رادیو در روسیه

قدیمی ترین رسانه ارتباطی رادیو است. درزمان اتحاد جماهیر شوروی رادیو از لحاظ مالکیت و چگونگی کار کاملاً در اختیار دولت بود . در دهه آخر قرن 20 ما شاهد پدیدار شدن ایستگاههای رادیویی غیر دولتی هستیم، که به افراد و نهادهایی با اشکال مختلف مالکیت تعلق دارند. چنین ایستگاههایی را به خاطر خودکفایی وتمرکز برای کسب سود ، تجاری می نامند. در بسیاری از مواقع تشخیص مالکان و افراد ذینفع بسیار دشوار است که این امر کار تحلیل وضعیت مالکیت در رادیو روسیه سخت می کند. اکثر ایستگاههای رادیویی تجاریبر روی  موج FM  قابل دریافت هستند . از نظر فیزیکی محدوده دریافت چنین ایستگاههایی بسیار محدود است . امواج آنها 30-100 کیلومتری از مرکز پخش یعنی در مناطق اطراف آن قابل دریافت می باشد . این ویژگی امکان ایجاد چند ایستگاه رادیویی را با یک فرکانس می دهد . هم اکنون در روسیه در حدود 8000 ایستگاه رادیویی با موج FM  مشغول به کار می باشند. افرادی که بی از 50% سهام را دارا باشند کنترل کننده پخش به شمار می آید. در کار حرفه ای  چنین افرادی را رسانه دار ( Media holding )مینامند. ( که کنترل رسانه ها ی مختلفی را در دست دارند )مثلا ایستگاه رادیو دار(Radio holding )  که کنترل  ایستگاه رادیو به شمار می آیند. در 2 شهر فدرال روسیه یعنی مسکو و سن پترزبورگ ما شاهد تعداد زیادی ایستگاههای رادیویی و رسانه دارهستیم . در حال حاضر 37 ایستگاه رادیویی توسط رسانه دارها در مسکو  می شود . بزرگترین رسانه دار ها به لحاظ تعداد ایستگاههای رادیویی تحت کنترل خود در مسکو : «ار ام جی» مخفف گروه رسانه ای روسیه که 6 ایستگاه رادیویی از جمله " روسکایه رادیو" رادیو "مونتو کارلو" و گاز پروم – رسانه ای که 6 ایستگاه رادیویی از جمله "  نکست و ریلکس اف ام" را در اختیاردارند. سیزده ایستگاه رادیویی مستقل نیز در مسکو وجود دارند از جمله آنها می توان به :"رادیو شانسون"(1)،"رادیو مگا پلیس"(2)،"نیوتن اف ام"(3)و "فینام اف ام"(4) اشاره کرد. در سن پترزبورگ   6شرکت صاحب ایستگاه  رادیو holding" Radio" وجود دارد. تعداد ایستگاه های رادیویی متعلق به افراد یا نهادهای محلی در مقایسه با مسکو 5/1 برابر بیشتر است. مهمترین آنها :ای ام جی" مخفف  گروه رسانه ای اروپا، 4 ایستگاه رادیویی در اختیار دارد مانند:"پترواف ام"(5)و"الدورادو"(6)."ار ام جی "3 ایستگاه رادیویی مانند:"دی اف ام"و"رادیو ماکسیموم"(7). در دیگر شهرهای روسیه علاوه بر "" ار ام جی" "و گ ت ر ک"مخفف کمپانی دولتی تلویزیون ورادیو روسیه، گاز پروم –  Media ،  گروه کمپانی ویباری رادیو" نیز از مهمترین رسانه دارها به شمار می آیند(اسدی،1389: 89-91).  

مهم ترین بازار رادیو در مسکو و بعد از آن شهرهایی با جمعیت چند میلیون و بالاتر  است . شرکت های رادیویی را می توان به دو گروه خصوصی و دولتی تقسیم کرد . از ویژگی های گروه اول جذب سرمایه های شخصی و نگاه به رادیو مانند تجارتی که هدف آن کسب سود است . که به آن « تجاری » نیز اطلاق می شود. منبع اصلی درآمد این گونه ایستگاهها رادیویی ، پخش آگهی است که قیمت آن وابسته به شاخص های کمی و کیفی ایستگاه پخش کننده است . از ویژگی ایستگاههای رادیویی خصوصی پخش  برنامه ها در قالب موسیقی است که دارای شنوندگان خاص و مخاطبان مشخصی است.  برنامه های این ایستگاههای موسیقی ، اخبار کوتاه ، اطلاعات عمومی و سرگرمی است . مهمترین تفاوت آنها را رادیو دولتی تمرکز آنها بر علایق شنوندگان است. گروه دوم ایستگاههای رادیویی دولتی هستند که از بودجه فدرال یا شهرداری، تامین مالی می شوند . وظیفه اصلی این کمپانی ها آموزش ، پرورش و اطلاع رسانی صحیح راجع به حوادث ومواضع دولت است . اگر چه بعضی از آنها اقدام به پخش آگهی می کنند اما کسب درآمد برای آنها هدف اصلی نیست . به طور کلی هدف این ساختارها حل مسائل اجتماعی و حفظ امنیت مالی است. ویژگی همکانی بودن و ارضای علایق قشرهای مختلف جامعه را باید علت علاقه بسیار به این ایستگاهها دانست . از خصوصیات برنامه های سیاسی رادیو حکومتی تمایز آنها به لحاظ اطلاعات و گفتگوهای  بسیار است . پخش این ایستگاهها از طریق شبکه های کابلی  و همچنین امواج FM , YKV , CV , KV , DV می باشد(همان، 92).

اولین ایستگاههای خصوصی رادیو در سال 1990 در مسکو و در پی ورود روسیه به عصر مدرنیزاسیون جهانی، تاسیس شد . روند تغییرات جامعه باعث کاهش انحصار رسانه های گروهی در دست دولت شد و این امر منجر به ایجاد ساختار های جدید در رسانه های گروهی گردید . در این میان مسکو به لحاظ افزایش هر ساله ایستگاههای رادیویی به یکی از مهمترین بازارهای رادیو در جهان تبدیل شده هم اکنون در مسکو 53 ایستگاه رادیویی از طریق موج FM پخش می شود که 44 عدد از آنها به بخش خصوصی تعلق دارد. امروزه در روسیه بنابر مجوزهای صادر شده و فعال از سوی دفتر خدمات فدرال در نظارت به رعایت قانون در زمینه ارتباطات ، فناوری اطلاعات و ارتباطات جمعی ، 2246 ایستگاه رادیویی مشغول به کار است . نکته مهم در روسیه معاصر روند یکی کردن رسانه های همگانی در قالب Media holding می باشد . این جریان ابتدا از مسکو آغاز و به سرعت در حال انتشار در دیگر مناطق روسیه است . هم اکنون تنها 3 ایستگاه رادیویی در مسکو وجود دارد که به طور مستقل و نه در قالب Media holding در حال فعالیت می باشند. این ایستگاههای "رادیو شانسون"،"سربریانی دوم"(1)و "رادیو مگاپلیس" می باشند. دولت هنوز نیز مانند قبل بزرگترین مالک در بخش رادیویی است . در سال 1990 ایستگاه "رادیو روسیه" تاسیس شد. این ایستگاه رادیویی به همراه تلویزیون روسیه شرکت اتحاد ملی پخش رادیو تلویزین روسيه "VGTRK" راتشکیل داد. شهرداری نیز دارای  ایستگاههای رادیویی متعدی است که مالک کل یا بخش از ان است. که تعداد آنها بسیار کم است از جمله:رادیو اسپورت وگاواریت ماسکوا. بخش های جداگانه دولتی نیز مالک ایستگاههای رادیویی هستند برای مثال ایستگاه "میلیتسییسکایا والنا" متعلق به وزارت امور خارجه و "رادیو زوزدا" به وزارت دفاع تعلق دارند(همان، 94).  

در حال حاضر، ایستگاه رادیویی دولتی رادیو روسی، فراگیرترین شبکه رادیویی در روسیه به شمار می آید. این ایستگاه رادیویی، 1100 فرستنده دارد و در سال 1990 راه اندازی شد. این شبکه رادیویی 174 برنامه دست اول پخش می کند. مخاطبان روزانه این شبکه بیش از 120 میلیون نفر هستند.  مایاک یکی دیگر از ایستگاه های رادیویی دولتی است. این شبکه برنامه هایی در ارتباط با اطلاعات عمومی و موسیقی پخش می کند. این رادیو، قدیمی ترین و مشهورترین ایستگاه رادیویی است که 45 سال پیش پخش برنامه هایش را آغاز کرد. صدای روسیه، ایستگاه رادیویی دولتی به زبان انگلیسی است که فعالیت خود را در سال 1925 آغاز کرد. هدف این ایستگاه، ارائه اطلاعات در مورد روسیه و اعلام دیدگاه های این کشور در مورد حوادث بزرگ جهان است. علاوه بر این، ایستگاه رادیویی صدای روسیه سعی دارد تا تصویری مثبت از روسیه در خارج از کشور نشان دهد و به گسترش فرهنگ و زبان روسی کمک کند. برنامه های آن در 160 کشور به 38 زبان قابل دسترسی است. اکو مسکوی، مشهورترین رادیو در زمینه اطلاعات عمومی و بحث و گفتگوست. با وجود اینکه اخیراً گازپروم آن را خریداری کرده است، این رادیو ادعا می کند که سیاست و تحریریه مستقلی دارد. این ایستگاه در سال 1990 راه اندازی شد و شنوندگان روزانه آن تقریباً 46 میلیون نفر هستند. این شبکه رادیویی بیش از سی فرستنده در روسیه و کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق دارد. اکومسکوی همچنین در شیکاگو و نیویورک نیز به پخش برنامه می پردازد. ( حسینی، 32).