پیشینه تصوف در عراق

تصوف اسلامی در مفهوم خاص آن مکتبی باطن ­گراست که از صدر اسلام به تدریج نضج یافته و از قرن دوم به مکتبی قدرتمند و گسترده در دنیای اسلام تبدیل شد. سده های دوم تا چهارم هجری دوره پیدایش و بالندگی مکتب تصوف بغداد به عنوان برجسته ­ترین مکتب تصوف در عراق بوده است. مکتب بغداد بر موافق بودن اقوال مشایخ با ظاهر و باطن شریعت تاکید اساسی داشت. برخی پیشقراول این مکتب را معروف کرخی و سری سقطی می دانند. در حقیقت ریشه اصلی تصوف بغداد را باید در آموزه های معروف کرخی جست، اما اوج درخشش این مکتب در زمان سری سقطی، جنید و حلاج بود و تقریبا بعد از عهد شبلی و جنید تب و تاب تصوف در بغداد فرونشست. هر چند جلودار تصوف بغداد معروف کرخی است، اما نماینده تمام عیار و شیخ اعظم و شناسنامه آن جنید بغدادی  است.

تصوف بغداد که بر اساس آموزه های جنيد بغدادی بر محور تصوفی عابدانه و شريعت محور شکل گرفته بود، با ظهور حکومت های ترک از قرن چهارم ق به بعد که وضع اجتماعی جوامع اسلامی را تغيير دادند، حمايت شد و سلطه ترکان سلجوقی از ٥٩٠ - ٥١١ق بر بغداد موجب تقويت تصوف گرديد.

از نيمه­ قرن ششم ق به بعد از ميان خلفای عباسی نيز المستنجد (٥٥٥ -٥٦٦ق)، المستضيئ (٥٦٦ -٥٧٥ق)، الناصر(٥٧٥ -٦٢٢ق)، المستنصر( ٦٢٢ -٦٤٠ق)  و المستعصم ( ٦٤٠ -٦٥٦ق) از حاميان جدی آن شدند و تصوف با ويژگی های منحصر به فرد در بغداد اين دوره که کانون منازعات فرقه ­ای بود، ريشه دواند و با اقبال خاص و عام مواجه شد. تصوف در دوران عباسیان به‌ویژه در بغداد رشد کرد و خانقاه‌ها و مراکز صوفیانه حمایت می‌شدند. حمایت خلفا از صوفیان معروفی مانند جنید بغدادی و عبدالقادر گیلانی باعث گسترش تصوف شد. همچنین امپراتوری عثمانی از بسیاری از طریقت‌های صوفیانه، مانند قادریه و نقشبندیه، حمایت کرد و به گسترش فعالیت‌های آنان کمک کرد. خانقاه‌ها در این دوران تحت نظارت حکومت قرار داشتند.

در دوران معاصر سیاست‌های حکومتی نسبت به تصوف متفاوت بوده است؛ در دوران پادشاهی، تصوف با آزادی بیشتری عمل می‌کرد. اما در دوره بعث با وجود رویکرد سکولار، طریقت‌های صوفیانه تحت نظارت شدید بودند. پس از سقوط صدام حسین و استقرار دولت جدید، تصوف به‌عنوان بخشی از تنوع دینی عراق مورد پذیرش قرار گرفت. اما با رشد گروه‌های افراطی مانند داعش، تصوف و خانقاه‌ها هدف حملاتی قرار گرفتند.

نیز نگاه کنید به

صوفیان مصر؛ تصوف در تونس؛ تصوف در افغانستان؛ تصوف در سنگال؛ تصوف در اسپانیا؛ تصوف در اردن؛ تصوف در قطر؛ تصوف در سوریه؛ تصوف در بنگلادش؛ تصوف در تاجیکستان؛ تصوف در روسیه؛ تصوف در قزاقستان؛ جایگاه طریقت های صوفیه در قزاقستان

نویسنده مقاله

علی اکبر اسدی