زبان و گویش های متداول در سوریه

زبان کنونی مردم در سوریه عربی ‌‌‌‌‌است با دو گویش اصلی شامی و عراقی که هر یک به یک­سری از زیرخانواده­‌‌‌‌ها بر اساس مناطق جغرافیایی تقسیم ‌‌‌‌‌‌‌می‌شوند. در بعضی مناطق مثل بادیة الشام، گویش حجازی معمول ‌‌‌‌‌است. گویش اصلی دیگر عربی، مصری و مغربی ‌‌‌‌‌است.

تفاوت گویش­‌‌‌‌های زبان عربی گاهی آنقدر زیاد ‌‌‌‌‌است که مثلاً یک مغربی به سختی می­تو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند منظور یک عراقی را بفهمد؛ البته این پدیده مختص به زبان عربی نیست  و این فرایند زبانی در تمام السنه اتفاق افتاد‌‌‌‌ه‌‌‌‌‌است. گویش­‌‌‌‌های رسمی ورسانه ­ای در دنیای کنونی تا حد زیادی این تطورّات زبانی را مدیریت و محدودکرده ‌‌‌‌‌است. در زبان عربی هم گویش معیار؛ یعنی عربی فصیح یا فُصحة، مشکل ارتباطی را تا حد زیادی برطرف کرده ‌‌‌‌‌است.

گویش شامی یا سوری یا به اصطلاحِ نه­چندان دقیقِ زبانشناسان غربی، خاوری (Levantine)، نتیجه پذیرش زبان عربی یا همان ‌‌‌‌‌استعراب، بعد از فتوحات اسلامی ‌‌‌‌‌است؛ زیرا همان طور که پیشتر بیان شد، زبان مردم این منطقه، قبل از اسلام، سُریانی؛ یکی از شاخه­‌‌‌‌های زبان آرامی بود و در واقع، وجه تمایز این گویش با گویش‌‌‌‌های دیگر عربی همین ساختار اختلاطی عربی – سریانی ‌‌‌‌‌است.

هنوز هم بسیاری از واژه­‌‌‌‌های سریانی و آرامی و قواعد نحوی و صرفی آن­‌‌‌‌ها در گویش شامی باقی ‌‌‌‌‌‌مانده ‌‌‌‌‌است و حتی بعضی نقاط سوریه همان­طور که پیش­تر بیان شد، به آرامی یاسریانی تکلم ‌‌‌‌‌‌می‌کنند. به گفته برخی محققین، حداقل نیمی از واژگان گویش شامی، منشأ سریانی دارد. این تطور زبانی، بدان جهت ‌‌‌‌‌است که هر سه زبان عربی، سریانی و آرامی، از یک خانواده؛ یعنی زبان­‌‌‌‌های سامی هستند.

گویش شامی در بسیاری از مناطق در خارج از کشور کنونی سوریه، رایج ‌‌‌‌‌است؛ مثل ‌‌‌‌‌استان حاتای ترکیه، اردن، فلسطین و لبنان.

در گویش شامی، زیرگروه­‌‌‌‌های شهر‌‌‌‌های اصلی؛ مانند دمشق ، بیروت و اورشلیم، اشتراکات بسیار بیشتری با یکدیگر دارند تا گویش‌‌‌‌‌های روستایی. سه زیرگرو­ه مهم گویش شامی شمالی، عبارت­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند از: سوری، لبنانی و کلیکی (Cilician)^[3]. گویش حلبی، بیشتر از گویش عراقی متأثر ‌‌‌‌‌است.

زیرگونه­‌‌‌‌های گویش شامی جنوبی: اردنی و فلسطینی و در جنوب سوریه: حورانی (درعا)، جبلی (السویدا) و یَبرودی

زیرگونه­‌‌‌‌های گویش شامی مرکزی: حمصی و حَواضری (خماه)

زیرگونه­‌‌‌‌های گویش شامی غربی: جبلیی و ساحلی. گویش ساحلی بسیار از گویش لبنانی متأثر ‌‌‌‌‌است.

در شرق سوریه، گویش عراقی بیشتر واج دارد؛ با زیرگونه­‌‌‌‌های نجدی یا دیری در میان قبایل ساکن در دیرالزور، رَقاوی در رقه و شرق حلب در مَنبِج و گویش «ماردلی» در حسکه

اختصاصات زبانی این گویش­‌‌‌‌ها ونحوه تشخیص و‌‌‌‌‌استعمال آن­‌‌‌‌ها، بحثی جالب وآموزشی ‌‌‌‌‌است و عجاتاً مجال پرداختن بدان در این کتاب نیست.