آموزش دین اسلام در روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۰:۳۵

از زمان انقلاب بولشویکی تا فروپاشی کمونیسم، مراکز آموزشی مسلمانان روسیه همانند دیگر مراکز دینی، بسیار محدود و در فشار بود. اما از اواسط سال‌های 80، آغاز تغییرات ریشه‌ای در برخورد دولت با دین در کشور ما به شمار می‌رود. پرسترویکا و به دنبال آن فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نظام کمونیستی، امکان انجام آزاد وظایف دینی را برای معتقدین فراهم ساخت. مسلمانان احساس آزادی کردند، زیرا نظارت دایم بر حرکات دینی مردم از میان برداشته شده بود. ترس در مردم از بین رفت و احتیاط و نگرانی هنگام رفتن به مسجد دیگر وجود نداشت. بسیاری از مردم آشکارا به اعمال دینی خود می‌پرداختند و این کار باعث کنار گذاشته شدن آنان از جامعه نمی‌شد. والدینی که قبلاً فرزندان خود را بر مبنای اصول قرانی تربیت کرده بودند (به صورت مخفیانه)، حال سایر علاقه مندان را نیز در اطراف خود گرد می‌آوردند و اسلام را آموزش می‌دادند. مردم در سنین مختلف، موقعیت‌های مختلف اجتماعی با تحصیلات متفاوت، دانشمندان و تجار به مسجد می‌آمدند. آنچه که از گذشته باقی مانده بود، ناگهان امکان پیدا کردن پاسخ به سوالات دینی را فراهم می‌کرد، سوالاتی که در اذهان مردم به صورت اجتناب ناپذیر شکل می‌گرفت. روند گرایش به دین برای بسیاری اجتناب ناپذیر بود.

گاهی اوقات می‌گویند که دین در آن زمان مد شده بود و مردم به تقلید از رهبران و سران دولت به دین روی می‌آوردند. البته همه چیز به این صورت نبوده، زیرا بسیاری از کسانی که به مساجد می‌آمدند به ندای روح و قلبشان پاسخ می‌گفتند و این مساله بسیار مهم بود که آنان در آنجا سخنان مهربانانه می‌شنیدند. آنان می‌دیدند که در مسجد به سوالاتشان پاسخ و راه خروج از این بحران روحی نشان داده می‌شود. رسالت امامان دقیقا همین است که برای رساندن مردم به اعتقادات حقیقی و ارزش‌های اسلامی متعهد باشند^[۱].

در سال 2006 مجموعه جدید اقدامات در جهت حل بحران نظام آموزش اسلامی طراحی شد. مطابق آن، قرار بود 5 مرکز دانشگاهی به عنوان هسته آموزش اسلامی روسیه در مسکو، قازان، اوفا، ماخاچ‌قلعه و نالچیک افتتاح شوند. دانشگاه اسلامی مسکو وابسته به اداره روحانیت مسلمان بخش اروپایی روسیه، دانشگاه اسلامی روسیه (اداره روحانیت مسلمانان تاتارستان)، دانشگاه اسلامی روسی به نام رضاءالدین فخرالدین (اداره مرکزی روحانیت مسلمان روسیه)، مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز (اداره روحانیت مسلمانان داغستان) و انستیتوی اسلامی کاباردا-بالکاریا وابسته به اداره روحانیت مسلمانان این جمهوری به عنوان اماکن اجرای این برنامه انتخاب شده بودند. قرار است جنب هر یک از دانشگاه‌های جدید 7-4 مدرسه متوسط تخصصی (جمعاً 30 باب مدرسه) ایجاد شوند در حالی که مؤسسات آموزشی اسلامی دیگر باید منحل شوند. به منظور اجرای این پروژه بزرگ بنیاد حمایت از فرهنگ، علم و آموزش اسلامی تأسیس شد. در حال حاضر این بنیاد برای دانشجویان مؤسسات آموزشی دینی اسلامی و دانشجویان دانشگاه‌های دیگری که بر اساس برنامه خاصی آموزش می‌بینند، ایجاد شده است و در آینده قرار است به دانشگاه‌های جدیدی اسلامی کمک کند. 3 مارس سال 2005 در جلسه شورای مفتی‌های روسیه تصمیمی درباره تشکیل شورای آموزش اسلامی تحت ریاست مراد مرتضین، رئیس دانشگاه اسلامی مسکو اتخاذ شد. 30 مارس سال 2005 این شورا استاندارد واحد آموزش عالی مذهبی اسلامی را تصویب کرد که شامل وصف کامل رشته «علوم دینی اسلامی» بود و امکان دریافت حرفه رسمی «خطیب – امام خطیب – استاد» را می‌داد. ولی این استاندارد آموزشی در عمل فقط در دانشگاه‌های وابسته به شورای مفتی‌های روسیه مورد استفاده قرار گرفت در حالی که مراکز اسلامی دیگر کشور حاضر نبودند سندی را که مرتضین طراحی کرد، قبول کنند. در حال حاضر در روسیه گرایش کاهش تعداد مؤسسات آموزشی اسلامی مشاهده می‌شود. این روند به خصوص در جمهوری تاتارستان به چشم می‌خورد که آنجا از سال 2000 روند ادغام مدارس اسلامی در جریان است. در سال 2000 بر اساس مدارس یولدیز، تنزیله، اخلاص، نور‌الدین و ایمان مدرسه عالی اسلامی نبرژنی-چلنی ایجاد شد. و سپس انستیتوی اسلامی «فخر‌الدین» و مدرسه آزناکای به مدرسه متوسط اسلامی آلمتیفسک تبدیل شدند. از سال 2002 مدرسه «الفرقان» بوگوروسلان، انستیتوی اسلامی اولیانوفسک (کالج تاتاری-عربی اولیانوفسک)، کالج «رسول اکرم» زلنوگراد منحل شدند. فعالیت مدرسه «یمبای» منطقه تومن برای مدت چند سال به حال تعلیق در آمد، مجوز فعالیت آموزشی مدرسه «ابو حنیفه» وابسته به مسجد جامع سارانسک فراخوانده شد و نیز شبکه گسترده کالج‌های تاتاری-ترکی که شامل بیش از 20 مدرسه متوسطه از مایکوپ تا اولان-اوده بود، منحل شد. در مجموع اوایل سال 2007 در روسیه 75 موسسه آموزشی متوسط و عالی اسلامی به ثبت رسیده بودند در حالی که تعداد کلی آن‌ها معادل 229 واحد (26 موسسه آموزش عالی و 203 مدرسه متوسط اسلامی) بود. در سال 2005 دانشگاه اسلامی روسیه و دانشگاه اسلامی مسکو با مشکلات جدی روبرو شدند. 19 سپتامبر سال 2005 سرویس فدرال نظارت بر آموزش و علم از تمدید مجوز فعالیت مذهبی آموزشی دانشگاه اسلامی روسیه خودداری کرد؛ زیرا این دانشگاه «مؤسسه آموزش عالی حرفه‌ای» و غیر دینی است و طبق قانون فدرال «درباره آزادی وجدان و اتحادیه‌های مذهبی» حق ندارد روحانیون و پرسنل مذهبی را تربیت کند. در پی این تصمیم، موقعیت حقوقی دانشگاه اسلامی نامشخص شد. بعد از مذاکرات و گذشت‌های مختلف، اوضاع پیرامون این دانشگاه تا حدودی سالم‌سازی شده و روند عادی آموزشی از سر گرفته شد. رفیق محمدشین محقق معتبر اسلام‌شناس به مقام رئیس این دانشگاه منصوب شد. در سال‌های 2007-2005 دانشگاه اسلامی مسکو یک سری جنجال‌ها را تجربه کرد که از عدم بازپرداخت وام‌های بزرگ توسط رئیس دانشگاه، اتهامات به استفاده نادرست از ساختمان دانشگاه که نزدیک بود به بیرون کردن دانشگاه از ساختمان آن منجر شود، نشأت می‌گرفت. همچنین کتاب آموزشی «مبانی علوم قرآنی» از زیر چاپ در آمد که مؤلف آن مراد مرتضین، به تحریف مکتب اسلام و عدم آگاهی به مبانی زبان عربی متهم شد. وظایف اساسی در زمینه تأمین کتب درسی درجه عالی برای دانشگاه‌های اسلامی بر عهده دانشگاه دولتی زبان‌شناسی مسکو گذاشته شده است که در سال 2008 مفصل‌ترین کتاب درسی زبان عربی به اهتمام و. لبدف و بولوتوف و نیز «تاریخ ادبیات عربی» به قلم م. نیکلایوا، دائره المعارف موضوعی «اسلام در روسیه معاصر» (نوشته رمان سیلانتیف) و چند منوگرافی علمی دیگر را منتشر کرد. کارکنان دانشگاه اسلامی مسکو در چارچوب این برنامه وزارت آموزش، همچنین کتاب‌های درسی «درآمدی بر علوم قرآنی» و «قرآن شناسی» نوشته مراد مرتضین، «آموزش اسلامی» به قلم حبیب‌اللینا و «اسلام‌شناسی» به اهتمام مرتضین را منتشر کرده است^[۲]. در حال حاضر مؤسسات آموزشی اسلامی روسیه به 4 دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: مکاتب ابتدایی مذهبی؛ مدارس و کالج‌های توسط اسلامی؛ مدارس عالی و انستیتوهای اسلامی؛ و دانشگاه‌های اسلامی. مهم‌ترین موسسات آموزشی اسلامی روسیه به شرح زیر هستند:

1. مدرسه «زاکابانویه» در قازان، نام کامل: مدرسه عالی شهر قازان به نام هزارمین سالگرد اسلام در تاتارستان - مدرسه زاکابانویه، موقعیت حقوقی: مدرسه عالی مذهبی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان، رئیس: الیاس زیگانشین، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: تا 100 نفر، ویژگی‌های تحصیل: قریب به 60% ائمه جمهوری تاتارستان فارغ التحصیل این مدرسه هستند. در این مدرسه علاوه بر رشته‌های عادی، رشته زنبورعسل‌داری به عنوان حرفه دوم تدریس می‌شود. آموزش شبانه و از راه مکاتبه نیز پیش‌بینی شده است، تاریخچه مختصر: مدرسه زاکابانویه که در سال 1990 جنب مسجد «زاکابانویه» تأسیس شد، دو سال بعد فعالیت تمام عیار خود را شروع کرد و به اولین مدرسه عالی اسلامی در روسیه نوین تبدیل شده است. نام رسمی مدرسه به افتخار مراسم هزارمین سالگرد اسلام آوردن بلغارستان ولگا که در سال 1989 برگزار شد، دریافت شد.

2. دانشگاه اسلامی امام العشری در خاساویورت، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیر دولتی، رئیس: محمد دبیر عمرحاجی‌اف، تعداد طلاب: حدود 200 نفر.

ویژگی‌های تحصیل: تدریس عمیق رشته‌های دینی و فقدان رشته‌های غیر مذهبی. تدریس به زبان‌های آواری و عربی صورت می‌گیرد. تاریخچه مختصر: این دانشگاه اسلامی در سال 2002 از وزارت آموزش مجوز فعالیت تحصیلی را دریافت کرد. امام العشری، فقیه معتبر اسلامی قرن 10 است که در شکل گیری نظریه تسنن معاصر، سهم بزرگی ایفا کرد.

3. دانشگاه اسلامی امام شافعی در ماخاچ‌قلعه، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیر دولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان داغستان، رئیس: مرتوض‌علی قره‌چایف، مدت تحصیل: 5 سال، با احتساب دوره آمادگی 7 سال، تعداد طلاب: حدود 250 نفر، ویژگی‌های تحصیل: تدریس عمیق رشته‌های دینی و فقدان رشته‌های غیر مذهبی. در سال‌های آخر آموزش به نقد وهابیت و سایر جریان‌های افراطی اسلام توجه خاصی مبذول می‌شود، تاریخچه مختصر: دانشگاه اسلامی امام شافعی در سال 1991 بر اساس یک مدرسه متوسطه افتتاح شد. ابتدا نام محمد افندی الیراقی، اولین شیخ نقش‌بندی داغستانی به آن داده شد، سپس نام ساده «انستیتو» به کار گرفته شد و در مرحله بعدی آن را به افتخار امام شافعی، بنیانگذار مذهب شافعی تسنن نامگذاری کردند.

4. مدرسه «ماهنور» در نیژنی نوگورود، نام کامل: مدرسه اسلامی «ماهنور» نیژنی نوگورود، موقعیت حقوقی: مؤسسه آموزشی متوسط حرفه‌ای غیردولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نوگورود، رئیس: دمیر محی‌الدین‌اف، دکتر علوم سیاسی، مدت تحصیل: 2 سال و 10 ماه، تحصیل شبانه 3 سال و 6 ماه، به صورت مکاتبه 3 سال و 10 ماه، تعداد طلاب: ده‌ها نفر، ویژگی‌های آموزش: تخصص در تربیت ائمه برای اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نوگورود، در بعضی روستاهای منطقه نیژنی نوگورود شعبه‌های خود را افتتاح کرده است. تاریخچه مختصر: ساختمان مدرسه «ماه‌نور» از محل کمی‌های خیریه رشید بایازیتوف، متولد شهرستان سرگاچ منطقه نیژنی نوگورود، ساخته شده و به افتخار مادر این خیر نیکوکار تاتار نامگذاری گردید. مراسم با شکوه افتتاح مدرسه 29 اکتبر 1994 برگزار شد.

5. دانشگاه اسلامی روسیه در قازان، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیر دولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان وابسته به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و شورای مفتی‌های روسیه، رئیس: دکتر رفیق محمدشین، دوره تحصیلی: 4 سال، تعداد طلاب: حدود 150 نفر، ویژگی‌های آموزش: دانشگاه اسلامی روسیه در تربیت ائمه خطیب، استادان زبان عربی، علوم شرعی و قرآنی و متخصصین علوم دینی تخصص دارد. در چارچوب دانشگاه اسلامی روسیه سه دانشکده قرآن، شریعت و علوم دینی و نیز دوره آمادگی و مرکز تربیت حافظان قرآن فعالیت می‌کنند. فارغ التحصیلان دانشکده علوم دینی مدرک دولتی پایان تحصیل را دریافت می‌کنند. تاریخچه مختصر: دانشگاه اسلامی روسیه در سال 1998 به ابتکار اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان تأسیس شد. اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان، شورای مفتی‌های روسیه و انستیتوی تاریخ آکادمی علوم تاتارستان مؤسسین آن بودند. مفتی عثمان اسحاق‌‍‌اف رئیس اداره روحانیت مسلمانان تاتارستان. اولین رئیس دانشگاه اسلامی روسیه شده بود. در سال 2000 در چارچوب دانشگاه اسلامی روسیه دانشکده علوم دینی ایجاد شد و این دانشگاه اولین دانشگاه روسی شد که کارشناسان علوم دینی اسلامی را تربیت می‌کند. 19 سپتامبر سال 2005 سرویس فدرال نظارت بر آموزش و علم از تمدید مجوز فعالیت مذهبی آموزشی دانشگاه اسلامی روسیه خودداری کرد زیرا این دانشگاه «مؤسسه آموزش عالی حرفه‌ای» و غیر دینی است و طبق قانون فدرال «درباره آزادی وجدان و اتحادیه‌های مذهبی» حق ندارد روحانیون و پرسنل مذهبی را تربیت کند. در پی این تصمیم، موقعیت حقوقی دانشگاه اسلامی نامشخص شد. بعد از مذاکرات طولانی پیشنهاد شد که دانشگاه اسلامی روسیه به دو دانشگاه تقسیم شود که یکی از آن‌ها دانشگاه اسلامی روسیه به عنوان مؤسسه آموزشی غیر دینی فعالیت کند و دیگری دانشگاه اسلامی قازان نامیده شده و مؤسسه آموزشی دینی باشد. خوشبختانه، این پیشنهاد اجرا نشد و وحدت دانشگاه اسلامی روسیه و ساختمان‌های آن حفظ شد. 3 آوریل سال 2007 پروفسور رفیق محمدشین، دانشمند معتبر اسلام‌شناس غیر روحانی به مقام رئیس دانشگاه اسلامی روسیه منصوب شد.

6. دانشگاه اسلامی شمال قفقاز به نام شیخ محمد عارف افندی در ماخاچ‌قلعه، رئیس: احمد عبدالله‌یف، مفتی داغستان، دوره آموزشی: 5 سال، با احتساب دوره آمادگی 7 سال، تعداد طلاب: تا 200 نفر، ویژگی‌های تحصیل: در دانشگاه اسلامی شمال قفقاز چهار گروه تصوف، فقه، زبان عربی و علوم انسانی ایجاد شده است. همچنین یک مدرسه متوسطه جنب دانشگاه اسلامی شمال قفقاز فعالیت می‌کند که نقش دوره آمادگی را ایفا می‌کند. بیش از 30% طلاب دانشگاه اسلامی شمال قفقاز همزمان در دانشگاه‌های غیر مذهبی دولتی تحصیل می‌کنند. تاریخچه مختصر: 24 ژانویه 2002 مدرسه وابسته به مسجد جامع مرکزی شهر ماخاچ‌قلعه به دانشگاه اسلامی شمال قفقاز تبدیل شده و مجوز مربوطه را از وزارت آموزش فدراسیون روسیه دریافت کرد. محمد عارف (1976-1901) یکی از معتبرترین شیوخ صوفی داغستان می‌باشد.

7. دانشگاه اسلامی شمال قفقاز به نام ابو حنیفه در نالچیک، نام کامل: دانشگاه اسلامی شمال قفقاز به نام ابو حنیفه؛ تا سال 2007 انستیتوی اسلامی کاباردا – بالکاریا نام داشت، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیردولتی اداره روحانیت مسلمانان جمهوری کاباردا – بالکاریا، رئیس: شرف‌الدین چوچایف، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: حدود 150 نفر، ویژگی‌های آموزش: پسران و دخترانی به این دانشگاه قبول می‌شوند که علاوه بر رشته‌های اساسی می‌توانند حرفه‌های خیاطی و تعمیر خودرو را یاد بگیرند. در سال 2003 برنامه آموزشی دانشگاه اسلامی شمال قفقاز توسط وزارت آموزش روسیه به عنوان بهترین برنامه آموزشی دانشگاه‌های اسلامی کشور شناخته شد. دوره دوساله زبان عربی جنب این دانشگاه فعالیت می‌کند.

8. مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز در ماخاچ‌قلعه، نام کامل: مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز؛ تا سال 2007 انستیتوی علوم دینی و مذهب‌شناسی به نام محمد دبیر الروچ ی نام داشت، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیردولتی، رئیس: دکتر مقصود صادقوف، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: بیش از 500 نفر، ویژگی‌های آموزش: دانشجویان برای تحصیل در رشته‌های «علوم دینی» و «حسابداری، آنالیز و بازرسی مالی» پذیرفته می‌شوند. بر مطالعه ادیان غیر از اسلام تأکید می‌شود. دانشجویان بدون توجه به دینی که دارند، پذیرفته می‌شوند، در میان استادان میزان اشخاص دارای درجات علمی نسبتاً بالاست. در چارچوب این مرکز دانشگاهی دانشکده‌های علوم دینی، اقتصاد و زبان‌شناسی فعالیت می‌کنند. تاریخچه مختصر: انستیتوی علوم دینی و مذهب‌شناسی به ابتکار مقصود صدیقوف، محقق و شخصیت سیاسی داغستان تأسیس شده بود. این اولین مؤسسه آموزش عالی در داغستان است که علمای دینی را با مدرک پایان تحصیل دولتی تربیت می‌کند. در نوامبر سال 2004 این انستیتو مجوز دولتی را دریافت کرد و در ماه سپتامبر 2005 اولین دانشجویان را قبول کرد. در سال 2007 به عنوان مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز ثبت شد.

9. دانشگاه اسلامی مسکو، موقعیت رسمی: موسسه عالی آموزشی غیردولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمان بخش اروپایی روسیه، رئیس: مراد مرتضین، دوره آموزشی: کالج عالی اسلامی مسکو – 4 سال، دانشکده علوم دینی و شرق‌شناسی دانشگاه اسلامی مسکو – 4 سال، دانشکده آموزش متوسط تخصصی حرفه‌ای – 2 سال، تعداد طلاب: حدود 50 نفر، دانشگاه اسلامی مسکو مؤسسه آموزشی ترکیبی است که طلاب آن تحصیلات متوسط تخصصی و عالی روحانی را کسب می‌کنند و نیز می‌توانند درجه رسمی دولتی کارشناس در رشته علوم دینی (دانشکده علوم دینی) را دریافت کنند. آموزش به صورت شبانه و از راه دور (مکاتبه‌ای) نیز پیش‌بینی شده است، تاریخچه مختصر: دانشگاه اسلامی مسکو در سال 1999 بر اساس کالج عالی روحانی اسلامی مسکو تأسیس شد. در سال 2000 شهرداری مسکو ساختمان یک مهد کودک واقع در قسمت جنوب شرقی مسکو را در اختیار این دانشگاه گذاشت که بعد از آن فعالیت حقیقی آن شروع شد. از سال 2005 در دانشگاه اسلامی مسکو تربیت کارشناسان در رشته علوم دینی شروع شده ولی همزمان با آن آمادگی کارشناسان در زمینه شرق‌شناسی متوقف شد.

10.مدرسه «محمدیه» در قازان، نام کامل: مدرسه عالی اسلامی «محمدیه» قازان، موقعیت حقوقی: مدرسه عالی اسلامی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان، رئیس: نائل یارولین، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: تا 500 نفر، ویژگی‌های آموزش: مدرسه محمدیه، یکی از قدیمی‌ترین مدارس اسلامی روسیه است و یکی از سه دانشگاه اسلامی اساسی جمهوری تاتارستان به شمار می‌آید. طلاب این مدرسه می‌توانند همزمان تحصیلات غیر روحانی کسب کنند. آموزش شبانه و از راه دور پیش‌بینی شده است. تاریخچه مختصر: مدرسه «محمدیه» در سال 1882 در شهر قازان توسط مفتی عالمجان بارودی تأسیس شده و به نام پدرش نامگذاری شد. در سال 1993 این مدرسه فعالیت خود را از سر گرفت. در پاییز سال 1995 جنجالی بر سر اعاده ساختمان‌های قبلی به مدرسه رخ داد که عاقبت آن به نفع مدرسه تمام شد.

11. دانشگاه اسلامی روسیه در اوفا، نام کامل: دانشگاه اسلامی روسیه وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمان روسیه، موقعیت حقوقی: موسسه آموزش عالی غیردولتی وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمان روسیه، رئیس: رعنات رایف، مفتی مناطق چلیابینسک و کورگان، دوره آموزشی: 4 تا 6 سال، تعداد طلاب: حدود 500 نفر، ویژگی‌های آموزش: دانشگاه اسلامی روسیه وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمان روسیه دو دانشکده تربیت معلم و علوم دینی دارد. شعبه‌های آن در آستراخان، اورنبورگ، مناطق سامارا و اولیانوفسکی فعالیت می‌کنند. تاریخچه مختصر: دانشگاه اسلامی روسیه در سال 1989 توسط طلعت تاج‌الدین، کنار مسجد جامع اوفا تأسیس شد. این مدرسه می‌تواند وارث مدرسه «عالیه» محسوب شود که قبل از انقلاب 1917 فعالیت می‌کرد. تا سال 2003 نام این مدرسه «انستیتوی اسلامی رضاءالدین فخرالدین» بود و سپس به «دانشگاه اسلامی روسیه اداره مرکزی روحانیت مسلمان روسیه» تغییر کرد. اواخر سال 2005 رعنات رایف رئیس دانشگاه به ریاست اداره روحانیت مسلمانان چلیابینسک و کورگان منصوب شد. رضاءالدین فخر‌الدین (1936-1859)، مفتی اداره مرکزی روحانیت مسلمان روسیه از سال 1923 تا 1936، متفکر برجسته اسلامی است^[۳].

نیز نگاه کنید به

آموزش دین اسلام در کانادا؛ آموزش علوم اسلامی چین در دوران معاصر؛ آموزش مذهبی در سنگال؛ ساختار آموزش دین اسلام در فرانسه؛ آموزش دین اسلام در تایلند؛ مراکز آموزشی مسلمانان در اتیوپی.

کتابشناسی

↑ اسلامویچ، مرتضی مارات(1390)، مسلمانان در روسیه امروز، در اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، گزارش پژوهش شماره 4، رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران در مسکو، مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی. ص11-12.
↑ http://islamfond.ru/prs/articles/214--4-.html
↑ http://islamfond.ru/prs/articles/215--.html

منبع اصلی

کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد اول، 336-346.

نویسنده مقاله

جهانگیر کرمی

[1] اسلامویچ، مرتضی مارات(1390)، مسلمانان در روسیه امروز، در اسلام و مسلمانان در فدراسیون روسیه، گزارش پژوهش شماره 4، رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران در مسکو، مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی. ص11-12.

[2] ttp://islamfond.ru/prs/articles/214--4-.html

[3] ttp://islamfond.ru/prs/articles/215--.html

[۱]

[۲]

[۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-از زمان انقلاب بولشویکی تا فروپاشی کمونیسم، مراکز آموزشی مسلمانان [[روسیه]] همانند دیگر مراکز دینی، بسیار محدود و در فشار بود. اما از اواسط سالهای 80، آغاز تغییرات ریشه ای در برخورد دولت با دین در کشور ما به شمار می رود. پرسترویکا و به دنبال آن فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نظام کمونیستی، امکان انجام آزاد وظایف دینی را برای معتقدین فراهم ساخت. مسلمانان احساس آزادی کردند، زیرا نظارت دایم بر حرکات دینی مردم از میان برداشته شده بود. ترس در مردم از بین رفت و احتیاط و نگرانی هنگام رفتن به مسجد دیگر وجود نداشت. بسیاری از مردم آشکارا به اعمال دینی خود می پرداختند و این کار باعث کنار گذاشته شدن آنان از جامعه نمی شد. والدینی که قبلاً فرزندان خود را بر مبنای اصول قرانی تربیت کرده بودند ( به صورت مخفیانه)، حال سایر علاقه مندان را نیز در اطراف خود گرد می آوردند و اسلام را آموزش می دادند. مردم در سنین مختلف، موقعیت های مختلف اجتماعی با تحصیلات متفاوت، دانشمندان و تجار به مسجد می آمدند. آنچه که از گذشته باقی مانده بود، ناگهان امکان پیدا کردن پاسخ به سوالات دینی را فراهم می کرد، سوالاتی که در اذهان مردم به صورت اجتناب ناپذیر شکل می گرفت. روند گرایش به دین برای بسیاری اجتناب ناپذیر بود. گاهی اوقات می گویند که دین در آن زمان مد شده بود و مردم به تقلید از رهبران و سران دولت به دین روی می آوردند. البته همه چیز به این صورت نبوده، زیرا بسیاری از کسانی که به مساجد می آمدند به ندای روح و قلبشان پاسخ می گفتند و این مساله بسیار مهم بود که آنان در آنجا سخنان مهربانانه می شنیدند. آنان می دیدند که در مسجد به سوالاتشان پاسخ و راه خروج از این بحران روحی نشان داده می شود. رسالت امامان دقیقا همین است که برای رساندن مردم به اعتقادات حقیقی و ارزشهای اسلامی متعهد باشند( اسلامویچ، 1390: 11- 12).
+از زمان انقلاب بولشویکی تا فروپاشی کمونیسم، مراکز آموزشی مسلمانان [[روسیه]] همانند دیگر مراکز دینی، بسیار محدود و در فشار بود. اما از اواسط سال‌های 80، آغاز تغییرات ریشه‌ای در برخورد دولت با دین در کشور ما به شمار می‌رود. پرسترویکا و به دنبال آن فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نظام کمونیستی، امکان انجام آزاد وظایف دینی را برای معتقدین فراهم ساخت. مسلمانان احساس آزادی کردند، زیرا نظارت دایم بر حرکات دینی مردم از میان برداشته شده بود. ترس در مردم از بین رفت و احتیاط و نگرانی هنگام رفتن به مسجد دیگر وجود نداشت. بسیاری از مردم آشکارا به اعمال دینی خود می‌پرداختند و این کار باعث کنار گذاشته شدن آنان از جامعه نمی‌شد. والدینی که قبلاً فرزندان خود را بر مبنای اصول قرانی تربیت کرده بودند (به صورت مخفیانه)، حال سایر علاقه مندان را نیز در اطراف خود گرد می‌آوردند و اسلام را آموزش می‌دادند. مردم در سنین مختلف، موقعیت‌های مختلف اجتماعی با تحصیلات متفاوت، دانشمندان و تجار به مسجد می‌آمدند. آنچه که از گذشته باقی مانده بود، ناگهان امکان پیدا کردن پاسخ به سوالات دینی را فراهم می‌کرد، سوالاتی که در اذهان مردم به صورت اجتناب ناپذیر شکل می‌گرفت. روند گرایش به دین برای بسیاری اجتناب ناپذیر بود.
-در سال 2006 مجموعه جديد اقدامات در جهت حل بحران نظام آموزش اسلامي طراحي شد. مطابق آن، قرار بود 5 مركز دانشگاهي به عنوان هسته آموزش اسلامي روسيه در مسكو، قازان، اوفا، ماخاچ‌قلعه و نالچيك افتتاح شوند. دانشگاه اسلامي مسكو وابسته به اداره روحانيت مسلمان بخش اروپايي روسيه، دانشگاه اسلامي روسيه (اداره روحانيت مسلمانان تاتارستان)، دانشگاه اسلامي روسي به نام رضاءالدين فخرالدين (اداره مرکزي روحانيت مسلمان روسيه)، مركز دانشگاهي آموزش و علم اسلامي شمال قفقاز (اداره روحانيت مسلمانان داغستان) و انستيتوي اسلامي كاباردا-بالكاريا وابسته به اداره روحانيت مسلمانان اين جمهوري به عنوان اماكن اجراي اين برنامه انتخاب شده بودند. قرار است جنب هر يك از دانشگاه‌هاي جديد 7-4 مدرسه متوسط تخصصي (جمعاً 30 باب مدرسه) ايجاد شوند در حالي كه مؤسسات آموزشي اسلامي ديگر بايد منحل شوند. به منظور اجراي اين پروژه بزرگ بنياد حمايت از فرهنگ، علم و آموزش اسلامي تأسيس شد. در حال حاضر اين بنياد براي دانشجويان مؤسسات آموزشي ديني اسلامي و دانشجويان دانشگاه‌هاي ديگري كه بر اساس برنامه خاصي آموزش مي‌بينند، ايجاد شده است و در آينده قرار است به دانشگاه‌هاي جديدي اسلامي كمك كند. 3 مارس سال 2005 در جلسه شوراي مفتي‌هاي روسيه تصميمي درباره تشكيل شوراي آموزش اسلامي تحت رياست مراد مرتضين، رئيس دانشگاه اسلامي مسكو اتخاذ شد. 30 مارس سال 2005 اين شورا استاندارد واحد آموزش عالي مذهبي اسلامي را تصويب كرد كه شامل وصف كامل رشته «علوم ديني اسلامي» بود و امكان دريافت حرفه رسمي «خطيب – امام خطيب – استاد» را مي‌داد. ولي اين استاندارد آموزشي در عمل فقط در دانشگاه‌هاي وابسته به شوراي مفتي‌هاي روسيه مورد استفاده قرار گرفت در حالي كه مراكز اسلامي ديگر كشور حاضر نبودند سندي را كه مرتضين طراحي كرد، قبول كنند. در حال حاضر در روسيه گرايش كاهش تعداد مؤسسات آموزشي اسلامي مشاهده مي‌شود. اين روند به خصوص در جمهوري تاتارستان به چشم مي‌خورد كه آنجا از سال 2000 روند ادغام مدارس اسلامي در جريان است. در سال 2000 بر اساس مدارس يولديز، تنزيله، اخلاص، نور‌الدين و ايمان مدرسه عالي اسلامي نبرژني-چلني ايجاد شد. و سپس انستيتوي اسلامي «فخر‌الدين» و مدرسه آزناكاي به مدرسه متوسط اسلامي آلمتيفسك تبديل شدند. از سال 2002 مدرسه «الفرقان» بوگوروسلان، انستيتوي اسلامي اوليانوفسك (كالج تاتاري-عربي اوليانوفسك)، كالج «رسول اكرم» زلنوگراد منحل شدند. فعاليت مدرسه «يمباي» منطقه تومن براي مدت چند سال به حال تعليق در آمد، مجوز فعاليت آموزشي مدرسه «ابو حنيفه» وابسته به مسجد جامع سارانسك فراخوانده شد و نيز شبكه گسترده كالج‌هاي تاتاري-تركي كه شامل بيش از 20 مدرسه متوسطه از مايكوپ تا اولان-اوده بود، منحل شد. در مجموع اوايل سال 2007 در روسيه 75 موسسه آموزشي متوسط و عالي اسلامي به ثبت رسيده بودند در حالي كه تعداد كلي آن‌ها معادل 229 واحد (26 موسسه آموزش عالي و 203 مدرسه متوسط اسلامي) بود. در سال 2005 دانشگاه اسلامي روسيه و دانشگاه اسلامي مسكو با مشكلات جدي روبرو شدند. 19 سپتامبر سال 2005 سرويس فدرال نظارت بر آموزش و علم از تمديد مجوز فعاليت مذهبي آموزشي دانشگاه اسلامي روسيه خودداري كرد؛ زيرا اين دانشگاه «مؤسسه آموزش عالي حرفه‌اي» و غير ديني است و طبق قانون فدرال «درباره آزادي وجدان و اتحاديه‌هاي مذهبي» حق ندارد روحانيون و پرسنل مذهبي را تربيت كند. در پي اين تصميم، موقعيت حقوقي دانشگاه اسلامي نامشخص شد. بعد از مذاكرات و گذشت‌هاي مختلف، اوضاع پيرامون اين دانشگاه تا حدودي سالم‌سازي شده و روند عادي آموزشي از سر گرفته شد. رفيق محمدشين محقق معتبر اسلام‌شناس به مقام رئيس اين دانشگاه منصوب شد. در سال‌هاي 2007-2005 دانشگاه اسلامي مسكو يك سري جنجال‌ها را تجربه كرد كه از عدم بازپرداخت وام‌هاي بزرگ توسط رئيس دانشگاه، اتهامات به استفاده نادرست از ساختمان دانشگاه كه نزديك بود به بيرون كردن دانشگاه از ساختمان آن منجر شود، نشأت مي‌گرفت. همچنين كتاب آموزشي «مباني علوم قرآني» از زير چاپ در آمد كه مؤلف آن مراد مرتضين، به تحريف مكتب اسلام و عدم آگاهي به مباني زبان عربي متهم شد. وظايف اساسي در زمينه تأمين كتب درسي درجه عالي براي دانشگاه‌هاي اسلامي بر عهده دانشگاه دولتي زبان‌شناسي مسكو گذاشته شده است كه در سال 2008 مفصل‌ترين كتاب درسي زبان عربي به اهتمام و. لبدف و بولوتوف و نيز «تاريخ ادبيات عربي» به قلم م. نيكلايوا، دائره المعارف موضوعي «اسلام در روسيه معاصر» (نوشته رمان سيلانتيف) و چند منوگرافي علمي ديگر را منتشر كرد. كاركنان دانشگاه اسلامي مسكو در چارچوب اين برنامه وزارت آموزش، همچنين كتاب‌هاي درسي «درآمدي بر علوم قرآني» و «قرآن شناسي» نوشته مراد مرتضين، «آموزش اسلامي» به قلم حبيب‌اللينا و «اسلام‌شناسي» به اهتمام مرتضين را منتشر كرده است(<nowiki>http://islamfond.ru/prs/articles/214--4-.html</nowiki>). در حال حاضر مؤسسات آموزشي اسلامي روسيه به 4 دسته تقسيم‌بندي مي‌شوند: مكاتب ابتدايي مذهبي؛ مدارس و كالج‌هاي توسط اسلامي؛ مدارس عالي و انستيتوهاي اسلامي؛ و  دانشگاه‌هاي اسلامي. مهم‌ترين موسسات آموزشي اسلامي روسيه به شرح زیر هستند:
+گاهی اوقات می‌گویند که دین در آن زمان مد شده بود و مردم به تقلید از رهبران و سران دولت به دین روی می‌آوردند. البته همه چیز به این صورت نبوده، زیرا بسیاری از کسانی که به مساجد می‌آمدند به ندای روح و قلبشان پاسخ می‌گفتند و این مساله بسیار مهم بود که آنان در آنجا سخنان مهربانانه می‌شنیدند. آنان می‌دیدند که در مسجد به سوالاتشان پاسخ و راه خروج از این بحران روحی نشان داده می‌شود. رسالت امامان دقیقا همین است که برای رساندن مردم به اعتقادات حقیقی و ارزش‌های اسلامی متعهد باشند<ref>اسلامویچ، مرتضی مارات(1390)، مسلمانان در [[روسیه]] امروز، در اسلام و مسلمانان در فدراسیون [[روسیه]]، گزارش پژوهش شماره 4، رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران در مسکو، [https://www.ipis.ir/ مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی]. ص11-12.</ref>.
-.     مدرسه «زاكابانويه» در قازان، نام كامل: مدرسه عالي شهر قازان به نام هزارمين سالگرد اسلام در تاتارستان - مدرسه زاكابانويه، موقعيت حقوقي: مدرسه عالي مذهبي وابسته به اداره روحانيت مسلمانان جمهوري تاتارستان، رئيس: الياس زيگانشين، دوره تحصيلي: 5 سال، تعداد طلاب: تا 100 نفر، ويژگي‌هاي تحصيل: قريب به 60% ائمه جمهوري تاتارستان فارغ التحصيل اين مدرسه هستند. در اين مدرسه علاوه بر رشته‌هاي عادي، رشته زنبورعسل‌داري به عنوان حرفه دوم تدريس مي‌شود. آموزش شبانه و از راه مكاتبه نيز پيش‌بيني شده است، تاريخچه مختصر: مدرسه زاكابانويه كه در سال 1990 جنب مسجد «زاكابانويه» تأسيس شد، دو سال بعد فعاليت تمام عيار خود را شروع كرد و به اولين مدرسه عالي اسلامي در روسيه نوين تبديل شده است. نام رسمي مدرسه به افتخار مراسم هزارمين سالگرد اسلام آوردن بلغارستان ولگا كه در سال 1989 برگزار شد، دريافت شد.
+در سال 2006 مجموعه جدید اقدامات در جهت حل بحران نظام آموزش اسلامی طراحی شد. مطابق آن، قرار بود 5 مرکز دانشگاهی به عنوان هسته آموزش اسلامی [[روسیه]] در [[مسکو]]، قازان، اوفا، ماخاچ‌قلعه و نالچیک افتتاح شوند. دانشگاه اسلامی [[مسکو]] وابسته به اداره روحانیت مسلمان بخش اروپایی [[روسیه]]، [[دانشگاه اسلامی روسیه]] (اداره روحانیت مسلمانان تاتارستان)، دانشگاه اسلامی روسی به نام رضاءالدین فخرالدین (اداره مرکزی روحانیت مسلمان [[روسیه]])، مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز (اداره روحانیت مسلمانان داغستان) و انستیتوی اسلامی کاباردا-بالکاریا وابسته به اداره روحانیت مسلمانان این جمهوری به عنوان اماکن اجرای این برنامه انتخاب شده بودند. قرار است جنب هر یک از دانشگاه‌های جدید 7-4 مدرسه متوسط تخصصی (جمعاً 30 باب مدرسه) ایجاد شوند در حالی که مؤسسات آموزشی اسلامی دیگر باید منحل شوند. به منظور اجرای این پروژه بزرگ بنیاد حمایت از فرهنگ، علم و آموزش اسلامی تأسیس شد. در حال حاضر این بنیاد برای دانشجویان مؤسسات آموزشی دینی اسلامی و دانشجویان دانشگاه‌های دیگری که بر اساس برنامه خاصی آموزش می‌بینند، ایجاد شده است و در آینده قرار است به دانشگاه‌های جدیدی اسلامی کمک کند. 3 مارس سال 2005 در جلسه شورای مفتی‌های [[روسیه]] تصمیمی درباره تشکیل شورای آموزش اسلامی تحت ریاست مراد مرتضین، رئیس دانشگاه اسلامی [[مسکو]] اتخاذ شد. 30 مارس سال 2005 این شورا استاندارد واحد آموزش عالی مذهبی اسلامی را تصویب کرد که شامل وصف کامل رشته «علوم دینی اسلامی» بود و امکان دریافت حرفه رسمی «خطیب – امام خطیب – استاد» را می‌داد. ولی این استاندارد آموزشی در عمل فقط در دانشگاه‌های وابسته به شورای مفتی‌های [[روسیه]] مورد استفاده قرار گرفت در حالی که مراکز اسلامی دیگر کشور حاضر نبودند سندی را که مرتضین طراحی کرد، قبول کنند. در حال حاضر در [[روسیه]] گرایش کاهش تعداد مؤسسات آموزشی اسلامی مشاهده می‌شود. این روند به خصوص در جمهوری تاتارستان به چشم می‌خورد که آنجا از سال 2000 روند ادغام مدارس اسلامی در جریان است. در سال 2000 بر اساس مدارس یولدیز، تنزیله، اخلاص، نور‌الدین و ایمان مدرسه عالی اسلامی نبرژنی-چلنی ایجاد شد. و سپس انستیتوی اسلامی «فخر‌الدین» و مدرسه آزناکای به مدرسه متوسط اسلامی آلمتیفسک تبدیل شدند. از سال 2002 مدرسه «الفرقان» بوگوروسلان، انستیتوی اسلامی اولیانوفسک (کالج تاتاری-عربی اولیانوفسک)، کالج «رسول اکرم» زلنوگراد منحل شدند. فعالیت مدرسه «یمبای» منطقه تومن برای مدت چند سال به حال تعلیق در آمد، مجوز فعالیت آموزشی مدرسه «ابو حنیفه» وابسته به مسجد جامع سارانسک فراخوانده شد و نیز شبکه گسترده کالج‌های تاتاری-ترکی که شامل بیش از 20 مدرسه متوسطه از مایکوپ تا اولان-اوده بود، منحل شد. در مجموع اوایل سال 2007 در [[روسیه]] 75 موسسه آموزشی متوسط و عالی اسلامی به ثبت رسیده بودند در حالی که تعداد کلی آن‌ها معادل 229 واحد (26 موسسه آموزش عالی و 203 مدرسه متوسط اسلامی) بود. در سال 2005 [[دانشگاه اسلامی روسیه]] و [https://www.university-directory.eu/ دانشگاه اسلامی مسکو] با مشکلات جدی روبرو شدند. 19 سپتامبر سال 2005 سرویس فدرال نظارت بر آموزش و علم از تمدید مجوز فعالیت مذهبی آموزشی [[دانشگاه اسلامی روسیه]] خودداری کرد؛ زیرا این دانشگاه «مؤسسه آموزش عالی حرفه‌ای» و غیر دینی است و طبق قانون فدرال «درباره آزادی وجدان و اتحادیه‌های مذهبی» حق ندارد روحانیون و پرسنل مذهبی را تربیت کند. در پی این تصمیم، موقعیت حقوقی دانشگاه اسلامی نامشخص شد. بعد از مذاکرات و گذشت‌های مختلف، اوضاع پیرامون این دانشگاه تا حدودی سالم‌سازی شده و روند عادی آموزشی از سر گرفته شد. رفیق محمدشین محقق معتبر اسلام‌شناس به مقام رئیس این دانشگاه منصوب شد. در سال‌های 2007-2005 دانشگاه اسلامی [[مسکو]] یک سری جنجال‌ها را تجربه کرد که از عدم بازپرداخت وام‌های بزرگ توسط رئیس دانشگاه، اتهامات به استفاده نادرست از ساختمان دانشگاه که نزدیک بود به بیرون کردن دانشگاه از ساختمان آن منجر شود، نشأت می‌گرفت. همچنین کتاب آموزشی «مبانی علوم قرآنی» از زیر چاپ در آمد که مؤلف آن مراد مرتضین، به تحریف مکتب اسلام و عدم آگاهی به مبانی زبان عربی متهم شد. وظایف اساسی در زمینه تأمین کتب درسی درجه عالی برای دانشگاه‌های اسلامی بر عهده دانشگاه دولتی زبان‌شناسی [[مسکو]] گذاشته شده است که در سال 2008 مفصل‌ترین کتاب درسی زبان عربی به اهتمام و. لبدف و بولوتوف و نیز «تاریخ ادبیات عربی» به قلم م. نیکلایوا، دائره المعارف موضوعی «اسلام در [[روسیه]] معاصر» (نوشته رمان سیلانتیف) و چند منوگرافی علمی دیگر را منتشر کرد. کارکنان دانشگاه اسلامی [[مسکو]] در چارچوب این برنامه وزارت آموزش، همچنین کتاب‌های درسی «درآمدی بر علوم قرآنی» و «قرآن شناسی» نوشته مراد مرتضین، «آموزش اسلامی» به قلم حبیب‌اللینا و «اسلام‌شناسی» به اهتمام مرتضین را منتشر کرده است<ref>http://islamfond.ru/prs/articles/214--4-.html</ref>. در حال حاضر مؤسسات آموزشی اسلامی [[روسیه]] به 4 دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: مکاتب ابتدایی مذهبی؛ مدارس و کالج‌های توسط اسلامی؛ مدارس عالی و انستیتوهای اسلامی؛ و دانشگاه‌های اسلامی. مهم‌ترین موسسات آموزشی اسلامی [[روسیه]] به شرح زیر هستند:
-.     دانشگاه اسلامي امام العشري در خاساويورت، موقعيت حقوقي: مؤسسه عالي آموزشي غير دولتي، رئيس: محمد دبير عمرحاجي‌اف، تعداد طلاب: حدود 200 نفر.
+. مدرسه «زاکابانویه» در قازان، نام کامل: مدرسه عالی شهر قازان به نام هزارمین سالگرد اسلام در تاتارستان - مدرسه زاکابانویه، موقعیت حقوقی: مدرسه عالی مذهبی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان، رئیس: الیاس زیگانشین، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: تا 100 نفر، ویژگی‌های تحصیل: قریب به 60% ائمه جمهوری تاتارستان فارغ التحصیل این مدرسه هستند. در این مدرسه علاوه بر رشته‌های عادی، رشته زنبورعسل‌داری به عنوان حرفه دوم تدریس می‌شود. آموزش شبانه و از راه مکاتبه نیز پیش‌بینی شده است، تاریخچه مختصر: مدرسه زاکابانویه که در سال 1990 جنب مسجد «زاکابانویه» تأسیس شد، دو سال بعد فعالیت تمام عیار خود را شروع کرد و به اولین مدرسه عالی اسلامی در [[روسیه]] نوین تبدیل شده است. نام رسمی مدرسه به افتخار مراسم هزارمین سالگرد اسلام آوردن بلغارستان ولگا که در سال 1989 برگزار شد، دریافت شد.
-ويژگي‌هاي تحصيل: تدريس عميق رشته‌هاي ديني و فقدان رشته‌هاي غير مذهبي. تدريس به زبان‌هاي آواري و عربي صورت مي‌گيرد. تاريخچه مختصر: اين دانشگاه اسلامي در سال 2002 از وزارت آموزش مجوز فعاليت تحصيلي را دريافت كرد. امام العشري، فقيه معتبر اسلامي قرن 10 است كه در شكلگيري نظريه تسنن معاصر، سهم بزرگي ايفا كرد.
+. دانشگاه اسلامی امام العشری در خاساویورت، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیر دولتی، رئیس: محمد دبیر عمرحاجی‌اف، تعداد طلاب: حدود 200 نفر.
-.     دانشگاه اسلامي امام شافعي در ماخاچ‌قلعه، موقعيت حقوقي: مؤسسه عالي آموزشي غير دولتي وابسته به اداره روحانيت مسلمانان داغستان، رئيس: مرتوض‌علي قره‌چايف، مدت تحصيل: 5 سال، با احتساب دوره آمادگي 7 سال، تعداد طلاب: حدود 250 نفر، ويژگي‌هاي تحصيل: تدريس عميق رشته‌هاي ديني و فقدان رشته‌هاي غير مذهبي. در سال‌هاي آخر آموزش به نقد وهابيت و ساير جريان‌هاي افراطي اسلام توجه خاصي مبذول مي‌شود، تاريخچه مختصر: دانشگاه اسلامي امام شافعي در سال 1991 بر اساس يك مدرسه متوسطه افتتاح شد. ابتدا نام محمد افندي اليراقي، اولين شيخ نقش‌بندي داغستاني به آن داده شد، سپس نام ساده «انستيتو» به كار گرفته شد و در مرحله بعدي آن را به افتخار امام شافعي، بنيانگذار مذهب شافعي تسنن نامگذاري كردند.
+ویژگی‌های تحصیل: تدریس عمیق رشته‌های دینی و فقدان رشته‌های غیر مذهبی. تدریس به زبان‌های آواری و عربی صورت می‌گیرد. تاریخچه مختصر: این دانشگاه اسلامی در سال 2002 از وزارت آموزش مجوز فعالیت تحصیلی را دریافت کرد. امام العشری، فقیه معتبر اسلامی قرن 10 است که در شکل گیری نظریه تسنن معاصر، سهم بزرگی ایفا کرد.
-.     مدرسه «ماهنور» در نيژني نوگورود، نام كامل: مدرسه اسلامي «ماهنور» نيژني نوگورود، موقعيت حقوقي: مؤسسه آموزشي متوسط حرفه‌اي غيردولتي وابسته به اداره روحانيت مسلمانان نيژني نوگورود، رئيس: دمير محي‌الدين‌اف، دكتر علوم سياسي، مدت تحصيل: 2 سال و 10 ماه، تحصيل شبانه 3 سال و 6 ماه، به صورت مكاتبه 3 سال و 10 ماه، تعداد طلاب: دهها نفر، ويژگي‌هاي آموزش: تخصص در تربيت ائمه براي اداره روحانيت مسلمانان نيژني نوگورود، در بعضي روستاهاي منطقه نيژني نوگورود شعبه‌هاي خود را افتتاح كرده است. تاريخچه مختصر: ساختمان مدرسه «ماه‌نور» از محل كمك‌هاي خيريه رشيد بايازيتوف، متولد شهرستان سرگاچ منطقه نيژني نوگورود، ساخته شده و به افتخار مادر اين خير نيكوكار تاتار نامگذاري گرديد. مراسم با شكوه افتتاح مدرسه 29 اكتبر 1994 برگزار شد.
+. دانشگاه اسلامی امام شافعی در ماخاچ‌قلعه، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیر دولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان داغستان، رئیس: مرتوض‌علی قره‌چایف، مدت تحصیل: 5 سال، با احتساب دوره آمادگی 7 سال، تعداد طلاب: حدود 250 نفر، ویژگی‌های تحصیل: تدریس عمیق رشته‌های دینی و فقدان رشته‌های غیر مذهبی. در سال‌های آخر آموزش به نقد وهابیت و سایر جریان‌های افراطی اسلام توجه خاصی مبذول می‌شود، تاریخچه مختصر: دانشگاه اسلامی امام شافعی در سال 1991 بر اساس یک مدرسه متوسطه افتتاح شد. ابتدا نام محمد افندی الیراقی، اولین شیخ نقش‌بندی داغستانی به آن داده شد، سپس نام ساده «انستیتو» به کار گرفته شد و در مرحله بعدی آن را به افتخار امام شافعی، بنیانگذار مذهب شافعی تسنن نامگذاری کردند.
-.     دانشگاه اسلامي روسيه در قازان، موقعيت حقوقي: مؤسسه عالي آموزشي غير دولتي وابسته به اداره روحانيت مسلمانان وابسته به اداره روحانيت مسلمانان جمهوري تاتارستان و شوراي مفتي‌هاي روسيه، رئيس: دكتر رفيق محمدشين، دوره تحصيلي: 4 سال، تعداد طلاب: حدود 150 نفر، ويژگي‌هاي آموزش: دانشگاه اسلامي روسيه در تربيت ائمه خطيب، استادان زبان عربي، علوم شرعي و قرآني و متخصصين علوم ديني تخصص دارد. در چارچوب دانشگاه اسلامي روسيه سه دانشكده قرآن، شريعت و علوم ديني و نيز دوره آمادگي و مركز تربيت حافظان قرآن فعاليت مي‌كنند. فارغ التحصيلان دانشكده علوم ديني مدرك دولتي پايان تحصيل را دريافت مي‌كنند. تاريخچه مختصر: دانشگاه اسلامي روسيه در سال 1998 به ابتكار اداره روحانيت مسلمانان جمهوري تاتارستان تأسيس شد. اداره روحانيت مسلمانان جمهوري تاتارستان، شوراي مفتي‌هاي روسيه و انستيتوي تاريخ آكادمي علوم تاتارستان مؤسسين آن بودند. مفتي عثمان اسحاق‌‍‌اف رئيس اداره روحانيت مسلمانان تاتارستان. اولين رئيس دانشگاه اسلامي روسيه شده بود. در سال 2000 در چارچوب دانشگاه اسلامي روسيه دانشكده علوم ديني ايجاد شد و اين دانشگاه اولين دانشگاه روسي شد كه كارشناسان علوم ديني اسلامي را تربيت مي‌كند. 19 سپتامبر سال 2005 سرويس فدرال نظارت بر آموزش و علم از تمديد مجوز فعاليت مذهبي آموزشي دانشگاه اسلامي روسيه خودداري كرد زيرا اين دانشگاه «مؤسسه آموزش عالي حرفه‌اي» و غير ديني است و طبق قانون فدرال «درباره آزادي وجدان و اتحاديه‌هاي مذهبي» حق ندارد روحانيون و پرسنل مذهبي را تربيت كند. در پي اين تصميم، موقعيت حقوقي دانشگاه اسلامي نامشخص شد. بعد از مذاكرات طولاني پيشنهاد شد كه دانشگاه اسلامي روسيه به دو دانشگاه تقسيم شود كه يكي از آن‌ها دانشگاه اسلامي روسيه به عنوان مؤسسه آموزشي غير ديني فعاليت كند و ديگري دانشگاه اسلامي قازان ناميده شده و مؤسسه آموزشي ديني باشد. خوشبختانه، اين پيشنهاد اجرا نشد و وحدت دانشگاه اسلامي روسيه و ساختمان‌هاي آن حفظ شد. 3 آوريل سال 2007 پروفسور رفيق محمدشين، دانشمند معتبر اسلام‌شناس غير روحاني به مقام رئيس دانشگاه اسلامي روسيه منصوب شد.
+. مدرسه «ماهنور» در نیژنی نوگورود، نام کامل: مدرسه اسلامی «ماهنور» نیژنی نوگورود، موقعیت حقوقی: مؤسسه آموزشی متوسط حرفه‌ای غیردولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نوگورود، رئیس: دمیر محی‌الدین‌اف، دکتر علوم سیاسی، مدت تحصیل: 2 سال و 10 ماه، تحصیل شبانه 3 سال و 6 ماه، به صورت مکاتبه 3 سال و 10 ماه، تعداد طلاب: ده‌ها نفر، ویژگی‌های آموزش: تخصص در تربیت ائمه برای اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نوگورود، در بعضی روستاهای منطقه نیژنی نوگورود شعبه‌های خود را افتتاح کرده است. تاریخچه مختصر: ساختمان مدرسه «ماه‌نور» از محل کمی‌های خیریه رشید بایازیتوف، متولد شهرستان سرگاچ منطقه نیژنی نوگورود، ساخته شده و به افتخار مادر این خیر نیکوکار تاتار نامگذاری گردید. مراسم با شکوه افتتاح مدرسه 29 اکتبر 1994 برگزار شد.
-.     دانشگاه اسلامي شمال قفقاز به نام شيخ محمد عارف افندي در ماخاچ‌قلعه، رئيس: احمد عبدالله‌يف، مفتي داغستان، دوره آموزشي: 5 سال، با احتساب دوره آمادگي 7 سال، تعداد طلاب: تا 200 نفر، ويژگي‌هاي تحصيل: در دانشگاه اسلامي شمال قفقاز چهار گروه تصوف، فقه، زبان عربي و علوم انساني ايجاد شده است. همچنين يك مدرسه متوسطه جنب دانشگاه اسلامي شمال قفقاز فعاليت مي‌كند كه نقش دوره آمادگي را ايفا مي‌كند. بيش از 30% طلاب دانشگاه اسلامي شمال قفقاز همزمان در دانشگاه‌هاي غير مذهبي دولتي تحصيل مي‌كنند. تاريخچه مختصر: 24 ژانويه 2002 مدرسه وابسته به مسجد جامع مركزي شهر ماخاچ‌قلعه به دانشگاه اسلامي شمال قفقاز تبديل شده و مجوز مربوطه را از وزارت آموزش فدراسيون روسيه دريافت كرد. محمد عارف (1976-1901) يكي از معتبرترين شيوخ صوفي داغستان مي‌باشد.
+. [[دانشگاه اسلامی روسیه]] در قازان، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیر دولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان وابسته به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و شورای مفتی‌های [[روسیه]]، رئیس: دکتر رفیق محمدشین، دوره تحصیلی: 4 سال، تعداد طلاب: حدود 150 نفر، ویژگی‌های آموزش: [[دانشگاه اسلامی روسیه]] در تربیت ائمه خطیب، استادان زبان عربی، علوم شرعی و قرآنی و متخصصین علوم دینی تخصص دارد. در چارچوب دانشگاه اسلامی [[روسیه]] سه دانشکده قرآن، شریعت و علوم دینی و نیز دوره آمادگی و مرکز تربیت حافظان قرآن فعالیت می‌کنند. فارغ التحصیلان دانشکده علوم دینی مدرک دولتی پایان تحصیل را دریافت می‌کنند. تاریخچه مختصر: [[دانشگاه اسلامی روسیه]] در سال 1998 به ابتکار اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان تأسیس شد. اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان، شورای مفتی‌های [[روسیه]] و انستیتوی تاریخ آکادمی علوم تاتارستان مؤسسین آن بودند. مفتی عثمان اسحاق‌‍‌اف رئیس اداره روحانیت مسلمانان تاتارستان. اولین رئیس [[دانشگاه اسلامی روسیه]] شده بود. در سال 2000 در چارچوب [[دانشگاه اسلامی روسیه]] دانشکده علوم دینی ایجاد شد و این دانشگاه اولین دانشگاه روسی شد که کارشناسان علوم دینی اسلامی را تربیت می‌کند. 19 سپتامبر سال 2005 سرویس فدرال نظارت بر آموزش و علم از تمدید مجوز فعالیت مذهبی آموزشی [[دانشگاه اسلامی روسیه]] خودداری کرد زیرا این دانشگاه «مؤسسه آموزش عالی حرفه‌ای» و غیر دینی است و طبق قانون فدرال «درباره آزادی وجدان و اتحادیه‌های مذهبی» حق ندارد روحانیون و پرسنل مذهبی را تربیت کند. در پی این تصمیم، موقعیت حقوقی دانشگاه اسلامی نامشخص شد. بعد از مذاکرات طولانی پیشنهاد شد که [[دانشگاه اسلامی روسیه]] به دو دانشگاه تقسیم شود که یکی از آن‌ها [[دانشگاه اسلامی روسیه]] به عنوان مؤسسه آموزشی غیر دینی فعالیت کند و دیگری دانشگاه اسلامی قازان نامیده شده و مؤسسه آموزشی دینی باشد. خوشبختانه، این پیشنهاد اجرا نشد و وحدت [[دانشگاه اسلامی روسیه]] و ساختمان‌های آن حفظ شد. 3 آوریل سال 2007 پروفسور رفیق محمدشین، دانشمند معتبر اسلام‌شناس غیر روحانی به مقام رئیس [[دانشگاه اسلامی روسیه]] منصوب شد.
-.     دانشگاه اسلامي شمال قفقاز به نام ابو حنيفه در نالچيك، نام كامل: دانشگاه اسلامي شمال قفقاز به نام ابو حنيفه؛ تا سال 2007  انستيتوي اسلامي كاباردا – بالكاريا نام داشت، موقعيت حقوقي: مؤسسه عالي آموزشي غيردولتي اداره روحانيت مسلمانان جمهوري كاباردا – بالكاريا، رئيس: شرف‌الدين چوچايف، دوره تحصيلي: 5 سال، تعداد طلاب: حدود 150 نفر، ويژگي‌هاي آموزش: پسران و دختراني به اين دانشگاه قبول مي‌شوند كه علاوه بر رشته‌هاي اساسي مي‌توانند حرفه‌هاي خياطي و تعمير خودرو را ياد بگيرند. در سال 2003 برنامه آموزشي دانشگاه اسلامي شمال قفقاز توسط وزارت آموزش روسيه به عنوان بهترين برنامه آموزشي دانشگاه‌هاي اسلامي كشور شناخته شد. دوره دوساله زبان عربي جنب اين دانشگاه فعاليت مي‌كند.
+. دانشگاه اسلامی شمال قفقاز به نام شیخ محمد عارف افندی در ماخاچ‌قلعه، رئیس: احمد عبدالله‌یف، مفتی داغستان، دوره آموزشی: 5 سال، با احتساب دوره آمادگی 7 سال، تعداد طلاب: تا 200 نفر، ویژگی‌های تحصیل: در دانشگاه اسلامی شمال قفقاز چهار گروه تصوف، فقه، زبان عربی و علوم انسانی ایجاد شده است. همچنین یک مدرسه متوسطه جنب دانشگاه اسلامی شمال قفقاز فعالیت می‌کند که نقش دوره آمادگی را ایفا می‌کند. بیش از 30% طلاب دانشگاه اسلامی شمال قفقاز همزمان در دانشگاه‌های غیر مذهبی دولتی تحصیل می‌کنند. تاریخچه مختصر: 24 ژانویه 2002 مدرسه وابسته به مسجد جامع مرکزی شهر ماخاچ‌قلعه به دانشگاه اسلامی شمال قفقاز تبدیل شده و مجوز مربوطه را از وزارت آموزش فدراسیون [[روسیه]] دریافت کرد. محمد عارف (1976-1901) یکی از معتبرترین شیوخ صوفی داغستان می‌باشد.
-.     مركز دانشگاهي آموزش و علم اسلامي شمال قفقاز  در ماخاچ‌قلعه، نام كامل: مركز دانشگاهي آموزش و علم اسلامي شمال قفقاز؛ تا سال 2007 انستيتوي علوم ديني و مذهب‌شناسي به نام محمد دبير الروچ ی نام داشت، موقعيت حقوقي: مؤسسه عالي آموزشي غيردولتي، رئيس: دكتر مقصود صادقوف، دوره تحصيلي: 5 سال، تعداد طلاب: بيش از 500 نفر، ويژگي‌هاي آموزش: دانشجويان براي تحصيل در رشته‌هاي «علوم ديني» و «حسابداري، آناليز و بازرسي مالي» پذيرفته مي‌شوند. بر مطالعه اديان غير از اسلام تأكيد مي‌شود. دانشجويان بدون توجه به ديني كه دارند، پذيرفته مي‌شوند، در ميان استادان ميزان اشخاص داراي درجات علمي نسبتاً بالاست. در چارچوب اين مركز دانشگاهي دانشكده‌هاي علوم ديني، اقتصاد و زبان‌شناسي فعاليت مي‌كنند. تاريخچه مختصر: انستيتوي علوم ديني و مذهب‌شناسي به ابتكار مقصود صديقوف، محقق و شخصيت سياسي داغستان تأسيس شده بود. اين اولين مؤسسه آموزش عالي در داغستان است كه علماي ديني را با مدرك پايان تحصيل دولتي تربيت مي‌كند. در نوامبر سال 2004 اين انستيتو مجوز دولتي را دريافت كرد و در ماه سپتامبر 2005 اولين دانشجويان را قبول كرد. در سال 2007 به عنوان مركز دانشگاهي آموزش و علم اسلامي شمال قفقاز ثبت شد.
+. دانشگاه اسلامی شمال قفقاز به نام ابو حنیفه در نالچیک، نام کامل: دانشگاه اسلامی شمال قفقاز به نام ابو حنیفه؛ تا سال 2007 انستیتوی اسلامی کاباردا – بالکاریا نام داشت، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیردولتی اداره روحانیت مسلمانان جمهوری کاباردا – بالکاریا، رئیس: شرف‌الدین چوچایف، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: حدود 150 نفر، ویژگی‌های آموزش: پسران و دخترانی به این دانشگاه قبول می‌شوند که علاوه بر رشته‌های اساسی می‌توانند حرفه‌های خیاطی و تعمیر خودرو را یاد بگیرند. در سال 2003 برنامه آموزشی دانشگاه اسلامی شمال قفقاز توسط وزارت آموزش [[روسیه]] به عنوان بهترین برنامه آموزشی دانشگاه‌های اسلامی کشور شناخته شد. دوره دوساله زبان عربی جنب این دانشگاه فعالیت می‌کند.
-.     دانشگاه اسلامي مسكو، موقعيت رسمي: موسسه عالي آموزشي غيردولتي وابسته به اداره روحانيت مسلمان بخش اروپايي روسيه، رئيس: مراد مرتضين، دوره آموزشي: كالج عالي اسلامي مسكو – 4 سال، دانشكده علوم ديني و شرق‌شناسي دانشگاه اسلامي مسكو – 4 سال، دانشكده آموزش متوسط تخصصي حرفه‌اي – 2 سال، تعداد طلاب: حدود 50 نفر، دانشگاه اسلامي مسكو مؤسسه آموزشي تركيبي است كه طلاب آن تحصيلات متوسط تخصصي و عالي روحاني را كسب مي‌كنند و نيز مي‌توانند درجه رسمي دولتي كارشناس در رشته علوم ديني(دانشكده علوم ديني) را دريافت كنند. آموزش به صورت شبانه و از راه دور (مكاتبه‌اي) نيز پيش‌بيني شده است، تاريخچه مختصر: دانشگاه اسلامي مسكو در سال 1999 بر اساس كالج عالي روحاني اسلامي مسكو تأسيس شد. در سال 2000 شهرداري مسكو ساختمان يك مهد كودك واقع در قسمت جنوب شرقي مسكو را در اختيار اين دانشگاه گذاشت كه بعد از آن فعاليت حقيقي آن شروع شد. از سال 2005 در دانشگاه اسلامي مسكو تربيت كارشناسان در رشته علوم ديني شروع شده ولي همزمان با آن آمادگي كارشناسان در زمينه شرق‌شناسي متوقف شد.
+. مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز در ماخاچ‌قلعه، نام کامل: مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز؛ تا سال 2007 انستیتوی علوم دینی و مذهب‌شناسی به نام محمد دبیر الروچ ی نام داشت، موقعیت حقوقی: مؤسسه عالی آموزشی غیردولتی، رئیس: دکتر مقصود صادقوف، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: بیش از 500 نفر، ویژگی‌های آموزش: دانشجویان برای تحصیل در رشته‌های «علوم دینی» و «حسابداری، آنالیز و بازرسی مالی» پذیرفته می‌شوند. بر مطالعه ادیان غیر از اسلام تأکید می‌شود. دانشجویان بدون توجه به دینی که دارند، پذیرفته می‌شوند، در میان استادان میزان اشخاص دارای درجات علمی نسبتاً بالاست. در چارچوب این مرکز دانشگاهی دانشکده‌های علوم دینی، اقتصاد و زبان‌شناسی فعالیت می‌کنند. تاریخچه مختصر: انستیتوی علوم دینی و مذهب‌شناسی به ابتکار مقصود صدیقوف، محقق و شخصیت سیاسی داغستان تأسیس شده بود. این اولین مؤسسه آموزش عالی در داغستان است که علمای دینی را با مدرک پایان تحصیل دولتی تربیت می‌کند. در نوامبر سال 2004 این انستیتو مجوز دولتی را دریافت کرد و در ماه سپتامبر 2005 اولین دانشجویان را قبول کرد. در سال 2007 به عنوان مرکز دانشگاهی آموزش و علم اسلامی شمال قفقاز ثبت شد.
-.  مدرسه «محمديه» در قازان، نام كامل: مدرسه عالي اسلامي «محمديه» قازان، موقعيت حقوقي: مدرسه عالي اسلامي وابسته به اداره روحانيت مسلمانان جمهوري تاتارستان، رئيس: نائل يارولين، دوره تحصيلي: 5 سال، تعداد طلاب: تا 500 نفر، ويژگي‌هاي آموزش: مدرسه محمديه، يكي از قديمي‌ترين مدارس اسلامي روسيه است و يكي از سه دانشگاه اسلامي اساسي جمهوري تاتارستان به شمار مي‌آيد. طلاب اين مدرسه مي‌توانند همزمان تحصيلات غير روحاني كسب كنند. آموزش شبانه و از راه دور پيش‌بيني شده است. تاريخچه مختصر: مدرسه «محمديه» در سال 1882 در شهر قازان توسط مفتي عالمجان بارودي تأسيس شده و به نام پدرش نامگذاري شد. در سال 1993 اين مدرسه فعاليت خود را از سر گرفت. در پاييز سال 1995 جنجالي بر سر اعاده ساختمان‌هاي قبلي به مدرسه رخ داد كه عاقبت آن به نفع مدرسه تمام شد.
+. دانشگاه اسلامی [[مسکو]]، موقعیت رسمی: موسسه عالی آموزشی غیردولتی وابسته به اداره روحانیت مسلمان بخش اروپایی [[روسیه]]، رئیس: مراد مرتضین، دوره آموزشی: کالج عالی اسلامی [[مسکو]] – 4 سال، دانشکده علوم دینی و شرق‌شناسی دانشگاه اسلامی [[مسکو]] – 4 سال، دانشکده آموزش متوسط تخصصی حرفه‌ای – 2 سال، تعداد طلاب: حدود 50 نفر، [https://www.university-directory.eu/ دانشگاه اسلامی مسکو] مؤسسه آموزشی ترکیبی است که طلاب آن تحصیلات متوسط تخصصی و عالی روحانی را کسب می‌کنند و نیز می‌توانند درجه رسمی دولتی کارشناس در رشته علوم دینی (دانشکده علوم دینی) را دریافت کنند. آموزش به صورت شبانه و از راه دور (مکاتبه‌ای) نیز پیش‌بینی شده است، تاریخچه مختصر: دانشگاه اسلامی [[مسکو]] در سال 1999 بر اساس کالج عالی روحانی اسلامی [[مسکو]] تأسیس شد. در سال 2000 شهرداری [[مسکو]] ساختمان یک مهد کودک واقع در قسمت جنوب شرقی [[مسکو]] را در اختیار این دانشگاه گذاشت که بعد از آن فعالیت حقیقی آن شروع شد. از سال 2005 در دانشگاه اسلامی [[مسکو]] تربیت کارشناسان در رشته علوم دینی شروع شده ولی همزمان با آن آمادگی کارشناسان در زمینه شرق‌شناسی متوقف شد.
-.  دانشگاه اسلامي روسيه در اوفا، نام كامل: دانشگاه اسلامي روسيه وابسته به اداره مرکزي روحانيت مسلمان روسيه، موقعيت حقوقي: موسسه آموزش عالي غيردولتي وابسته به اداره مرکزي روحانيت مسلمان روسيه، رئيس: رعنات رايف، مفتي مناطق چليابينسك و كورگان، دوره آموزشي: 4 تا 6 سال، تعداد طلاب: حدود 500 نفر، ويژگي‌هاي آموزش: دانشگاه اسلامي روسيه وابسته به اداره مرکزي روحانيت مسلمان روسيه دو دانشكده تربيت معلم و علوم ديني دارد. شعبه‌هاي آن در آستراخان، اورنبورگ، مناطق سامارا و اوليانوفسكي فعاليت مي‌كنند. تاريخچه مختصر: دانشگاه اسلامي روسيه در سال 1989 توسط طلعت تاج‌الدين، کنار مسجد جامع اوفا تأسيس شد. اين مدرسه مي‌تواند وارث مدرسه «عاليه» محسوب شود كه قبل از انقلاب 1917 فعاليت مي‌كرد. تا سال 2003 نام اين مدرسه «انستيتوي اسلامي رضاءالدين فخرالدين» بود و سپس به «دانشگاه اسلامي روسيه اداره مرکزي روحانيت مسلمان روسيه» تغيير كرد. اواخر سال 2005 رعنات رايف رئيس دانشگاه به رياست اداره روحانيت مسلمانان چليابينسك و كورگان منصوب شد. رضاءالدين فخر‌الدين (1936-1859)، مفتي اداره مرکزي روحانيت مسلمان روسيه از سال 1923 تا 1936، متفكر برجسته اسلامي است(<nowiki>http://islamfond.ru/prs/articles/215--.html</nowiki> ).
+.مدرسه «محمدیه» در قازان، نام کامل: مدرسه عالی اسلامی «محمدیه» قازان، موقعیت حقوقی: مدرسه عالی اسلامی وابسته به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان، رئیس: نائل یارولین، دوره تحصیلی: 5 سال، تعداد طلاب: تا 500 نفر، ویژگی‌های آموزش: مدرسه محمدیه، یکی از قدیمی‌ترین مدارس اسلامی [[روسیه]] است و یکی از سه دانشگاه اسلامی اساسی جمهوری تاتارستان به شمار می‌آید. طلاب این مدرسه می‌توانند همزمان تحصیلات غیر روحانی کسب کنند. آموزش شبانه و از راه دور پیش‌بینی شده است. تاریخچه مختصر: مدرسه «محمدیه» در سال 1882 در شهر قازان توسط مفتی عالمجان بارودی تأسیس شده و به نام پدرش نامگذاری شد. در سال 1993 این مدرسه فعالیت خود را از سر گرفت. در پاییز سال 1995 جنجالی بر سر اعاده ساختمان‌های قبلی به مدرسه رخ داد که عاقبت آن به نفع مدرسه تمام شد.
+. [[دانشگاه اسلامی روسیه]] در اوفا، نام کامل: [[دانشگاه اسلامی روسیه]] وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمان [[روسیه]]، موقعیت حقوقی: موسسه آموزش عالی غیردولتی وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمان [[روسیه]]، رئیس: رعنات رایف، مفتی مناطق چلیابینسک و کورگان، دوره آموزشی: 4 تا 6 سال، تعداد طلاب: حدود 500 نفر، ویژگی‌های آموزش: [[دانشگاه اسلامی روسیه]] وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمان [[روسیه]] دو دانشکده تربیت معلم و علوم دینی دارد. شعبه‌های آن در آستراخان، اورنبورگ، مناطق سامارا و اولیانوفسکی فعالیت می‌کنند. تاریخچه مختصر: [[دانشگاه اسلامی روسیه]] در سال 1989 توسط طلعت تاج‌الدین، کنار مسجد جامع اوفا تأسیس شد. این مدرسه می‌تواند وارث مدرسه «عالیه» محسوب شود که قبل از انقلاب 1917 فعالیت می‌کرد. تا سال 2003 نام این مدرسه «انستیتوی اسلامی رضاءالدین فخرالدین» بود و سپس به «[[دانشگاه اسلامی روسیه]] اداره مرکزی روحانیت مسلمان [[روسیه]]» تغییر کرد. اواخر سال 2005 رعنات رایف رئیس دانشگاه به ریاست اداره روحانیت مسلمانان چلیابینسک و کورگان منصوب شد. رضاءالدین فخر‌الدین (1936-1859)، مفتی اداره مرکزی روحانیت مسلمان [[روسیه]] از سال 1923 تا 1936، متفکر برجسته اسلامی است<ref>http://islamfond.ru/prs/articles/215--.html</ref>.
+== نیز نگاه کنید به ==
+[[آموزش دین اسلام در کانادا]]؛ [[آموزش علوم اسلامی چین در دوران معاصر]]؛ [[آموزش مذهبی در سنگال]]؛ [[ساختار آموزش دین اسلام در فرانسه]]؛ [[آموزش دین اسلام در تایلند]]؛ [[مراکز آموزشی مسلمانان در اتیوپی]].
+== کتابشناسی ==
+<references />
+== منبع اصلی ==
+کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ [[روسیه]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، جلد اول، 336-346.
+== نویسنده مقاله ==
+جهانگیر کرمی
+[[رده:ادیان و مذاهب]]