روابط فرهنگی قزاقستان و ایران

روابط فرهنگی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان

۳۲۹ مجموعه موافقتنامه های دوجانبه بین جمهوری قزاقستان و جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۹۱ (۱۹۹۲ - ۲۰۱۲م)، چاپ اتنشارات کویر مهرجان، به سفارش سفارت جمهوری قزاقستان در تهران، سال ۱۳۹۳، ص ۱۳-۱۱. 442

ازدیدگاه باستانشناسی، منطقه قزاقستان در سده های متمادی زیستگاه قوم صاحب نام سکا یا سیت بوده است که قبایل کوچنده ایرانی ازاجزاء متشکل آن به حساب میآید که با ورود سغدیان به منطقه ماوراءالنهر تحول فرهنگی در نواحی قزاقستان و قرقیزستان کنونی پدید می آید. آثار یافت شده در منطقه پازیریک در آلتای شرقی که از مایه های هنر ایرانی حکایت می کند، نشان از این حقیقت دارد که فرهنگ ایرانی از عهد هخامنشیان منطقه قزاقستان کنونی را در نور دیده و به آن سوی آلتای نیز راه یافته است. با آغاز دوره اسلامی، رابطه فرهنگ دوره ایران و سرزمین قزاقستان را باید در داد و ستد فرهنگی جستجو کرد. از زمان قدرت یافتن سامانیان در ماوراءالنهر و الحاق نواحی اسپیجاب نزدیک چیمکنت جنوبی، طراز نزدیک جامبول به قلمرو حکومتی خود، شرایط فرهنگی در منطقه تغییر نمود و برای مدت نسبتا مدیدی روابط فرهنگی میان بخش مهمی از قزاقستان جنوبی با نواحی دارای فرهنگ ایرانی قطع شد ولی در عوض، مناطق الحاق شده از نظر فرهنگی به سوی همگنی با فرهنگ ایرانی ماوراءالنهر پیش رفت. اختلاط فرهنگ و مدنیت ایرانی و قزاقی در طول قرنهای متمادی و تاثیر هر یک بر دیگری را باید در ایجاد پل فرهنگی دانست که توسط قوم قرلق به عنوان پرنفوزترین قوم ترک در منطقه جنوب قزاقستان و سغدیان به عنوان ایرانیان بومی در ماوراءالنهر حادث شد. در دوره طولانی حاکمیت ازبکان بر ماوراءالنهر و اختلاف های مذهبی-سیاسی بین ازبکان و حکومت های ایرانی، برخلاف گذشته، سرزمین ماوراءالنهر را به مانعی بزرگ در مسیر ارتباط فرهنگی ایران و قزاقستان تبدیل کرد. با شکل گیری خانات قزاق و رقابت آنها با ازبکان که موجب بروز اختلاف های مرزی، و تاخت و تازهای طرفینی بوده است، زمینه مناسبی برای ایجاد رابطه دیپلماتیک میان ایران و خانات قزاق فراهم آمد که فرازهایی از آن در تاریخ نادرشاه موجود است: این ارتباط در دوره پس از نادر نیز ادامه یافته و فرهیختگان قزاق درسده های اخیر، با فرهنگ و ادب ایرانی مأنوس گشته اند با فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال قزاستان، زمینه مساعدی جهت تبادل فرهنگی بین دو کشور ایران و قزاقستان فراهم آمد و گام هایی هر چند محدود در این خصوص برداشته شده است.

بنا بر این روابط فرهنگی دو ملت ایران و قزاقستان ریشه های تاریخی بعید و عمیقی دارد. خواجه احمد یسوی و فارابی دو شخصیت بزرگ تاریخی مورد توجه هر دوملت می باشند. خواجه احمد یسوی از جمله شاگردان بزرگ مکتب خواجگان خراسان است که بنیانگذار آن خواجه ابو یوسف همدانی در سمرقند بود. فارابی در کتاب الحروف خود به بررسی مقایسه ای زبان های فارسی، عربی و یونانی می‌پردازد. آبای شاعر و مصلح بزرگ قزاقستان به حافظ و ادب فارسی عشق وافری داشته است: امروز در مقبره خواجه احمد یسوی آثار معماری ایرانی به چشم می خورد. مهمتر از همه وجود بیش از سه هزار لغت فارسی در زبان قزاقی است که خود نشانه روابط ریشه دار فرهنگی دو ملت است.بر اساس همین روابط بوده است که امروز کرسی های زبان فارسی در کشور دوست قزاقستان گسترش یافته است: اولین کرسی زبان فارسی در سال ۱۳۶۸ در 443

دانشکده خاورشناسی دانشگاه ملی قزاقستان (فارابی) تأسیس شد که در نتیجه تا اکنون تعداد فارسی آموزان قزاق در دانشگاها و مدارس به بیش از دو هزار نفر رسیده است.

دو کشور ایران و قزاقستان دارای علائق و مشترکات زیادی است که روابط و مناسبات دوجانبه عمدتا متکی بر آنهاست، اگرچه در طول حکومت ۷۰ ساله بالشویکها با این اصالت فرهنگی مبارزه شده است، اما پس از استقلال مشخص شد که بهترین محمل و مجرا برای تجدید روابط میان طرفین، این پیشینه مشترک است که هم اکنون نیز میتواند به راحتی و بدون هیچگونه تحمیلی دو ملت را بسوی هم بکشاند.

پیشینه و فرهنگ دو ملت را میتوان از طریق دانشمندان و شعرا، مظاهر ملی، آداب و رسوم، زبان و ادبیات دو کشور بررسی و ادراک نمود. بسیاری از دانشمندان و شعرای فارسی زبان از منطقه آسیای مرکزی برخاسته و از سوی دیگر شعرای این منطقه همچون مختوم قلی، علی شیرنوایی، صدرالدین عینی، آبای، موختار عویض اف بصراحت در اشعارشان خود را درس آموخته شعرای بزرگ ایرانی بیان می‌کنند. حضور جمعیت هایی از ایرانیان در نقاط مختلف قزاقستان و بالعکس جمعیت هایی از قزاقها در ایران در حفظ پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان دو ملت مؤثر بوده است.

جاده ابریشم در طی تاریخ حلقه اتصالی بوده است که در آن کاروانهائی که از جاده ابریشم میگذشته اند همراه کالای خود یک نوع فرهنگ و آداب و رسوم را نیز عرضه می کردند و یک نوع مبادله فرهنگی و تبادل اطلاعات علمی از این طریق صورت می گرفت. این حضور فرهنگی در ساختمان های بجا مانده از دوران پیش در منطقه هویداست، حال و هوای مقبره خواجه احمد یسوی در شهر ترکستان درست همان حال و هوای مدرسه باغ اصفهان و یا سایر بناهای تاریخی در شهر ایران را دارد.

اصولا نوعی پذیرش مردمی میان دو کشور وجود دارد این استقبال به دلیل احساس تعلقی است که سر چشمه در مشترکات دارد این پیوند به قبل از ظهور اسلام و بلکه به قبل از ظهور مسیحیت برمی گردد.

زبان و ادبیات یکی دیگر از مشترکات فرهنگی دو ملت ایران و قزاقستان بشمار میرود، ادبایت هر ملت به منزله دریچه ای است که از وراء آن میتوان روح آن ملت را مشاهده کرد هر قدر ادبیات یک ملت غنی تر و پرمغزتر باشد آن ملت مقامش در بین اقوام و ملل شامخ تر و والاتر است: سرزمین ایران از قدیمی ترین ازمنه تاریخی تا کنون به واسطه جذابیت دینی و تاریخ طولانی و پرفراز و نشیب خود و همچنین بواسطه عقاید اخلاقی متین و گنجینه ادبی و هنری فوق العاده برای شعرا و نویسندگان و نقاشان ملل و اقوام دور و نزدیک بوده است.

444

خلاصه اینکه ایران و قزاقستان از مشترکات تاریخی فراوانی برخوردار هستند، و دین مبین اسلام به عنوان مولفه‌ی مهم در تعاملات فرهنگی این دو کشور یکی از مهمترین آنهاست. طی سال‌های گذشته کوشش‌های زیادی جهت گسترش روابط فرهنگی میان دو کشور صورت گرفته است: به طور کلی نوعی پذیرش مردمی میان دو کشور ایران و قزاقستان وجود دارد و این استقبال به دلیل احساس تعلقی است که سرچشمه در مشترکات و پیوندهای تاریخی، مذهبی، زبانی و قومی دارند.این پیوندها زمینه‌های مساعدی جهت همکاری‌های گسترده میان دو کشور ایجاد کرده است.

حضور فرهنگی ایران در قزاقستان؛ تعاملات نوین بر مبنای مشترکات کهن

تأثیر شاعران ایرانی و فارسی زبان مانند فردوسی، حافظ، سعدی، رودکی، نظامی و... بر شاعران و نویسندگان قزاقی و زبان فارسی از چنان سابقه دیرینه ای برخوردار است که تعیین زمانی خاص برای آغاز حضور فرهنگی ایران در قزاقستان را دشوار می‌سازد. ولی روابط فرهنگی این دو کشور در دوران معاصر بیشتر به سال های اخیر و استقلال کشور قزاقستان بر می‌گردد.

ایران از گذشته های دور تاکنون توانسته با فرهنگ، هنر و تمدن دیرینه خود با اقوام، ملت ها و کشورهای مختلف تعامل سازنده و مؤثری ایجاد کند؛ ایران با آسیای مرکزی و قزاقستان با توجه به سابقه کهن روابط، در دایره ی تمدنی یکسانی قرار گرفته اند و از مشترکات فرهنگی، قرابات و پیوندهای تاریخی مشترکی برخوردارند، تا جایی که مشترکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی را می‌توان درسطوح مختلف اززبان وادبیات گرفته تا مذهب وهنر و سایر بخش های فرهنگی مشاهده نمود.

معماری سنتی یکی از پیوندهای بین دو ملت ایران و قزاقستان به شمار می‌رود از جمله معماری مقبره خواجه احمد یسوی در منطقه قزاقستان جنوبی در سال ۱۴۰۵ م در دوران تیموریان، با سبک و معماری ایرانی، توسط خواجه حسن شیرازی بنا شده است.

نوروز جشن مشترک بین ایران و قزاقستان است که قزاق ها آن را به عنوان یک جشن ایرانی می شناسند و هر ساله با فرارسیدن بهار با برگزاری جشن و سرور، این رویداد ملی و سنتی را گرامی می‌دارند، خاطرات سنتهای دیرینه خود را در نوروز تجدید می کنند و به حفظ و حراست از آنها می‌پردازند.

جنوب قزاقستان که در گذر تاریخ، جزئی از ترکستان بزرگ بوده، نزدیکی فرهنگی بیشتری با تمدن ایرانی دارد. شهر طراز مهد و خواستگاه علم و فرهنگ در فرارودان و در ترکستان جنوبی است که بزرگانی چون فارابی فیلسوف بزرگ و خواجه احمد یسوی عارف نامدار و تعداد دیگری از علما و دانشمندان مورد علاقه مردم دو کشور، از این دیار برخواسته اند.

445

ایرانیان و قزاقها در دوسوی جاده ابریشم، علاوه بر روابط تجاری منظم، همواره در طول تاریخ مناسبات سیاسی مسالمت آمیزی داشته اند، سابقه این روابط به مکاتبات خانات دشت قبچاق با پادشاهان صفوی می رسد که در اسناد تاریخی نیز ثبت شده است. حاکمیت پادشاهان سامانی در ماوراء النهر و آسیای مرکزی نیز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی را در این مناطق گسترش داد. شهرهای طراز، اسفیجاب و ترکستان که اکنون در قزاقستان واقع شده اند، زمانی جزء خراسان بزرگ و در محدوده تمدنی ایران بزرگ بوده اند.

وجود دستخط های فارسی در کتابخانه های قزاقستان حاکی از پیوند دو طرف در حوزه خط و زبان بوده است؛ در کتابخانه ملی قزاقستان در حدود یکصد نسخه خطی فارسی وجود دارد و در کتابخانه آکادمی علوم

این کشور نیز تعداد زیادی نسخه های خطی فارسی از جمله دیوان حافظ، سعدی، بیدل، جامی و .

وجود

دارد که هر دو کشور خواهان حفظ، نگهداری و بهره برداری از این آثار ارزشمند می‌باشند. شاهنامه فردوسی یکی از آثار مکتوبی است که ادبیات قزاق را دستخوش تحول و شیفته خود کرده، بطوریکه شعرا و ادبای مشهور قزاق همچون آبای، بهره گیری از اشعار فردوسی و شاهنامه را یادآور شده اند و هم اکنون ترجمه شاهنامه به زبان قزاقی توسط تعدادی از اساتید و متخصصین زبان فارسی در قزاقستان در دست ترجمه است که تاکنون چهار جلد از آن ترجمه و منتشر شده است. زبان قزاقی تا قبل از استیلای کمونیسم با خط الرسم فارسی نگاشته می شد و در حال حاضر معدود محافل فرهنگی و رسانه ای قزاقی از این الفبا استفاده می‌کنند که می تواند زمینه مشترکی برای توسعه روابط را ایجاد کند.

ایرانی های قزاق تبار که عمدتا در استان گلستان ساکن هستند و قزاق های ایرانی تبار که اکثرا در جنوب قزاقستان زندگی می کنند، در دو دهه اخیر نقش مهمی در توسعه مراودات مردمی و تبادلات فرهنگی و اجتماعی دو کشور داشته اند. قزاق هایی که پس از چندین دهه سکونت در ایران اکنون به وطن مادری خود بر می‌گردند، سفیر فرهنگ و تمدن ایرانی هستند.

این روابط تاریخی، پس از استقلال قزاقستان، مبنایی شد برای مراودات فرهنگی دو کشور که در دو دهه گذشته با روند متعادلی رو به رشد بوده است.روابط فرهنگی ایران با قزاقستان از سال ۱۳۷۲ با ایجاد رایزنی فرهنگی سفارت و امضای موافقتنامه فرهنگی بین دولتی آغاز شد. طی این مدت تعاملات علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه های تهران، مشهد، شریف، امیر کبیر و کتابخانه منطقه ای علم و تکنولوژی برقرار گردید.

یکی از اهداف مهم فرهنگی ایران در قزاقستان، تقویت جایگاه زبان فارسی در محافل علمی و دانشگاهی این کشور است، از این رو کرسی زبان فارسی در دانشگاه های قزاقستان ایجاد و اکنون در مهمترین دانشگاه های محل، مانند فارابی، آبلایخان، آبای، ژمپو و دانشگاه شهر آکتائو، زبان فارسی تدریس می‌شود و هر ساله 446

جمعی از اساتید و دانشجویان برتر زبان فارسی برای دوره های دانش افزایی و آشنایی بیشتر با فرهنگ ایران زمین به کشورمان اعزام می شوند.

شناساندن بی واسطه مولفه های واقعی فرهنگ و هنر ایرانی از دیگر اهداف مهم روابط فرهنگی با قزاقستان محسوب می شود که از طریق برگزاری نمایشگاه های فرهنگی، صنایع دستی، هفته فیلم، تبادل گروه های هنری و تقویت ارتباطات میان رسانه های ایرانی و قزاقی به اجرا در می آید؛ هم اکنون میان خبرگزاری «ایرنا» با دو خبرگزاری مهم «کازینفرم» و «خبر» قزاقستان موافقتنامه همکاری امضاء شده که علاوه بر تبادل محصولات خبری، زمینه تعامل دو طرف در محافل رسانه ای منطقه ای و بین المللی را نیز فراهم آورده است.

کنگره بین المللی رهبران ادیان سنتی و جهانی که هر سه سال یک‌بار، با حضور روحانیون و علمای مذاهب مختلف از سراسر دنیا در آستانه برگزار می‌شود، فرصت مناسبی است تا نمایندگان دینی کشورمان، واقعیت های جامعه دینی ایران را به گوش روحانیون دیگر کشورها برسانند. قرار است پنجمین دوره این کنگره در سال ۲۰۱۵ برگزار شود.

برای ایران علاوه بر توسعه روابط سیاسی و اقتصادی، تعمیق مناسبات فرهنگی با قزاقستان به عنوان کشوری با ثبات در آسیای مرکزی که از سرانه آموزشی و علمی بالایی برخوردار است، اهمیت دارد؛ دکتر روحانی در سفر اخیر به آستانه در سخنرانی در دانشگاه بین المللی نظربایف، با تاکید بر اهمیت روابط فرهنگی، از ضرورت احیای تمدن اسلامی سخن گفت و مشاهیر نامی منطقه مانند فارابی را میراث مشترک و عامل اتحاد ملت های منطقه از جمله ایران و قزاقستان نامید. در دنیای امروز که شکل دهی به افکار عمومی و استفاده از ابزارهای دیپلماسی عمومی اهمیت روز افزونی در پیشبرد منافع کشورها پیدا می کند، ایران و قزاقستان با اشراف بر فرصت های فرهنگی موجود، درصددند بیش از گذشته از این ظرفیت برای تعمیق مناسبات خود بهره ببرند.۳۳۰

ظرفیت های موجود و بالقوه بین دو کشور ایران و قزاقستان در حوزه های مسائل فرهنگی، سیاست خارجی و ظرفیت های اقتصادی و تجاری، ایجاد و راه اندازی خط آهن «ایران - ترکمنستان - قزاقستان»، عضویت در سازمان اقتصادی اکو، عضویت هر دو کشور در سازمان همکاری های اسلامی ، توسعه روابط اقتصادی در سال های اخیر ، موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی و ظرفیت های ترانزیتی دو کشور، قرار داشتن جمهوری

، همشهری دیپلماتیک، شماره 330

	دکتر اصغر صابری ، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ج. قزاقستان، .

447

اسلامی ایران و قزاقستان در مسیر شرق به غرب، جایگزین جاده ابریشم، عضویت رسمی دو کشور ایران و قزاقستان در مسیر (کریدور) شمال- جنوب، از جمله فرصتها و زمینه های همکار و عوامل پیوندی فیمابین دو کشور می باشد.

از زمان استقلال کشور قزاقستان در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ قزاقستان، جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و از همان سال های اولیه استقلال قزاقستان، روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان بطور رسمی آغاز گردید و آموزش زبان فارسی به عنوان یکی از راه های توسعه روابط فرهنگی در دانشگاه های مختلف قزاقستان آغاز شد.بطوریکه اکنون در بسیاری ازدانشگاه های قزاقستان ماننددانشگاه فارابی،آبلایخان،آبای، ژمپو ودانشگاه شهرآکتائو زبان فارسی تدریس می شود.

روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با جمهوری قزاقستان بصورت رسمی از سال ۱۳۷۲ با ایجاد وابستگی فرهنگی آغاز شد و پس از مدتی سطح روابط فرهنگی به رایزنی فرهنگی ارتقاء یافت. از این رو در بیست و هشتم فروردین ۱۳۷۲ موافقتنامه فرهنگی بین ج. ا. ایران و جمهوری قزاقستان منعقد شد و نخستین آشنایی دانشمندان قزاقستان با علم و دانش ایران در سال ۱۹۹۳ صورت گرفت. در آن زمان آکادمی ملی علوم قزاقستان از رئیس جمهوری وقت جمهوری اسلامی ایران آقای هاشمی رفسنجانی استقبال کرد و ملاقات مذکور همکاری میان دانشمندان دو کشور را پایه ریزی کرد. و طی این مدت روابط علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه های تهران، مشهد، شریف، فنی امیر کبیر و کتابخانه منطقه ای علم و تکنولوژی برقرار گردید و پس از آن در سفر آقای نظربایف رئیس جمهور قزاقستان به ایران نیز مذاکرات مهمی با مقامات ایرانی در مورد همکاری های گسترده علمی، پژوهشی فرهنگی، و ورزشی صورت گرفت.

در طول سال های پس از استقلال جمهوری قزاقستان تا کنون روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان همواره روابطی گرم صمیمی و نزدیک بوده است که رفت و آمد مسئولین و مخصوصا رؤسای جمهور دو کشور به کشورهای یکدیگر و همکاری های مشترک دو کشور در زمینه های مختلف مخصوصا در حوزه فرهنگ نشان از دوستی و صمیمیت خوب بین دو کشور و دو ملت ایران و قزاقستان است، سفر رئیس جمهور قزاقستان آقای نظربایف به جمهوری اسلامی ایران در ۱۳ مرداد ۱۳۹۲ برای شرکت در مراسم تحلیف دکتر حسن روحانی رئیس جمهور اسلامی ایران و سفر رئیس جمهور اسلامی ایران آقای دکتر روحانی به جمهوری اسلامی قزاقستان در ۱۸ شهریور سال جاری نشانگر عزم و اراده جدی دو دولت و دو ملت ایران و قزاقستان در توسعه روابط دوجانبه می باشد، بطوری که رؤسای جمهور هر دو کشور در مراسم استقبال و مذاکرات و سخنرانی های خود بر توسعه همکاری های فیما بین تأکید کردند، آقای روحانی رئیس جمهور ایران در دانشگاه نظربایف در سخنرانی خود گفت: «اکنون زمان احیای تمدن اسلامی با رشد تفکر 448

علمی و عقلی فرا رسیده، تصریح کرد: اسلام همواره مروج همزیستی علم و دین و ادیان بوده است»، «چه کسی می‌تواند ملت‌ها را از افتخار به فارابی‌ها، خوارزمی‌ها، رودکی‌ها و ابن سیناها محروم کند،تصریح کرد: در همین کشور شما، قزاقستان، عکس و نام فارابی بر اسکناس رسمی نقش بسته است و مهمترین و قدیمی‌ترین دانشگاه قزاقستان «الفارابی» نام دارد .اما مهم این است که ما ملت های منطقه روزی متحد بوده ایم، نه فقط از نظر سیاسی که از نظر فرهنگی ذیل یک قاره فرهنگی زیسته و بالیده‌ایم و تمدن ساخته‌ایم.

روحانی افزود: تمدنی که در فلسفه و الهیات فارابی، در علم و طب ابن سینا، در ریاضیات خوارزمی، در هنر و ادب رودکی و فردوسی از آن برآمده‌اند، تمدنی که آسیای میانه مرز شرقی آن و خاورمیانه مرز غربی آن است؛ تمدنی که فارس و ترک و هند و عرب را متحد ساخته و از دل آن آثار مادی و معنوی بزرگی خلق شده است.»

دکتر روحانی، خواست ملت های ایران و قزاقستان را توسعه و تعمیق روابط دانست و با اشاره به اینکه رویکرد آقای نظربایف جزو موثرترین عوامل تحکیم روابط دوجانبه است، افزود: در چهار ملاقاتی که در یکسال گذشته با رییس‌جمهوری قزاقستان داشتم، این اراده قوی را برای توسعه روابط تهران - آستانه مشاهده کردم. آقای نظربایف نیز در ملاقات با دکتر روحانی با تأکید بر گسترش روابط بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان در سخنرانی خود گفت : «ایران یکی از مهم ترین شریکان اقتصادی قزاقستان در خاورمیانه است»، رئیس جمهوری قزاقستان همچنین گفت: «انتظار داریم سال آینده با افتتاح خط آهن برکت بین 'قزاقستان - ترکمنستان و ایران' به عنوان خط اتصال آسیای مرکزی با خلیج فارس، میزان مبادلات تجاری بین دو کشور را به دو میلیارد دلار برساند». نظربایف همچنین در کنفرانس خبری با روحانی گفت: برای ما حمایت ایران از ابتکارهای بین المللی قزاقستان بسیار حائز اهمیت است.

علاوه بر این در طول سالیان گذشته پس از استقلال جمهوری قزاقستان برنامه های متعدد علمی، فرهنگی و هنری در دو کشور برگزار شده است، که برگزاری نمایشگاه های فرهنگی، هنری، صنایع دستی، شرکت در همایشها و سیمینارها، شرکت در نمایشگاه های کتاب، شرکت در کنفرانس رهبران ادیان سنتی جهان و برگزاری دوره های دانش افزایی زبان و ادبیات فارسی و استفاده از فرصتهای مطالعاتی از جمله اقداماتی است که با همکاری دوجانبه انجام شده است.

449

از زمان استقلال کشور قزاقستان در ۶۱ دسامبر ۶۹۹۶ قزاقستان، روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان بطور رسمی آغاز گردید و آموزش زبان فارسی به عنوان یکی از راه های توسعه روابط فرهنگی در دانشگاه های مختلف قزاقستان آغاز شد.بطوریکه اکنون در بسیاری ازدانشگاه های قزاقستان مانند دانشگاه فارابی،آبلایخان،آبای، ژمپو ودانشگاه شهرآکتائو زبان فارسی تدریس می شود.

روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با جمهوری قزاقستان بصورت رسمی از سال 1302 با ایجاد وابستگی فرهنگی آغاز شد و پس از مدتی سطح روابط فرهنگی به رایزنی فرهنگی ارتقاء یافت .از این رو در بیست و هشتم فروردین ۱۳۶۲ موافقتنامه فرهنگی بین ج .ا .ایران و جمهوری قزاقستان منعقد شد و نخستین آشنایی دانشمندان قزاقستان با علم و دانش ایران در سال 1993 صورت گرفت .در آن زمان آکادمی ملی علوم قزاقستان از رئیس جمهوری وقت جمهوری اسلامی ایران آقای هاشمی رفسنجانی استقبال کرد و ملاقات مذکور همکاری میان دانشمندان دو کشور را پایه ریزی کرد و طی این مدت روابط علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه های تهران، مشهد، شریف، فنی امیر کبیر و کتابخانه منطقه ای علم و تکنولوژی برقرار گردید و پس از آن در سفر آقای نظربایف رئیس جمهور قزاقستان

به ایران نیز مذاکرات مهمی با مقامات ایرانی در مورد همکاری های گسترده علمی، پژوهشی فرهنگی، و

ورزشی صورت گرفت.

در طول سال های پس از استقلال جمهوری قزاقستان تا کنون روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان همواره روابطی گرم صمیمی و نزدیک بوده است که رفت و آمد مسئولین و مخصوصا رؤسای جمهور دو کشور به کشورهای یکدیگر و همکاری های مشترک دو کشور در زمینه های مختلف مخصوصا در حوزه فرهنگ نشان از دوستی و صمیمیت خوب بین دو کشور و دو ملت ایران و قزاقستان است، سفر رئیس جمهور قزاقستان آقای نظربایف به جمهوری اسلامی ایران در ۶۱ مرداد ۶۱۹۱ برای شرکت در مراسم تحلیف دکتر حسن روحانی رئیس جمهور

اسلامی ایران و سفر رئیس جمهور اسلامی ایران آقای دکتر روحانی به جمهوری اسلامی قزاقستان در 18 شهریور سال جاری نشانگر عزم و اراده جدی دو دولت و دو ملت بزرگ ایران و قزاقستان در توسعه روابط دوجانبه می باشد، بطوری که رؤسای جمهور هر دو کشور در مراسم استقبال و مذاکرات و سخنرانی های خود بر توسعه همکاری های اکنون زمان : » فیما بین تأکید کردند، آقای روحانی رئیس جمهور ایران در دانشگاه نظربایف در سخنرانی خود گفت احیای تمدن اسلامی با رشد تفکر علمی و عقلی فرا رسیده، تصریح کرد :اسلام همواره مروج همزیستی علم و دین و

450

چه کسی میتواند ملتها را از افتخار به فارابیها، خوارزمیها، رودکیها و ابن سیناها محروم » ، «ادیان بوده است کند،تصریح کرد :در همین کشور شما، قزاقستان، عکس و نام فارابی بر اسکناس رسمی نقش بسته است و مهمترین و نام دارد « الفارابی » قدیمیترین دانشگاه قزاقستان , اما مهم این است که ما ملت های منطقه روزی متحد بوده ایم، نه فقط از نظر سیاسی که از نظر فرهنگی ذیل یک قاره فرهنگی زیسته و بالیدهایم و تمدن ساخته ایم.

روحانی افزود :تمدنی که در فلسفه و الهیات فارابی، در علم و طب ابن سینا، در ریاضیات خوارزمی، در هنر و ادب رودکی و فردوسی از آن برآمدهاند، تمدنی که آسیای میانه مرز شرقی آن و خاورمیانه مرز غربی آن است؛ تمدنی که فارس و ترک و هند و عرب را متحد ساخته و از دل آن آثار مادی و معنوی بزرگی خلق شده است« .

دکتر روحانی، خواست ملت های ایران و قزاقستان را توسعه و تعمیق روابط دانست و با اشاره به اینکه رویکرد آقای نظربایف جزو موثرترین عوامل تحکیم روابط دوجانبه است، افزود :در چهار ملاقاتی که در یکسال گذشته با رییس جمهوری قزاقستان داشتم، این اراده قوی را برای توسعه روابط تهران - آستانه مشاهده

کردم.

آقای نظربایف نیز در ملاقات با دکتر روحانی با تأکید بر گسترش روابط بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و ، «ایران یکی از مهم ترین شریکان اقتصادی قزاقستان در خاورمیانه است : » جمهوری قزاقستان در سخنرانی خود گفت انتظار داریم سال آینده با افتتاح خط آهن برکت بین : » رئیس جمهوری قزاقستان همچنین گفت' قزاقستان - ترکمنستان و ایران 'به عنوان خط اتصال آسیای مرکزی با خلیج فارس، میزان مبادلات تجاری بین دو کشور را به دو میلیارد دلار

نظربایف همچنین در کنفرانس خبری با روحانی گفت :برای ما حمایت ایران از ابتکارهای بین المللی قزاقستان «.برساند بسیار حائز اهمیت است.

علاوه بر این در طول سالیان گذشته پس از استقلال جمهوری قزاقستان برنامه های متعدد علمی، فرهنگی و هنری در دو کشور برگزار شده است، که برگزاری نمایشگاه های فرهنگی، هنری، صنایع دستی، شرکت در همایشها و 5 سیمینارها، شرکت در نمایشگاه های کتاب، شرکت در کنفرانس رهبران ادیان سنتی جهان و برگزاری دوره های دانش افزایی زبان و ادبیات فارسی و استفاده از فرصتهای مطالعاتی از جمله اقداماتی است که با همکاری دوجانبه انجام شده است.

451

حضور فرهنگی ایران در قزاقستان؛ تعاملات نوین بر مبنای مشترکات کهن

تأثیر شاعران ایرانی و فارسی زبان مانند فردوسی، حافظ، سعدی، رودکی، نظامی و... بر شاعران و نویسندگان قزاقی و زبان فارسی از چنان سابقه دیرینه ای برخوردار است که تعیین زمانی خاص برای آغاز حضور فرهنگی ایران در قزاقستان را دشوار می‌سازد. ولی روابط فرهنگی این دو کشور در دوران معاصر بیشتر به سال های اخیر و استقلال کشور قزاقستان بر می‌گردد.

ایران از گذشته های دور تاکنون توانسته با فرهنگ، هنر و تمدن دیرینه خود با اقوام، ملت ها و کشورهای مختلف تعامل سازنده و مؤثری ایجاد کند؛ ایران با آسیای مرکزی و قزاقستان با توجه به سابقه کهن روابط، در دایره ی تمدنی یکسانی قرار گرفته اند و از مشترکات فرهنگی، قرابات و پیوندهای تاریخی مشترکی برخوردارند، تا جایی که مشترکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی را می‌توان درسطوح مختلف اززبان وادبیات گرفته تا مذهب وهنر و سایر بخش های فرهنگی مشاهده نمود.

معماری سنتی یکی از پیوندهای بین دو ملت ایران و قزاقستان به شمار می‌رود از جمله معماری مقبره خواجه احمد یسوی در منطقه قزاقستان جنوبی در سال ۱۴۰۵ م در دوران تیموریان، با سبک و معماری ایرانی، توسط خواجه حسن شیرازی بنا شده است.

نوروز جشن مشترک بین ایران و قزاقستان است که قزاق ها آن را به عنوان یک جشن ایرانی می شناسند و هر ساله با فرارسیدن بهار با برگزاری جشن و سرور، این رویداد ملی و سنتی را گرامی می‌دارند، خاطرات سنتهای دیرینه خود را در نوروز تجدید می کنند و به حفظ و حراست از آنها می‌پردازند.

جنوب قزاقستان که در گذر تاریخ، جزئی از ترکستان بزرگ بوده، نزدیکی فرهنگی بیشتری با تمدن ایرانی دارد. شهر طراز مهد و خواستگاه علم و فرهنگ در فرارودان و در ترکستان جنوبی است که بزرگانی چون فارابی فیلسوف بزرگ و خواجه احمد یسوی عارف نامدار و تعداد دیگری از علما و دانشمندان مورد علاقه مردم دو کشور، از این دیار برخواسته اند.

ایرانیان و قزاقها در دوسوی جاده ابریشم، علاوه بر روابط تجاری منظم، همواره در طول تاریخ مناسبات سیاسی مسالمت آمیزی داشته اند، سابقه این روابط به مکاتبات خانات دشت قبچاق با پادشاهان صفوی می رسد که در اسناد تاریخی نیز ثبت شده است. حاکمیت پادشاهان سامانی در ماوراء النهر و آسیای مرکزی نیز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی را در این مناطق گسترش داد. شهرهای طراز، اسفیجاب و ترکستان که اکنون در قزاقستان واقع شده اند، زمانی جزء خراسان بزرگ و در محدوده تمدنی ایران بزرگ بوده اند.

452

وجود دستخط های فارسی در کتابخانه های قزاقستان حاکی از پیوند دو طرف در حوزه خط و زبان بوده است؛ در کتابخانه ملی قزاقستان در حدود یکصد نسخه خطی فارسی وجود دارد و در کتابخانه آکادمی علوم

این کشور نیز تعداد زیادی نسخه های خطی فارسی از جمله دیوان حافظ، سعدی، بیدل، جامی و

وجود

دارد که هر دو کشور خواهان حفظ، نگهداری و بهره برداری از این آثار ارزشمند می‌باشند. شاهنامه فردوسی یکی از آثار مکتوبی است که ادبیات قزاق را دستخوش تحول و شیفته خود کرده، بطوریکه شعرا و ادبای مشهور قزاق همچون آبای، بهره گیری از اشعار فردوسی و شاهنامه را یادآور شده اند و هم اکنون ترجمه شاهنامه به زبان قزاقی توسط تعدادی از اساتید و متخصصین زبان فارسی در قزاقستان در دست ترجمه است که تاکنون چهار جلد از آن ترجمه و منتشر شده است: زبان قزاقی تا قبل از استیلای کمونیسم با خط الرسم فارسی نگاشته می‌شد و در حال حاضر معدود محافل فرهنگی و رسانه ای قزاقی از این الفبا استفاده می‌کنند که می تواند زمینه مشترکی برای توسعه روابط را ایجاد کند.

ایرانی های قزاق تبار که عمدتا در استان گلستان ساکن هستند و قزاق های ایرانی تبار که اکثرا در جنوب قزاقستان زندگی می کنند، در دو دهه اخیر نقش مهمی در توسعه مراودات مردمی و تبادلات فرهنگی و اجتماعی دو کشور داشته اند. قزاق هایی که پس از چندین دهه سکونت در ایران اکنون به وطن مادری خود بر می گردند، سفیر فرهنگ و تمدن ایرانی هستند.

این روابط تاریخی، پس از استقلال قزاقستان، مبنایی شد برای مراودات فرهنگی دو کشور که در دو دهه گذشته با روند متعادلی رو به رشد بوده است.روابط فرهنگی ایران با قزاقستان از سال ۱۳۷۲ با ایجاد رایزنی فرهنگی سفارت و امضای موافقتنامه فرهنگی بین دولتی آغاز شد. طی این مدت تعاملات علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه های تهران، مشهد، شریف، امیر کبیر و کتابخانه منطقه ای علم و تکنولوژی

برقرار گردید.

یکی از اهداف مهم فرهنگی ایران در قزاقستان، تقویت جایگاه زبان فارسی در محافل علمی و دانشگاهی این کشور است، از این رو کرسی زبان فارسی در دانشگاه های قزاقستان ایجاد و اکنون در مهمترین دانشگاه های محل، مانند فارابی، آبلایخان، آبای، ژمپو و دانشگاه شهر آکتائو، زبان فارسی تدریس می‌شود و هر ساله جمعی از اساتید و دانشجویان برتر زبان فارسی برای دوره های دانش افزایی و آشنایی بیشتر با فرهنگ ایران زمین به کشورمان اعزام می شوند.

شناساندن بی واسطه مولفه های واقعی فرهنگ و هنر ایرانی از دیگر اهداف مهم روابط فرهنگی با قزاقستان محسوب می شود که از طریق برگزاری نمایشگاه های فرهنگی، صنایع دستی، هفته فیلم، تبادل گروه های هنری و تقویت ارتباطات میان رسانه های ایرانی و قزاقی به اجرا در می آید؛ هم اکنون میان خبرگزاری 453

«ایرنا» با دو خبرگزاری مهم «کازینفرم» و «خبر» قزاقستان موافقتنامه همکاری امضاء شده که علاوه بر تبادل محصولات خبری، زمینه تعامل دو طرف در محافل رسانه ای منطقه ای و بین المللی را نیز فراهم آورده است.

کنگره بین المللی رهبران ادیان سنتی و جهانی که هر سه سال یک بار، با حضور روحانیون و علمای مذاهب مختلف از سراسر دنیا در آستانه برگزار می‌شود، فرصت مناسبی است تا نمایندگان دینی کشورمان، واقعیت های جامعه دینی ایران را به گوش روحانیون دیگر کشورها برسانند. قرار است پنجمین دوره این کنگره در سال ۲۰۱۵ برگزار شود.

برای ایران علاوه بر توسعه روابط سیاسی و اقتصادی، تعمیق مناسبات فرهنگی با قزاقستان به عنوان کشوری با ثبات در آسیای مرکزی که از سرانه آموزشی و علمی بالایی برخوردار است، اهمیت دارد؛ دکتر روحانی در سفر اخیر به آستانه در سخنرانی در دانشگاه بین المللی نظربایف، با تاکید بر اهمیت روابط فرهنگی، از ضرورت احیای تمدن اسلامی سخن گفت و مشاهیر نامی منطقه مانند فارابی را میراث مشترک و عامل اتحاد ملت های منطقه از جمله ایران و قزاقستان نامید. در دنیای امروز که شکل دهی به افکار عمومی و استفاده از ابزارهای دیپلماسی عمومی اهمیت روز افزونی در پیشبرد منافع کشورها پیدا می‌کند، ایران و قزاقستان با اشراف بر فرصت های فرهنگی موجود، درصددند بیش از گذشته از این ظرفیت برای تعمیق مناسبات خود بهره ببرند.۳۳۱

ظرفیت های موجود و بالقوه بین دو کشور ایران و قزاقستان در حوزه های مسائل فرهنگی، سیاست خارجی و ظرفیت های اقتصادی و تجاری، ایجاد و راه اندازی خط آهن «ایران - ترکمنستان - قزاقستان»، عضویت در سازمان اقتصادی اکو، عضویت هر دو کشور در سازمان همکاری های اسلامی ، توسعه روابط اقتصادی در سال های اخیر ، موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی و ظرفیت های ترانزیتی دو کشور، قرار داشتن جمهوری اسلامی ایران و قزاقستان در مسیر شرق به غرب، جایگزین جاده ابریشم، عضویت رسمی دو کشور ایران و قزاقستان در مسیر (کریدور) شمال- جنوب، از جمله فرصتها و زمینه های همکار و عوامل پیوندی فیمابین دو کشور می باشد.

، همشهری دیپلماتیک، شماره 331

	دکتر اصغر صابری ، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ج. قزاقستان، .
	454

از زمان استقلال کشور قزاقستان در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ قزاقستان، جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و از همان سال های اولیه استقلال قزاقستان، روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان بطور رسمی آغاز گردید و آموزش زبان فارسی به عنوان یکی از راه های توسعه روابط فرهنگی در دانشگاه های مختلف قزاقستان آغاز شد.بطوریکه اکنون در بسیاری

ازدانشگاه های قزاقستان ماننددانشگاه فارابی،آبلایخان،آبای، ژمپو ودانشگاه شهرآکتائو زبان فارسی تدریس می شود.

روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با جمهوری قزاقستان بصورت رسمی از سال ۱۳۷۲ با ایجاد وابستگی فرهنگی آغاز شد و پس از مدتی سطح روابط فرهنگی به رایزنی فرهنگی ارتقاء یافت. از این رو در بیست و هشتم فروردین ۱۳۷۲ موافقتنامه فرهنگی بین ج. ا. ایران و جمهوری قزاقستان منعقد شد و نخستین آشنایی دانشمندان قزاقستان با علم و دانش ایران در سال ۱۹۹۳ صورت گرفت. در آن زمان آکادمی ملی علوم قزاقستان از رئیس جمهوری وقت جمهوری اسلامی ایران آقای هاشمی رفسنجانی استقبال کرد و ملاقات مذکور همکاری میان دانشمندان دو کشور را پایه ریزی کرد. و طی این مدت روابط علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه های تهران، مشهد، شریف، فنی امیر کبیر و کتابخانه منطقه ای علم و تکنولوژی برقرار گردید و پس از آن در سفر آقای نظربایف رئیس جمهور قزاقستان به ایران نیز مذاکرات مهمی با مقامات ایرانی در مورد همکاری های گسترده علمی، پژوهشی فرهنگی، و ورزشی صورت گرفت.

در طول سال های پس از استقلال جمهوری قزاقستان تا کنون روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان همواره روابطی گرم صمیمی و نزدیک بوده است که رفت و آمد مسئولین و مخصوصا رؤسای جمهور دو کشور به کشورهای یکدیگر و همکاری های مشترک دو کشور در زمینه های مختلف مخصوصا در حوزه فرهنگ نشان از دوستی و صمیمیت خوب بین دو کشور و دو ملت ایران و قزاقستان است، سفر رئیس جمهور قزاقستان آقای نظربایف به جمهوری اسلامی ایران در ۱۳ مرداد ۱۳۹۲ برای شرکت در مراسم تحلیف دکتر حسن روحانی رئیس جمهور اسلامی ایران و سفر رئیس جمهور اسلامی ایران آقای دکتر روحانی به جمهوری اسلامی قزاقستان در ۱۸ شهریور سال جاری نشانگر عزم و اراده جدی دو دولت و دو ملت ایران و قزاقستان در توسعه روابط دوجانبه می باشد، بطوری که رؤسای جمهور هر دو کشور در مراسم 455

استقبال و مذاکرات و سخنرانی های خود بر توسعه همکاری های فیما بین تأکید کردند، آقای روحانی رئیس جمهور ایران در دانشگاه نظربایف در سخنرانی خود گفت: «اکنون زمان احیای تمدن اسلامی با رشد تفکر علمی و عقلی فرا رسیده، تصریح کرد: اسلام همواره مروج همزیستی علم و دین و ادیان بوده است»، «چه کسی می‌تواند ملت‌ها را از افتخار به فارابی‌ها، خوارزمی‌ها، رودکی‌ها و ابن سیناها محروم کند،تصریح کرد: در همین کشور شما، قزاقستان، عکس و نام فارابی بر اسکناس رسمی نقش بسته است و مهمترین و قدیمی‌ترین دانشگاه قزاقستان «الفارابی» نام دارد .اما مهم این است که ما ملت های منطقه روزی متحد بوده ایم، نه فقط از نظر سیاسی که از نظر فرهنگی ذیل یک قاره فرهنگی زیسته و بالیده‌ایم و تمدن ساخته‌ایم.

روحانی افزود: تمدنی که در فلسفه و الهیات فارابی، در علم و طب ابن سینا، در ریاضیات خوارزمی، در هنر و ادب رودکی و فردوسی از آن برآمده‌اند، تمدنی که آسیای میانه مرز شرقی آن و خاورمیانه مرز غربی آن است؛ تمدنی که فارس و ترک و هند و عرب را متحد ساخته و از دل آن آثار مادی و معنوی بزرگی خلق شده است.»

دکتر روحانی، خواست ملت های ایران و قزاقستان را توسعه و تعمیق روابط دانست و با اشاره به اینکه رویکرد آقای نظربایف جزو موثرترین عوامل تحکیم روابط دوجانبه است، افزود: در چهار ملاقاتی که در یکسال گذشته با رییس‌جمهوری قزاقستان داشتم، این اراده قوی را برای توسعه روابط تهران - آستانه مشاهده کردم. آقای نظربایف نیز در ملاقات با دکتر روحانی با تأکید بر گسترش روابط بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان در سخنرانی خود گفت : «ایران یکی از مهم ترین شریکان اقتصادی قزاقستان در خاورمیانه است»، رئیس جمهوری قزاقستان همچنین گفت: «انتظار داریم سال آینده با افتتاح خط آهن برکت بین 'قزاقستان - ترکمنستان و ایران' به عنوان خط اتصال آسیای مرکزی با خلیج فارس، میزان مبادلات تجاری بین دو کشور را به دو میلیارد دلار برساند». نظربایف همچنین در کنفرانس خبری با روحانی گفت: برای ما حمایت ایران از ابتکارهای بین المللی قزاقستان بسیار حائز اهمیت است.

علاوه بر این در طول سالیان گذشته پس از استقلال جمهوری قزاقستان برنامه های متعدد علمی، فرهنگی و هنری در دو کشور برگزار شده است، که برگزاری نمایشگاه های فرهنگی، هنری، صنایع دستی، شرکت در همایشها و سیمینارها، شرکت در نمایشگاه های کتاب، شرکت در کنفرانس رهبران ادیان سنتی جهان و برگزاری دوره های دانش افزایی زبان و ادبیات فارسی و استفاده از فرصتهای مطالعاتی از جمله اقداماتی است که با همکاری دوجانبه انجام شده است.

456