجه ای برخوردار گردید. ادبیات اوکراین در قرن چهاردهم دوباره شروع به رشد کرد ودر قرن شانزدهم با شناخت صنعت چاپ و شروع دوره قزاقها که تحت سلطه روسها و لهستانیها بودند به رشد قابل توجه ای رسید. قزاق ها جامعه مستقلی تشکیل دادند و نوع جدیدی از شعرهای حماسی را گسترش دادند که نشاندهنده رشد بالای ادبیات شفاهی اوکراینیها در این دوره می باشد. این پیشرفت ها در قرن هفدهم و اوایل قرن هجدهم زمانی که انتشار به زبان اوکراینی غیرقانونی اعلام شددوباره عقبگرد پیدا کرد و دوره ادبی زبان اوکراینی در این دوره با توقف همراه بود. بااین وجود در اواخر قرن هجدهم ادبیات مدرن اوکراین در جامعه ظهور کرد.

قرن نوزدهم در اوکراین با کاربرد زبان بومی ومادری شروع شد و این حرکت با کاری از ایوان کاتلیاروسکی تحت عنوان اینییادا [2]که اولین اثر چاپ شده در ادبیات مدرن اوکراین محسوب می شد رهبری و هدایت شد. تا دهه 1830 احساسات گرایی و آرمان گرایی در اوکراین گسترش یافت و در همین دوره مشهورترین چهره ادبی ملت اوکراین یعنی شاعر و نقاش معرف تاراس شفچنکو ظهور کرد. وقتی ایوان کاتلیاروسکی[3] به عنوان پدر ادبیات اوکراین در زبان بومی و مادری اوکراین شناخته می شود شفچنکو پدر احیای ملی نامیده می شود.

با این وجود در سال 1863 چاپ و انتشار به زبان اوکراینی توسط امپراطوری روسیه ممنوع اعلام شد. روسها بطور کلی فعالیت ادبی را در این منطقه ممنوع کردند و نویسندگان اوکراینی مجبور بودند آثار خود را به زبان روسی منتشر کنند و به زبان اتریشی که تحت کنترل حکومت گالیسیا(اروپای شرقی)[4] بود انتشار دهند. این ممنوعیت هیچگاه بطور رسمی لغو نشد و بعد از انقلاب و ظهور بلشویکها در حاکمیت روسیه این قانون تنها مشمول زمان شد و کهنگی و قدیمی بودن آن ضمانت اجرایی آن را از بین برد. ادبیات اوکراین دراوایل دوران حکومت شوراها به رشد و شکوفایی رسید واین زمانی بود که تقریباً تمام گرایشهای ادبی مورد تایید قرار گرفتند . این سیاست با یک تغییر معکوسی دردهه 1930 روبرو شد و این زمانی بود که استالین سیاست خود یعنی رئالیسم سوسیالیست را مورد توجه قرار داد. این سیاست لزوماً نویسندگان اوکراینی زبان را تحت فشار قرار نمی داد ولی آنها را وادار می ساخت از یک روش خاصی در آثارشان پیروی کنند. فعالیتهای ادبی اوکراینی ها با وجود محدودیت های ایجاد شده از سوی حزب کمونیست ادامه پیدا کرد و تا زمانی که اوکراین در سال 1991 استقلال خود را بدست نیاورد نویسندگان در اوکراین نتوانستند به طور واقعی به تالیف آثار خودشان بپردازند.

مقصود از ادبیات اوکراین، ادبیاتی است که به زبان اوکراینی نوشته  شده است. ادبیات این کشور ، برای توسعه و بالندگی ، جاده های سنگلاخ و دشوارگذری را پیموده است چرا که سالیان سال ، حکومتهای بیگانه بر این سرزمین پهناور سیطره داشته اند و غالباً بین زبان نوشتاری و گفتاری این کشور، تفاوتهای آشکاری وجود داشته است و در برخی مقاطع تاریخی ، نوشتن کتاب به این زبان ممنوع بوده و جرم محسوب می شده است. هر چند کشورهای حاکم خارجی از جمله لیتوانی ، لهستان، رومانی ، روسیه ، اتریش – مجارستان و ترکیه عثمانی ، با به جا نهادن میراث گرنمایه ای از واژگان خود، به غنای زبان اوکراینی یاری رسانده اند.

علی رغم فشارها و سانسورهای فراوان ، اوکراین دارای گنجینه ادبی ارزشمند و قابل اعتنایی است که آفریده کلک خیال انگیز نویسندگان و شاعران آن است.افسوس که از آثار ادبی دوران حکومت بیگانگان بر این کشور ، مطلب زیادی به دست ما نرسیده است. احتمالا کتاب نیمه افسانه ای کتاب ولس تنها نمونه مکتوب فرهنگ اسلاوی باستان است هر چند مقامات کلیسای ارتدوکس شرقی مسکو درباره اعتبار این کتاب، بحث هایی کرده و آن را بی اعتبار دانسته اند. اعتقاد بر این است که کتاب ولس حاوی مطالب و حقایق تاریخی مهمی از جمله حوادث روزگار نخستین حاکمان اسلاوی ، قوانین این سرزمین ، تاسیس شهر کی یف و بسیاری از حقایق تاریخی دیگر است. احتمالاً این کتاب در آغاز دوران میانه در سده هفتم میلادی نوشته شده است و هر چند این وقایع تاریخی به زبانی جز اوکراینی امروزی نوشته شده ، لبریز از بسیاری از افسانه های امروزی است که بخش مهمی از فرهنگ عامه و باورهای مردم این کشور به شمار می آید.

3-8دوران روس کی یفی

شکوفایی ادبیات اوکراینی در دوره موسوم به روس کیفی ، مدیون سنت غنی شفاهی عامیانه و اشاعه متون دینی ترجمه شده از زبانهای دیگر بود. قدیمی ترین و شایان ذکرترین اثر تعلیمی ، نوشته ایلاریون پایتخت نشین[5](1050)است. نوع لطیف تر ادبیات تعلیمی را می توان در آثار متعدد زندگی نامه ای یافت که شرح زندگی قدیسانی است که به تقلید از زندگی نامه های ترجمه شده نگاشته شده است. این زندگی نامه ها عبارتند از : زندگی نامه سنت آنتونی غارها[6] ، سنت ولادیمیر بزرگ[7]، سنت پرنسس الگا[8] که در یک مجموعه گردآوری شده است. قابل توجه ترین مجموعه زندگی نامه در دوره کی یفی است و مجموعه داستانهایی درباره راهبان صومعه غارهای کی یف است و نسخه اصلی آن پس از سال 1215 تحت سرپرستس دو راهب دیر، سایمون[9] و پولیکارپ[10] نوشته شده است که از قالب نامه نگاری به عنوان شیوه ای ادبی بهره جسته اند. نامه ها شامل بیست قصه درباره راهبان نیکوکار یا گناهکار دیر بر اساس افسانه های شفاهی و منابع مکتوب متعددی همچون زندگی سنت آنتونی غارها و وقایع غارهای کی یف و وقایع راستوف پدید آمده است که نسخه های آن به دست ما نرسیده است.بسیاری از متون اصلی مربوط به وقایع تاریخی سده یازدهم است و شامل برخی شرح کوتاه وقایع تا برخی متون رمان گونه همچون رمان موسای مجارستانی است. این نوشته های جعلی نیز همانند قصه های ترجمه شده ، در بین مردم شایع بود. نخستین سفرنامه نوشته هکومن  دانیلو نیز مشهور بود. هر چند بی نظیرترین و برجسته ترین یادگار ادبی دیرسال اوکراین ، حماسه غیر دینی داستان نبرد ایگور (1187) است.

نخستین نمونه های ادبیات دوران روس کی یفی در کلیسای اسلاوی پدید آمده و از سده یازدهم تا سیزدهم میلادی دارای نفوذ و اعتبار ویژه ای بوده است . این امربدین دلیل بود که در آن دوره ،کلیسا مرکز آموزش بود. کلیسا دارای مجموعه انبوهی از ترجمه هایی از زبان یونانی بود که برای مردم اسلاوی زبان نوشته شده بود. وجود این ادبیات ،تغییر کیش کشور به آیین مسیحیت اسلاوهای شرقی را آسان و آنان را با فلسفه ، دانش و تاریخ نگاری ابتدایی یونانی آشنا نمود، بدون این که نیازی به آموختن زبان یونانی داشته باشند. ادبیات غیر دینی نیز جایگاه سترگی داشت. نستور وقایع نگار نویسنده و مورخی شاخص در دوران روس کی یفی بود و سالیان سپری شده او جایگاه مهمی در تاریخ ادبیات این کشور دارد. کتابی است که زندگانی امپراطور را شرح می دهد او همچنین درباره ماجرای شهیدان و قدیسان دینی مطالبی نوشته است. اثر مهم دیگر به نام افسانه نبردهای ایگور از نویسنده ای ناشناس است که کشف آن به دانشمندان و محققان دید تازه تر و بهتری نسبت به زندگی در دوران روس کی یفی داد. ضمن اینکه گزارش تاریخی ارزنده ای از نبردهای این شاه ارائه کرده ، نقد و نظر های فراوانی درباره اعتبار و اصالت آن نیز مطرح شده است. نسخه خطی اصلی آن در آتش سوزی عظیم مسکو در سال 1812 از بین رفته و نبود نسخه اصلی آن ، برخی منتقدان را بر آن داشته است که آن را نسخه ای جعلی متعلق به دوره های بعدی بپندارند. هر چند پژوهشگران ، آن را معتبر می دانند.(بهادری،1390، 13و14)

م4-8میراث مشترک لیتوانی – لهستانی

یکی از آثار شایان توجه ، ترجمه انجیل اوستروگ[11] است که در سال 1581 منتشر شد. این نخستین نسخه کامل چاپ شده انجیل در کلیسای قدیمی اسلاوی بود. انتشار این کتاب به همت خانواده استروگسکی[12] ، کلیسای ارتدوکس را یاری کرد تا در برابر فشار قدرتمند مذهب کاتولیک رومی که مذهب اصلی لهستان بود ، مقاومت کند.   

5-8دوران حکومت کزاکها

در طول این دوره تاریخی در مقایسه با همسایگان اوکراین، روسیه و لهستان ، مدارس ابتدایی بسیار زیادی در اوکراین نسبت به میزان جمعیت آن وجود داشت. یکی از آلمانی هایی که از اوکراین آن روزگار دیدن کرده، در سال 1720 اظهار  داشته است که چگونه پسر هتمن ، دانیلو آپوستول[13]  که هیچگاه اوکراین را ترک نکرد، به زبانهای لاتین، ایتالیایی، فرانسوی ، لهستانی و روسی مسلط بود. همچنین نویسندگانی مانند گرگوری اسکوورودا[14]، یوری دروهویچ[15]، فابیان کلنوویچ[16]، استانیسلاو اوریخورسکی روکسولان[17]، جان تومایوزفوویچ[18]، پاولو روسینکروسنیانین[19]، فئوفان پروپوکوویچ[20] به زبانهای لاتین کتاب نوشته اند. بسیاری از کتابهای چاپ شده ، اساساً مذهبی بودند مانند پترنیک[21] که کتابی درباره راهبان صومعه پیچرسکاست[22]. کتابهایی هم درباره تاریخ محلی تدوین شد. در کتابی نوشته اینوکنتی گیزل[23](1674) نخستین بار این نظریه که مسکو ، وارث روس کی یفی بوده، مطرح شده و شرح و بسط یافته است. سده شانزدهم میلادی ، دوران شکل گیری حماسه های محلی است که دومی[24] خوانده می شد. در این ترانه ها ماجرای جنگجویی ها و رشادت های کزاک ها شرح و ستایش شده است. در این دوره اوستاپ ورسای[25] ظهور یافت که خیناگری نامدار بود و داستان کبزار[26] در استان پولتاوای اوکراین پدید آمد.

6-8پری دنی یستر

نخستین سالنمای ادبی و فرهنگ عامیانه اوکراینی در گالیسیا ترتیب یافت و در دسامبر 1836 در مجارستان چاپ و منتشر شد. این کتاب حاوی ترانه های عامیانه بود که در نقاط مختلف گالیسیا گردآوری شده بود و مطالبی داشت همچون موضوعاتی ادبی منظوم و منثور اعضای گروه، ترجمه آنان از اشعار عامیانه صربی ، متونی از اشعار غنایی و حماسی برگرفته از نسخه های خطی سده پانزدهم میلادی و مطالبی درباره مراسم ازدواج در اوکراین آن روزگار. در مقدمه مانیفست مانندی که شاشکوویچ بر این کتاب نوشت، بر زیبایی و جلال ادبیات محلی ، عامیانه و شفاهی اوکراین تاکید کرد و فهرستی از مطالب منتشر شده در زمینه ادبیات و فرهنگ عامه مردم در اوکراین تحت سیطره روسیه ارائه کرد.(همان،1390، 16و17)

1-6-8تاراس شفچنکو، پانتلیمون کولیش و رمانتیسم اوکراینی

تاراس شفچنکو(1861 -1814م) و پانتلیمون کولیش (1897 – 1819م )نامدارترین نمایندگان نهضت رمانتیسم اوکراین به شمار می آیند. نهضتی که در ابعادی وسیع، هویت ملی اوکراینی جدید را متبلور کرد. شاعر و هنرمند برونگرا، اجتماعی و پرشور ، شفچنکو، شاعر مشهور ملی اوکراین شد و اندیشمند درونگرا و گوشه گیر ، کولیش را بیشتر توده گرایان معاصرش به دلیل آثار بحث انگیز و جدی و افکار نخبه گرایانه اش محکوم کرده اند. هر چند در مباحث ادبی سال 1925 میکولا خویلووی ، از کولیش به عنوان اندیشمند راستین اروپای دفاع کرد.

2-6-8انجمن برادری سنت سریل و متودیوس

انجمن برادری  سنت سریل و متودیوس، انجمنی سری بود که در دسامبر 1845 تا ژانویه 1846 در کی یف به رهبری میکولا کاستوماروف بنیانگذاری شد.هدف این انجمن اصلاح نظم جامعه بر اساس آموزه های مسیحیت همچون عدالت، آزادی،برابری و برادری بود