رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی بنگلادش

فصل یازدهم

11. رسانه و وسایل ارتباط جمعی

11. 1. جایگاه و نقش رسانه ها و برنامه های فرهنگی رسانه ها

به مقتضای فرهنگ سیاسی شبه قاره و گرم بودن محفل سیاسی کشورهای منطقه به مشارکت گسترده مردمی در فعالیت‌ها و جریانات سیاسی  اقتصادی، نشر نسبتاً آزاد افکار و اطلاعات در این کشورها رونق بسیاری دارد و در این میان ساده‌ترین و ارزان ترین وسیله برای نشر افکار، جراید می‌باشد.

   کشور بنگلادش نیز از این قاعده مستثنی نیست. این کشور دارای افکار عمومی نکته سنج و حساس نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی خود می‌باشد. در این زمینه، رسانه‌های گروهی هر یک نقش خطیری را در انعکاس افکار، نظرات و اطلاعات در جامعه بنگلادش ایفا می‌کنند.

11. 2. رسانه های ارتباطی

11.  2 . 1. رادیو

«بنگلادش بتار»[1] (رادیو بنگلادش) دولتی است و برنامه‌های متعددی با 10 ایستگاه منطقه‌ای در سطح کشور دارد. بخش برون مرزی رادیو بنگلادش شامل اروپا، خاورمیانه، پاکستان، هند و نپال می‌باشد که به 7 زبان پخش می‌شود. مجموع پخش برنامه‌های روزانه آن 103 ساعت و در داکا 21 ساعت می‌باشد. روزانه 41 برنامه و خبر و تفسیر خبری از رادیو بنگلادش پخش می‌شود.

   دولت همچنین، دو ایستگاه رادیویی در مناطق «تاکراگوان» و «ران گاماتی» و ایستگاه‌هایی در «کاکس بازار» با هزینه‌ای بالغ بر 40 میلیون تاکا و ایستگاه رادیویی «باریسال» با هزینه‌ای حدود 25 میلیون تاکا را تأسیس کرده است. در حال حاضر شهرهای داکا، چیتاگنگ، کولنا، راجشاهی، رنگ پور، سیلهت، نگاماتی، کومیلا و تاگورگائون دارای ایستگاه های مرکزی رادیو هستند.

رادیو خصوصی بنگلادش

اولین شبکۀ رادیویی بخش خصوصی، به عنوان مترو ویو (metro wave) در سالروز استقلال بنگلادش، 26 مارس 1999 آغاز به کار کرد.

   امواج این رادیو بر روی 526/41 متر با قدرت 1170 کیلوهرتز از ساعت 30/7 تا 30/11 و همچنین از ساعت 12 تا 15 به وقت بنگلادش پخش می‌شود (تاریخ، فرهنگ و سیستم حکومتی، وزارت امور خارجه بنگلادش، وایب سایت اینترنت، 1999م ). در حال حاضر شش  شبکه رادیو یی خصوصی در این کشور فعالیت می کنند.

11.  2 . 2. تلویزیون

برنامه‌های تلویزیونی به طور اساسی و منظم،  پس از جنگ دوم جهانی کار خود را در منطقه شبه قاره آغاز کرد. در 25 دسامبر 1946 اولین انتقال برنامه تلویزیونی به پاکستان شرقی (بنگلادش فعلی) با قدرت 300 وات از DIT (در حال حاضر به نام «راجوگ» معرف است) به داکا منتقل شد و برنامه‌های شبکه خبری خود را روزانه به مدت سه ساعت پخش کرد. در ششم می 1972، مرکز تلویزیون به منطقه دیگری در «رامپور»، که وسعت بیشتری داشت، منتقل شد. به منظور جدیت و همت و تلاش همه جانبه و تقویت این مرکز، دولت تصمیم به حمایت مالی از آن کرد و در سال 1972، ضمن دولتی کردن آن، تلویزیون دولت بنگلادش به نام BTV کار خود را آغاز کرد.

   کم‌کم با گسترش محدوده دسترسی انتقال این شبکه و نصب 12 ایستگاه آنتن فرستنده و گیرنده قوی در اطراف کشور و توسعه برق‌رسانی در سطح کشور، این کار پیشرفت کرد. در حال حاضر بیش از 95 درصد کشور زیر پوشش مخابرات قرار دارد. همچنین ابتکار احداث ایستگاه چیتاگنگ که از مرکز (شهرداکا) تقویت می‌شد، آغاز شد.

   در حال حاضر ایستگاه های تقویت کننده تلویزیونی در شهرهای سیلهت، ممسینگ، برهمن باریا، رنگ پور، تاتور، تاگورگان، جنای‌را، کولنا، ساتخیرا، پتوا حالی و نوا خالی می‌باشند.

   ایستگاه آنتن فرستنده در داکا حدود 20 کیلووات قدرت دارد در صورتی که ایستگاه های دیگر به غیر «ساتخیرا» مجهز به 10 کیلووات قدرت انتقال می‌باشند. از این پس، تلویزیون BTV، چهار شبکه فرستنده ماهواره‌ای دیگر در شهرهای راجشاهی، راجباری، رنگ ماتی و اوکیا نصب و راه‌اندازی کرد. در آمارگیری که به عمل آمده است، حدود 7/3 میلیون دستگاه تلویزیون در میان 150 میلیون جمعیت بنگلادش وجود دارد که به طور متوسط هر 40 نفر ، یک دستگاه تلویزیون دارند. بیشترین تعداد از مجموع فوق متعلق به جامعه شهری است و مردم روستایی به لحاظ مشکلات مالی و ... ، کمترین استفاده کننده از تلویزیون هستند.

   دولت بنگلادش با همکاری کشور اسپانیا در نظر دارد فرستنده‌های خود را تا حد ممکن تقویت کند تا دسترسی برنامه‌های تلویزیونی این کشور حتی برای خارج از کشور نیز قابل دریافت باشد. در این رابطه، فرستنده‌های قوی زمینی در بت‌بونیا (Betbunia) و تالی باباد (Talibabad) نصب و راه‌اندازی شده است (National Edcyclopedia of Bangladesh ).

   تلویزیون بنگلادش در ساعاتی از روز، برنامه‌های بین‌المللی B.B.C و C.N.N را به طور مستقیم پخش می‌کند.

   رادیو وتلویزیون در بنگلادش به طور مستقیم از سوی وزارت اطلاعات نظارت شده  و از طریق بودجه دولت اداره می‌شود. هزینه ملی برای پخش و تولید برنامه‌ها و پرداخت حقوق کارمندان همه از طریق بودجه دولتی تأمین می‌شود. برای ارتقا سطح کیفی و کمی صنعت رادیو و تلویزیون، دولت بنگلادش اقدام به تأسیس موسسه ملی ارتباطات جمعی کرده است. این موسسه آموزش های ضمن خدمت به کارمندان فنی هر دو موسسه (رادیو و تلویزیون) را ارائه می‌دهد. شبکه دیگری با نام A.T.N-World وجود دارد که برنامه این شبکه نیز 24 ساعته به طور تکراری پخش می‌شود.

شبکه خصوصی رسمی بنگلادش

داکا TV

این شبکه از شبکه‌های جدید تلویزیونی به زبان بنگالی در بخش خصوصی است که از آوریل 2003 راه‌اندازی شد. این شبکه عمدتاً برنامه‌های سرگرمی و تفریحی را پخش می‌کند و در کشورهای آسیا، آمریکا، اروپا و استرالیا قابل دریافت است. همچنین 24 شبکه تلویزیونی خصوصی در این کشور فعال هستند.

11. 2 . 3. شبکه های ماهواره ای

شبکه های ماهواره‌ای از 21 سپتامبر 1992 میلادی با پخش برنامه‌های خبری CNN و سپس BBC از طریق شبکه BTV (تلویزیون بنگلادش) برنامه‌های خود را آغاز کردند. در این سال به مردم اجازه نصب دیش آنتن‌های ماهواره‌ای و استفاده از شبکه‌های خارجی داده شد.

   بین سال های1992تا 1995میلادی، بیش از 10 شبکه بین‌المللی از کشورهای خارجی از طریق ماهواره وارد منازل شده و به تخریب فرهنگ بومی و تأثیر پذیری فرهنگ بیگانه پرداخته اند و هنوز برنامه پخش می کنند. این شبکه ها و کانال ها عبارت اند از: ,ATN, BBC, Chaanel-v, CNN, DP-7, DD-metro, Discovery, Zee, ESPN, Star plus, Sports, Star, MTV, Cartoon network, AXN Action, National Geographic و ...؛ این ها مرتب در صحنه تلویزیون بنگلادش ظاهر شده و بدون شک تعرض شبکه‌های ماهواره‌ای به افکار و اندیشه‌ها و فرهنگ یک ملت نتایج نامطلوبی را در پی خواهد داشت که مسئولیت مردم و دولت در قبال این جریان سخت‌تر می‌شود.

   گفتنی است که از سال 1995 به بعد، به علت هزینه بالا و گرانی دیش آنتن و ضعف مالی مردم، موضوع کابلی کردن برنامه‌های ماهواره‌ای در مقابل پرداخت 200 تاکا (در حال حاضر 400 تاکا در هر ماه) باعث شد که همه از این شیوه استفاده کنند و در سطح کشور با خیزشی سریع به میان مردم راه یابد.

   شبکه غیر دولتی تلویزیون بنگلادش به نام «اکوشه تلویزیون» ETV، در تاریخ 21 اردیبهشت 1379 هـ.ش، طی مراسمی در هتل سونارگان توسط خانم شیخ حسینه، نخست‌وزیر وقت بنگلادش افتتاح شد. خانم خالده ضیاء رهبر حزب BNP نیز پیامی در این خصوص ارسال کرد. این اولین شبکۀ خصوصی به زبان «بنگلا» در بنگلادش است که از طریق ماهواره، برنامه‌های آن در مناطق جنوب و جنوب شرقی آسیا، خاورمیانه، اروپا و آمریکای شمالی مشاهده می شود.

   مدت زمان پخش این شبکه در هر روز حدود 24 ساعت است که مشتمل بر تئاتر، رقص و آواز، فیلم، سریال خارجی، ورزش، رخدادهای مهم ملی، فیلم مستند، برنامه‌های کودکان و نوجوانان، آموزش و مشکلات اجتماعی است.

   طبق اظهارات مسئولین این شبکه، هدف از افتتاح چنین شبکه‌ای، دگرگونی و تحول در جامعه است. مدیران این شبکه، که در واقع صاحب امتیاز هم می‌باشند، عبارت اند از :

1. رئیس شبکه، آقای ابوسعید چودوری، یکی از صاحبان صنایع مهم بنگلادش؛

2. مدیران اجرائی، آقای محمود و آقای سایمن درینگ.

ظاهراً پیشنهاد راه‌اندازی این شبکه توسط «سایمن درینگ» کارمند سابق بنگاه سخن پراکنی «بی‌بی‌سی» از انگلستان بوده است. پخش برنامه‌های رقص و آواز غربی از این شبکه، نشان از اهداف و برنامه‌های کوتاه مدت و دراز مدت آن دارد. سایمن درینگ در سال 1997، از شبکۀ «بی‌بی‌سی» استعفا داد و با کمک ابوسعید محمود و فرهاد محمود، برای راه‌اندازی این شبکه تلاش کرد

(The daily Ittefaq, 15 may 2000, Dhaka, Bangladesh ). ظاهراً برنامه‌های این شبکه جنبه غیر اسلامی دارد و در خصوص برنامه‌های هندی و هندوئی و ترویج فرهنگ هندی تلاش می‌کند.

11.  2 . 4. اینترنت

از اهداف بلند مدت دولت بنگلادش، فراهم کردن زمینه‌های همکاری وجذب بخش‌های خصوصی در تقویت شبکه‌های اینترنتی و گسترش تکنولوژی اطلاعاتی در سراسر کشور است. در حال حاضر در بیش از 64 شهرستان این کشور امکان ارتباطات اینترنتی فراهم است و تسهیلات فراوانی را نیز دولت برای ورود تجهیزات و لوازم کامپیوتری فراهم کرده است و برای ورود این گونه لوازم مالیات دریافت نمی‌شود. هم اکنون مراکز خاصی در نقاط مختلف شهرها وجود دارد که صرفاً واردات و فروش تجهیزات اینترنتی را برعهده دارند و در این راستا نیز مؤسسات و شرکت‌های خصوصی فراوانی به شکل گسترده فعالیت دارند. تجهیزات اینترنتی، از طریق کشورهای هند، کره جنوبی،  سنگاپور و یا مالزی وارد این کشور می‌شود.

11.  2 . 5. مجلات و نشریات

با توجه به رونق فعالیت مطبوعات در این کشور، می‌توان اذعان داشت که این کشور دارای تعداد بی‌شماری روزنامه و هفته نامه می‌باشد که هر روز بر تعداد این گونه مطبوعات نیز افزوده می‌شود.

   مطبوعات این کشور به دو زبان بنگالی و انگلیسی انتشار می‌یابد. شایان ذکر است که به دلیل حاکمیت دویست سالۀ استعمار انگلیس بر این منطقه از جهان، زبان انگلیسی جایگاه ویژه‌ای در این کشور دارد.

جراید این کشور را به لحاظ گرایش می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:

1. جرایدی که ارگان و ترجمان مواضع و دیدگاه های دولت است و در مایملک دولت قرار دارد. روزنامه‌های بنگلادش تایمز، دنیک بنگلا، هفته نامه بی‌بی‌چتیرا جزو این دسته هستند.

2. نشریاتی که ارگان احزاب سیاسی خاصی می‌باشند. از جمله روزنامه نایادیگانتو تلویحا و روزنامه آماردش آشکارا از حزب «بی.ان.پی»  حمایت می کنند. همچنین روزنامه سنگرام از جماعت اسلامی طرفداری می کند.

3. نشریاتی هستند که مستقیماً با سرمایۀ کشورهای خارجی به وجود آمده اند یا از کمک مالی درخور توجه آن ها بهره‌مند می‌باشند. ازجمله این نشریات می‌توان به روزنامه‌های «اسگرکاغوذ»، «بنگلا بازار پوتریکا»، «جانوکانتو» و ...وابسته به هند، روزنامه‌های «انقلاب» و «تلگراف» وابسته به عراق و ...نام برد.

4. نشریاتی که دارای وجهه مستقلی بوده‌اند. از جمله این نشریات، می‌توان روزنامه «بنگلادش آبزرور»، «هفته نامه داکا»، «کورییر»، «هالیدی» و ...را نام برد.

  در سال 1991 به بعد، که مطبوعات عملاً در درج مطالب آزاد شدند، تحولات و رشد بیشتری در عرصۀ مطبوعات ایجاد شد و روزنامه‌ها و نشریه‌های متعددی حتی در شهرهای کوچک، به چاپ رسیده اند؛ مثلا در سال های 1997 و 1998 بیش از هزار روزنامه و مجله از جمله 286 روزنامه به زبان بنگالی و انگلیسی در بنگلادش به ثبت رسیده بود که این تعداد، نسبت به سال 1992 بسیار افزایش یافته است. با این وجود، گردش روزنامه‌ها و پی‌آیندها (هفته نامه، ماه نامه، فصل‌نامه، سال نامه) هنوز ضعیف است و تیراژی حدود دو میلیون نسخه را تشکیل می‌دهند.

   روزنامه‌های کشور از نظر منابع خبری وابسته به دو آژانس خبری محلی به نام های «آسوشیتدپرس بنگلادش» و «یونایتد نیوز بنگلادش» هستند و دو آژانس خبری خارجی شامل «آژانس فرانس پرس» و «رویتر» می‌باشند که در بخش عمومی از جمله «بنگلادش سنگ باد سنگستا»[2] مشغول کار هستند.

   ارگان هایی که به نحوی با رسانه‌ها همکاری و هماهنگی دارند شامل: اداره اطلاعات نشریات، اداره فیلم و انتشارات، اداره ارتباطات جمعی، بایگانی فیلم بنگلادش، شورای مطبوعات، مرکز  تحقیقات مطبوعات بنگلادش، مرکز تحقیقات ملی ارتباطات جمعی، مؤسسه توسعه فیلم و اداره سانسور فیلم می‌باشند.

   در بخش تبلیغات برون مرزی، وزارت امور خارجه مسئولیت تبلیغات خارجی دولت را از طریق مأمورین خود در خارج، عهده‌دار می‌باشد. در برنامه‌های خصوصی کردن بعضی از نشریه‌ها، دولت در سال 1997، پس از پرداخت سود کامل به خبرنگاران و کارمندان دو روزنامه و هفته‌نامه، که تحت پوشش دولت بودند، آن ها را از پوشش خود خارج کرد (The Independent Bangladesh year book 2010, Dhaka:103  ).

   طبق آخرین اطلاعات، در حال حاضر تیراژ روزنامه‌های یومیه در بنگلادش در روز 6/2 میلیون نسخه و پی‌آیند (هفته نامه، ماه نامه، فصل‌نامه، سال نامه) مجموعاً 215/322/3 نسخه می‌باشد. در شهر داکا پایتخت این کشور، 63 روزنامه و 135 هفته نامه منتشر می‌شود.

   خبرنگاران و روزنامه‌نگاران بنگلادشی، دارای اتحادیه‌هائی هستند. این اتحادیه ها شامل: اتحادیه فدرال خبرنگاران بنگلادش ( Bangladesh federal union of journalists ) و اتحادیۀ خبرنگاران داکا (Dhada union of journalists) می باشندکه هر یک از آن ها بیش از هزار عضو دارد. اکثر خبرنگاران و روزنامه‌نگاران فوق، در باشگاه مطبوعات (Press Club) عضویت دارند. باشگاه مطبوعات دارای سالن بزرگ پذیرایی، سالن غذاخوری، کتابخانه، سالن ویژه کنفرانس مطبوعاتی، اطاق ویژه تلویزیون و پخش فیلم‌های ویدئویی، سالن نمایش فیلم و ...می‌باشد.

   روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌های بنگلادش معمولاً تعدادی از مقامات خود را که از مجلات خارجی می گیرند، از طریق باشگاه مطبوعات دریافت می‌دارند.

11.  2 . 6. روزنامه ها

به این مبحث هم زمان با مبحث مطبوعات و نشریات اشاره کردیم و در اینجا فقط به معرفی فهرست وار روزنامه ها می پردازیم: 

نام روزنامه	نام سردبیر	تیراژ
اماردش	محمود الرحمن عالمگیر محی الدین	150000
نایادیگانتو	قاضی نورالدین احمد	140000
جای جای دین	محفوظ الرحمن محمد جمیل الرحمن	70000
Daily Star	محبوب العالم	60000
Daily Sun		50000
Independent		40000
Independent	محبوب العالم	20000
اتفاق	راحت خان	170000
نیونیشن	مصطفی کما مجمدار	30000
مناب زمین	ماتیور مطیع الرحمن چودری	40000
پراتوم آلو	مطیع الرحمن	250000
موکتو کونتو		25000
ستار	محفوظ عنام	25000
دینکال	اختر العالم	25000
سنگرام	عبدالاسعد	30000
دلشی جاتانا	عبدالمتین	35000
بورر کاغذ	بی نظیر احمد	35000
جانوکونتو	محمد عتیق اله خان مسعود	20000

---

[1] Bagladesh Betar

[2] Bangladesh sangbad sangstha