نمادها، سنتها و آیینهای مذهبی تصوف در یمن
تصوف در یمن از قرون اولیه اسلامی حضور داشته و در شکلگیری ساختار معنوی و فرهنگی جامعه نقش ایفا کرده است[۱][۲]. مناطق حضرموت و تریم از مراکز اصلی تصوف محسوب میشوند که با دارا بودن رباطها و مدارس عرفانی، نقش مهمی در تربیت نسلهای جدید ایفا کردهاند[۳]. آیینهای صوفیانه در زندگی روزمره بخش وسیعی از مردم یمن جاری است و نشانگر پیوند عرفان با ساختار اجتماعی کشور است[۴].
آیینها و سنتهای صوفیانه
زیارت قبور اولیا
زیارتهای جمعی به قبور شخصیتهایی مانند هود نبی، احمد المهاجر و مشایخ خاندانهای بالفقیه و الحداد از جمله مراسمهای رایج در حضرموتاند[۵].
مراسم مولد النبی
برگزاری جشن میلاد پیامبر اکرم (ص) در ماه ربیعالاول از آیینهای برجسته صوفیان است که با حضور گسترده در مناطق جنوبی و شرقی یمن همراه است [۲].
خرقهپوشی
سنت خرقهپوشی به عنوان نماد سلوک معنوی در یمن رواج داشته و واژه «صوفی» به «صوف» (پشم) ارجاع دارد که لباس زهاد و سالکان بوده است[۶].
ذکر و سماع
آیینهای ذکر و سماع با مشارکت جمعی، خوانش اشعار عرفانی و استفاده از موسیقی، در رباطها و خانقاههای حضرموت رایج است[۳].
تبرکجویی
متبرک شدن به آثار مشایخ از آیینهای رایج صوفیان است که جلوهای از پیوند عاطفی و دینی با سنت عرفانی است[۴].
چالشها و تعارضات
تقابل با جریانهای سلفی
سلفیها برخی مناسک صوفیانه مانند زیارت قبور و توسل را بدعت میدانند و با آنها مقابله میکنند[۷].
نزدیکی برخی عقاید صوفیان با آموزههای شیعی مانند شفاعت، محل مناقشه بین جریانهای سلفی و عرفانی شده است[۸].
تشدید فشارها پس از 2015
با ورود عربستان به جنگ یمن، فشارها بر مراکز عرفانی افزایش یافت و گزارشهایی از تخریب مقابر، ترور بزرگان، و ممانعت از برگزاری آیینها منتشر شده است[۹].
ورود وهابیت به یمن
از دهه ۱۹۸۰ با ورود شخصیتهایی چون مقبل الوادعی، افکار وهابی بهطور فعالانه تبلیغ شد و نگاه خصمانهای نسبت به تصوف شکل گرفت[۱۰]. ترور شیخ عیدروس بن سمیط در ۲۰۱۸ و انفجار مقبره سید علی الرمیمه از نمونههای خشونتهای گزارششدهاند[۹].
تعارض با گروههای تندرو
اختلافات میان تصوف با جریانهایی چون القاعده و اخوانالمسلمین نیز فعالیتهای اجتماعی آنان را با موانعی مواجه کرده است[۱۱].
راهبردهای صوفیان در برابر فشارها
تنشزدایی
بسیاری از زوایا و رباطها تلاش کردهاند در مناطق تحت نفوذ سلفی، از تقابل مستقیم اجتناب ورزند[۱۲].
انتقال مراسم
مشایخی چون حبیب سالم الجنیدی، آیینها را به مناطق امنتر منتقل کردهاند تا استمرار فعالیتها حفظ شود[۱۳].
همکاری با دولت نجات ملی
مشارکت مشایخ صوفی در نهادهای دینی همچون شورای عالی علما یا شورای زکات در صنعا، نشاندهنده تعامل فعال با ساختارهای قدرت محلی است[۹].
نتیجهگیری
تصوف در یمن همچنان یکی از ارکان معنوی و فرهنگی کشور باقی مانده و با اتخاذ راهبردهای تطبیقی در تلاش برای حفظ اصالت عرفانی خود است. استمرار این جریان وابسته به توان نهادهای صوفی در همزیستی با شرایط متغیر سیاسی و اجتماعی یمن است.
نیز نگاه کنید به
کتابشناسی
- ↑ Al-Attas, S. M. N. (2014). Sufism and Islam: An Inquiry into the Origins of Mysticism. Kuala Lumpur: ISTAC.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Knysh, A. (2017). Sufism: A New History of Islamic Mysticism. Princeton University Press. DOI: 10.1093/jis/ety050
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Daum, W., & al-Rubaidi, A. (n.d.). Sufism in Yemen. Retrieved from https://independent.academia.edu/WDaum
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ vom Bruck, G. (1993). Islam, Memory, and Morality in Hadramaut. Retrieved from https://www.academia.edu/77140569/Islam_Memory_and_Morality_in_Yemen
- ↑ Schulze, R. (2016). The Rediscovery of the Prophet Hud. Die Welt des Islams, Available for https://archive.org/details/dieweltdesislams12deutuoft
- ↑ Trimingham, J. S. (1998). The Sufi Orders in Islam. Oxford University Press. Retrieved from https://academic.oup.com/book/50291
- ↑ Hofer, N. (2021). Sufism and Politics in Yemen: A Fragile Balance. Middle Eastern Studies Journal.
- ↑ Hasan, H. (2023). Contrary impulses in Iraqi Shiism today. Carnegie Middle East Center. Retrieved from https://carnegieendowment.org
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ Sana’a Center for Strategic Studies. (2024). The Yemen Review. Retrieved from https://sanaacenter.org
- ↑ Jasim, M. (2023, August 12). Emergence of Sufism in Yemen (Part One). Islamonweb. Retrieved from https://en.islamonweb.net
- ↑ Strategic Islamic Movements Analysis. (2023). Navigating Religious Authority in Muslim Societies. Springer. DOI: 10.1007/978-3-031-44825-6
- ↑ Yemen Peacebuilding Archives. (2023). Building an Enduring Peace in Yemen. RAND Corporation. Retrieved from https://www.rand.org/pubs/research_reports/RRA733-1.html
- ↑ Kurniawan, A. F. (2021). Cultural negotiation, authority, and discursive tradition: The Wawacan Seh ritual in Banten. UIN Sunan Kalijaga Yogyakarta. Retrieved from https://digilib.uin-suka.ac.id/id/eprint/57621/1/Cultural%20Negotiation%20Authority%20and%20Discursive%20Tradition%20The%20Wawacan%20Seh%20Ritual%20in%20Banten.pdf
نویسنده مقاله
غلامرضا لایقی
ویرایش دانشنامه ملل