هویت و هویتیابی دینی در عربستان
هویت دینی از ابعاد مهم هویتی نظام سعودی محسوب شده و از زمان شکلگیری عربستان تا تغییر و تحولات بعدی، عنصر دین یکی از جنبههای مهم هویت جامعه و حکومت در این کشور بوده است. وهابیت هسته اصلی هویت دینی عربستان است و از زمان شکلگیری این پادشاهی، منبع مشروعیت سیاسی خاندان سعودی محسوب میشود. این هویت بر توحید و شریعت اسلامی تأکید دارد و سیاست داخلی و خارجی را در چارچوب ارزشهای دینی هدایت میکند[۱].
دین اسلام، و بهویژه اصل توحید، زیربنای فکری، معرفتی، اخلاقی و هستیشناختی هویت سعودی است و مبنای ارزشها، قوانین و سبک زندگی محسوب شده است. در این راستا به لحاظ نظری قرآن، سنت پیامبر (ص)، اجماع علما و فقه اسلامی، مراجع اصلی تصمیمگیری و مرجعیت فکری هستند. این مراجع، اصول وحدت، عدالت، امنیت، و بهبود معیشت شهروندان را تعیین میکنند. همچنین بر اساس شریعت، وحدت امت حول یک حاکم مشروع و بیعت با او ضروری است. کارکرد هویت دینی نیز تضمین همبستگی اجتماعی، حفظ ارزشهای اسلامی و ایفای نقش پیشرو عربستان بهعنوان کانون جهان اسلام و رهبر جهان عرب و مسلمان محسوب میشود[۲].
برای دههها، عربستان با عنوان سنتی «ام القری» جهان اسلام شناخته میشد. با ظهور آلسعود در این کشور، پادشاهان سعودی لقب خادم حرمين شريفين(مسجد الحرام و مسجد النبی) را برای خود برگزیدند. عربستان به عنوان محل ظهور اسلام و برگزاری آیین حج، همواره در طول تاریخ، به عنوان قطب مذهبی جهان اسلام شناخته شده است. حفظ این جایگاه و تصویر از عربستان، با انگیزههای سیاسی آلسعود، همواره در دستور کار بوده است. سعودی ها در دههها حاکمیت خود بر عربستان، همواره از این عنوان و جایگاه سنتی بهره بردهاند تا خود را به عنوان منادی اسلام اصیل معرفی نموده و بر اعراب و کل منطقه اثرگذار باشند. پس از ولیعهدی محمد بن سلمان در ژوئن ٢٠١٧، وی حرکت تازهای مبتنی بر تغییرات کلان در سطوح ساختاری و اجتماعی با مبنا قراردادن توسعه اقتصادی را آغاز کرد، که در این چارچوب، ارائه تصویری تازه و متفاوت از تصویر سنتی این کشور و شکلدهی به هویتی جدید از جمله با برخی اصلاحات در عرصه دینی مد نظر قرار گرفته است[۳].
هویت دینی به طور تاریخی، مسلطترین جنبه هویت در عربستان بوده است، اما اکنون در حال بازتعریف است. هویت دینی سنتی عربستان به صورت کامل بر اساس تفسیری محافظهکارانه از اسلام، یعنی وهابیت شکل گرفته بود. اما چشمانداز ۲۰۳۰ به دنبال ایجاد گفتمان دینی جدیدی است که از ویژگیهای آن اعتدال و شمولگرایی است. در دوره جدید تلاش میشود اسلام با چهرهای میانهرو و معتدل ارائه شود و از تفاسیر افراطی در عربستان فاصله گرفته شود. کاهش نقش محوری وهابیت در هویتبخشی نیز بخش دیگری از این تلاشهاست. به عبارتی یک تغییر مهم، تلاش برای بازتعریف تاریخ تأسیس دولت سعودی است. در این راستا با صدور فرمان پادشاهی در سال ۲۰۲۲، روز تأسیس دولت اول سعودی به سال ۱۷۲۷، یعنی قبل از اتحاد با محمد بن عبدالوهاب، منتقل شد. این اقدام به طور نمادین، هویت ملی را از پیوند انحصاری با جنبش وهابیت جدا میکند و به آن عمق تاریخی بیشتری میبخشد. مساله دیگر تلاش برای بازتعریف جهاد است و مفهوم جهاد از یک مبارزه دینی گسترده به "دفاع ملی" که صرفاً در اختیار حاکم است، بازتعریف شده است[۴].
نیز نگاه کنید به
عاشورا و انتظار در شعر شاعران تاجیکستان؛ علاقه مردم تاجیکستان به اهل بیت(ع)؛ فرهنگ حجاب در افغانستان؛ مراسم عزاداری ایام محرم در افغانستان؛ مولفههای فرهنگی و مذهبی ژاپن
کتابشناسی
- ↑ Özoral, B.(2023), The Examination of the Identities Defining Saudi Arabia’s Foreign Policy, Turkish Journal of Middle Eastern Studies, 10(1), pp. 15-43.
- ↑ Al-Beraidi, A. A.(2024), The National Saudi Identity: Principles and Human-Oriented Prospects, Translated by: Dr. Mohammad Hazazi, Riyadh: King Abdulaziz Center For Cultural Communication, pp. 69-74.
- ↑ انصاری، عبدالباسط (1402)، سعودیها در پی ساخت هویت نو و الهام بخشی در چشم انداز ٢٠٣٠، یادداشت اندیشکده حکمروایی فرهنگ و صنایع خلاق، قابل بازیابی از https://spri.sharif.ir/sources
- ↑ المومنی، حسن محمد حسین (2025)، إشكالیه الهُويّه بين النظریه والتطبيق: المملكه العربيّه السعوديّه كحاله دراسيّه، دراسات العلوم الإنسانيه والاجتماعيه، 50(5)، ص 214-217.