روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای همسایه
روابط خارجی با قدرت های جهانی، منطقه ای و کشورهای همسایه:
در مباحث بالا روابط تاجیکستان با برخی سازمانهای مهم جهانی، فرامنطقه ای و منطقه ای بررسی شد. حال روابط و سیاست خارجی تاجیکستان در ارتباط با کشورهای همسایه وقدرت های منطقه ای و جهانی مورد بررسی قرار می گیرد.
تاجیکستان از جنوب با افغانستان، از غرب با ازبکستان، از شمال با قرقیزستان و از شرق با چین همسایه است. روابط خارجی تاجیکستان به رغم علی رغم گذشت بیش از یک دهه از تشکیل دولت مستقل همچنان تا حد زیادی متأثر از سیاست های منطقه ای و جهانی دولت روسیه است. تاریخ معاصر، جغرافیایی خاص و معادلات سیاسی موجبات اهمیت تاجیکستان برای روسیه را فراهم ساخته است. با این حال، عامل هویت فرهنگی آن را به سمت ایران هدایت می کند. به لحاظ اقتصادی نیز، روند رو به رشد نفوذ چین در منطقه آسیای مرکزی و تاجیکستان قابل توجه می باشد. بنابراین، تاجیکستان در حوزه اقتدار سیاسی و امنیتی روسیه و همچنین حوزه تمدنی ایران قرار دارد(دولتآبادی، 1374: 208).
1-2-9-5. روسیه
هرچند که نفوذ سنتی روسیه در آسیای مرکزی و تاجیکستان، نسبت به گذشته کاهش یافته است، اما این کشور به علت درگیری های قومی و مذهبی و ضعف ساختارهای سیاسی و اجتماعی نمی تواند به راحتی از حوزه نفوذ روسیه خارج گردد. روسيه نقش ممتازي در جمهوري‌هاي استقلال‌يافته از شوروي سابق و مخصوصاً تاجیکستان دارد. تاجيكستان نيز مثل ديگر جمهوري‌هاي آسياي مركزي سه هفته قبل از فروپاشي رسمي شوروي به عضويت كشورهاي مستقل مشترک المنافع كه در دسامبر سال 1991 م تأسيس شده بود درآمد.
عامل وجود اقلیت روس، پیگیری منافع اقتصادی، نیاز به مواد اولیه چون پنبه و اروانیوم و واقع شدن در مسیر سنتی ارتباط با افغانستان و همچنین روابط نزدیک و پیوندهای ذاتی مردم تاجیک با ایران، تاجیکستان را به منطقه ای استراتژیک برای روسیه مبدل ساخته است( اطهری، 1373: 240).
یکی دیگر از عواملی که تاجیکستان را برای روسیه مهم می سازد، بحث تهدیدات گوناگونی است که از جانب این کشور متوجه روسیه می باشد. موضوع بنیادگرایی اسلامی و تجارت مواد مخدر از مسیر تاجیکستان به روسیه و سایر کشورهای همجوار تاجیکستان، به طور جدی امنیت ملی روسیه را به چالش می کشد. درواقع، روسیه نمی تواند شاهد رشد اسلام گرایی در حیات خلوت خویش باشد. وجود جمعیت قابل توجهی از مسلمانان در داخل فدراسیون روسیه، موجب نگرانی مقامات روس شده است. از سوی دیگر، مواد مخدر تولید شده در افغانستان اکثرأ از طریق تاجیکستان به جمهوری های مستقل مشترک المنافع وارد می شود. این واقعیت های تلخ در استقرار نیروهای روسیه در داخل و همچنین مرزهای تاجیکستان با همسایگانش از جمله افغانستان موثر می باشد( اطهری، 1373: 243 - 242). علاوه بر روسیه، تاجیکستان، با کشورهای همجوار خویش ارتباطات نزدیکی برقرار نموده است. بخش مهمی از این ارتباطات با جمهوری ازبکستان می باشد.
2-2-9-5.ازبکستان
ازبکستان نیز منافع دیرین و سنتی در تاجیکستان دارد. وجود تعداد زیادی ازبک در نواحی شمالی تاجیکستان (عمدتأ در خجند) و بالعکس سکونت جمعیت عظیمی از تاجیکان در از بکستان(عمدتاً در شهرهای سمرقند و بخارا) روابط متقابل این دو کشور از جهات مختلف تحت تأثیر قرار می دهد. از طرفی این امر، مراودات طبیعی و عادی مردم دو کشور را به دنبال دارد. منافع اقتصادی مشترک نیز در این راستا قابل توجه است. از سوی دیگر، وجود چنین اقلیت هایی در دو کشور همواره زمینه های بحران را در روابط دو کشور زنده نگاه می دارد. تاجیک ها به شهرهای قدیمی و تاجیک نشین ازبکستان نظر دارند و آنها را به صورت طبیعی متعلق به خود می دانند و ازبکستان نیز انفکاک منطقه شمالی تاجیکستان و خجند را از ازبکستان نتیجه سیاست تحمیلی دوران استالین می انگارند.
نقش ازبکستان در رابطه با حمایت از کمونیست ها در جنگ داخلی تاجیکستان قابل تأمل بود. کمونیست های ازبک، به خاطر ترس از تبعات آتی حرکت های اسلام خواهی و دموکراتیک گرایانه، همراه با روسیه از دولت مرکزی تاجیکستان حمایت می کردند. البته در سال های اخیر به جهت تمایل زمامداران ازبکستان به دولت های غربی و همکاری و هماهنگی با سیاست های آمریکا و وابستگی دولتمردان تاجیکستان به روسیه اختلافاتی بین رهبران این دو کشور بروز کرده است.
3-2-9-5. افغانستان
رابطه تاجيكستان با افغانستان كه مرز طولاني با آن در جنوب دارد، متاثر از وابستگي‌هاي فرهنگي و نژادي بين دو كشور است. افغان‌ها جهت تحصيل و القاء عقيده كمونيستي به تاجيكستان اعزام شده و تاجيك‌ها در ارتش اشغالگر شوروي در افغانستان حضور داشتند. در سال 1991 جو سياسي در تاجيكستان موجب گرديد كه شهروندان بتوانند از جنگ شوروي در افغانستان انتقاد كنند.
در اوايل سال 1990 ميلادي دولت كمونيستي دوشنبه و دولت كمونيستي كابل روابط اقتصادي و مبادله محصل و انتشارات داشتند. در طول جنگ داخلي تاجيكستان، طرفداران شوروي سابق ادعا كردند كه مخالفين بشدت متكي بر مجاهدين افغان هستند. ليكن بسياري از ناظران بي‌طرف نقش افغان‌ها را به عنوان يك ترفند تبليغاتي رد كردند.
تعداد زیادی از تاجیک ها در شمال افغانستان زندگی می کنند. در جریان ناآرامی های تاجیکستان، افغانستان پذیرای تعداد زیادی از آوارگان تاجیک و پایگاه مناسبی برای معارضین دولت تاجیکستان بود. در اوايل سال 1993 م نماينده سازمان ملل در امور پناهندگان رقم 50 هزار تا 70 هزار پناهنده از مناطق جنوبي تاجيكستان به مناطق شمالي افغانستان را تخمين زد. در سال 1994 م خيلي از اين پناهندگان به تاجيكستان بازگشتند اگرچه در اين رابطه رقم صحيحي در دست نيست. مرزهای طولانی این دو کشور، همواره مورد توجه تمام جمهوری های آسیای مرکزی و روسیه می باشد.
4-2-9-5.جمهوری اسلامی ایران
کشور جمهوری اسلامی ایران نیز جایگاه ویژهای در سیاست گذاری خارجی دولت تاجیکستان دارد. تاجیکستان تنها کشوری است که اکثریت فارس زبان دارد. در میان جمهوریهای آسیای میانه که همگی ترک زبان هستند، تنها تاجیکستان از این ویژگی برخوردار است. ملی گرایان تاجیک خود را متعلق به فرهنگ و تمدن ایران زمین می دانند و اسلامگرایان نیز دولت اسلامی ایران را به عنوان الگوی حاکمیت دینی در عصر حاضر می شناسند.
جمهوری اسلامی ایران، اولین کشوری است که سفارت خویش را در تاجیکستان دایر کرده و در طول دوره استقلال همکاری نزدیکی در بخش های مختلف با این کشور داشته است. علی رغم اینکه جنگ داخلی تاجیکستان به صورت طبیعی روابط دو کشور را تحت تأثیر قرار داد. اما در این دوره نیز، ایران تلاش گسترده ای جهت استقرار امنیت در تاجیکستان به کار گرفته است. در مجموع و در ارزیابی روابط خارجی دولت تاجیکستان می توان گفت که همکاری های منطقه ای، حفظ مناسبات سنتی با روسیه، نزدیکی به ج.ا.ایران و افزایش مبادلات سودآور با کشورهای غربی و چین، جزء اولویت های اصلی دولت تاجیکستان محسوب می شوند. چنانچه گفته شد در پی استقلال جمهوری تاجیکستان در 18 شهریور1370، جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت و سفارت خود را در شهر دوشنبه افتتاح نمود. از زمان برقراری روابط سیاسی تاکنون هفت بار رئیس جمهور تاجیکستان برای دیدار دوجانبه به جمهوری اسلامی ایران سفر نموده و متقابلا رؤساي جمهوري اسلامی ایران پنج بار (يك بار جناب آقاي هاشمي، دوبار جناب آقاي خاتمي و دو مرتبه جناب آقاي دکتر احمدي نژاد) از تاجیکستان دیدار داشته اند. که تا كنون بيش از 160 سند همكاري در زمينه هاي مختلف بين دو کشور به امضاء رسیده است. بطور كلي روابط دو كشور را مي توان به چهار دوره تقسيم كرد. دوره اول مقارن با اوايل استقلال در سال 1991 كه تاجیکها در اوان آشنایی با دنیای خارج سرشار از شوق و احساس نسبت به ایران و ایرانی بودند، در اين دوره آمد و رفت ها و ارتباطات گسترده مردمي بين دو كشور بويژه در زمينه هاي فرهنگي چشمگیر بود. دوره دوم، دوران جنگهاي داخلي (1997-1992) قلمداد مي شود كه تلاش کشورمان بر پايان بخشيدن به درگيري ها و مهار بحران متمركز بود. دوره سوم (2000-1997) دوره برقراري آشتي ملي و تثبیت صلح در تاجيكستان بود كه نقش ايران در اين مرحله مهم بود. دوره چهارم ( از 2000 تا كنون) دوره شروع جدی و شکوفایی روابط اقتصادی می باشد كه با اجراي پروژه هاي اساسي مانند حفر و احداث تونل استقلال و آغاز عمليات ساخت سد و نیروگاه سنگتوده 2 و فعاليت شركتها، تجار و سرمايه گذاران ايراني در تاجيكستان همراه بوده است. در این راستا مساعدت های جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف به تقویت روابط و توسعه مناسبات در تمامي عرصه ها منجر شده است.
با عنایت به اهمیت و حجم روابط دو کشور در زمینه های گوناگون علاوه بر سفارت جمهوری اسلامی ایران در این کشور، رایزنی فرهنگی ، دفتر نمایندگی سازمان صدا و سیما، مدرسه جمهوری اسلامی ایران، دفتر نمایندگی کمیته امداد حضرت امام خمینی (ره)، دفتر خبرگزاری ایرنا، شعبه بانک تجارت و دفتر نمایندگی سازمان هلال احمر کشورمان در تاجیکستان فعالیت دارند.
روابط سیاسی دو کشور در سالهای اخیر به ثبات رسیده و از کمترین فراز و نشیب برخوردار بوده است. علاوه بر دیدار از پایتختهای دو کشور، مقامات ایران و تاجیکستان در حاشیه اجلاسهای بین المللی نیز اغلب به رایزنی و تبادل نظر پرداخته تا مناسبات دوستانه تداوم داشته باشد. حمایت قاطع دوکشور از نظرات و دیدگاههای یکدیگر در مجامع بین المللی مبین عمق روابط دو کشور است. علاوه بر آن در چند سال گذشته تلاش شده است مناسبات سه جانبه با حضور افغانستان نیز توسعه یابد.
http://iranembassytj.com/fa/a/ravabet.html