مدرسه‌های قرآنی(خلوه‌های قرآنی) در سودان

مسلمانان به تدریج مدرسه‌های قرآنی ـ خلوه‌های قرآنی ـ را کشور تأسیس کرده و آنها را در سراسر این سرزمین گسترش داده‌‌اند. آموزش قرآن کریم و احادیث، حفظ قرآن کریم، آموزش زبان عربی و دانش ریاضیات، از مهم‌ترین وظایف ‌ این مدرسه‌ها، به‌شمار می‌رود.

بیشتر مدرسه‌های قرآنی، در کنار مساجد یا اقامتگاه‌های شیوخ ساخته شده‌‌اند. روش تدریس مدارس، با مدرسه‌های نوین تفاوت دارد. در خلوه‌ها، برخلاف مدرسه‌های جدید، سال یا نیمسال تحصیلی مرسوم نیست. از سوی دیگر، به دانش‌آموزان یا فراگیران، به‌صورت گروهی و یکسان درس داده نمی‌شود. بلکه، مدرّس به هریک از فراگیران، بر حسب استعداد تحصیلی و میزان علاقه‌مندی او درس می‌دهد. بنابر این، مدّت دوره آموزشی در خلوه قرآنی برای هر دانش آموز به هوش، استعداد تحصیلی، توانمندی، پشتکار و جدیت او بستگی دارد. هریک از مدرّسان خلوه‌ها، به حدود یکصد دانش‌آموز، در سطوح مختلف درس می‌دهد.

دانش آموز در نخسین روزهای ورود به خلوه، با انگشتان خود شکل‌هایی را بر روی خاک، می‌کشد و پس از مدّتی تمرین، نوشتن حروف الفبا و برخی کلمات را با همان شیوه می‌آموزد. هنگام نگارش حروف و کلمات، با شیوه خوانش آنها هم، آشنا می‌شود.

پس از گذراندن‌ این مرحله، دانش آموز از قلم و مرکّب، برای نوشتن بر روی لوح چوبی استفاده می‌کند. مرحله‌آیات قرآن، احادیث و مطالب درسی، را بر روی لوح می‌نویسد و چندین بار می‌خواند تا‌ آیات قرآنی و احادیث مربوط به درس روزانه‌اش را حفظ کند. پس از پایان تمرین، لوح چوبی را در آب می‌شوید و آن را برای نوشتنِ درس‌ها و تمرین‌های بعدی، آماده می‌کند .

برنامه روزانه خلوه‌های قرآنی

مدّت زمان درس و تمرین روزانه در خلوه‌ها نسبتاً طولانی است. معمولاً، دانش‌آموزان از ساعت سه و نیم بامداد تا حدود ده شب، در خلوه‌ها مشغول درس و تمرین هستند. یک روز درسی در خلوه شامل بخش‌های زیر است:

• «الدغیشة»

در «الدغیشة» یا مدّتی پیش از نماز صبح، دانش‌آموزان خلوه به حفظ مطالب تعیین شده از سوی استاد می‌پردازند.

• «الرّمیة»

«الرّمیة»یا فاصله زمانی بین نماز صبح تا طلوع خورشید، وقت تدریس ‌آیات قرآنی به دانش‌آموزان و نوشتن آنها روی لوح‌های چوبی است. بازه زمانی ، شیخ (مدرّس) در محل درس می‌نشیند و جمعی از فراگیران در مقابل او زانو می‌زنند و حلقه‌وار می‌نشینند. آنگاه هریک از دانش آموزان، ‌آیات مربوط به درس قبلی خود را می‌خواند. سپس مدرّس،‌ آیات جدید را به او درس می‌دهد و زمانی که مدرّس، به تدریس دیگران می‌پردازد، دانش‌آموزی که درسش مشخّص شده، درس جدید مربوط به خود را روی لوح می‌نگارد تا آن را به خوبی تمرین کند.

البتّه با توجّه به‌ اینکه همه دانش آموزانی که در خلوه، حلقه‌وار در برابر استاد می‌نشینند، هم درس و هم سطح نیستند؛ چنین شیوه‌ای برای تدریس در خلوه مرسوم شده و ادامه یافته است. دانش‌آموزان برای نوشتنِ ‌آیات مربوط به درس جدید خود بر روی لوح، از قرآن کریم استفاده می‌کنند. امّا اگر قرآن کریم، به تعداد مورد نیازِ دانش‌آموزان در دسترس آنان نباشد، دانش آموزانی که در سطح بالاتری هستند، در زمینه خواندن‌آیات و نوشتن آنها برای دانش‌آموزان سطح پایین‌تر، به استاد کمک می‌کنند. معمولاً دانش‌آموزان خلوه‌ها، هر روز ‌آیاتی از قرآن کریم را حفظ می‌کنند.

• «الضّحَوَة»

در «الضّحَوَة» یا فاصله زمانی بین طلوع خورشید تا ساعت ده و نیم صبح، دانش آموز به تنهایی درسی را که روز قبل حفظ کرده است، مرور می‌کند. سپس، نزد استاد می‌آید و درسی را که صبحِ همان روز نوشته است، به او نشان می‌دهد تا اگر اشتباهی در نگارش درس دارد، تصحیح شود.‌ این تصحیح را «صحة القلم» می‌گویند.

• «القیلولة»

«القیلولة» یا بازه زمانی بین ساعت یازده تا چهارده، برای غذا خوردن، نماز ظهر و استراحت فراگیران اختصاص داده می‌شود.

• «الظهرية»

«الظهرية»، بازه زمانی بین ساعت چهارده تا هنگام نماز عصر را، می‌گویند و مدّت دانش آموز، درسی را که صبحِ همان روز نوشته و در طول روز تمرین کرده است، نزد استاد می‌خواند تا اگر اشتباهی در خواندنِ آن از نظر تلفّظ یا تجوید دارد تصحیح شود. تصحیح شیوه قرائت یا خواندن را «صحة الخَشِم» می‌گویند.

• «المطالعة»

در «المطالعة» یا بازه زمانی بعد از نماز عصر تا ‌اندکی قبل از نماز مغرب، استاد درس را می‌خواند و دانش‌آموز هم با استفاده از لوحی که نوشته است، بعد از او تکرار می‌کند.

• «العرضة»

دانش آموز، در فاصله زمانی بین نمازهای مغرب و عشاء، درسی را که روز قبل حفظ کرده است، به استادش عرضه می‌کند یعنی برایش می‌خواند. از‌ این‌رو، آن را «العرضة» نامیده ‌اند.

• «السُّبُع»

در فاصله زمانی بین نماز عشاء تا ساعت ده شب ـ که «السُّبُع» نامیده می‌شود، دانش آموز در فضای باز قدم می‌زند و هفت بخش از درس‌هایی را که قبلاً حفظ کرده است، تکرار می‌کند. در گذشته، آتشی را فضای باز روشن می‌کردند تا از نور آن برای مطالعه استفاده کنند که سودانیان آن را «التُّقابة» نامیده‌‌اند.

فاصله زمانی بین نمازهای مغرب و عشاء و بازه زمانی بین نماز عشاء تا ساعت ده شب را، به‌ترتیب «المغربية الأولى» و «المغربية الثانية» نیز می‌گویند.

این برنامه فشرده در طول سال در بیشتر خلوه‌ها یا مدرسه‌های قرآنی ادامه دارد و فقط در تعطیلات عید قربان و عید فطر، خلوه‌ها تعطیل می‌شوند. البتّه برخی خلوه‌ها روزهای پنج شنبه و جمعه هر هفته تعطیل هستند.

برخلاف مدارس نوین، در خلوه‌ها، ارتقاء سطح دانش آموزان، براساس سال تحصیلی نیست و در پایان هریک از مراحل تحصیلی نیز، جشن دانش آموختگی (فارغ التّحصیلی) برگزار نمی‌شود. بلکه در خلوه‌های قرآنی سودان، جشن‌هایی به نام «الشّرافة» مرسوم است. جشن‌های «الشّرافة»، برای فراگیرانی که هریک از جزء‌های قرآن کریم را حفظ می‌کنند، برگزار می‌شوند.

نخستین جشن «الشّرافة»، پس از رسیدن به سوره «النبأ» و حفظ جزء سی‌ام قرآن کریم با نام «شرافة جزء عم» برگزار می‌شود.

دومین جشن، پس از رسیدن به سوره «الملک» و حفظ جزء بیست و نهم با نام «شرافة تبارک» برگزار می‌شود.

این جشن‌ها به همین‌ترتیب ادامه می‌یابند تا پس از رسیدن به سوره «البقرة» و حفظ کامل قرآن کریم، بزرگترین و آخرین جشن با نام «الشّرافة الختمة» یا «شرافة ختم القرآن» برگزار می‌شود.

معمولاً، دانش‌آموزان خلوه، برای جشن «الشّرافة» تصویری از گنبد و مناره مسجدی را روی لوح چوبی خود، می‌کشند و با رنگ‌های برّاق و درخشان آن را تزیین می‌کنند و‌آیات نخست سوره‌ای را که به آن رسیده ‌اند، با خطّی زیبا روی لوح می‌نویسند.گاهی خانواده‌های دانش‌آموزان به همین مناسبت، هدیه‌ای را به شیخ تقدیم می‌کنند و ولیمه‌ای هم به دانش‌آموزان خلوه می‌دهند..

نیز نگاه کنید به

نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سودان؛ ساختار و سیاست های آموزشی سودان؛ خلوه های قرآنی در سودان؛ وضعيت و ساختار آموزش مذهبی در جامعه سودان