قطر
منطقه خاورميانه به دليل موقعيت جغرافيايی و سياسی خود از اهميت ويژه ای در عرصه بين المللی برخوردار است. خاورميانه خاستگاه اولين تمدنهای بشری است و تاريخي كهن دارد. مهد دين اسلام و سرزمين پيامبران بزرگ و مسلمانان است. وجود منابع عظيم نفتی و گازی، اتصال به درياهای آزاد و آبراههای مهم و جغرافيای خاص انسانی و فرهنگی به اين منطقه جايگاه خاصی در سطح جهان داده است. در اين ميان خليج فارس و حاشيه آن علاوه بر دلايل مذكور، به دليل موقعيت خاص دريايی و منبع عظيم نفتی، اهميت زيادی در منطقه دارد، به طوری كه مي توان ادعا كرد خليج فارس كانون اقتصادی، سياسی، اجتماعی و فرهنگی خاورميانه و نگين اين منطقه است.
اين جايگاه ويژه به كشورهای مستقر در منطقه خليج فارس اهميت دو چندان می بخشد و شناخت موقعيت سياسی و جغرافيایی، بافت جمعيتی و وضعيت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اين كشورها را ضروری مي سازد. همچنين در شناخت و بررسی وضعيت منطقه ای و جايگاه بين المللی جمهوری اسلامي ايران، آشنايی با كشورهای حاشيه خليج فارس راهگشا و اجتناب ناپذير است. جمهوری اسلامی ايران با توجه به موقعيت بسيار ويژه اقتصادی، فرهنگي و سياسی آمادگی برقراری روابط خاص با كشورهای حاشيه خليج فارس را دارد.هم چنین داشتن تحليل صحيح و مبتنی بر آگاهی و دقت از وضعيت اين كشورها، از ضرورتهای پايه ای در برقراری روابط با آنها به خصوص روابط فرهنگی است.
قطر يكي از كشورهاي كوچك حاشيه خليج فارس است كه به دليل ويژگي هاي جغرافيايي و سياسي خود، هم براي ايران و هم براي ساير كشورهاي منطقه از اهميت برخوردار است. قطر کشوری در منطقه خاورمیانه در کنار آب‌های خلیج فارس است که در گذشته به عنوان مرکزی عمده برای صید مروارید شناخته می‌شد اما امروزه با منابع فراوان نفت و گازش در دنیا شناخته شده است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی، همسایه است. این کشور به شکل شبه جزیره است و اطراف آن را آب‌های خلیج فارس پوشانده است.
نام قطر را نوعی فروش ( خرید و فروش در بازار) که در این سرزمین معروف بوده ذکر کرده اند و علت شناخته شدن قطر بدین اسم این می باشد که یکی از بازارهای مشهور در دنیای عرب در زمان قدیم بوده است.[1] برای این نوع فروش دو تفسیر لغتی وجود دارد:
1- هنگامی که مقدار زیادی خرما یا کالای دیگری می خریدند ، مقدار کمی از آن باقی می ماند و وزن نمی شد و به حساب نمی آمد که به این مقدار کم مقاطره ( ریشه کلمه قطر ) گفته می شد. مقاطره به معنای وزن کردن اشیا بر مبنای یک مقیاس تخمینی است که قبلا توسط شخص انجام گرفته و برمبنای آن سایر اشیا را به طور حدسی وزن می زدند.[2]
2- قطر مرکز خرید و فروش یکی از بهترین انواع خرما بنام خرمای هجر بوده است، همچنان که بازار انواع کالا بوده است،کالاهایی مثل مروارید که به مروارید قطری معروف بوده است و همچنین بازاری برای فروش و عرضه لباس های محلی با کیفیت و با رنگ قرمز و کناره های گلدوزی که داشته در تمام شبه جزیره عربستان مشهور بوده است.[3]
* در تاریخ مربوط به صدر اسلام نیز از پسوند قطری برای شبث پیامبرگرامی اسلام (ص) که از موی شتر سرخ بافته شده بود ، استفاده گردیده است . (شبث عبایی است که اعراب آن را به صورت زینت یا برای رفع سرما به کار می بردند. )ابن اثیر در کتابش « النهایه فی غریب الحدیث و الأثر» روایت می کند که رسول اکرم (ص) لباسی عربی قطری می پوشید و عایشه همسر پیامبر نیز لباسی می پوشید که به لیاس قطری معروف بوده و 5 درهم قیمت آن بوده است. [4]
به منظورتحلیل بیشتر مختصری به مولفه هاي قدرت جهانی و مولفه هاي قدرت درقطرمی پردازیم.
بعد از جنگ جهاني دوم، ساختار قدرت تغيير كرد و مؤلفه هاي ديگري مطرح شدند. بسياري از كشورهايي كه تحت استعمار بودند، مستقل و تعدادي از كشورها نيز تجزيه شدند. در اين هنگام مؤلفه ديگري به نام اقتصاد وارد تعريف قدرت شد و به تدريج عواملي چون GPD به عنوان مؤلفه هاي قدرت مطرح شدند. كشورهايي همچون سنگاپور يا تايوان با اينكه از نظر جمعيت ومساحت، شهر به حساب مي آيند نه كشور، بر اساس GMP و GPD در عرصه جهاني، مهم و قدرتمند هستند. كشورهايي همچون هلند، لوگزامبورگ يا ليختن اشتاين هم با اينكه جمعيت اندكي دارند، كشورهاي قدرتمندي به حساب مي آيند. به عنوان مثال، ليختن اشتاين با دوازده هزار نفر جمعيت معادل صد و بيست وهفت ميليارد دلار درآمد حاصل از قمارخانه هاي بزرگ دارد و كشوري مثل ليبريا با جمعيت بسيار اندك فقط كشتي ها را به ثبت مي رساند ولي در ساختار جهان، اين دو كشور كشورهاي قدرتمندي به حساب مي آيند.
يكي ديگر از مؤلفه هايي كه بعد از تغيير ساختار قدرت مطرح شد، رسانه است. بعد از تغییرات حکومتی در روسیه و فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، اين مؤلفه وارد تعريف قدرت شد. چون عده اي معتقد بودند كه شكست كودتاگران در روسيه، ناشي از تبليغات و تأثيرات رسانه هاي غرب بود، همانطور كه رسانه ها باعث به قدرت رسيدن گورباچف شدند.
قطر در سال 1971 استقلال پيدا كرد. اين كشور با يازده هزار وششصد وشش کیلومتر مربع مساحت، كمتر از دوميليون و دویست هزار نفر جمعيت دارد (سرشماری سال 2014). يعني مولفه هاي كلاسيك قدرت در جهان را ندارد. اگر تاريخ چهل ساله قطر را بررسي كنيم، به اين نكته پي مي بريم كه قطري ها مولفه هاي قدرت در دنياي جديد را شناخته و در اين زمينه بسيار خوب كار كرده اند. يكي از اين مولفه ها رسانه است. رسانه در دنياي امروز بسيار مهم است و اگر كشوري زبان رسانه را نداشته باشد، در واقع كشور نيست. رسانه هاي مطرح در دنيا سي ان ان، فرانس پرس 24 و يورو نيوز هستند. در شبكه الجزيره قطر، حداقل در بخش بين الملل آن كارمنداني از اين رسانه هاي قدرتمند، مشغول به كار هستند و هفده نفر از كارمندان رابرت مرداك را با پولهاي هنگفت در بخش بين الملل استخدام كرده است. قطر دو سال پيش نيز با شركت رابرت مرداك براي تقويت رسانه هاي خود قرار داد بست.
يكي ديگر از شاخص هاي قدرت، R&D يا همان توسعه نيروي انساني است. قطر با توجه به اينكه جمعيت كمي دارد، نخبه هاي زيادي ندارد. هفت گونه نخبه وجود دارد كه يكي از ملموس ترين آنها، نخبه ورزشي است. قطري ها در باشگاه هاي معروف و مطرحي چون آرسنال انگليس، منچستر يونايتد، بايرن مونيخ و... سرمايه گذاري كرده و نخبه هاي ورزشي را از كشورهاي ديگر به كشور خود آورده اند. آنها از نخبه هاي علمي و فرهنگي نيز غافل نبوده، تك تك آنها را شناسايي وسرمایه گذاری کرده اند.
يكي ديگر از مؤلفه هايي كه قطر شناسايي و بر روي آن سرمايه گذاري كرده است، صنعت توريسم است. پروازهاي قطر بسيار پرجمعيت و با توجه به برنامه ريزي آنها، اين تعداد در حال افزايش است.
مؤلفه ديگر، ذخاير زيرزميني است. قطر نهصد تريليون متر مكعب گاز و دويست و چهار ميليارد بشكه نفت دارد كه طبق برآوردها، تا دويست سال ديگر نفت خواهد داشت. با پول هاي حاصل از فروش اين منابع، در اروپا و آمريكا سرمايه گذاري كرده است.
يكي از مؤلفه هاي ديگر، نقش بين الملل قطر است. در دنياي امروز، قطر كشوري قدرتمند است كه در لابي هاي جهاني حرفي براي گفتن دارد. اكنون مشاهده مي كنيم كه در مسائل مختلفي چون مناقشه خاورميانه، رابطه بين فتح و حماس در فلسطين پیشقدم می شود، مشكل ايران با كشورهاي منطقه و دعواي تركيه و سوريه، قطر پيشقدم مي شود. حتي جالب است بدانيد زماني كه ميان آرسنال و منچستر يونايتد مشكل و دعوايي پيش مي آيد برادر امير قطر به لندن مي رود تا در حل مشكل آنها ميانجي گري كند. مسئله آخر بحث ورزش قطر است. همان طور كه مي دانيد، قطري ها براي اينكه بازي هاي جام جهاني 2022 در قطر برگزار شود، به فردي رشوه داده بودند كه آن فرد دستگير شد.
در نهايت مي توان گفت كه در پشت تمام اين تصميمات يك فكر نهفته است. به قول مولانا: «عاقل آن باشد كه بر مركز تند». يعني به هدف بزند. قطري ها مؤلفه هاي قدرت در جهان را به درستي تشخيص داده و روي آنها كار كرده اند. البته اين نكته قابل توجه است كه تغيير مؤلفه ها به تناسب شرايط حاكم بر جهان، نشان از حقيقت و سلامت فكري و روحي كشوري نمي باشد كه به نرخ روز متغيرهاي زمانه خود را تطبيق مي دهند ماهيت سياست دنيوي اينگونه اقتضا مي كند كه البته در بسياري از امور هم جواب داده است. تحليل هاي مكتوب در كتاب نسبت به عملكرد دولتمردان كشور قطر بر مبناي وضعيت و مواضع فعلي آنان مي باشد و نسبت به موضع گيري هاي آينده كشور مذكور هيچ قضاوتي نمي توان نمود چون وضعيت منطقه، منافع افراد و عوامل مختلف باعث تغييرات در نگاهها و ديدگاههاي افراد و دولتمردان مي گردد. از باب نمونه دخالت های قطر در بحران سوریه است دولت قطر حامی اصلی ارتشی موسوم به ارتش آزادی سوریه است وآن را از نظر مالی و سلاح تامین میکند .قطر هزینه آموزش نیروهای این گروه از نظمیان را در خاک ترکیه برعهده گرفته است .
[1] فصول من تاريخ قطر السياسى ، مطابع الدوحة الحديثة المحدودة,،2008،دانشگاه میشیگان،ص 34
[2] لسان العرب تالیف ابن منظور
[3] همان
[4] بن الأثير، النهاية في غريب الحديث و الأثر جلد 5 ، 1384، شريعت ، ص136،