آثار ایرانی در موزه ها و کتابخانه های مصر

مجموعه عظیمی از آثار ارزشمند فرهنگی هنری ایرانی شامل کتاب­‌ها و نسخه­‌های خطی تزئین شده، فرش و دیگر آثار موزه­ای در این کشور وجود دارد. کتاب­‌ها و نسخه­‌های خطی عمدتا در محل کتابخانه و مرکز اسناد ملی مصر (دارالکتب) و دیگر آثار هنری در موزه هنرهای اسلامی این کشور نگهداری می‌­شود.

از جمله آثار مخطوط ایرانی دارالکتب نسخه خطی از شاهنامه است که 6 نسخه آن، مصور و به اعتبار تصاویر بعضی صفحات آنها، گنجینه‌­ای پرمایه و جلوه‌­ای ارزنده از هنر قدیم ایرانیان است. یکی از این نسخ، در سال 796 هجری به خط لطف الله بن یحیی ابن محمد در شیراز کتابت شده است و دارای 67 تابلو نقاشی رنگی از قهرمانی­‌ها، جنگ‌­ها و رویدادهای تاریخی است، این نسخه به عنوان یکی از قدیمی­ترین نسخه‌­های خطی شاهنامه در جهان به شمار می­‌رود. نسخه دیگری مربوط به قرن سیزدهم هجری و به خط میرزا مهدی فیروزکوهی در سال 1233 هجری نگاشته شده و همه اوراق آن بهره­مند از تذهیب و با ترسیم گل­‌های طلایی رنگ و خط نستعلیق، بسیار زیبا جلوه آرایی شده است. این نسخه نیز دارای 89 تصویر است.

نسخه‌­های دیوان حافظ نیز از جمله آثار فرهنگی و هنری ایران در مصر است. مجموعا 20 نسخه از دیوان حافظ در دارالکتب نگهداری می­‌شود که برخی از آنها از نظر قدمت و فن کتابت جایگاه برجسته­‌ای در میان نسخه‌­های متعدد دیوان حافظ در کتابخانه­‌های جهان دارد. از میان این نسخه‌­ها، تعداد 8 نسخه به تصاویری بدیع از جنبه‌­های مختلف اشعار حافظ آراسته شده است. از جمله این نسخه‌­ها نسخه‌­ای است با خط هدایت الله کاتب شیرازی که در سال 891 هجری در 237 ورق و به خط نستعلیق کتابت و تمام صفحات آن با زیباترین اشکال ترصیع و تذهیب شده است به گونه­‌ای که می‌­توان آن را در زمره زیباترین نسخه‌­های خطی دیوان حافظ در کتابخانه­‌های جهان دانست. از جمله دیگر نسخه‌­های دیوان حافظ، نسخه­‌ای به خط حیدر الحسینی است که در سال 973 ه در تبریز کتابت شده است.

بوستان سعدی از دیگر آثار خطی فارسی است که 23 نسخه از آن در مصر نگهداری می­‌شود و تنها تعدادی از آنها در فهرست دارالکتب قرار دارد. از جمله مهمترین این نسخه­‌ها، نسخه­‌ای است از عصر تیموری به خط سلطان علی کاتب که در سال 893 کتابت شده و نقاشی­‌های آن از مشهورترین نقاش تاریخ هنر مینیاتوری ایران کمال‌­الدین بهزاد است. از میان 24 نسخه خطی نفیس گلستان سعدی در این کتابخانه، 3 نسخه آن مزین به تصاویر رنگی و از لحاظ قدمت و نسخه­ شناسی از اهمیت ویژه‌­ای برخوردار بوده که از آن جمله، نسخه سلطان محمد نور است. این نسخه در نیمه اول قرن 10 هجری نگاشته شده و مزین به نقاشی­‌های متأثر از مکتب هرات و سبک تیموری است؛ ترکیب رنگ­‌های قرمز، لاجوردی و سبز و نیز نستعلیق، جلوه باشکوهی به صفحات آن بخشیده است. تعداد 10 نسخه خطی بسیار نفیس از کلیات سعدی در دارالکتب وجود دارد که 3 نسخه از آنها با تصاویر رنگی تزیین شده است. از جمله این نسخه­‌ها، نسخه­‌ای است مربوط به سال 910 هجری که به خط رشیدالدین محمد از خطاطان عصر تیموری در 405 صفحه نگاشته شده است. نسخه‌­ای دیگر از همین کتاب به خط محمدرضا امامی، امام الخطاطین عصر صفوی، یکی از با ارزش­ترین نسخه­‌های خطی دارالکتب مصر است. این نسخه در 284 برگ مربوط به قرن 10 هجری است. صفحات نخست کتاب و تمام سرلوح­‌ها و سرفصل­‌ها به هنر تذهیب و ترصیع آراسته شده و با رنگ­‌های مختلف و بدیع، حواشی صفحات با گل­‌های رنگارنگ زینت داده شده است.

نسخه نفیس خطی از کتاب کلیله و دمنه ترجمه ابوالمعالی نصرالله بن محمدبن عبدالحمید (متوفی 512 هجری) در کتابخانه مزبور قرار دارد که در سال 744 هجری کتابت شده است و دارای 112 نقاشی رنگی است که بخشی از آن به سبک تیموری و بخش دیگر به سبک مغولی نقاشی شده است.

علاوه بر موارد مذکور نسخه‌­های خطی دیگری در زمینه‌­های علوم فلسفی، علوم دینی، زبان و فرهنگ فارسی و علوم تجربی در دارالکتب و برخی از موزه‌­های مصر نگهداری می­‌شود.

در موزه هنرهای اسلامی قاهره، تعدادی تنگ­ه‌ای فلزی ایرانی (قرن 7 هجری)، شمعدان­‌های فلزی، بخوردان (قرن 7 هجری)، مجسمه­‌های فلزی (قرن 7 تا 9 هجری) و سلاح‌­های فلزی (قرن 11) نگهداری می­‌شود. همچنین تعدادی درب چوبی از دوره شاه عباس صفوی، قلمدان، قاب­‌های چوبی آئینه، کمد چوبی بسیار نفیس، شمعدان چوبی، عصای بسیار زیبا از چوب، از دیگر آثار هنری ایرانی است که در این موزه در معرض دید تماشاگران قرار دارد. موزه هنرهای اسلامی قاهره، یکی از غنی‌­ترین موزه­‌های خارج از ایران است که نمونه‌­های نفیسی از هنر فرش ایرانی را در اختیار دارد. قسمتی از یک فرش مربوط به قرن 10 هجری که برخی از محققان آن را بافته اصفهان دانسته‌­اند از جمله این نمونه­‌هاست. فرش دیگری از همین قرن با ابعاد 155×225 و بافته شده از ابریشم و نخ‌­های طلا و نقره که از جمله بی‌­نظیرترین فرش‌­های بافت ایران است و مشابه آن کمتر یافت می­‌شود، سه تخته فرش بسیار نفیس از قرن 12 هجری از جمله فرش بافت کرمان و نیز بیش از 10 تخته فرش و قالیچه از بافندگان شیراز، خراسان، سمرقند، قره باغ و کاشان مربوط به قرن 12 از دیگر آثار ارزشمند ایرانی موجود در این موزه است.

نیز نگاه کنید به

روابط مصر و جمهوری اسلامی ایران؛ زبان و ادبیات فارسی در مصر؛ زبان فارسی در دانشگاه های مصر؛ مصریان و شاهکارهای ادب فارسی؛ ترجمه آثارایرانی توسط مصریان