پیشینه اقوام شاخص در عراق

در بین محققان تاریخ عرب، تقریباً اتفاق نظر وجود دارد که حکام بین‌النهرین از 2000 سال قبل از میلاد تا به امروز هدف مشترک ایجاد اتحاد بین قسمت‌های شمالی و جنوبی حوزه دجله و فرات و انسجام سیاسی بین این مناطق را دنبال می‌کرده‌اند. پیشینه اقوام شاخص در عراق به هزاران سال قبل بازمی‌گردد و تحت تأثیر تحولات تاریخی، فرهنگی و مذهبی منطقه شکل گرفته است. عراق به عنوان یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان، محل زندگی اقوام مختلفی بوده که هر یک سهم مهمی در تاریخ این کشور داشته‌اند. پیشینه اقوام شاخص در عراق نشان‌دهنده تنوع غنی فرهنگی و تاریخی این کشور است. هر یک از این اقوام سهم مهمی در شکل‌گیری هویت ملی عراق داشته‌اند و مدیریت این تنوع قومی و مذهبی یکی از چالش‌های اصلی این کشور در طول تاریخ بوده است. امروزه، عراق تلاش می‌کند تا با حفظ حقوق همه اقوام، به ثبات و همزیستی مسالمت‌آمیز دست یابد. در این قسمت، به پیشینه اقوام شاخص عراق اشاره می‌شود.

1. اعراب

اعراب از قدیمی‌ترین ساکنان منطقه بین‌النهرین(عراق امروزی) هستند. پس از ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی، اعراب به سرعت در منطقه گسترش یافتند و فرهنگ و زبان عربی را در عراق تثبیت کردند. اعراب نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن اسلامی و گسترش آن در منطقه داشتند. شهرهای مهمی مانند بغداد(پایتخت عباسیان) و کوفه به عنوان مراکز علمی و فرهنگی جهان اسلام شناخته می‌شدند. پس از شکاف میان شیعه و سنی در صدر اسلام، اعراب عراق نیز به دو گروه اصلی شیعه و سنی تقسیم شدند.

2. کردها

کردها از اقوام باستانی منطقه هستند و پیشینه آن‌ها به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. آن‌ها از نوادگان مادها و دیگر اقوام ایرانی‌تبار هستند که در مناطق کوهستانی غرب ایران و شمال عراق ساکن شدند. کردها در طول تاریخ تحت حکومت‌های مختلفی مانند امپراتوری عثمانی و صفویه زندگی کرده‌اند. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی در قرن بیستم، کردها در عراق، ترکیه، ایران و سوریه پراکنده شدند. پس از سال ۲۰۰۳، کردها در عراق به خودمختاری نسبی دست یافتند و منطقه کردستان عراق را تشکیل دادند.

3. ترکمن‌ها

ترکمن‌ها از اقوام ترک‌تبار هستند که در دوره سلجوقیان و امپراتوری عثمانی به منطقه عراق مهاجرت کردند. آن‌ها بیشتر در مناطق شمالی عراق ساکن شدند. ترکمن‌ها در دوره عثمانی نقش مهمی در اداره مناطق شمالی عراق داشتند. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، آن‌ها به عنوان یک اقلیت قومی در عراق باقی ماندند. شهرهایی مانند کرکوک، تلعفر و موصل از مراکز اصلی ترکمن‌ها در عراق هستند.

ترکمن‌ها در طول دهه‌های گذشته از دوران سقوط عثمانی و تشکیل دولت عراق در سال 1921 تا سقوط صدام در سال 2003، در شرایط دشواری به سر می‌بردند و مورد سرکوب رژیم‌های متوالی قرار گرفته بودند. ترکمن‌ها نه خود قادر به رهایی از این شرایط و رسیدن به حقوق خود بودند و نه حامی و مدافع واقعی برای تحقق آرمان‌های خود داشتند.

4. آشوری‌ها و کلدانی‌ها

آشوری‌ها و کلدانی‌ها از اقوام سامی‌تبار هستند که پیشینه آن‌ها به امپراتوری آشور و بابل در بین‌النهرین باستان بازمی‌گردد. آن‌ها از قدیمی‌ترین ساکنان منطقه هستند. آشوری‌ها و کلدانی‌ها در طول تاریخ تحت حکومت‌های مختلفی مانند امپراتوری ایران، روم و عثمانی زندگی کرده‌اند. پس از ظهور مسیحیت، آن‌ها به این دین گرویدند و کلیساهای مسیحی خود را تأسیس کردند. زبان آرامی، که زبان عیسی مسیح بوده، هنوز توسط برخی از آشوری‌ها و کلدانی‌ها استفاده می‌شود.

5. ایزدیان

ایزدیان از اقوام باستانی منطقه هستند و پیشینه آن‌ها به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. دین ایزیدی ترکیبی از عناصر باستانی، اسلامی و مسیحی است. ایزدیان در طول تاریخ به ویژه در دوره عثمانی و در سال‌های اخیر توسط گروه‌های افراطی مانند داعش تحت آزار و اذیت قرار گرفته‌اند.  بیشتر ایزدیان در اطراف کوه سنجار در شمال عراق زندگی می‌کنند.

6. شبک‌ها

شبک‌ها از اقوام ایرانی‌تبار هستند که احتمالاً در دوره صفویه به عراق مهاجرت کردند. آن‌ها دارای فرهنگ و زبانی نزدیک به کردی هستند. شبک‌ها در طول تاریخ تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته‌اند و اعتقادات مذهبی آن‌ها ترکیبی از اسلام و عناصر باستانی است. بیشتر شبک‌ها در اطراف موصل زندگی می‌کنند.

7. ارمنی‌ها

ارمنی‌ها از اقوام باستانی قفقاز هستند که در دوره‌های مختلف به عراق مهاجرت کردند. مهاجرت گسترده آن‌ها به عراق در دوره عثمانی و پس از نسل‌کشی ارمنی‌ها در سال ۱۹۱۵ اتفاق افتاد. ارمنی‌ها به عنوان یک اقلیت مسیحی، نقش مهمی در تجارت و فرهنگ عراق داشته‌اند. بیشتر ارمنی‌ها در شهرهای بزرگی مانند بغداد و بصره زندگی می‌کنند.

8. کاولی‌ها(غجر)

کاولی‌ها از اقوام کوچ‌نشین هستند که پیشینه آن‌ها به هندوستان بازمی‌گردد. آن‌ها در طول تاریخ به مناطق مختلف خاورمیانه، از جمله عراق، مهاجرت کرده‌اند. کاولی‌ها به دلیل سبک زندگی عشایری، همواره در حاشیه جامعه قرار داشته‌اند. کاولی‌ها در مناطق مختلف عراق پراکنده‌اند.

نیز نگاه کنید به

گروه های قومی و نژادی؛ اقوام شاخص در عراق

نویسنده مقاله

محمدعلی خوش‌طینت