تاثيرپذیری کشور مصر از فرهنگ خارجی

رفاعة الطهطاوی. برگرفته از سایت Egypt today، قابل بازیابی از https://www.egypttoday.com/Tag/14094/Ottoman

زمینه­‌های تأثیرگذاری فرهنگ غربی در سرزمین مصر از نیمه اول قرن نوزدهم و حکومت محمدعلی آغاز و به تدریج از سال‌­های اولیه نیمه دوم این قرن، جامعه مصر تحت تأثیر عناصر فرهنگی اروپا قرارگرفت. این تأثیرگذاری در حوزه ادبیات نهضت ادبی را به ارمغان آورد و به ظهور جریان­‌های فکری و فرهنگی جدید کمک کرد. رفاعة الطهطاوی را بایستی پیشگام آشنا کردن مردم مصر با فرهنگ و اندیشه‌­های نوین اروپایی و به طور خاص فرانسوی دانست. او که در زمره دانشجویان مصری به فرانسه اعزام شد به شدت از تحولات فرهنگی و اجتماعی ناشی از انقلاب فرانسه تأثیر پذیرفته و در بازگشت تلاش کرد تا مردم و مسئولان جامعه را از چنین تحولاتی آگاه کند و برنامه­‌هایی را نیز در حوزه آموزش در این راستا دنبال کرد. ترجمه آثار نویسندگان اروپایی به زبان عربی از جمله اهتمامات او بود که در واقع یکی از راه­‌های نفوذ عناصر فرهنگ و اندیشه‌­های انقلاب فرانسه به مصر و کشورهای عربی بود. پس از طهطاوی نویسندگان دیگری این روند را ادامه دادند. این نویسندگان به ضرورت جذب دستاوردهای تمدن غرب باور داشتند؛ گرچه تأکید می­‌کردند که این بهره‌­گیری نباید با آموزه‌­های دینی در تضاد باشد.

اسماعیل پاشا. برگرفته از سایت Britannica، قابل بازیابی از https://www.britannica.com/biography/Ismail-Pasha

یعقوب صنوع. قابل بازیابی از سایت people pill، برگرفته از https://peoplepill.com/i/yaqub-sanu

در دوره حکومت اسماعیل پاشا که خود دارای گرایش‌­های غربی بود روند تأثیرپذیری فرهنگی از غرب ادامه یافت و روزنامه‌­ها و نشریات یکی پس از دیگری ظهور کرد و مراکز آموزشی و فرهنگی و چاپ و نشر هم رو به فزونی گزارد. نشریاتی که توسط برخی روشنفکران مسیحی لبنانی مهاجر منتشر می‌شد ، نقش بارزی در گسترش فرهنگ و اندیشه غربی در مصر داشت که از آنجا به دیگر کشورهای عرب هم راه می‌­یافت. از جمله نویسندگانی که در توسعه فرهنگی غربی در مصر نقش داشتند یعقوب صنوع از روزنامه نگاران معروف و فعالان عرصه فرهنگی هنری مصر در نیمه دوم قرن نوزدهم بود که دلبستگی به فرهنگ غربی را با میهن پرستی توأم می‌کرد. او که از پدری یهودی و مادری ایتالیایی زاده شد از مریدان سید جمال الدین اسدآبادی بود و هر چند مخالف سرسخت استعمار انگلیس بود، فرانسه را می‌­ستود و به تفاهم و همکاری مسیحیان و یهودیان با مسلمانان عرب علاقه داشت. شبلی شمیل هم از جمله روشنفکران عرب بود که در معرفی و گسترش فرهنگ و اندیشه­‌های غربی در مصر و جهان عرب نقش‌­آفرین بود. او که لبنانی بود بخش عمده‌­ای از عمر خود را در مصر گذراند و با نگارش مقالاتی در مجله المقتطفشهرت یافت. شمیل به تقلید از روحیه حاکم بر محیط روشنفکری اروپا در قرن نوزدهم، به علم ایمانی بی‌­پایان داشت و آن را مؤثرترین چاره مشکلات اجتماعی می­‌شمرد. او پیوسته مصریان را سرزنش می‌­کرد که قرن­ها در بند معارف ادبی و علوم نظری مانده‌­اند و لذا آنان را به فرا گرفتن علوم دقیق‌­تر فرا می­‌خواند. شبلی شمیل از میان نظریات علمی، شیفته آراء داروین و نظریه تطور بود و در بسیاری از مقالاتش مسائل اجتماعی را از همین دیدگاه بررسی می‌­کرد. یکی از راه‌­های اصلاح اجتماعی از نظر او، جدا کردن دین از سیاست و مهمترین آئینی که مایه هماهنگی و همکاری اجتماعی می­‌شود سوسیالیسم است. او یکی از نخستین نویسندگان عرب بود که واژه «الاشتراکیة» را به معنای سوسیالیسم در زبان عربی رواج داد.

سید جمال الدین اسد آبادی. برگرفته از سایت Iqna، قابل بازیابی از https://iqna.ir/en/news/1429830/seyyed-jamaleddin-asadabadi-forerunner-in-social-interpretation-of-quran

طه حسین. برگرفته از سایت ویکی بین، قابل بازیابی از https://wikibin.ir/article/ws/%D8%B7%D9%87%20%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86

البته سیاست فعال فرهنگی فرانسه در این راستا تأثیر خود را داشت. رقیب اصلی فرانسه هم انگلیس بود که هر چند در سوداگری آزمند و افزون‌خواه بود، به گسترش فرهنگ و ادبیات اهتمام چندانی نداشت. فعالیت گروه­‌های تبشیری اروپا در مصر را نیز بایستی از دیگر عوامل زمینه­‌ساز نفوذ و گسترش فرهنگ غربی در مصر دانست که از زمان حکمرانی محمدعلی در این کشور حضور یافته و پس از او نیز به فعالیت­‌های خود استمرار بخشیدند. از سال 1863 تا 1879، حدود هفتاد و هشت مدرسه فرانسوی، آمریکایی، ایتالیایی، یونانی، و آلمانی توسط این گروه­‌های مبلغ مذهبی در مصر بنیاد گرفته بود و چون بیشتر دانش‌­آموزان این مدارس، مصری بودند بایستی تأثیر دانش‌آموخته­‌های آن مدارس را در تحولات فرهنگی و آموزشی مصر زیاد دانست. اشغال مصر توسط انگلیس از سال 1882 و گسترش مراکز آموزشی با برنامه‌­های غربی و فراگیر شدن زبان انگلیسی علیرغم شکل­‌گیری جنبش­ ضداشغال و استعمار، در روند تأثیرگذاری فرهنگی غرب در مصر نقش‌آفرین بود. این روند در دهه‌های بعد با افزایش مراکز آموزشی، نشریات و چاپ کتاب سرعت گرفت. مهمترین شخصیت تأثیرگذار در این روند در نیمه اول قرن بیستم طه حسین بود که به فرهنگ، تمدن و ادبیات غرب دلبسته و خود، یکی از بزرگان حوزه فرهنگ و ادب مصر و جهان عرب به شمار می­‌رفت. طه حسین تحصیل‌کرده فرانسه و از جلسات درس جامعه­‌شناسی معروف فرانسوی دورکهایم بهره‌­مند شده بود. مهمترین اثر مکتوب او که در واقع سند دلبستگی او به فرهنگ و تمدن غرب دانسته شد، کتاب «مستقبل الثقافة فی مصر» (آینده فرهنگ در مصر) است که در سال 1937 انتشاریافت. طه حسین در این کتاب تلاش کرده است تا نشان دهد که پیوند مصر با غرب از روزگار باستان بسیار پردامنه و استوار بوده است. او بر این اساس به مصریان توصیه می‌کند که تنها به اقتباس و تقلید از اروپاییان اکتفا نکنند، بلکه در تمدن امروزی، شرکای برابر اروپاییان شوند و از همه خصوصیات آن، چه زشت و چه زیبا بهره گیرند و از ستایش آن پروا نداشته باشند. هر چند تعدادی دیگر از نویسندگان و روشنفکران مصری و در روند غرب­‌پذیری در جامعه مصر تأثیرگذار بودند، طه حسین را بایستی پیشگام این نویسندگان دانست.

فراخوان به فرهنگ غرب عمدتا برنامه­‌های آموزشی، حوزه ادبیات ، هنرو نظامات حکومتی را تحت تأثیر قرار داد و البته برخی جریان­‌های فکری و فرهنگی نیز با رویکردهای متأثر از اندیشه­‌های غربی چون لیبرالیسم، سکولاریسم و ناسیونالیسم ظهور کرد که حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را تحت تأثیر قرار داد.

نیز نگاه کنید به

مصر؛ نظام فرهنگی مصر