وضعیت اقتصادی و معیشتی در اتیوپی

وضعیت اقتصادی

همان طور که اشاره شد اتیوپی یکی از کشورهای فقیر جهان بشمار می رود و فقر و خشکسالی های پیاپی به همراه کشاورزی ضعیف تك محصولی فشارهای مضاعفی را بر اقتصاد این کشور وارد آورده است.این در حالی است که اتیوپی بصورت بالقوه 94

از ذخائر و ثروت های طبیعی و خدادادی قابل توجهی همچون معادن طلا، پلاتین، مس، پتاس و گاز طبیعی برخوردار است که در صورت بهره برداری مطلوب و روی کار آمدن رهبران با کفایت این ذخائر می توانستند در راستای پیشرفت و سازندگی کشور مورد بهره برداری مطلوب قرار گیرند.

ساختار اصلی اقتصاد اتیوپی بر فعالیت های کشاورزی استوار است.در واقع کشاورزی با دارا بودن بیش از 45 درصد از تولید ناخالص داخلی، 90 درصد از صادرات و 80 درصد از اشتغال رکن اصلی و اساسی اقتصاد این کشور را تشکیل می دهد . از سوی دیگر، کشاورزی اتیوپی که محدود به تولید برخی از محصولات خاص است، اقتصاد این کشور را نیز عمدتا به این سمت هدایت کرده است به طوری که حدود 15 تا 18میلیون نفر از جمعیت این سرزمین به کشت قهوه مشغولند و این محصول تقریبا 10 درصد از تولید ناخالص داخلی اتیوپی را شامل می شود. دامپروری و صنایع دیگر بخش های اقتصاد اتیوپی را تشکیل می دهند.

(Hashim, 2005:77)

اقتصاد اتیوپی در دوره حاکمیت هایلا سلاسی و از زمان بازپس گیری این کشور از چنگال ایتالیا در سال 1941 میلادی در وضعیت نامناسبی قرار داشت و خشکسالی و قحطی های مکرر در دهه های 1950 و 1960 به همراه نوسات قیمت قهوه در بازارهای جهانی و جنگ خونین داخلی در اریتره ضربات سختی بر اقتصاد شکننده این کشور وارد آوردند. در دهه های 1970 و 1980 میلادی نیز تداوم جنگ داخلی اریتره و نابسامانی های متعاقب کودتای نظامیان درگ به همراه جنگ هشت ماهه سال های 1977 و

95

1978 با سومالی ، شورش مردمان تیگره و چند خشکسالی عظیم در مناطق مختلف کشور وضعیت اقتصادی اتیوپی را به مرحله هشدار دهنده ای رساند بطوری که این کشور چند سال متوالی در قعر جدول فقیرترین کشورهای جهان جای گرفت. علاوه بر آن تلاش منگیستو برای توسعه اقتصاد سوسیالیستی و دولتی نیز نتایج معکوسی ببار آورد.پس از سقوط هایلا ماریام و روی کار آمدن ملس زناوی ؛ وضعیت اقتصادی کشور تا حدودی بهبود یافت و حرکت تدریجی خصوصی سازی در حوزه های مختلف کسب و کار؛ صنعت، بانکداری، کشاورزی، تجارت و بازرگانی کشور را تا حدودی از وضعیت رکود خارج ساخت.با این حال جنگ با اریتره در سال های 1998 تا 2000 میلادی بخش زیادی از توان اقتصادی اتیوپی را به تحلیل برده و موجب کاهش سرمایه گذاری های خارجی، وضع مالیات های سنگین در دوره جنگ، افزایش تورم و انباشت نقدینگی شد.

(Global forum on Agriculture,2010)

اقتصاد اتیوپی پس از پایان جنگ با اریتره و جذب سرمایه های خارجی و کمك های کشورهای غربی بتدریج به شرایط مطلوب خود بازگشت بطوری که این کشور در سال 2007 سریع ترین رشد اقتصادی را در میان کشورهای زیر صحرا به خود اختصاص داد. این وضعیت طی چند سال گذشته نیز ادامه یافته و در سال های2008 تا 2011 اتیوپی از رشد اقتصادی چشمگیر 11/9 درصدی برخوردار بوده است که نمایانگر رشد اقتصادی کشور می باشد. http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Africa/Ethiopia-INDUSTRY.html)

در حال حاضر علاوه بر نیروی کار عظیمی که در بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند، مشاغل دیگری نیز در ارتباط با خرید و فروش، فرآوری و صادرات محصولات کشاورزی رونق یافته اند . جدای از آن بخش های تولیدات صنعتی، ساختمان سازی و 96

خدمات نیز از رشد چشمگیری برخوردار بوده اند. مصنوعات این کشور نیز از جایگاه مهمی در اقتصاد اتیوپی برخوردارند و فرآورده های خوراکی، منسوجات، مواد شیمیایی، سیمان و برخی آلیاژهای فلزی صنایع مهم این کشور را شامل می شوند. بیشترکارخانه ها و مراکز تولید صنعتی اتیوپی در آدیس آبابا متمرکز شده اند.

اتیوپی در بخش کشاورزی تولید کننده انواع غلات، قهوه، نیشکر، دانه های روغنی و سیب زمینی و در بخش دامپروری تولید کننده دام هایی نظیر گاو و گوسفند و شتر و همین طور پشم و پوست است که در این میان، چرم بز و گوسفند مهم ترین اقلام صادرات اتیوپی را تشکیل می دهند. جدای از آن فعالیت های مربوط به توریسم و گردشگری نیز از ارکان مهم اقتصاد کشور بشمار می روند و بخشی از درآمد ارزی کشور از طریق ورود گردشگران خارجی و خدمات توریستی ارائه شده به آنان تامین می گردد. کمك های خارجی نیز بخشی از اقتصاد این کشور را پوشش می دهد و هر سال نزدیك به 5 تا 10 درصد از درآمد ملی کشور از این طریق تامین می گردد. (Halderman, 2004:36)

لازم بذکر است علیرغم بهبود نسبی وضعیت اقتصادی ؛ نرخ تورم در اتیوپی رشد قابل ملاحظه ای داشته و مردم از بابت گرانی قیمت کالاهای اساسی تحت فشار قرار دارند.علاوه بر آن اقتصاد دانان بانك جهانی معتقدند با وجود بهبود وضعیت اقتصادی اتیوپی ؛ سهم بخش تولید در اقتصاد اتیوپی هنوز اندک و تنها 13 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد

(http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2012/ethiopia economic update)

97

3-10-1-کشاورزی

اشاره شد که اتیوپی اساسا کشوری مبتنی بر کشاورزی است و کشاورزی ستون فقرات اقتصاد اتیوپی را تشکیل می دهد بطوری که نیمی از تولید ناخالص ملی ، 83/9 درصد از صادرات و 80 درصد از کل نیروی کار اتیوپی را در خود جای داده است. با این حال مشکلاتی همچون خشکسالی های مکرر ، حمله ملخ ها به مزارع کشاورزی ، از بین رفتن اراضی حاصلخیز کشور در نتیچه چرای بی رویه دام ها، جمعیت زیاد کشور و عدم بکارگیری شیوه های نوین در امر کشاورزی موجبات عدم پیشرفت این بخش مهم از اقتصاد کشور را در دهه های گذشته فراهم آورده است. (Global forum on Agriculture,2010:155)

در حال حاضر مهم ترین محصولات کشاورزی اتیوپی را قهوه ، ذرت ، غلات ، دانه های روغنی، نیشکر ، انواع میوه و سبزیجات تشکیل می دهند. اتیوپی دومین تولید کننده ذرت در آفریقا است و بیشترین تعداد دام را در قاره آفریقا در خود جای داده است. مهم محصول صادراتی اتیوپی قهوه است که حدود 26/4 درصد درآمد ارزی اتیوپی از صادرات این محصول تأمین می شود و امرار معاش 15 تا 18 میلیون نفر در این کشور به این محصول بستگی دارد. (Demeke,1999:55)

3-10-2-معادن:

اتیوپی از نظر ذخائر معدنی کشور نسبتا ثروتمندی محسوب می شود با این حال بسیاری از معادن این کشور هنوز کشف و بهره برداری نشده اند از این روی معادن، بخش کاملا کوچکی از اقتصاد اتیوپی را تشکیل می دهند.بر اساس مطالعات صورت گرفته این کشور دارای معادن طلا ، پلاتین ، نفت ، ذغال سنگ، 98

شیشه ، سنگ های قیمتی، خاک چینی، سنگ آهن، سدیم و تانتالوم است؛ با این حال تنها معادن طلای کشور قابل توجه و بارز است و پیش بینی می شود منابع عظیمی از طلا در این کشور وجود داشته باشد ۰ استخراج نمک از بسترهای نمکی عفار و همچین از دیره و افدر97 در جنوب نیز هرچند از نظر مصرف داخلی دارای اهمیت است ولی در زمینه صادرات نقشی ندارد. (Mellor & Dorosh,2010:122)

انرژی آبی و جنگل ها از دیگر ذخائر طبیعی اتیوپی محسوب می شوند. این کشور حدود 90 درصد انرژی الکتریکی موردنیاز خود را از طریق نیروی آب و توربین های آبی تأمین می کند این در حالی است که تولید برق در اتیوپی، وابسته به بارندگی فراوان است. توانایی فعلی تولید برق اتیوپی، حدود 2000 مگاوات است و براساس طرح های در دست اجرا قرار است این بخش به 10000 مگاوات افزایش یابد.این در حالی است که کمتر از نیمی از شهرها و شهرک های اتیوپی به شبکه سراسری و ملی برق متصل هستند در عین حال مردم اتیوپی از جنگل و درختان آن به عنوان در دسترس ترین منبع انرژی و سوخت استفاده می کنند که نتیجه آن کاهش فراوان جنگل های مناطق مرتفع اتیوپی در سه دهه اخیر بوده است.

عملیات اکتشاف نفت نیز در این کشور از چندین دهه قبل آغاز شده است با این حال هنوز سرمایه گذاری سنگینی در این خصوص صورت نگرفته است .نخستین اکتشافات برای کشف سفره های نفتی در اتیوپی در دوره حاکمیت هایلا سلاسی آغاز شد و امپراطور سلاسی در سپتامبر 1945 امتیازی پنجاه ساله را برای حفاری و کشف منابع نفتی به شرکت نفتی سوکونی واکیوم98 اعطاء کرد

97- Afder

(SOCONY-Vacuum) - 98

99

با این حال این عملیات نتیجه چندانی بدنبال نداشت و پس از مدتی متوقف گشت. 99 اکتشاف نفت در دهه های 1970 ، 1980 و 1990 مورد توجه دولت اتیوپی نبود با این حال دولت ملس زناوی در دسامبر 1999 با هدف کشف میدان های نفتی در این کشور قراردادی به ارزش 1/4 میلیارد دلار با شرکت نفتی مالزیایی پتروناس امضاء کرد و پتروناس عملیات اجرائی خود را برای توسعه یک میدان گازی بزرگ در منطقه مجاور با سومالی آغاز کرد با این حال اقدامات اجرایی این پروژه در سال 2010 متوقف شد و پتروناس سهم خود را به یک شرکت نفتی دیگر واگذار کرد.

در حال حاضر طرح هایی برای بهره برداری از ذخایر گازی مناطق کم ارتفاع جنوب شرقی اتیوپی که میزان آنها حدود 4 تریلیون متر مکعب (110x910m3) تخمین زده می شود نیز در مرحله عملیاتی است. عملیات اکتشاف منابع نفت و گاز در منطقه گامبلا در مرز با سودان نیز با کمک چند شرکت چند ملیتی غربی در جریان است. Ministry of Finance and Development,2010:14)

3-10-3-صادرات و واردات :

بخش اعظم تجارت خارجی این کشور را صادرات و واردات کالاهای مختلف تشکیل می دهند و تقریبا بخش اعظم درآمد سالیانه اتیوپی از طریق تجارت خارجی تامین می گردد.

99 - در حال حاضر نفت مورد نیاز کشور از طریق واردات محصولات تصفیه شده تأمین می شود. بخشی از نفت وارداتی مورد نیاز نیز از راه خشکی و از طریق سودان وارد می گردد . 100

همان طور که اشاره شد قهوه مهم ترین کالای صادراتی این کشور است . دیگر اقلام صادراتی عمده این کشور عبارتند از:

حیوانات (دام) زنده، چرم و محصولات چرمی، مواد شیمیایی، طلا، دانه های روغنی، انواع گل، میوه، سبزیجات و چات. اقلام صادراتی اتیوپی عمدتا به کشورهای آلمان ، چین ، ژاپن ، آمریکا ، عربستان سعودی ، جیبوتی و ایتالیا صادر می گردند.

مهم ترین کالاهای وارداتی اتیوپی نیز عبارتند از:

مواد غذایی، نفت و محصولات آن مواد شیمیایی، ماشین‌آلات وسایل نقلیه موتوری غله و منسوجات که عمدتا از کشورهای عربستان سعودی ،چین ،هند ،ایتالیا و آلمان وارد می‌شوند.

(Ministry of Finance and Development,2010:11)

لازم بذکر است جدای از صادرات و واردات رسمی ؛ بخش مهمی از اقلام تجاری وارداتی و صادراتی کشور نیز از طریق مبادلات مرزی روستاییان و دامداران محلی به صورت غیررسمی و تحت نظارت مقررات منطقه ای و مرزی انجام می شود. برخی اطلاعات نمایانگر آن است که در حدود 30 تا 40 درصد از تجارت خارجی اتیوپی، از طرق غیررسمی و غیر اداری انجام می گیرد و بیشتر شامل فروش دام های زنده نظیر گوسفند، شتر و بز است که از طریق اتیوپی به سومالی، کنیا و جیبوتی فروخته می شوند. ارزش تقریبی این معاملات بین 250 تا 300 میلیون دلار در سال برآورد می شود. این نوع تجارت، به پایین نگاه داشتن قیمت خوراک، افزایش امنیت غذایی، فرونشاندن تنش های مرزی و افزایش اتحاد منطقه ای کمک می کند. در عین حال خطراتی همچون انتشار آسان بیماری ها در مناطق مرزی در این 101

نوع تجارت بدون قرارداد و سند (که ویژگی بارز آنهاست) وجود دارد. ، به علاوه دولت اتیوپی به دلیل از دست دادن درآمدهای حاصل از مالیات و درآمدهای ارزی از این گونه مبادلات مرزی رضایتی ندارد از این روی طی چند سال اخیر راهکارهایی برای ثبت و قانونمند کردن این قبیل خرید و فروش ها درنظر گرفته شده است.

(The World Bank (country study). 2011:33)

3-10-4-واحد پول :

واحد پول اتیوپی، بیر 100 نام دارد که به 100 سنت تقسیم می شود و آن را با علامت اختصاری (ETB) نمایش می دهند. بیر از واحدهای نیرومند پولی قاره آفریقا است و طی یك دهه گذشته و بهبود نسبی وضعیت اقتصادی اتیوپی از نرخ برابری خوبی در مقابل ارزهای خارجی برخوردار بوده است. نرخ برابری واحد پول اتیوپی با برخی ارزهای دنیا در سال 2012 عبارت است از:

یک دلار = 17/62 بیر

یک یورو = 22/80 بیر

یک پوند انگلیس = 28/35 بیر101

(http://finance.mapsofworld.com/economy/ethiopia/currency

3-10-5-اشتغال ( بیکاری)

اتیوپی در مجموع کشوری کاملا سنتی است که هنوز ساختار سنتی خود را در بسیاری از ابعاد حفظ کرده است. این امر در ارتباط با بحث اشتغال نیز کاملا صدق می کند و هنوز بسیاری

101

102

Birr

100_

از مردم کارهای سنتی انتقال یافته از نسل های گذشته همچون کشاورزی و گله داری را کماکان ادامه می دهند بصورتی که مردمان ساکن ارتفاعات به کشاورزی اشتغال داشته و مردمان ساکن مناطق صحرایی گله دارانی خرده پا با دارا بودن شتر ، بز و گوسفند محسوب می گردند. در دره ریفت و مناطق جنوب و جنوب غربی نیز باغ داری شغل عمده مردم بشمار می رود. شغل اصلی مردم در شهرها کار در کارخانجات و کارگاه های صنعتی است و بسیاری از افراد نیز در موسسات و شرکت های دولتی و خصوصی فعالیت دارند. در کنار آن نیز خرده فروشی و دستفروشی در شهرهای کوچک و بزرگ رایج است.

موضوع اشتغال یکی از مشکلات بزرگ اجتماعی کشور اتیوپی است و انبوه مشکلات سیاسی و اقتصادی کشور موجب گسترش فزاینده پدیده بیکاری در این کشور شده است بطوری که بیکاری یکی از بزرگ ترین مشکلات اجتماعی اتیوپی طی چند دهه گذشته بوده و اقدامات دولت ها در کاهش نرخ بیکاری نیز چندان تاثیرگذار نبوده است.

لازم بذکر است نرخ بیکاری در کشور اتیوپی در سال 2012 ؛17/5 درصد برآورد شده است.این در حالی است که نرخ بیکاری در این کشور در سال 1999 و در بحبوحه جنگ با اریتره 26/4 درصد بود که این روند در دهه های 2000 و 2010 میلادی و با بهبود نسبی وضعیت اقتصادی بتدریج کاهش یافته است

(http://www.tradingeconomics.com/ethiopia/unemployment-rate