تصوف در روسیه

اسلام در روسیه به صورت‌ها و اشکال صوفیانه نیز رواج یافته است. برخی از این جنبش‌های جدید مذهبی که از دین اسلام برخاسته‌اند، می‌توانند در ردیف اسلام غیرسنتی روسیه گنجانده شوند، از جمله فرقه احمدیه، بهاییت و «سوبود» (تلفیق مذهب هندویی با تصوف)، جنش‌های مختلف تصوف جدید و نیز گروه‌های كوچكی كه در داخل روسیه به وجود آمده‌اند. پیروان این جنبش‌ها قاعدتاً به افراط متمایل نیستند و می‌توانند به جناح معتدل مسلمانان غیرسنتی نسبت داده شوند. تعداد كلی پیروان آن‌ها از 20 هزار نفر تجاوز نمی‌كند و آنها عمدتاً در شهرهای بزرگ متمركز شده‌اند. در حال حاضر،‌ اسلام صوفیانه در روسیه، در حال مبارزه با ساختار اسلام سلفی است.

مسلمانان روسیه از نظر تركیب مذهبی اهل سنت به دو گروه اساسی تقسیم‌بندی می‌شوند. حدود 65 درصد از مسلمانان سنی مذهب روسیه، حنفی هستند که شامل تاتارها، باشقیرها، قزاق‌ها، قره‌چای ها، بالكاری‌ها، آستی‌های و تعدادی از آذربایجانی‌ها و اقوام آسیای مرکزی می‌شوند. 30 درصد از مسلمانان سنی مذهب نیز شافعی هستند که شامل چچن‌ها، اینگوش‌‌ها و اكثر اقوام داغستان می‌شوند. الباقی مسلمانان سنی مذهب نیز پیروان مذهب حنبلی و جریان سلفی (وهابیت) هستند. همچنین در سال‌های اخیر، در میان مسلمانان داغستان، چچن و اینگوش، طریقت‌های صوفی نقشبندیه، قادریه و شاذلیه نیز رواج یافته‌اند.

سعید افندی چیرکیسکی؛ نام اصلی وی سعید عبدالرحمانویچ آتسایف و متولد سال 1937 می‌باشد. وی از شیوخ صوفیان نقش بندیه و طریقت شاذلیه است که از سال 1980 به عنوان یکی از رهبران مسلمانان در داغستان و متخصص در فرقه شافعی فعالیت دارد. صوفی گری در روسیه بیش از همه در میان مسلمانان منطقه ولگا- اورال به چشم می‌خورد كه از تاریخی دیرینه برخوردار می‌باشد. حامد الگار استاد مطالعات اسلامی و زبان فارسی در دانشگاه كالیفرنیا معتقد است كه زندگی مسلمانان این منطقه و افكار و اعتقادات ایشان چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است. صوفی‌ها نقش مهمی را در انتشار اسلام در میان باشقیرها (طی قرون هشتم هجری یا چهارده میلادی) در میان باشقیرها ایفا كردند. علاوه بر این، نمی‌توان از فعالیت‌های این گروه برای انتشار اسلام در دوران اردوی طلایی چشم پوشی كرد. این در حالی است كه بیشتر متخصصین شرقی و غربی مطالعات خود را به منابع اندكی محدود می‌كنند و اطلاعات مشابه و غالبا نادرستی را در مورد نقش صوفیان در انتشار اسلام در مناطق ولگا، اورال، پاولژ، كریم و سیبری غربی منتشر می‌كنند. بر اساس گفته این كارشناسان، صوفی گری به معنای امروز آن، تنها در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده در منطقه ولگا – اورال رواج پیدا كرد و پس از دوره‌ای نه چندان طولانی، به خاطر فشارها از سوی جنبش جدیدیسم كه طرفداران اسلام مدرن بودند، جایگاه خود را از دست داد. این جنبش در میان قشر روشنفكر و دانشجویان منطقه پاولژ و اورال در نیمه دوم قرن نوزده رخ داد. حتی الكساندر بنیگسن و ماریو برواكس نیز این مطلب را تایید می‌كنند.

اشاره به این نكته نیز حایز اهمیت است كه در قرن هجده میلادی شیخ محمد بن الداغستانی یكی از شخصیت‌های دینی مسلمانان سال‌های زیادی را در میان باشقیرها سپری كر ده است. او كه یكی از قضات اجرای احكام شریعت در موطن خود داغستان بود، در دوران حكومت تزاری به جنوب باشقیرستان و به روستای كوچكی در كنار رود سامكارا تبعید شد. شیخ محمد در آنجا نیز دست از فعالیت‌های خود نكشید و شروع به آموزش مردم محلی و ترویج آموزه‌های اسلامی كرد. او تسلط زیادی به زبان‌های عربی، فارسی و چند زبان تركی داشت.

در دوران قیام پوگاچوف (سال‌های 1775-1772 م.) محمد همراه با خانواده و شاگردانش راهی قزاقستان شده و در همان جا دار فانی را وداع گفت. شاگرد او شیخ ولید بن محمد الامینی الكارگالی (متوفی به سال 1218 هجری) از دیگر چهره‌های برجسته و تحصیل كرده علوم اسلامی تحصیلات خود را در كابل به پایان رساند و در مسیر طریقت نقشبندیه زیر نظر شیخ فائز خان بن خزر خان ابن الكابل و عده‌ای دیگر از علمای مطرح آن دوره به فعالیت‌های خود ادامه داد. كتاب «تلفیق الاخبار» ضمن معرفی تمامی چهره‌های برجسته علوم اسلامی در منطقه ولگا – اورال اطلاعات ارزنده‌ای راجع به فعالیت‌های روشنفكران مسلمان روسیه در اواخر قرون نوزده و اوایل قرن بیستم به خواننده ارایه می‌كند.

نیز نگاه کنید به

صوفیان مصر؛ تصوف در تونس؛ تصوف در افغانستان؛ تصوف در سنگال؛ تصوف در اسپانیا؛ تصوف در اردن؛ تصوف در قطر؛ تصوف در سوریه؛ تصوف در بنگلادش؛ تصوف در تاجیکستان؛ تصوف در قزاقستان