مکاتب تصوف در عراق
در خصوص مکاتب تصوف در عراق به سه مکتب بصره، کوفه و بغداد اشاره می شود.
مکتب بصره
این مکتب توسط امام حسن البصری تأسیس شد. مکتب بصره از اولین مکاتب صوفیه در تاریخ اسلام به شمار میآید و تأکید زیادی بر زهد، تقوی و تزکیه روحی دارد. امام حسن البصری به عنوان بنیانگذار این مکتب در مسیر پیروی از سلف صالح (صحابه) گام برداشت و در راستای تربیت روحی پیروان خود از نفسکشی و فاصلهگیری از دنیا سخن میگفت. این مکتب تأثیر زیادی بر مناطق مختلف جهان اسلام به ویژه شام، عراق، هند، و خراسان داشت. بسیاری از بزرگان صوفیه و عالمان اسلامی سلوک خود را بر اساس آموزههای این مکتب قرار دادند. از جمله شاگردان مشهور مکتب بصره میتوان به ایوب السختیانی و مالک بن دینار اشاره کرد که نقش بزرگی در توسعه تعالیم زهد و تصوف داشتند[۱].
مکتب کوفه
این مکتب که در دوران شکوفایی اسلام در کوفه به وجود آمد، نقش بسزایی در شکلگیری و گسترش تصوف در دنیای اسلام ایفا کرد. مکتب کوفه با تأکید بر علم فقه، زهد و تعبّد، علاوه بر تصوف، به پشتیبانی از تأسیس علوم شرعی نیز اهمیت میداد. یکی از شخصیتهای مهم این مدرسه داود الطائی است. از دیگر شخصیتهای مهم این مکتب میتوان به سفیان الثوری اشاره کرد که به خاطر زهد و تقوای خود در میان صوفیان شهرت داشت. این مکتب به طریقهای معتدل و میانهرو معروف بود که هم به علم و هم به زهد اهمیت میداد. آموزههای این مکتب پیوندی میان مکتب بصره و مکتب بغداد برقرار کرده و به ترکیب و ترویج اصول فقهی و تزکیه روح پرداخته است. مکتب کوفه تأثیر عمیقی بر سراسر جهان اسلام داشت و در بسیاری از مناطق مختلف از جمله هند، شام و خراسان تأثیرگذار بود[۲].
مکتب بغداد
این مکتب یکی از مهمترین مدارس صوفیه است که به طور خاص بر مبانی قرآن و سنت تأکید داشت و در تلاش بود تا فضائل اخلاقی را گسترش دهد، قلب انسان را برای عبادت خداوند خالص کند و انسان را به رشد روحی و تزکیه نفس برساند. بسیاری از مشایخ بزرگ تصوف در بغداد ظهور کردهاند که در گسترش آموزههای تصوف نقش بسزایی داشتند. معروف کرخی یکی از اولین بزرگان مکتب بغداد بود. از دیگر بزرگان مکتب بغداد میتوان به سقطی و جنید بغدادی اشاره کرد. مکتب بغداد بر اصولی چون زهد، تزکیه نفس و عبادت خالص تأکید داشت. این مکتب از نظر روحانی به دنبال پاکسازی قلب انسانها و دستیابی به مرتبههای بالا در بندگی خداوند بود. یکی از مهمترین ویژگیهای این مکتب، اعتدال در پیروی از اصول فقهی و صوفیانه بود. در واقع، مکتب بغداد با ترکیب علم فقه و آموزههای تصوف، سنتی میانهرو در آموزههای اسلامی را پرورش داد. مکتب بغداد به دلیل موقعیت جغرافیایی و علمی این شهر، تأثیر بسیار زیادی بر سایر مناطق اسلامی داشت. بغداد در آن زمان به عنوان مرکز علمی و فرهنگی جهان اسلام شناخته میشد و بسیاری از صوفیان و علما برای کسب علم و معرفت به این شهر میآمدند. از مهمترین شخصیتهایی که از مکتب بغداد تأثیر گرفتند، میتوان به ابوحامد الغزالی اشاره کرد که با تألیفات خود در مورد تصوف، نظیر کتاب "احیاء علوم دین"، تأثیر عظیمی در گسترش تصوف در دنیای اسلام داشت[۳].
نیز نگاه کنید به
تصوف در عراق؛ پیشینه تصوف در عراق؛ جریان های شاخص تصوف در عراق
کتابشناسی
- ↑ عبد العزيز، عمر عبدالله (2020). "التصوف العراقی ومدارسه وأثره على المشرق"، مجله الدراسات التربويه والعلميه، کلیه التربيه، الجامعه العراقيه، العدد السادس عشر ، المجلد الثانی - علوم القرآن ، شباط ص 460-464.
- ↑ عبد العزيز، عمر عبدالله (2020). "التصوف العراقی ومدارسه وأثره على المشرق"، مجله الدراسات التربويه والعلميه، کلیه التربيه، الجامعه العراقيه، العدد السادس عشر ، المجلد الثانی - علوم القرآن ، شباط، ص 464-466.
- ↑ عبد العزيز، عمر عبدالله (2020). "التصوف العراقی ومدارسه وأثره على المشرق"، مجله الدراسات التربويه والعلميه، کلیه التربيه، الجامعه العراقيه، العدد السادس عشر ، المجلد الثانی - علوم القرآن ، شباط، ص 466-470.
نویسنده مقاله
علی اکبر اسدی