نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن

11 - نظام آموزشي

11-1 ساختار و سياست آموزشي کشور

پيشرفت نظام آموزشي اردن بسيار عالي است که در دهه 1920 كار خود را آغاز كرد. اردن يك نظام آموزشي پيشرفته و سطح بالا را براي پيشرفت مردم پايتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتي،‌ 1493 مدرسه خصوصي، 48 انجمن دانشگاهي و 19 دانشگاه در اردن وجود دارند. در اردن، دسترسي به آموزش پايه مورد تاكيد است و اين مهم در تمام برنامه هاي توسعه ي اردن مدنظر واقع شده است. مسئولين براي هر روستا با جمعيت 10 نفر يك مدرسه مهيا كرده اند. در نتيجه توسعه سريع امكانات، شهروندان فقير و دور افتاده را قادر به دسترسي به امكانات آموزشي كرده است.

آموزش در اردن از سه مرحله تشكيل مي شود:

1. دوره كودكستان: يك مرحله 2 ساله جهت ايجاد محيط مناسب براي كودكان و تهيه فرصت هاي آموزشي متعادل كه باعث مي شود آنها عادات درست سلامتي را بدست بياورند، روابط اجتماعي خود را محكم كنند، شيوه هاي درست را توسعه دهند و مدرسه را دوست داشته باشند.

2. دوره هاي آموزش ابتدايي: يك دوره اجباري 10 ساله براي كسب اهداف عمومي آموزش و مهيا ساختن شهروندان در تمام زمينه ها از جنبه ي فيزيكي، ذهني، روحي، عاطفي و اجتماعي.

3. دوره ي آموزش ثانويه (كمكي): يك دوره اختياري 2 ساله براي آماده و مجهز كردن شهروندان با ظرفيت ها و مهارت هاي گوناگون علمي،‌ فني، شخصي، ملي و انساني.

اين دوره شامل دو مرحله است:

الف) آموزش ثانويه نظري: اين دوره بر اساس فرهنگ عمومي پايه و فرهنگ علمي يا شغلي است. دانش آموزاني كه اين دوره را گذرانده اند در آزمون ملي شركت مي كنند.

ب) آموزش ثانويه كاربردي: اين دوره بر اساس آموزش كاري و شغلي است و دانش آموزان پس از فارغ التحصيلي از مدرسه مستقيم به بازار كار مي پيوندند. (1)

نمودار نظام آموزشی در اردن

11-2 اهداف، مباني نظري و ويژگي نظام آموزشي کشور

اهداف عمده نظام آموزش اردن بدين شرح است:

• تربيت شهرونداني كه به خدا ايمان داشته باشند، اعتقادات اسلامي را بدانند، متعهد به ارزش والاي اسلامي - عربي باشند، وفادار به كشور، قوانين و ملت شان باشند، كاملا به حقوق شان آگاه باشند، وظايف شان را به گونه اي انجام دهند كه شخصيت شان را در تمام زمينه ها رشد دهد و به شناخت ديگران در عين حفظ هويت شان بيانجامد.

• تربيت شهرونداني كه بخوبي با مهارت ها و دانش هاي ضروري براي اقتصادي علمي (دانش، رابطه و ارتباط بين سيستمي، كارگروهي، تفكر علمي، شخصي، تكنولوژي، شغل آتي و مهارت هاي تحقيق علمي) به منظور شركت در ساخت و پيشبرد جامعه مجهز باشند.

• مهيا كردن فرصت هاي يادگيري براي همه، كسب مساوات و عدالت در خدمات آموزشي در جنبه هاي كمي و كيفي، تمركز بر توسعه كيفي آموزش در تعامل با دانش آموزان در حين يادگيري.

• توسعه وزارت آموزش و پرورش كارآمد و تمركز بر فعال سازي اداره مدارس

• ارتقاء صلاحيت داخلي و خارجي نظام آموزش و پرورش در اردن

در بين معيارهاي توسعه بخش آموزش، چشم انداز ملي بر رسيدن به اهداف زير متمركز است:

- توسعه در ساخت كودكستان هاي عمومي و توجه بسيار بيشتر به فقرا و مناطق دورافتاده

- تاسيس كارگروه هاي بالاتر براي پيشرفت منابع انساني و بازنگري قوانين سرپرستي و مديريت آموزشي

- توسعه فرصت هاي تحصيلي در دوره ابتدايي و ثانويه (كمكي) و هم چنين توسعه ي بودجه كارآمد

- بالا بردن تمايل براي تمركز زدايي و معتبر سازي روش شناسي براي ارزيابي و توسعه

- ارتقاء كيفيت آموزش دوره ي ابتدايي و كمكي

- ارتقاء مشاركت بخش خصوصي در مديريت آموزش شغلي و توسعه برنامه هايي كه به رفع نيازهاي بازار كار بيانجامد. (3)

11-3 آموزش ابتدايي (پايه)

آموزش ابتدايي يا پايه شامل 10 سال تحصيلي در مدرسه است که تمامي شهروندان اردني ملزم به گذراندن اين دوره ده ساله هستند. (4)

در بين سال هاي 1939 تا 1965 ميلادي پيشرفت هاي مهمي در وزارت آموزش و پرورش در زمينه توجه به جوانان روي داد و گام هاي بزرگي در جهت آموزش هنرهاي زيبا، فنون نظامي، کتابخانه ها، راديوها، تشويق انجمن ها و جشنواره ها در داخل و خارج از مدرسه برداشته شد. (5)

از سال 1966تا 1992 نيز بیش از پیش به جوانان، به ويژه در زمينه هاي آموزش اولياء و مربيان، آموزش‌هاي هلال احمر، تدارک سفرهاي علمي، تدارک مسابقات شعر و نثر، آموزش بازي شطرنج و... .

اين پيشرفت ها سبب افزايش تعداد معلمان ودانش آموزان (به ويژه دانش آموزان دختر) در مقطع دبيرستان شد. (6)

تعداد دانش آموزان، معلمان و مدارس (7)

تعداد	1961/1962	1975/1976	1987/1988
تعداد دانش آموزان	19850	42137	125357
تعداد معلمان	976	1766	6773
تعداد مدارس	123	203	503
تعداد دانش آموز به ازاي معلم	20	23	18
تعداد دانش آموز در يک مدرسه	161	207	249

آخرين آمار مربوط به سال 2018 نشان رشدي فزاينده در آموزش پايه را دارد. بر اساس آمار هاي موجود آخير ميانگين تعداد دانش آموزان در هر كلاس 25 نفر و براي هر معلم 16 نفر است. (8) ضمناً آمارهاي تفكيكي مربوط به ابتدايي و متوسطه در پايان بخش آموزش متوسطه خواهد آمد.

در اردن مدارس بين المللي خصوصي نيز وجود دارند که شهريه آنها سنگين است؛ به عنوان مثال مدرسه بين المللي QQRT، يک مدرسه بسيار جديد و مدرن در اردن است که يادگيري زبان عربي و زبان انگليسي را به صورت زبان مادري ارائه مي دهد. اين مدرسه در چندين شهر اردن شعبه دارد و براي رده هاي سني 3 الي 18 سال در نظر گرفته شده است. هزينه تحصيل در اين مدرسه کمي بالاست اما شرايط کمک مالي بسيار خوبي به دانش آموزان برتر می‌دهد. هم‌چنين مدرسه بين المللي OPO مدرسه‌ای براي تقويت مهارت‌هاي زبان، زيست و شيمي و رياضي است و دروس ديگري در اين مدرسه تدريس نمي شود؛ شهريه تحصيلي اين مدرسه گران است ولي امکانات استفاده از صندوق هاي مالي مدرسه وجود دارد . هزينه تحصيل در اين مدرسه در ابتداي هر سال توسط دولت مشخص مي شود.

يک مدرسه استعداد يابي آمريکايي نيز در اردن وجود دارد که شعبه اي از يک مدرسه ملي است که دانش آموزان را براساس سطح استعدادشان ارزيابي مي کند، در اين مدرسه شرايط تحصيل به بهترين شکل ممکن دنبال مي شود.

11-4 آموزش متوسطه

آموزش متوسطه (ثانوي)، كه شامل دو سال تحصيل مي باشد، مختص دانش آموزاني است كه دوره ابتدايي 10 ساله را پشت سرگذاشته اند. اين دوره شامل دو بخش است؛ آموزش متوسطه كه مي تواند حرفه اي يا دانشگاهي باشد. در پايان دوره دو ساله، دانش آموزان در امتحانات سراسري متوسطه توجيهي در حوزه هاي از پيش تعيين شده، شركت مي كنند و به كساني كه امتحانات را با موفقيت پشت سر مي گذارند گواهي توجيهي اعطا مي گردد. دانش آموزان براي ورود به دانشگاه ها دوره آموزشي طي مي كنند در حالي كه در گروه فني و حرفه اي دانش آموزان دوره هاي لازم را براي ورود به كالج محلي يا دانشگاه ها يا بازار كار مي گذرانند مشروط بر آن كه دو درس اضافي را نيز با موفقيت پشت سرگذاشته باشند.

آموزش متوسطه حرفه اي، آموزش حرفه اي فشرده و كارآموزي به دانش آموزان ارائه مي‌كند و در پايان به دانش آموزان گواهي اعطا مي شود. اين نوع آموزش توسط موسسات آموزش حرفه اي، تحت نظارت وزارت كار/آموزش فني حرفه اي و آموزش عالي ارائه مي شود.

آموزش متوسطه خارجي:

پس از اتمام دوره 8 يا 10 ساله آموزش ابتدائي، افراد مي توانند به جاي گذراندن امتحانات توجيهي برنامه آموزش متوسطه خارجي (8 سال براي IGCSE^[1] و 10 سال براي SAT^[2] و IB^[3]) را انتخاب نمايند. اين برنامه ها را معمولا مدارس خصوصي ارائه مي كنند كه شامل: IGCSE /SAT بين المللي مي باشد. سابق بر اين، امتحانات GCSE^[4]  نيز در اردن توسط مدارس خصوصي ارائه مي شد كه در حال حاضر به جاي آن امتحانات IGCSE گذاشته شده است. پس از فارغ التحصيلي این دانش آموزان، وزارت آموزش عالي با استفاده از نظام مشابه نظام‌هاي مورد استفاده براي دانش آموزان توجيهي، تبديلي انجام مي دهد؛ اين نظام آموزشي هم از لحاظ شيوه تبديل نمرات و درجات و هم از لحاظ ميزان پذيرش متقاضيان غير توجيهي بحث برانگيز بوده است. 

مشكل ديگري كه وجود دارد نظامي است كه براي نتايج امتحانات برنامه هاي آموزشي خارجي به كار مي رود برخي بر اين باورند كه اين نظام در مقايسه با نظام توجيهي با فارغ التحصيلانش رفتاري توأم با ارفاق و گذشت دارد و عده اي آن را غير منصفانه مي دانند.(9)

آموزش ابتدايي و متوسطه در آينه آمار:

تعداد مدارس، کلاس ها و دانش آموزان و آموزگاران براساس نوع مدرسه و جنسيت.

تعداد مدارس و شعب و دانش آموزان و آموزگاران براساس سيستم نظارت و جنس 2017/2018

مدارس براساس سيستم نظارت 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد مدارس	تعداد کلاس‌ها	تعداد دانش‌آموزان	تعداد معلم‌ها
وزارت آموزش و پرورش
مرد	1391	17842	645155	32699
زن	496	20821	733696	53928
آموزش مشترک	1948	12189	0	0
مجموع	3835	50852	1378841	86627
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	40	573	14636	1574
زن	3	69	3392	325
آموزش مشترک	2	29	0	0
مجموع	45	671	18028	1899
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	82	1530	61764	2187
زن	70	1484	58399	2175
آموزش مشترک	19	173	0	0
مجموع	171	3187	120163	4362
آموزش خصوصی
مرد	52	4621	315185	4069
زن	10	3197	219624	35925
آموزش مشترک	3149	19349	0	0
مجموع	3211	27167	534809	39994
جمع کل
مرد	1565	24566	1036740	40529
زن	579	25571	1015101	92353
آموزش مشترک	5118	31740	0	0
مجموع	7262	81877	2051841	132882

براي مطالعه بيشتر آمار متنوع در خصوص مدارس و مراحل آموزشي و جنسيت دانش آموزان و مالکيت بناء مدرسه و تعداد آموزگاران، جداول متعددي در کتاب هاي سال اردن موجود است که در ادامه مي‌آيد.

تعداد مدارس براساس سيستم نظارت مراحل آموزشي و جنس 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد مدارس	مرحله آموزشی
		مهد کودک	پایه	متوسطه تحصیلی	متوسطه حرفه ای	ثانویه جامع
وزارت آموزش و پرورش
مرد	1391	0	850	449	27	15
زن	496	0	221	249	3	23
آموزش مشترک	1948	1	1536	411	0	0
مجموع	3835	1	2607	1159	30	38
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	40	0	1	39	0	0
زن	3	0	1	2	0	0
آموزش مشترک	2	0	1	1	0	0
مجموع	45	0	3	42	0	0
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	82	0	82	0	0	0
زن	70	0	70	0	0	0
آموزش مشترک	19	0	19	0	0	0
مجموع	171	0	171	0	0	0
آموزش خصوصی
مرد	52	0	14	38	0	0
زن	10	0	0	10	0	0
آموزش مشترک	3149	1785	1139	224	1	0
مجموع	3211	1785	1153	272	1	0
جمع کل
مرد	1565	0	947	576	27	15
زن	579	0	292	261	3	23
آموزش مشترک	5118	1786	2695	636	1	0
مجموع	7262	1786	3934	1473	31	38

تعداد واحدهای کلاس بر اساس مرجع نظارت، مرحله آموزشی و جنسیت،  2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد کلاس
		مهد کودک	پایه	متوسطه تحصیلی	متوسطه حرفه ای
وزارت آموزش و پرورش
مرد	17842	11	14902	2344	585
زن	20821	9	17186	3129	497
آموزش مشترک	12189	1648	10441	71	29
مجموع	50852	1668	42529	5544	1111
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	573	0	440	122	11
زن	69	0	55	14	0
آموزش مشترک	29	6	20	3	0
مجموع	671	6	515	139	11
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	1530	0	1530	0	0
زن	1484	0	1484	0	0
آموزش مشترک	173	0	173	0	0
مجموع	3187	0	3187	0	0
آموزش خصوصی
مرد	4621	42	3973	588	18
زن	3197	29	2577	591	0
آموزش مشترک	19349	5496	13456	381	16
مجموع	27167	5567	20006	1560	34
جمع کل
مرد	24566	53	20845	3054	614
زن	25571	38	21302	3734	497
آموزش مشترک	31740	7150	24090	455	45
مجموع	81877	7241	66237	7243	1156

تعداد مدارس براساس سيستم نظارت و مالکيت ساختمان و جنسيت دانش آموزان

2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد کلاس
		مهد کودک	پایه	متوسطه تحصیلی	متوسطه حرفه ای
وزارت آموزش و پرورش
مرد	645155	16093	554383	61640	13039
زن	733686	17695	622809	84076	9106
مجموع	1378841	33788	1177192	145716	22145
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	14636	142	12102	2200	192
زن	3392	125	2736	531	0
مجموع	18028	267	14838	2731	192
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	61764	0	61764	0	0
زن	58399	0	58399	0	0
مجموع	3187	0	3187	0	0
آموزش خصوصی
مرد	315158	49168	249294	15980	743
زن	219624	44812	161193	13518	101
مجموع	27167	5567	20006	1560	34
جمع کل	534809	93980	410487	29498	844
مرد	1036740	65403	877543	79820	13974
زن	1015101	62632	845137	98125	9207
مجموع	2051841	128035	1722680	177945	23181

آموزش عالي

تا سال 1951 ادامه تحصيل پس از مقطع دبيرستان در اردن امر شايعي نبود. دانش آموزان پس از اتمام تحصيلات دبيرستان براي ادامه تحصيل به خارج از اردن مي رفتند. تعداد دانشجويان اردني که در دانشگاه هاي خارج از اردن تحصيل مي کردند در سال 1948 ميلادي 233 دانشجو بودند که 34 نفر از آنها در سوريه، 32 نفر در عراق، 48 نفر در لبنان، 119 نفر در مصر تحصيل مي کردند. در سال 1961 تعداد دانشجويان اردني در خارج از کشور حدود 6000 دانشجو بود. (17)

گامهاي اوليه ايجاد موسسات آموزش عالي در اردن پس از وحدت کرانه شرقي و غربي در سال 1951 با افتتاح تربيت معلم در دانشکده «الحسين» اتفاق افتاد. در دانشکده تربيت معلم پس از مرحله دبيرستان دانشجويان به مدت يک سال تحصيل مي کردند و سپس آماده اشتغال در حرفه معلمي مي شدند. گروه اول دانشجويان آن در سال 1951 و گروه دوم در سال 1952 فارغ التحصيل شدند.

سپس وزارت آموزش و پرورش، دارالمعلمات (تربيت معلم زنان) را در رام الله در سال 1952-1953 تاسيس کرد. دارالمعلمات وظيفه داشت معلماني را براي آموزش کودکان مراحل ابتدايي و راهنمايي آماده کند.

تعداد دانشجويان کليه دانشکده ها در سال 1952/1953 حدود 46 نفر بود که از اين تعداد 17 نفر دختر بودند. اين ميزان در سال تحصيلي 1957/1958 افزايش يافت و به 297 دانشجو رسيد که 102 نفر از آنها دختر بودند.

تعداد مراکز تربيت معلم و دارالمعلمات تا سال 1962 حدود 11 شامل که 3 مرکز ويژه بانوان و بقيه ويژه مردان بود. در اين سال اولين دانشگاه اردن تاسيس شد. (18)

در سال تحصيلي 1962/1963 تعداد دانشجويان همه دانشکده ها به 1011 نفر رسيد که 141 نفر از آنان دختر بودند.اين تعداد در سال 1968/1969 به 1037 دانشجو رسيد که 252 نفر از آنان دختر بودند که به دليل جنگ حزيران سال 1967 و اشغال بخش غربي اردن توسط اسراييل بود.

در سال 1980 وزارت آموزش و پرورش تصميم گرفت تا تربيت معلم ها را به دانشکده تبديل کند، به اين ترتيب مدت تحصيل در آنها به دوسال افزايش يافت. (19)

تعداد دانشجويان در سال 1979/1980 افزايش قابل توجهي يافت که حدود 72/54 درصد از اين تعداد مربوط به موسسات وزارت آموزش پرورش و وزارت خانه هاي ديگر است. از اين تعداد 80/38 درصد مربوط به موسسات بخش خصوصي و حدود 47/6 درصد آنان مربوط به موسسات خبرگزاري UNRWA است.(20)

در نيمه دوم دهه 80 تعداد دانشکده ها از نظر کمي به سرعت افزايش يافت به طوري که به 52 دانشکده در بخش شرقي رسيد. از اين تعداد 12 دانشکده مربوط به وزارت آموزش عالي، 16 دانشکده مربوط به وزارت خانه ها و ادارات دولتي، 2 دانشکده براي خبرگزاري الغوث و 22 دانشکده مربوط به بخش خصوصي است. 31 دانشکده از مجموع 52 دانشکده در شهر عمان، 6 دانشکده در شهر زرقا و 11 دانشکده در شهر اربد تاسيس شده است. در هر يک از استان هاي بلقا، مفرق، الکرک، طفيله و معان نيز يک دانشکده وجود داشت.(21) تعداد دانشجويان آنها نيز بالغ بر 27.966 نفر گرديد. تعداد دانشکده ها در بخش غربي به 14 دانشکده و تعداد دانشجويان بر طبق آمار سال 1985 به 5635  دانشجو رسيد.

مؤسسات تربيت معلم و دانشکده هاي اردن در بخش شرقي1985

شماره	اسم دانشکده	سال تأسيس	استان
	دانشکده هاي وزارت آموزش عالي
1	کليه عمان	1952	عمان
2	کليه حواره	1956	اربد
3	کليه عجلون	1964	اربد
4	کليه الاميره عاليه	1972	عمان
5	کليه عمان للمهن الهندسية	1972	عمان
6	کليه الشوبک	1974	معان
7	السلط	1975	بلقا
8	اربد	1978	اربد
9	الکرک	1979	الکرک
10	الزرقا	1980	زرقا
11	کلية الفندقية	1981	عمان
12	کلية الحصن للمهن الهندسية	1981	اربد
	دانشکده‌هاي ساير وزارتخانه‌ها و ادارات دولتي
1	کلية التمريض	1953	عمان
2	کلية الاميره مني للتمريض	1961	عمان
3	المعهد التعاوني	1963	عمان
4	اکاديميه الطيران الملکيه	1963	عمان
5	مرکز التدريب الاحصائي	1964	عمان
6	کليه الخدمه الاجتماعيه	1965	عمان
7	معهد الدراسات المصرفيه	1970	عمان
8	کليه العلوم الاسلاميه	1972	عمان
9	معهد الملکه نور للطيران	1972	عمان
10	معهد المهن الطيبه المساعده	1973	عمان
11	المرکز الجغرافي الاردني	1975	عمان
12	معهد المهن الطيبه المساعده	1979	اربد
13	کليه الاتصالات السلکيه واللاسلکيه	1982	عمان
14	کليه التمريض	1984	اربد
15	کليه التمريض	1984	زرقا
16	کليه التکنولوجيا/ جامعه اليرموک	1984	اربد

شماره	اسم دانشکده	سال تأسيس	استان
	دانشکده هاي خبرگزاري بين‌المللي الغوث
1	کليه وادي السير	1960	عمان
2	کليه تدريب عمان	1971	عمان
	دانشکده‌هاي خصوصي
1	کليه القادسيه	1967	عمان
2	الکليه العربيه	1975	عمان
3	کليه الاميره سميه	1977	عمان
4	کليه الخوارزمي	1978	عمان
5	الکليه الجامعيه المتوسطه	1979	عمان
6	کليه الاندلس	1979	عمان
7	کليه الاميره عليا	1979	عمان
8	کليه حطين	1979	عمان
9	کليه الزرقا الاهليه	1979	عمان
10	کليه المجتمع الاسلامي	1979	زرقا
11	کليه ابن خلدون	1979	زرقا
12	کليه الرازي	1979	اربد
13	کليه الاميره ثروت	1980	عمان
14	کليه المجتمع العربي	1980	عمان
15	الکليه الوطنيه	1980	عمان
16	کليه القدس	1980	عمان
17	کليه البترا	1980	زرقا
18	کليه جرش	1980	اربد
19	کليه المجتمع الاردني	1981	عمان
20	کليه قرطبه	1981	زرقا
21	کليه غرناطه	1981	اربد
22	کليه المفرق	1985	مفرق

(22)

موسسات تربيت معلم و دانشکده هاي اردن در بخش غربي 1985

شماره	اسم دانشکده	سال تأسيس	استان
	دانشکده هاي وزارت آموزش عالي
1	کليه رام الله للبنات	1952	القدس
2	کليه العروب/الخليل	1958	الخليل
3	کلية طولکرم	1960	نابلس
4	کلية الامة/رام الله	1983	القدس
	دانشکده هاي وزارت اوقاف اسلامي
1	کليــة العلوم الاسلاميــة/القدس	1975	القدس
2	کليــة العلوم الاسلاميــة/قلقيليــة	1978	نابلس
	دانشکده‌هاي خبرگزاري بين المللي الغوث
1	کليــة التدريب المهني/قلنديا	1953	القدس
2	کليه رام الله للمعلمين	1960	القدس
3	کليــة تدريب الفتيات	1962	القدس
	دانشکده‌هاي خصوصي
1	کليــة النجاح الوطنيــة	1965	نابلس
2	کليه الخليل الهندسيه	1978	الخليل
3	الکليــة الابراهيميــة/القدس	1983	القدس
4	کليــة الروضــة للعلوم المهنيــة	1983	نابلس
5	کليــة المجتمع العصريــة	1983	القدس

آموزش عالي اردن در خلال دهه های اخير پيشرفت قابل ملاحظه اي داشته است. اين پيشرفت در زمينه هاي تعداد دانشجو، تعداد اعضاي هيئت علمي، کارمندان دانشگاه ها و ميزان بودجه بوده است.(24)

تعداد دانشجويان در دانشکده هاي بخش شرقي از 27966 نفر در سال تحصيلي 1984-1985 به 37632 نفر در سال 1989-1990 رسيد. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994-1995 به 22471 نفر رسيد.

تعداد دانشجويان دانشگاه هاي رسمي از 25929 نفر در سال 1984-1985 به 70546نفر در سال 1994-1995 افزايش پيداکرده است. (25)

تعداد دانشجويان مقطع کارشناسي  در سال 1984-1985، در گروه سني 20-24 سال حدود 23 درصد بوده است که در سال 1990-1991 به 27 درصد رسيده است. (26) آخرين آمار به روايت كتاب سال 2013 بدين شرح است (27)

کشور اردن با وجود مساحت و جمعيت کم به دليل در اختيار داشتن نظام آموزشي عالي نوين در زمره کشورهاي عربي پيشرفته از لحاظ علمي قرار دارد.

تعداد کادر دانشگاهي در دانشگاه‌هاي اردن براساس نام دانشگاه و سطح علمي 2012/2013

دانشگاه	بکالوروپوس B.Sc.	دبلوم عالي H.Dip.	ماجستير M.A.	دکتري Ph.D	مجموع	مونث
دانشگاه اردن	55	2	217	1181	1455	422
دانشگاه يرموک	9	1	228	695	933	196
دانشگاه موتاه	0	0	66	457	523	58
علوم و تکنولوژي	33	0	127	711	871	221
دانشگاه هاشميه	0	0	130	444	574	159
دانشگاه آل البيت	0	0	50	265	315	52
دانشگاه کاربردي	38	2	142	335	517	118
دانشگاه حسين بن طلال	3	0	70	227	300	41
دانشگاه تکنيک تفيلا	13	0	58	136	207	28
دانشگاه اردني - آلماني	13	1	100	120	234	111
دانشگاه الاهلي عمان	0	0	47	193	240	73
دانشگاه علوم کاربردي (خصوصي)	0	0	79	201	280	90
دانشگاه خصوصي فيلادلفيا	0	0	60	191	251	76
دانشگاه اسراء	0	0	35	162	197	35
دانشگاه خصوصي پترا	0	0	56	199	255	98
دانشگاه خصوصي ال زيتون	0	0	74	251	325	100
دانشگاه زرقاء	0	0	47	206	253	56
دانشگاه ملي ايربيد	0	0	8	76	84	14
دانشگاه جراش	0	0	24	105	129	21
دانشگاه تکنولوژي پرنسس سميه	0	0	10	86	96	17
آکادمي موسيقي اردن	6	0	3	9	18	5
دانشکده علوم تربيتي	0	0	5	40	45	18
دانشگاه جدارا	0	0	26	109	135	27
کالج جهانگردي	4	0	9	5	18	10
دانشگاه خاورميانه	0	0	14	131	145	31
دانشگاه عربي عمان	0	0	0	89	89	13
دانشگاه عربي آزاد	0	0	5	37	42	15
دانشگاه ملي عجلون	0	0	24	57	81	10
جمع کل	174	6	1714	6718	8612	2115

(28)

تعداد دانشجويان دانشگاه‌ها براساس سيستم نظارتي و برنامه تحصيلي و جنسيت

برنامه	دانشگاه کاربردي بلقا		دانشگاه‌هاي دولتي ديگر		وکاله الغوث		بخش پيش فروش		دانشگاه‌هاي نظامي		جمع کل
	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث
زبان‌ها	0	0	0	0	36	32	836	726	0	0	872	758
تربيتي	1999	1858	0	0	12	12	1811	1730	0	0	3822	3590
مهندسي	2326	280	251	18	668	136	3627	244	444	0	7316	3590
کشاورزي	264	75	0	0	0	0	30	4	0	0	294	79
پيراپزشکي	949	782	1360	1188	376	334	1583	978	637	193	4905	3475
مديريت مالي	3182	2347	0	0	423	357	4072	2095	312	0	7989	4799
مديريت اطلاعات	373	274	0	0	54	49	264	98	20	0	711	421
مديريت هتل	212	67	0	0	0	0	507	98	0	0	719	165
هنرهاي کاربردي	204	155	0	0	0	0	1322	755	0	0	1526	910
علوم کاربردي	481	481	0	0	0	0	0	0	0	0	481	481
شريعت و تمدن اسلامي	91	68	0	0	0	0	139	85	0	0	230	153
جمع کل	10081	6387	1611	1206	1569	920	14191	6803	1413	193	28865	15509

تعداد مدرسان در دانشگاه‌هاي اردن براساس درجه علمي و جنس

درجه علمي و جنسيت	دانشکده‌هاي دانشگاه کاربردي بلقا	ديگر دانشکده‌هاي دولتي	دانشکده‌هاي UNRWA	دانشکده‌هاي خصوصي	دانشکده‌هاي نظامي	مجموع
دکتري
جمع	350	35	6	94	10	495
مونث	76	0	1	21	0	98
کارشناسي ارشد
جمع	340	30	32	224	38	664
مونث	144	16	20	130	4	314
فوق ديپلم
جمع	7	5	1	13	2	28
مونث	4	2	0	6	2	14
کارشناسي
جمع	121	66	39	222	194	642
مونث	61	40	18	143	52	314
ديپلم متوسطه
جمع	0	23	2	36	62	123
مونث	0	6	0	15	3	24
دوره دوم
جمع	0	0	0	6	0	6
مونث	0	0	0	1	0	1
جمع کل	818	159	80	595	306	1958
جمع مونث	285	64	39	316	61	765

(30)

در حال حاضر 10 دانشگاه دولتي و 17 دانشگاه خصوصي در مقاطع و تخصص هاي مختلف مشغول فعاليت هستند و تعداد دانشجويان مشغول به تحصيل در دانشگاه هاي اردن بالغ بر 236 هزار دانشجوست که 28 هزار نفر از آنان دانشجويان خارجي هستند.

بيشتر اساتيد دانشگاه هاي اردن حتي در رشته زبان و ادبيات عربي تحصيل کردگان آمريکا و اروپا هستند و به همين دليل کشور اردن از لحاظ پذيرش دانشجويان عرب رتبه نخست را در ميان کشورهاي عربي داراست.

هم اکنون تعدادي دانشگاه خارجي از جمله آمريکايي و اروپايي در اين کشور شعبه دارند و ساير دانشگاه هاي اردن نيز توافقنامه هاي همکاري در زمينه هاي علمي با دانشگاه هاي معتبر جهان امضا کرده اند.

زبان تدريس در دانشگاه هاي اردن در رشته هاي علوم انساني، عربي و در رشته هاي علوم پايه، مهندسي و پزشکي، انگليسي مي باشد ولي در اختيار داشتن مدرک "تافل" انگليسي شرط اصلي ثبت نام در مقطع تحصيلات تکميلي (کارشناسي ارشد و دکترا) در تمامي رشته هاي تحصيلي مي باشد.

نظام آموزشي در اردن براساس الگوي آمريکايي و انگليسي طراحي شده و به عنوان مثال در برخي دانشگاه هاي اين کشور سقف نمره و معدل 100 و در برخي دانشگاه هاي ديگر 4 مي باشد.

به دليل وجود توافقنامه هاي مختلف ميان دانشگاه هاي اردن و دانشگاه هاي آمريکايي و اروپايي، کشورهاي غربي از نظام آموزشي در اين کشور حمايت مي کنند، از اين رو امکانات دانشگاه هاي اردن در سطح امکانات دانشگاه هاي معتبر دنياست.

وجود کتابخانه هاي غني، دفاتر پستي، بانک، دافتر مسافرتي، زمين هاي ورزشي، نظام يارانه‌اي پيشرفته، سالن هاي مختلف غذاخوري، آزمايشگاه هاي نوين و سرويس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه هاي اردن محسوب مي شود.

کشور اردن از جمله کشورهاي گران دنياست و تحصيل دانشجويان خارجي در اين کشور کوچک بسيار هزينه بردار است؛ زيرا علاوه بر هزينه هاي جاري زندگي، دانشجويان خارجي به دليل تحصيل در برنامه بين الملل بايد چند برابر دانشجويان اردني شهريه پرداخت نمايند. به عنوان مثال در مقطع تحصيلات تکميلي هر دانشجوي اردني به ازاي يک واحد درسي مبلغ 125 دلار پرداخت مي‌کند ولي اين رقم براي دانشجويان خارجي مبلغ 450 دلار مي باشد.

يکي از بزرگترين مشکلات تحصيل در دانشگاه هاي اردن عدم وجود خوابگاه هاي دانشجويي است و فقط برخي دانشگاه هاي اين کشور تعداد محدودي خوابگاه به دانشجويان دختر واگذار مي کنند و ساير دانشجويان مجبور به اجاره سوئيت و يا آپارتمان در اين کشور مي باشند.

همچنين هيچ يک از دانشگاه هاي اردن رايگان نمي باشد و حتي دانشجويان اردني که در دانشگاه هاي دولتي تحصيل مي کنند مجبور به پرداخت شهريه هستند. (31)

تعداد دانشکده هاي اردن در بخش شرقي در سال 1988

دانشکده ها	استان
	عمان	زرقا	بلقا	اربد	مفرق	کرک	معان	مجموع
دانشکده هاي وزارت آموزش عالي	4	1	1	4	-	1	1	12
دانشکده هاي وزارتخانه ها و ادارات دولتي	12	1	-	3	-	-	-	16
دانشکده هاي خبرگزاري بين المللي UNRWA	2	-	-	-	-	-	-	2
دانشکده هاي خصوصي	13	4	-	4	1	-	-	22
مجموع	31	6	1	11	1	1	1	52

(32)

تعداد دانشکده هاي اردن در بخش غربي در سال 1988

دانشکده ها	استان
	قدس	نابلس	الخليل	مجموع
دانشکده هاي وزارت آموزش عالي	2	1	1	4
دانشکده هاي وزارت اوقاف اسلامي	1	1	-	2
دانشکده هاي خبرگزاري بين المللي الغوث	3	-	-	3
دانشکده هاي خصوصي	2	2	1	5
مجموع	8	4	2	14

موسسات تربيت معلم در اردن کار خود را از سال 1952 آغاز کردند. سپس براساس نيازهاي جامعه تعداد آنها رو به افزايش نهاد، به گونه ای تعداد آنها به 66موسسه در بخش شرقي و 14 موسسه در بخش غربي رسيد. هم چنین 16موسسه براي وزارت آموزش عالي، 18موسسه براي وزارت خانه ها و ادارات دولتي ، 5 موسسه براي خبرگزار UNRWA و 28 موسسه براي بخش خصوصي می باشد. (33)

فهرست اهم دانشگاه هاي اردن

-دانشگاه اردن که در سال 1962تاسيس شد.

-دانشگاه يرموک در استان اربد که در سال 1976تاسيس شد.

-دانشگاه موته در استان الکرک که در سال 1981تاسيس شد.

-دانشگاه علوم و فناوري در سال 1986تاسيس شد.

-دانشکده مهندسي امان که در سال 1989 تاسيس شد.

-دانشکده دعوت و اصول دين که در سال 1990-1991تاسيس شد و تحت نظارت وزارت اوقاف و مقدسات اسلامي مي باشد.(34)

-دانشگاه هاشميه که در سال 1992 تاسيس شد.

-دانشگاه آل البيت در استان مفرق تاسيس شد. اولين گروه دانشجويان آن در سال 1994-1995فارغ التحصيل شدند.

-دانشگاه بلقا که در سال 1997 تاسيس شد.

تعداد دانشگاه هاي رسمي(الجامعات الرسميــة) تا سال 1997 حدود 7 دانشگاه بوده است. به اضافه دانشکده مهندسي عمان و دانشکده دعوت و اصول دين . حدود 52 دانشکده دولتي و خصوصي نيز دارد.

تعداد دانشجويان مقطع کارشناسي دانشگاه هاي اردن بر حسب برنامه تحصيلي سال 2012/2013 (35)

تعداد دانشجويان کارشناسي ارشد در دانشگاه هاي اردن بر حسب رشته و دانشگاه

برنامه	اردن	يرموک	موته	علوم و تکنولوژي	آل البيت	الهاشميه	البلقا التطبيقيه	آلماني	جامعه الحسين
رياضيات و علوم کامپيوتر
مجموع	75	67	0	19	12	0	17	0	0
مونث	38	41	0	7	6	0	6	0	0
پزشکي
مجموع	132	0	0	85	0	31	0	0	0
مونث	68	0	0	42	0	21	0	0	0
داروخانه
مجموع	51	0	0	23	0	0	0	0	0
مونث	38	0	0	15	0	0	0	0	0
مهندسي
مجموع	100	48	7	52	0	0	6	0	0
مونث	52	12	0	19	0	0	0	8	0
معماري و برنامه ريزي شهري
مجموع	13	0	0	8	0	0	0	0	0
مونث	9	0	0	4	0	0	0	0	0
کشاورزي
مجموع	26	0	0	8	4	0	9	0	0
مونث	11	0	0	4	1	0	3	0	0
معاملات خدماتي
مجموع	0	41	0	0	0	0	0	0	0
مونث	0	17	0	0	0	0	0	0	0
جمع کل	1300	806	312	272	262	338	279	92	37
مونث	755	396	111	139	107	165	87	52	18

تعداد دانشجويان دکتري دانشگاه هاي دولتي اردن بر حسب تخصص و دانشگاه

تخصص	اردن		يرموک		موته		مجموع
	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث
علوم انساني و دين	332	122	378	112	88	15	798	249
علوم طبيعي	127	68	0	0	0	0	127	68
کشاورزي	46	23	0	0	0	0	46	23
مهندسي	5	1	0	0	0	0	5	1
رياضيات و علوم کامپيوتر	28	14	0	0	0	0	28	14
داروخانه	18	16	0	0	0	0	18	16
علوم اجتماعي و رفتاري	80	36	0	0	86	13	166	49
علوم تربيتي و آموزش معلمان	376	203	456	231	0	0	832	434
علوم طبيعي	49	15	0	0	0	0	49	15
تجارت و مديريت شغلي	48	11	0	0	0	0	48	11
حقوق	56	17	0	0	0	0	56	17
پرستاري و علوم پيراپزشکي	47	29	0	0	0	0	47	29
پزشکي	0	0	0	0	0	0	0	0
جمع کل	1212	555	834	343	174	28	2220	926

(37)

دولت اردن به بخش خصوصي براي تاسيس دانشگاه با هدف سودآوري اجازه داده است؛ اين دانشگاه هاي خصوصي را شرکت هایی اداره مي کنند که مالکيت شان را دارا می‌باشند. اولين دانشگاه خصوصي اردن در سال تحصيلي 1990-1991 تاسيس شد. تعداد دانشگاه هاي خصوصي تا سال 1996-1997 به 13 دانشگاه می‌رسد که در آنها حدود 32 هزار دانشجو تحصيل مي کنند.(38)

مشکلات آموزش عالي در اردن

- افزايش سريع تعداد دانشجويان(39)

- دشواري و يکنواختي در دروس و برنامه هاي دانشگاهي(40)

- افزايش هزينه هاي آموزش عالي

- عدم توازن و هماهنگي بين تحصيلات دانشگاهي و نيازهاي بازار کار

- استفاده زياد از فناوري جديد و تکيه برآن (اين امر نياز به تغيير در روش و اسلوب موسسات مختلف دارد تا توازني ايجاد گردد)(41)

فلسفه آموزش عالي در اردن

- همه اردنيان در حقوق سياسي و اقتصادي و اجتماعي با هم برابرند.

- التزام به روش علمي

- التزام به استقلال دانشگاه ها و آزادي هاي آنها

- التزام به آزادي و دموکراسي و عدالت اجتماعي

- التزام به اينکه همه افراد در بهره گيري از تحصيلات دانشگاهي برابرند و همه حق استفاده از آن را دارند.

- مشارکت سياسي و اجتماعي در چارچوب نظام دموکراسي حق همه افراد است.

- التزام به آزادي افراد و کرامت آنان (42)

اهداف آموزش عالي در اردن

در ماده 3 از قانون آموزش عالي شماره 28 در سال 1985 آمده است که آموزش عالي در اردن  اهداف زير را دنبال مي کند:

- ساختن هموطنان باايمان، مفتخر به وطن ، داراي روح مسئوليت پذيري ، آگاه از ميراث اردن و تمدن آن و افتخار به آن و آگاهي از مسائل انساني و پيشرفت هاي آن.( 43)

- توجه به يادگيري حداقل يک زبان خارجي براي آگاهي از دستاوردهاي ساير کشورها. (44)

- عمومي سازي استعمال زبان عربي به عنوان زبان علمي و آموزشي در مراحل آموزش عالي و تشويق تاليف به اين زبان و ترجمه از آن و به آن.

- حمايت از پايان نامه ها، بالا بردن سطح آن، پيشرفت و توسعه چارچوب هاي آن و پيوند آن با نيازهاي جامعه و استفاده از آن در جهت توسعه و پيشرفت.

- تامين نيازهاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي از طريق نيروي انساني و ايجاد مشارکت و همکاري بين موسسات آموزش عالي و ساير موسسات جامعه.(45)

دسترسي به آموزش عالي براي دارندگان گواهي پايان دوره آموزش متوسطه سراسري ميسر است. اين افراد مي توانند از ميان كالج هاي محلي خصوصي، كالج هاي دولتي يا دانشگاه ها (چه دولتي و چه خصوصي) يكي را انتخاب كنند. سيستم واحدي در دانشگاه هاي اردن اعمال مي شود كه اين امكان را براي دانشجويان فراهم مي آورد تا درس هاي خود را بر اساس برنامه تحصيلي انتخاب كنند. آموزش پس از دوره متوسطه به طور كامل در حيطه وظايف وزارت آموزش عالي و تحقيقات علمي قرار مي گيرد. اين وزارت متشكل از شوراي آموزش عالي و شوراي تاييد مي باشد. (46)

آموزش عالي در اردن در سه مقطع ليسانس فوق ليسانس و دکتري انجام ميگيرد.

مدت تحصيل در مقطع کارشناسي 4 سال يا 8 ترم تحصيلي است که کمتر از 7 ترم امکانپذير نيست. تحصيل مدرک کارشناسي حدود 122ساعت در دانشکده علوم و ادبيات و اقتصاد و علوم اداري، حدود 151 ساعت در دانشکده مهندسي، حدود 172 ساعت در مهندسي معماري و حدود 166ساعت در رشته هاي پزشکي و داروسازي است. مدت تحصيل در دانشکده ها ي ادبيات و اقتصاد و علوم و بهداشت عمومي نبايد بيشتر از 6 سال و در رشته هاي مهندسي و داروسازي نيز نبايد بيش از 7 سال طول بکشد.

هر ترم تحصيلي حدود 16هفته است. مدت ترم تابستاني نيز 8هفته است. (47)

هرترم حدود 18 واحد دروس اختصاصي و 6 واحد دروس عمومي است. (48)

مدت تحصيل در مقطع کارشناسي ارشد دو سال يا 4 ترم تحصيلي است. حدود 24 واحد درس و 6 واحد پايان نامه است. (49) متقاضيان شركت در مقطع کارشناسي ارشد بايد کارشناسي را با ميانگين خوب گذرانده باشند. (50)

هرترم تحصيلي نبايد بيشتر از 12 واحد و کمتر از 6 واحد باشد. ترم تابستاني نيز نبايد بيشتر از 9 واحد و کمتر از 3 واحد باشد. دانشجو بايد در تمامي کنفرانس ها و همايش ها شرکت کند. نمره قبولي در کارشناسي ارشد (70 درصد) است. دانشجو نبايد بيش از 20 درصد از ساعت هاي مقرر را غيبت کند. (51)

دانشجوي دکتري بايد 27 واحد از مواد درسي خود را با موفقيت بگذراند.

امتحاني به زبان انگليسي هم برگزار مي شود که سطح آن آيلتس يا تافل است.

مدت تحصيل در مقطع دکتري 36 ماه (3 سال) است که مي تواند حداکثر تا 60 ماه طول بکشد. (52)

متقاضيان شركت در مقطع دكتري حتما بايد مدرك کارشناسي ارشد را با امتياز خيلي خوب دريافت كرده باشند. (53)

تحصيلات غير دانشگاهي پس از دوره متوسطه (بخش فني - حرفه اي): تحصيلات غير دانشگاهي و حرفه اي در كالج هاي محلي ارائه مي شود و تمامي كساني كه داراي هر نوع گواهي اتمام آموزش متوسطه سراسري هستند مي توانند در آن شركت نمايند. برنامه درسي دو يا سه ساله شامل حوزه هاي متنوعي از قبيل هنر، علوم، مديريت، اداره اقتصادي و مهندسي است. از سال 1997، تمامي كالج هاي محلي تحت نظارت دانشگاه كاربردي البلقاء مي باشند. دانشجويان در پايان دوره دو يا سه ساله موظف به گذراندن آزمون جامع هستند به دانشجوياني كه اين امتحان را با موفقيت پشت سر مي گذارند مدرك ديپلم / فوق ديپلم اعطا مي شود. (54)

تربيت معلم تربيت معلم هاي مدارس پيش دبستاني و دبستاني

مدرسان مقاطع ابتدايي بايد داراي مدرك کارشناسي باشند. مدرسان مقطع متوسطه بايد داراي مدرك کارشناسي و مدرك آموزش عالي يك ساله باشند. اساتيد مقطع آموزش عالي بايد داراي مدرك دكتري (PhD) باشند، اما در برخي موارد داشتن مدرك فوق ليسانس نيز كفايت مي كند.

آموزش عالي از راه دور:

اين نوع آموزش در واحد تازه تاسيس دانشگاه آزاد عرب ارائه مي شود.

آموزش عالي مادام العمر:

آموزش مادام العمر در دانشگاه هاي دولتي و خصوصي، كالج هاي محلي دولتي و خصوصي، موسسه اداره دولتي اردن، مركز جغرافياي اردن و انجمن علوم پادشاهي و ديگر موسسات ارائه مي شود. رشته هايي كه تدريس مي شود شامل مهندسي، صنايع، كشاورزي، زبان هاي خارجي، علوم كامپيوتر، مطالعات منشي گري، تربيت بدني و ديگر رشته هايي است كه براي نيازهاي داخلي اردن مفيد است. اين دوره ها معمولا از يك هفته تا شش ماه طول مي كشد و به دانشجويان در پايان دوره گواهي قبولي اعطا مي شود. شرايط لازم با توجه به رشته ارائه شده و سطح آن متغير است. برخي از اين رشته ها براي حرفه هايي خاص طراحي شده كه در آن صورت كسب تجارب حرفه اي در رشته مربوطه براي گذراندن دوره ها الزامي است. (55)

11-6 نشريات دانشگاهي

در قانون دانشگاه هاي اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظايف دانشگاه ها محسوب مي شود، از اين رو دانشگاههاي اردن خود اقدام به نشر مجلاتي در زمينه علوم مختلف و تحقيقات علمي مي کنند.

در اين راستا دانشگاه موته مجله موته للبحوث و الدراسات را در سال 1986 و دانشگاه يرموک مجله ابحاث يرموک را در سال 1983 منتشر کردند. (56)

برخي ديگر از مطبوعات دانشگاهي اردن که توسط وزارت علوم ايران  ارزيابي و معتبر شمرده شده به اين شرح است:

رديف	عنوان مصوب	ضريب	کشور
2	ابحاث اليرموك : سلسلة العلوم الانسانية و الاجتماعية	0.021	اردن
3	البيان : الاردن	0.1	اردن
4	السكان و التنمية	0.25	اردن
5	المجلة الاردنية في ادارة الاعمال	0.25	اردن
6	المجلة الاردنية في الدراسات الاسلامية	0.026	اردن
7	المجلة الاردنية في العلوم التربوية	0.12	اردن
8	المجلة الاردنية في العلوم الزراعية	0.033	اردن
9	المجلة الاردنية للعلوم التطبيقية : العلوم الانسانية	0.067	اردن
10	المجلة الثقافية	0.012	اردن
11	المنتدي : الاردن	0.013	اردن
12	جرش الثقافية	0.031	اردن
13	جرش للبحوث و الدراسات	0.024	اردن
14	دراسات : العلوم الادارية	0.077	اردن
15	دراسات : العلوم الانسانية و الاجتماعية	0.02	اردن
16	دراسات : العلوم التربوية	0.067	اردن
17	شوون استراتيجية	0.2	اردن
18	صامد الاقتصادي	0.026	اردن
19	مجلة اتحاد الجامعات العربية للآداب	0.111	اردن
20	مجلة اربد للبحوث و الدراسات	0.048	اردن
21	مجلة الرابطة	0.071	اردن
22	مجلة المجمع العلمي الاردني	0.063	اردن
23	موتة للبحوث و الدراسات : سلسلة العلوم الانسانية و الاجتماعية	0.023	اردن

(57)

11-7 مراكز پژوهشي دانشگاهي

دانشگاه اردن از بدو تاسيس خود اهميت تحقيق در پيشرفت ملت ها را تشخيص داده است. با توجه به اين كه ايجاد انگيزه براي تحقيق و پژوهش از فلسفه ها و ماموريت هاي اين دانشگاه محسوب مي شود در سال 1973 مديريت تحقيقات دانشگاهي در اين دانشگاه تاسيس شد.

اين مديريت شكل دهي، پشتيباني، ارتقاء و حمايت از تحقيقات دانشگاهي به عنوان وسيله اي براي توسعه و پيشرفت تكنولوژي را برعهده دارد. اين مركز به دقت بر مدرنيزه كردن و وسايل مورد لزوم آن متمركز است، كه شامل تحقيق در مورد رشته هاي مختلف علمي و تاكيد بر روش هاي جامع است.

هدف اين مركز كمك به هيئت علمي دانشگاه به منظور ارتقاء تحقيقات آنها به سطوح بين المللي و پيشبرد دانش علمي است. همچنين اين مركز احتياجات محققان و پژوهشگران را با جديدترين وسايل و امكانات تامين مي كند تا  بتوانند پايان نامه هاي تحقيقاتي خود را در بهترين استاندارد ارائه دهند. (58)

يكي از مراكز تحقيقاتي دانشگاهي واقع در اردن مركز تحقيقات خاورميانه ي دانشگاه كلمبياست. اين مركز تحقيقاتي  از اولين مراكزي است كه توسط دانشگاه كلمبيا (با مركزيت در امان) در سراسر جهان راه اندازي شد که اساس فعاليت هاي تحقيقاتي در خاورميانه را فراهم مي كند و مشاركت ها و برنامه هاي دانشگاه امان را ارتقاء مي‌دهد. فعاليت هاي اين مركز حول چهار محور اصلي تحقيق، آموزش، تحصيلات كاربردي و توسعه است.

فعاليت هاي مركز تحقيقاتي دانشگاه كلمبيا (CUMERC) شامل طيف گسترده اي از آموزش تا معماري در محيط و همكاري با حدود هزار مدرسه و آموزشگاه در دانشگاه كلمبياست. (59)

11-8 کتابخانه ها و مراکز اسناد

اولين کتابخانه اي که درمدارس اردن تاسيس شد درشرق اردن در دبيرستان  شهر السلط در سال 1926 بود. در خلال دهه هاي سي و چهل 13کتابخانه ي ديگر نيز تاسيس شد ولي تمامي آنها فقط مجموعه هاي کوچکي بودند که کتابها را در مکانهاي بسته اي در مدارس نگهداري مي کردند و اتاق خاصي به آنها اختصاص داده نشده بود.

اين وضعيت تا دهه پنجاه که اردن به عضویت سازمان یونسکو درآمد و از تجربیات یونسکو در زمینه کتابخانه استفاده کرد، ادامه داشت. در سال 1955 کارشناسی در امور کتابخانه ها از سوی یونسکو به اردن وارد شد. و از دستاوردهاي وجود وي اين بود که اردن در سال 1956 اولين فرد را از طرف وزارت (60) مهم ترين اتفاق در پيشرفت و توسعه کتابخانه هاي مدرسه، ايجاد بخشي مخصوص کتابخانه در وزارت آموزش و پرورش در سال 1958 بود.(61) در دهه پنجاه، 25 کتابخانه در مدارس اردن و 5 کتابخانه نيز در تربيت معلم ها تاسيس شد. (62) هم چنین کتابخانه هاي تخصصي تاسیس شد که تعداد آنها تا پايان دهه پنجاه به 7 کتابخانه رسيد. اولين کتابخانه تخصصي مربوط به اداره باستانشناسي بود که در سال 1950 تاسيس شد.

در دهه شصت سه اتفاق مهم در زمينه کتابخانه ها افتاد؛ تاسيس کتابخانه عمومي عمان در سال 1960، تاسيس دانشگاه اردن و کتابخانه آن در سال 1962و تاسيس انجمن کتابخانه هاي اردن در سال 1963؛ اين موسسات نقش مهمي  در پيشرفت کتابخانه هاي اردن ايفا کردند. (63)

به این ترتیب دهه شصت، مهم ترين دهه در تاريخ کتابخانه هاي اردن به شمار مي آيد، در پايان اين دهه، تعداد کتابخانه هاي مدارس به 55 کتابخانه رسيد. وزارت آموزش و پرورش نيز خدمات خود را در زمينه کتابخانه ها افزايش داد. (64) در اين دهه، تعداد کتابخانه هاي عمومي بخش شرقي اردن به 8 کتابخانه رسيد که در شهرهاي کرک، معان، زرقا، سلط، عقبه، وادي السير و عمان و اربد قرار داشتند.

هم چنين کتابخانه هاي تخصصي و بزرگي در وزارت خانه ها و ادارات دولتي تاسيس شد که مهم ترين آنها تاسیس کتابخانه بانک مرکزي در سال 1964 و تاسیس کتابخانه منابع طبيعي در سال 1965 بود.

در دهه هفتاد تعداد کتابخانه هاي دانشگاه ها و مراکز تربيت معلم افزايش يافت و کتابخانه هاي تخصصي بسياري نيز تاسيس شد که تعداد آنها بالغ بر 33 کتابخانه تخصصي شد. (65)

در دهه هشتاد کتابخانه هاي مدارس توسعه يافت؛ تعداد کتابخانه هاي مدارس (دبيرستان ها) در پايان سال درسي 1972 بالغ بر 117 کتابخانه بود که در پايان سال درسي 1987-1988 به عدد 498 کتابخانه رسيد. اين آمار و ارقام مخصوص مدارس وزارت آموزش و پرورش است.

هم چنين کتابخانه هاي مدارس تابع نيروهاي مسلح تا پايان سال 1988 به 12کتابخانه در مراحل مختلف درسي رسيد.

تعداد  کتابخانه هاي موسسات و دانشکده ها در سال هاي اخير افزايش قابل توجهي يافته است به طوري که تا پايان سال 1988 به 79 کتابخانه بالغ مي شود؛ از اين تعداد ، 37 کتابخانه در دانشکده ها و بقيه در موسسات گشايش يافته است.

کتابخانه هاي تخصصي نيز در اين دهه افزايش يافت به طوري که تا پايان سال 1988 بر اساس آمار انجمن کتابخانه‌هاي اردن، تعداد آنها به 104 کتابخانه بالغ گرديد. (66)

انواع کتابخانه ها در اردن

كتابخانه ملي. اردن كتابخانه ملي به معناي واقعي ندارد. مركز اسناد ملي در سال 1975 به وجود آمد. اين مركز در سال 1977 به هيأت مديره كتابخانه ها و مراكز اسناد مبدّل شد و به اداره كتابخانه ها و آرشيوهاي ملي تغيير نام داد. که وظيفه تأسيس و هدايت كتابخانه ملي را برعهده دارد و در حال حاضر قانون واسپاري در آن وجود ندارد، اما از نويسندگان، ناشران و چاپخانه‌ها به طور رسمي درخواست شده تا دو نسخه از آثار خود را به آن اداره تحويل دهند. اين اداره حدود 20000 جلد كتاب به علاوه مجموعه اي از اسناد، روزنامه ها، و ساير مواد چاپي دارد. قانون جديد درباره كتابخانه ملي و واسپاري مورد بررسي و مركز ملي اطلاع رساني نيز در حال تأسيس است.

كتابخانه هاي دانشگاهي. بزرگترين كتابخانه دانشگاهي، كتابخانه دانشگاه اردن است كه در سال 1962 ايجاد گرديد؛ مجموعه آن بالغ بر 510.000 جلد كتاب و 1300 نشريه جاري است كه تعداد نشريات قديمي بالغ بر 110.000 جلد است. كتابخانه دانشگاه اردن رسماً كتابخانه اي واسپاري براي انتشارات سازمان ملل و ساير سازمان‌هاي بين‌المللي است. اين كتابخانه، از سال 1986، كتابخانه اماني منابعي بوده كه به دانشگاههاي عربي واگذار شده است. خدمات اطلاع‌رساني پيوسته كتابخانه نيز در دسترس عموم قرار دارد.

كتابخانه دانشگاه يرموك. در سال 1976 در اربد تأسيس شد. مجموعه آن تقريباً 210.000 جلد كتاب، 1100 نشريه جاري و حدود 12.000 منابع غيركتابي است. اين كتابخانه نقش بسزايي در توسعه كتابخانه ها در منطقه شمالي كشور دارد. كتابخانه دانشگاه علوم  و فنون اردن كه در اربد و در سال 1986 تأسيس شد، داراي 35000 جلد كتاب و 940 نشريه جاري است. اين مجموعه عمدتاً به موضوعات علوم پزشكي و بهداشت، مهندسي، و كشاورزي اختصاص دارد. دانشگاه مؤته به منزله دانشگاهي نظامي در حومه شهر كَرَك در جنوب كشور در سال 1981 تأسيس شد و 93.000 جلد كتاب و 310 نشريه دارد. كليه فعاليتهاي اين چهار كتابخانه دانشگاهي، خصوصاً اشتراك نشريات، به‌طور هماهنگ انجام مي‌شود. كتابخانه ها همچنين خدمات امانت بين كتابخانه اي و تكثير را نيز ارائه مي دهند.

دانشسراهاي اردن برنامه هاي دو يا سه ساله در مقطع فوق ديپلم را در سال 1952 آغاز كردند. تا اواخر دهه 1980 بيش از 50 دانشسرا در اردن ساخته شد كه هريك داراي كتابخانه‌اي مستقل با مجموعه ها و خدمات متفاوت بود. دانشكده ها با استانداردهاي تعيين شده از سوي آموزش عالي، كه شامل 8 جلد كتاب براي هر دانشجو (با حداقل 5.000 جلد) و يك كتابدار تمام وقت بود، معتبر شناخته شده اند.

كتابخانه هاي آموزشگاهي. تحول اخير در كتابخانه هاي اردن با كتابخانه هاي آموزشگاهي آغاز شد و توسعه زيادي را به همراه داشت. تا سال 1987 وزارت آموزش و پرورش از 498 كتابخانه آموزشگاهي تحت نظارت خود گزارشي تهيه كرد. هيچ آماري از مدارس خصوصي يا مدارسي كه توسط ارتش، سازمان كار و تأمين اجتماعي يا سازمان ملل اداره مي‌شود در دسترس نيست.

كتابخانه هاي تخصصي. در اوايل دهه 1950 كتابخانه هايي در گروه هاي معماري و باستان شناسي، آمار، تحقيقات و مشاوره كشاورزي، و اداره هواپيمايي كشور تأسيس شد. انجمن كتابداران اردن، تا اواخر دهه 1980 وجود 104 كتابخانه تخصصي وابسته به مؤسسات و سازمانهاي تحقيقاتي و دولتي را تأييد كند. انجمن سلطنتي علوم كه در سال 1970 تشكيل شد با مجموعه اي از كتابها و نشريات، گزارشها و مقالات پژوهشي محلي و بين المللي، ديسک‌هاي فشرده و خدمات اطلاع رساني پيوسته از مهمترين كتابخانه هاي تخصصي به شمار مي رود.

شهرت مركز اسناد و نسخه‌هاي خطي دانشگاه اردن به سبب مجموعه با ارزشي است كه درباره تاريخ محلي در اختيار دارد. مراكز اسناد ديگري نيز در مباحث كشاورزي، علوم تربيتي، بهداشت، مديريت عمومي، توسعه اجتماعي، و آمار وجود دارد. (67)

11-9 بودجه تحقيقاتي در دانشگاه ها و مراکز تحقيقاتي کشور

شوراي‌ آموزش‌ عالي‌ تأسيس‌ نهادهاي‌ جديد آموزش‌ عالي‌ را تأييد و تأسيس‌ رشته‌هاي‌ جديد و مواد درسي‌ را اجازه‌ مي‌دهد. برچيدن‌ رشته‌ نيز با تأييد اين‌ شورا امكان‌پذير است‌. تعيين‌ سهم‌ بودجه‌ هر دانشگاه‌ و سياست‌هاي‌ مالي‌ هر دانشگاه‌ نيز بر عهده‌ شوراست‌. علاوه‌ بر اين‌، تعيين‌ نمره‌ لازم‌ براي‌ ورود به‌ هر دانشگاه‌ نيز از سوي‌ شوراي‌ آموزش‌ عالي‌ معين‌ مي‌گردد.

    در اردن‌ ميزان‌ پرداخت‌ يارانه‌ به‌ بخش‌ آموزش‌ عالي‌ واختصاص‌ بودجه‌ به‌ اين‌ بخش‌ نيز قابل‌ توجه‌ است‌. قانوني‌ موسوم‌ به‌ قانون‌ ماليات‌ دانشگاه‌ وجود دارد؛ بر اين‌ اساس‌ بودجه دانشگاه ها از ماليات كالاهاي‌ خريد و فروش‌ شده‌ ‌به‌ نام‌ ماليات‌ دانشگاه‌ تامين مي‌شود. اتخاذ اين‌ تدبير به استقلال مالي ‌آموزش‌ عالي‌ در اردن‌ منجر شد، هر چند كه‌ وضعيت‌ آموزش‌ عالي‌ با وضعيت‌ كل‌ كشور در پيوند مستقيم‌ است‌. (68)

بخش هاي اداراي دانشگاه ها در اردن بخش زيادي از بودجه دانشگاه ها رابراي پرداخت حقوق کارکنان خود اختصاص مي‌دهند، از آنجا که دانشگاه‌ها قادر به کاهش تعداد کارکنان خود نيستند و براي تامين بودجه مورد نياز به افزايش مداوم شهريه دانشگاه  متوسل مي‌شوند، موجبات نارضايتي بسياري از دانشجويان  و عدم توانايي تامين منابع مالي شان فراهم مي شود.

نظام دانشگاهي در اردن به دانشجويان اجازه مي دهد بيش از يک بار تحصيل خود را به نعويق بيندازند، مشروط بر اينکه کل سالهاي تحصيل آنها بيش از 7 سال نباشد.

از طرف ديگر نظام دانشگاهي در اردن، صندوق وام بلند مدت براي حمايت مالي از دانشجويان ندارد، اما برخي معافيت‌ها را مي‌توان براي فرزندان کارگران دانشگاه يا افراد داراي معلوليت از طريق صندوق حمايت از دانشجويان در نظر گرفت.

دکتر عمر الجراح رييس دانشگاه علم و فناوري مي گويد: حمايت دولت از ده دانشگاه دولتي در سال گذشته از 35 ميليون دينار اردني فراتر نرفته است که بيشتر اين مبلغ براي پرداخت حقوق اساتيد و کارمندان اداري دانشگاه ها است.

دانشگاه اردن - به عنوان بزرگترين دانشگاه کشور - حدود 4700 کارمند دارد که 1600 نفرشان استاد مي باشند. 77 درصد از درآمد دانشگاه به دستمزد کارکنان دانشگاه اختصاص دارد که مانع پيشرفت هاي پژوهشی در دانشگاه مي شود.

برخي دانشگاه ها - در نتيجه محدوديت منابع دانشگاه هاي دولتي- به دنبال افزايش منابع مالي خود با انجام پروژه هاي سرمايه گذاري هستند.

رييس دانشگاه اردن در يک مصاحبه مطبوعاتي گفت: يا حمايت دولت از دانشگاه ها را افزايش دهيد يا شهريه دانشگاه‌ها را، زيرا ده دانشگاه دولتي اردن کمبود بودجه‌اي حدود 180 ميليون دينار (235 ميليون دلار) دارند. (69)

براساس تحقيقي که توسط شوراي اقتصادي و اجتماعي در سال 2018 انجام گرفته؛ کسري انباشته در دانشگاه هاي اردن در سال 2016 حدود 137 ميليون دينار بوده که در مقايسه با سال 2012 حدود 114 ميليون دينار افزايش داشته است. بر همين اساس اهم مشکلات دانشگاه هاي اردن شامل استقلال، بدهکاري و حمايت هاي تضميني براي جذب بيشتر دانشجويان خارجي است.

اين تحقيق نشان مي دهد بودجه حمايتي دولت از دانشگاه ها در سالهاي اخير افزايش يافته است که در طي سالهاي 2012-2016، حدود 7/5 درصد از کل هزينه هاي دانشگاه هاي اردن را به خود اختصاص داده است. (70)

در مجموع طبق اظهارات وزير آموزش عالي يک ميليارد و 160 ميليون دينار اردني ارزش حمايت دولت از دانشگاه ها طي 16 سال 2002 - 2019 است. وي در مورد دانشجويان پذيرفته شده در دانشگاه هاي اردن گفت: وزارت آموزش عالي 76 درصد از آنها را تحت پوشش قرار مي دهد. (71)

بودجه اين وزارتخانه براي سال 2020، 22 ميليون دينار افزايش يافت در حالي که حمايت مالي ارائه شده از دانشگاه ها با 20 ميليون دينار افزايش به 90 ميليون دينار رسيد. از اين مبلغ 10 ميليون دينار اختصاص به دانشجويان نيازمند داشته است. (72)

در نهايت مطابق اظهارات دکتر نصري الربضي مدير صندوق تحقيقات علمي در وزارت آموزش عالي در سال 2010،  5/8 ميليون دينار هزينه تحقيقات علمي در اردن طي دوسال اخير شده است. طي اين دو سال 100 هزار دينار براي هر تحقيق علمي صرف مي شود و حدود 60 درصد از محققاني که درخواست بودجه داشته اند مورد حمايت واقع شده اند.

بالاترين حمايت از تحقيقات در زمينه علوم کشاورزي و پزشکي صورت گرفته  است. پس از آن علوم مهندسي، علوم پزشکي، داروسازي و علوم پايه قرار دارند و بيشترين حمايت مالي نيز از علوم مهندسي صورت گرفته است.

بيشترين تحقيقات علمي در زمينه هاي فوق، به ترتيب از دانشگاه  اردن، علوم و فناوري، يرموک و موته بوده است.(73)

بودجه دانشگاه علوم و فناوري اردن (جامعه العلوم و التکنولوجيا الاردنيه) در سال 2019 حدود 102ميليون دينار اردني بوده است که از اين مبلغ 5 درصد آن به تحقيقات علمي اختصاص داده شده است؛ در مجموع کل بودجه تحقيقات علمي 8 ميليون دينار تخمين زده شده است. (74)

بودجه دانشگاه اردن (الجامعه الاردنيه) در سال 2014 حدود 143ميليون دينار و در سال 2013 حدود 131ميليون دينار اردني بوده است. (75)

حدود 80 درصد از بودجه دانشگاه ها در اردن صرف حقوق کارمندان و بقيه بودجه صرف کارهاي زير بنايي و خدمات مربوط به دانشجويان مي گردد. اين در حالي است که اغلب دانشگاه هاي اردن بدهي هاي قابل توجهي دارند که آنها را از تحقق اهدافشان باز مي‌دارد.‌(76)

11-10 تعداد دانشجويان در خارج از كشور

تعداد دانشجويان اردني در دانشگاه هاي عربي و غير عربي خارج از کشور در سالهاي 1985-1996 به شرحي است که مي آيد:

تعداد دانشجويان اردني ثبت نام کرده در موسسات آموزشي خارج از اردن

کشور	1985	1986	1987	1988	1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	جمع
عراق	129	145	172	168	262	236	264	157	241	253	242	-	2269
امارات	3	3	3	6	4	5	5	3	5	6	7	8	58
کويت	3	5	4	6	6	-	-	-	-	-	-	-	24
سودان	2	1	1	1	1	2	3	2	-	-	-	-	13
سوريه	1	-	7	1	1	10	8	7	9	8	7	8	74
الجزاير	2	2	1	2	2	-	5	-	-	6	7	8	33
مغرب	2	13	11	23	23	20	25	20	17	6	1	7	165
قطر	3	3	6	3	4	-	-	-	5	4	6	6	40
مصر	2	-	-	-	-	-	-	1	1	2	3	-	9
تونس	-	-	-	-	-	4	3	-	-	2	-	-	9
يمن	-	-	-	-	-	-	-	8	13	15	17	14	67
چک	2	2	2	2	3	2	2	-	2	-	-	2	21
ترکيه	2	5	7	12	6	-	3	4	6	10	7	4	66
تايلند	-	-	-	-	-	-	-	-	3	-	-	-	3
هند	2	4	7	2	2	3	1	1	2	-	-	-	24
اسپانيا	12	12	12	12	12	12	6	2	2	-	2	-	84
ايتاليا	10	10	10	10	10	10	8	8	8	-	2	-	86
آلمان	-	2	1	3	-	-	-	-	-	-	-	-	6
سوئيس	-	-	2	1	-	-	-	-	-	-	-	-	3
پاکستان	7	-	6	2	5	3	3	3	3	3	2	3	40
يونان	10	10	10	10	10	10	10	10	10	6	2	-	98
فرانسه	-	-	6	-	-	-	-	-	-	-	-	-	6
روسيه	59	63	69	98	100	23	21	-	-	-	-	8	441
هلند	3	5	4	3	4	5	4	5	3	1	-	-	37

(77)

تعداد دانشجويان اردني که در خارج تحصيل مي کنند

سال تحصيلي	تعداد دانشجويان	تغييرات ساليانه
1998/1999	21408	3/1-
1999/2000	22819	6/6
2000/2001	23003	8/0
2001/2002	25329	1/10
2002/2003	19221	1/24-
2003/2004	17727	8/7-
2004/2005	16974	2/4-
2005/2006	17220	4/1
2006/2007	16753	7/2-
2007/2008	19696	6/17
2008/2009	20854	9/5
2009/2010	19451	7/6-
2011/2012	11173	*

(78)

11-11 تعداد دانشجويان خارجي در کشور

تعداد دانشجويان خارجي در دانشگاه هاي اردن 1994/1995 به شرحي است که در جدول ديده مي‌شود:

دانشگاه			جمع کل	ليسانس		ديپلم عالي	فوق ليسانس	دکترا
	دانشگاه اردن	جمع	2001	1672	5		290	34
		دختر	760	705	1		52	2
	دانشگاه يرموک	جمع	1180	984	4		192	0
		دختر	392	369	3		20	0
	دانشگاه موته	جمع	378	375	0		3	0
		دختر	113	113	0		0	0
	دانشگاه علوم و فنآوري	جمع	439	363	0		76	0
		دختر	114	111	0		3	0
	دانشگاه آل بيت	جمع	209	163	0		46	0
		دختر	71	70	0		1	0
	کليــة عمان الجامعيــة	جمع	87	87	0		0	0
		دختر	6	6	0		0	0
	دانشگاه عمان (الاهليــة)	جمع	890	890	0		0	0
		دختر	175	175	0		0	0
	دانشگاه فيلادلفيا	جمع	10	0	0		0	0
		دختر	0	0	0		0	0
	دانشگاه اسراء	جمع	758	758	0		0	0
		دختر	54	54	0		0	0
	جامعــة العلوم التطبيقيـة	جمع	1901	1901	0		0	0
		دختر	225	225	0		0	0
	دانشگاه دختران اردن	جمع	390	390	0		0	0
		دختر	390	390	0		0	0
	کليــة الاميرة سميــة الجامعيـة	جمع	18	18	0		0	0
		دختر	3	3	0		0	0
	آکادمي موسيقي اردن	جمع	4	4	0		0	0
		دختر	0	0	0		0	0
	دانشگاه زيتونــة	جمع	132	132	0		0	0
		دختر	26	26	0		0	0
	دانشگاه جرش (الاهليــة)	جمع	39	39	0		0	0
		دختر	20	20	0		0	0
	دانشگاه اربد (الاهليــة)	جمع	8	8	0		0	0
		دختر	4	4	0		0	0
	دانشگاه زرقاء (الاهليــة)	جمع	35	35	0		0	0
		دختر	10	10	0		0	0
	دانشکده علوم تربيتي	جمع	2	2	0		0	0
		دختر	2	2	0		0	0
	جمع کل	جمع	8481	7831	9		607	34
		دختر	2365	2283	4		6	2

(79)

11-12 آموزش بزرگسالان

در سال 2005 براي کاهش بي‌سوادي نظام جديد آموزش بزرگسالان شكل گرفت، به اين ترتيب که كميته‌اي براي آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي در وزارت آموزش و پرورش تشكيل شد كه به رياست معاونت عمومي آموزش و امور فني و شامل چهار مديريت معاون كميته ملي آموزش،‌ علم و فرهنگ، مدير مربوط به فرهنگ نظامي، مدير عمومي آموزش از هيئت مديره آموزش عمومي و امور دانش آموزان، يك نماينده از وزارت توسعه اجتماعي، يك نماينده از موسسات اجتماعي خصوصي بود. اين کميته مسئوليت هاي زير را به عهده دارد:

1. تنظيم سياست عمومي مركز آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي

2. تاييد برنامه هاي اين مركز در جهت آگاهي از اهميت آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي

3. همكاري با انجمن هايي كه در زمينه ي آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي در هر مكان عمومي و خصوصي و كشورهاي عربي كار مي كنند.

علم آموزان در اين مراكز به وسيله ي آزموني كه معلمان اين مراكز تنظيم كرده اند، طبقه بندي مي شوند. که به طور کلي به دو گروه تقسيم مي شوند:

گروه مبتدي ها: طول اين دوره 16 ماه آموزشي است كه در اين رده دانش آموزان به سطح چهار آموزش عمومي مي‌رسند.

گروه پيرو: طول اين دوره 16 ماه آموزشي است كه در اين رده دانش آموزان به سطح شش آموزش عمومي مي رسند.

اين نظام جديد شاغل شدگان را نسبت به نظام تعريف شده در سال 1980 افزايش داد.

دانش آموزان در ابتداي ماه ژوئن امتحان نهايي دارند که در صورت قبولي با نمره كلي 50 درصد به بالا مي توانند مدرك باسوادي دريافت كنند. (80)

11-13 مراكز پژوهشي غيردانشگاهي

• مركز تحقيقاتي اردن جديد (UJRC) يكي از مبتكرترين و پوياترين مراكز تحقيقاتي در اردن است. اين مركز يك سازمان مستقل غيردولتي در اردن است كه به منظور پيشرفت اردن و جهان عرب فعاليت مي كند و دستيابي به اين هدف را از طريق پيشرفت تحقيقات علمي، برگزاري بحث و گفتگو، تشكيل جلسات و كارگروه ها و تبادل اطلاعات با ساير سازمان هاي منطقه اي و بين المللي دنبال مي كند. اين مركز اهداف خود را با بررسي، تالارهاي گفتگو و بحث، به خصوص درباره مسائل دموكراسي و با ارتقاء سياست ها و قانون هاي عمومي در كارگروه ها، جلسات فكر، كنفرانس‌ها و سمينارها پيگيري مي كند. (81)

اين مركز در سال 1990 به عنوان يكي از شاخه هاي مجله ي اردن جديد كه هر سه ماه يك بار منتشر مي شود، تاسيس شد و كار خود را با مجوز بخش مطبوعات و رسانه ي وزارت اطلاعات در سال 1993 آغاز كرد. (82)

• مركز تحقيقات اجتماعي اردن. اين مركز در سال 1998 به عنوان يك موسسه ي مستقل و غير انتفاعي تاسيس شد. هدف اين مركز پرورش و ارتقاء دانش علمي در تمام زمينه ها در اردن است. موارد اصلي كه در اين مركز مورد بررسي قرار مي گيرند عبارتند از: توسعه و تغييرات اجتماعي، نابرابري هاي اجتماعي، فقر و بيكاري، نابرابري هاي جنسي، خشونت عليه زنان و كودكان، مشكلات اجتماعي و مصالح اجتماعي. اين مركز با استفاده از پوياترين روش هاي تحقيقي و همكاري با مجرب ترين محققان اردن بر مسائل تحصيلي و حرفه اي متمركز است و تلاش مي كند فاصله ي بين تحقيقات دانشگاهي و موسسات متمركز بر تحقيقات سياسي را پر كند. هم چنين اين مركز با سازمان‌هاي دولتي و غير دولتي و مراكز جامعه شهري منطقه اي و بين المللي همكاري مي كند و در خصوص بسياري از مسائل به سازمان هاي ملي و بين المللي مشاوره مي دهد. (83)

• مركز تحقيقات شرق شناسي آمريكا در امان يكي از بزرگ ترين مراكز تحقيقاتي در اردن است. اين مركز تحقيقات و نشريات باستان شناسي در منطقه را ارتقاء مي دهد. فعاليت هاي اصلي اين مركز شامل برنامه هاي همكاري با محققان، حفاري هاي باستان شناسي و پروژه هاي بازيافت و ساير برنامه هاي تحصيلي است و دارای يك موسسه زبان عربي است كه گاهي گفت و گوهاي عمومي درباره باستان شناسي را برگزار مي كند. اين مركز خصوصي يكي از بهترين كتابخانه هاي باستان شناسي را در اردن و خاورميانه در اختيار دارد و هزينه هاي خود را از بعضي شركت ها و افراد تامين مي‌كند. اين مركز عضو انجمن مراكز تحقيقات خارجي آمريكاست كه به طور مستقل در سراسر دنيا فعاليت مي كنند.(84)

آموزش عالي در خارج از کشور

اردن مانند بسياري از کشورهاي جهان سوم از مشکل فرار مغزها به کشورهاي توسعه يافته رنج مي برد. فرار مغزها از اردن در خلال سه دهه اخير افزايش قابل توجهي داشته به طوري که آثار منفي بر پيشرفت اقتصادي و اجتماعي که به جاگذاشته است. (85)

جدول زير ميزان فرار مغزها را از برخي کشورهاي عربي  به امريکا در سالهاي 1961-1962نشان مي دهد. اين ميزان در کشور اردن بيش از ساير کشورهاي عربي به چشم مي خورد. چنان که ملاحظه مي شود پس از اردن، کشورهاي مصر و لبنان قرار دارند.

کشور	هنرمندان	مهندسان	علوم تجربي	علوم اجتماعي	پزشکان	پرستاران	مجموع هنرمندان	جمع کل
لبنان	1211	277	95	20	169	97	1869	8191
اردن	886	117	47	11	27	42	1130	9548
عراق	794	165	67	4	45	13	1088	4192
سوريه	463	129	30	5	43	13	683	2406
مصر	2716	570	240	46	247	25	3844	9315
مغرب	238	18	4	2	14	9	285	2473
تونس	139	4	6	2	13	2	166	479
الجزاير	113	10	2	1	6	1	133	981
مجموع	6560	1294	492	103	581	202	9232	37603

(86)

دلايل فرار مغزها از اردن:

- عقب ماندگي موسسات آموزشي در اردن(87)

- محدوديت فعاليت هاي پايان نامه ها(88)

- کاهش سطح آزادي هاي دانشگاهي و آزادي هاي عمومي

- عدم ثبات در مشاغل(89)

- محدوديت تلاشهاي عربي کردن آموزش عالي(90)

- عدم ثبات سياسي

- ناديده گرفته شدن افراد تحصيل کرده

- کاهش درآمد افراد تحصيل کرده(91)

- انتشار فساد و رشوه(92)

منابع:

1. http://www.moe.gov.jo/en/MenuDetails.aspx?MenuID=32 وزارة التربية و التعليم

2. The development of education national report of the Hashemite kingdom “Inclusive education: The way of the future” by the Ministry of Jordan, October 2008 p. 13

3. Ibid. pp11, 12

4. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 21

5. الزغل، الدكتور علي. الشباب في الاردن، عمان: لجنة تاريخ الاردن 1994، ص 21

6. الزغل، الدكتور علي. الشباب في الاردن، عمان: لجنة تاريخ الاردن 1994 ص 22

7. الزغل، الدكتور علي. الشباب في الاردن، عمان: لجنة تاريخ الاردن 1994 ص 22

8. Year Book 2013, Department of statistics, p. 149

9. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 22 و 23

10. Year Book 2013, Department of statistics, p. 150

11. Year Book 2013, Department of statistics, p. 151

12. Year Book 2013, Department of statistics, p. 152

13. Year Book 2013, Department of statistics, p. 153

14. Year Book 2013, Department of statistics, p. 154

15. Year Book 2013, Department of statistics, p. 160

16. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران،مركز انتشارات، 1379. ص 744

17. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 5

18. ايضاً ص 5

19. ايضاً ص 6

20. ايضاً ص142

21. ايضاً ص144

22. ايضاً ص 148-149

23. ايضاً ص 150

24. ايضاً ص 24

25. ايضاً ص 24

26. ايضاً ص 25

27. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163

28. Year Book 2013, Department of statistics, p. 169

29. Year Book 2013, Department of statistics, p. 170

30. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171

31. خبرگزاري فارس 17/12/88

32. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، 153

33. ايضا ص 141

34. ايضا ص 6 و 7

35. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163

36. Year Book 2013, Department of statistics, p. 165

37. Year Book 2013, Department of statistics, p. 166

38. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 7

39. ايضا ص 26

40. ايضا ص 27

41. ايضا ص 28

42. ايضا ص 32

43. ايضا ص 35

44. ايضا ص 36

45. ايضا ص 36

46. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 23

47. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 57

48. ايضا ص 58

49. ايضا ص 61

50. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 25

51. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 62

52. ايضا ص 63

53. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 25

54. ايضا ص 24

55. ايضا ص 26

56. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاريخ الأردن ، 1992، ص 20

57. www.isc.gov.ir/NASHRIYAT-ELMI-MOSAVAB/.../arabi92.xlsx

58. http://research.ju.edu.jo/Home.aspx the University of Jordan

59. http://globalcenters.columbia.edu/amman

60. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاريخ الأردن ، 1992، ص 34

61. ايضا ص 34

62. ايضاً ص 35

63. ايضاً ص 35

64. ايضاً ص 36

65. ايضاً ص 38

66. ايضاً ص 39

67. منصور فاروق، دايره المعارف کتابداري و اطلاع رساني ترجمه بزرگچمي ويدا، كتابخانه جمهوري اسلامي ايران 1381

68. وبلاگ دکتر فاضلي، نوشته شده توسط ايشان، جمعه بيست و پنجم بهمن 1392

69. سايت خبري الفنار(الفنار للاعلام)، 13-8-2017،                  

https://www.al-fanarmedia.org

70. سايت خبرني، 6-10-2018،                                  

https://www.khaberni.com/news

71. سايت خبري رويا(رويا الاخبراي)، 22-12-2019،        

https://royanews.tv/news/200533

72. سايت خبري المدينه( المدينه الاخباريه)(المدينه نيوز)، دسامبر2019،

https://www.almadenahnews.com/article/795083

73. خبرگزاري عمون، 1-11-2010،

                                         https://www.ammonnews.net

74. https://www.just.edu.jo/ar/aboutjust/Pages/Facts.aspx سايت دانشگاه

75. http://units.ju.edu.jo/ar/finance/Pages/Budget.aspx سايت دانشگاه

76. روزنامه الرّاي(صحيفه الرّاي)، 5-12-2019، (سخنان دکتر عبدالله عزام الجراح يکي از اساتيد دانشگاه موته مي‌باشد)

77. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 130و131

78. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171

79. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 134و133

80. The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan, Amman, 2007

81. ujrc-jordan.net - :: Al Urdun Al Jadid Research Center (UJRC

82. http://www.ujrc-jordan.org/

83. http://jcsr-jordan.org/usersite/default.aspx

84. http://globalcenters.columbia.edu/amman

85. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 91

86. ايضاً ص 93

87. ايضاً ص 94

88. ايضاً ص 97

89. ايضاً ص 98

90. ايضاً ص 99

91. ايضاً ص 100

92. ايضاً ص 101

---

[1]. International General Certificate of Secondary Education

گواهينامه بين المللي عمومي تحصيلات متوسطه

[2]. Standardized Test

آزمون استاندارد ورود به کالج که در آمريکا استفاده مي شود

[3]. Baccalayreate

ديپلم بين المللي

[4]. General Certificate of Secondary Education

گواهي عمومي تحصيلات متوسطه