مدارس دینی در بنگلادش: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
بعد از تسلط استعمار انگلیس در مقدرات شبه قاره هند در سال 1757 م ، یک انقلاب سراسری توسط سپاهیان هندی ارتش انگلیس صورت گرفت که در آن کنار سربازان مسلمان، هندوها نیز شرکت داشتند. | بعد از تسلط استعمار انگلیس در مقدرات شبه قاره هند در سال 1757 م ، یک انقلاب سراسری توسط سپاهیان هندی ارتش انگلیس صورت گرفت که در آن کنار سربازان مسلمان، [[هندوها در بنگلادش|هندوها]] نیز شرکت داشتند. انگلیسیها این اقدام انقلابی را شورش تلقی کرده با خشونت تمام آن را سرکوب کردند و در شهرهای مهم هندوستان، مسلمانان سرشناس را به دار آویختند. | ||
در پی آن، انقلاب و یا شورش، تاریکی سهمگینی بر مقدرات مسلمانان حکم فرما گردید، کسی جرأت نداشت که از خود اعلام موجودیت کند. اقتصاد، آموزش، فرهنگ و اقتدار مسلمانان یعنی همه چیز آنها از بین رفت. | در پی آن، انقلاب و یا شورش، تاریکی سهمگینی بر مقدرات مسلمانان حکم فرما گردید، کسی جرأت نداشت که از خود اعلام موجودیت کند. اقتصاد، آموزش، فرهنگ و اقتدار مسلمانان یعنی همه چیز آنها از بین رفت. | ||
در این وحشت و مأیوسی تمام عیار بود که گروهی از مسلمانان شهر کلکته برای احیاء آموزش دینی متوسل به نمایندگان انگلیسی درهند شده و از لورد هستینگ خواستند تا ملامجدالدین، روحانی مسلمان را اجازه دهد که به | در این وحشت و مأیوسی تمام عیار بود که گروهی از مسلمانان شهر کلکته برای احیاء آموزش دینی متوسل به نمایندگان انگلیسی درهند شده و از لورد هستینگ خواستند تا ملامجدالدین، روحانی مسلمان را اجازه دهد که به بچههای مسلمان آموزش دینی دهد و نیز متذکر شدند که برای کارهای قضایی نیز این چنین فارغ التحصیلان را لازم دارند. قابل ذکر است که تا آن زمان، فارسی زبان رسمی هند بود. در پی آن فرماندار انگلیس، مدرسه عالیه کلکته را تأسیس نمود و برای مواظبت از هر گونه اثرات منفی، مدیریت مدرسه را بر عهده یک انگلیسی الاصل و امور آموزشی را به دست روحانیون مسلمان سپرد. مدرسه عالیه در سال 1780 م در کلکته هند تأسیس شد و در سال 1947 م به دنبال آزادی پاکستان از انگلیس و تجزیه شبه قاره به هند و [[پاکستان]]، این مدرسه از کلکته به [[داكا|داکا]] پایتخت [[بنگلادش]] ( پاکستان شرقی ) منتقل شد. [[مدارس دینی در بنگلادش]] به دو شیوه جداگانه عمل می کند: | ||
1. مدارس عالیه، | |||
با پیروی از سیستم آموزش مدرسه علمیه در سرتاسر بنگلادش هزاران مدرسه (حوزه ) دینی تأسیس شده است که در حال حاضر تعداد | 2. مدارس قومی. | ||
==== مدارس علمیه (عالی) ==== | |||
مدارس علمیه (عالی) در حال حاضر توسط دولت اداره میشود. بودجه این مدارس عمدتا توسط دولت و بخشی نیز توسط مردم تأمین میشود. | |||
برنامههای درسی این مدرسه هم آمیختهای از کتب درسی حوزوی و کتب جدید یعنی علوم روز میباشد. دوران تحصیلی مدارس علمیه 16 سال و مدارک آن توسط دولت به رسمیت شناخته میشود. | |||
با پیروی از سیستم آموزش مدرسه علمیه در سرتاسر [[بنگلادش]] هزاران مدرسه (حوزه ) دینی تأسیس شده است که در حال حاضر تعداد آنها به حدود 8000 می رسد و تعداد طلاب حدود 5/1 میلیون نفر است. دولت برای مدیریت و اعطای مدارک و برگزاری امتحانات، سازمانی به نام «مجلس التعلیم المدارس العربیه» تأسیس کرده است. | |||
مقاطع آموزش در مدارس علمیه (عالی) | مقاطع آموزش در مدارس علمیه (عالی) | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۷: | ||
5. مرحله کامل | 5. مرحله کامل | ||
در این مرحله، هنگامی که دانش آموزان مشغول تحصیل در سال نهم | ===== مرحله ابتدایی ===== | ||
این مرحله مدت پنج سال به طول میانجامد و کودکان از سن پنج سالگی میتوانند در کلاس اول این مرحله ثبت نام کنند ( مانند مقطع دبستان در ایران است ). | |||
===== مرحله داخل ===== | |||
این مرحله نیز پنج سال است. سال ششم شروع و بعد از 5 سال با شرکت در امتحان مرکزی و سراسری، معادل دیپلم عمومی ارزیابی میشود. | |||
در این مرحله، هنگامی که دانش آموزان مشغول تحصیل در سال نهم میباشند، باید آمادگی خود را برای شرکت در امتحانات سراسری اعلام و رسما ثبت نام کنند. ثبت نـــام توسط ستاد مرکزی برگزاری امتحانات کل کشور به نام «ایجوکیشن بورد» انجام میگیرد. در این سالها ( نهم ) رشته درسی تفکیک میشود. | |||
در حال حاضر سه رشته عمده برای طلاب وجود دارد: رشته عمومی، رشته علوم و رشته تجوید قرایت قرآن. طلابی که در رشته علوم دیپلم میگیرند، میتوانند درمراحل بعدی نظام آموزش مدارس عالیه و دانشکدههای علوم (ساینس ) در همین رشته ثبت نام کنند. | |||
طلاب رشته عمومـــی و رشته تجویـــد و قرایت قرآن نیز در رشتههای مربوط به علوم انسانی میتوانند ثبت نام کنند. | |||
===== مرحله عالم ===== | |||
=====مرحله عالم ===== | طول تحصیل در این مرحله دو سال است. در این مرحله دو رشته: رشته عمومی و رشته علوم وجود دارد و تنها کسانی که در امتحان مرحله داخل قبول شدهاند، می توانند در این مرحله ثبت نام کنند. بعد از دو سال تحصیل در این مرحله باید در یک امتحان سراسری شرکت کنند که معادل با مرحله پیش دانشگاهی در ایران است. | ||
طول تحصیل در این مرحله دو سال است. در این مرحله دو رشته: رشته عمومی و رشته علوم وجود دارد و تنها کسانی که در امتحان مرحله داخل قبول | |||
پذیرفته شدگان در این مرحله اجازه دارند به تحصیلات خود ادامه داده و مستقیما به مرحله فاضل در مدرسه عالیه و پایه دانشگاه در مقطع کارشناسی در رشته مورد علاقه خود وارد شوند. | پذیرفته شدگان در این مرحله اجازه دارند به تحصیلات خود ادامه داده و مستقیما به مرحله فاضل در مدرسه عالیه و پایه دانشگاه در مقطع کارشناسی در رشته مورد علاقه خود وارد شوند. | ||
=====مرحله فاضل ===== | |||
مدت این مرحله دو سال است. | ===== مرحله فاضل ===== | ||
=====مرحله کامل ===== | مدت این مرحله دو سال است. فارغالتحصیلان مرحله عالم میتوانند در این مرحله ثبت نام کنند. این مرحله جنبه تخصصی دارد و معادل لیسانس دانشگاهی است. در این مرحله موضوعات و دروس علمی و نیز زبان بنگلا و انگلیسی تدریس میشود. | ||
این مرحله مانند | |||
=====مرحله پژوهش ===== | ===== مرحله کامل ===== | ||
این مرحله مانند دورههای عالی دو سال طول میکشد و فارغ التحصیل در پایان این مرحله مدرک "فاضل" اخذ می کند. این مرحله کاملا تخصصی است و به چهار بخش تقسیم شده است: 1. کامل فی الحدیث، 2. کامل فی التفسیر، 3.کامل فی التاریخ، و 4. کامل فی الادب. بعد از دو سال دانشجویان در یک امتحان سراسری شرکت کرده و فارغ التحصیل می شوند که معادل فوق لیسانس دانشگاههای عمومی است. در سال 2002 م مقرر گردید که دارندگان مدارک درجه «فاضل» و «کامل» مدارس عالیه [[بنگلادش]] ( حوزه های علمیه دولتی ) میتوانند مدارک لیسانس و فوق لیسانس دانشگاههای بنگلادش را از مدارس عالیه دریافت میکند. | |||
===== مرحله پژوهش ===== | |||
این دوره قبلا در [[نظام آموزشی بنگلادش]] وجود داشت و شامل یک مرحله دو ساله پژوهشی برای دانشجویان ممتاز فارغ التحصیل در مرحله کامل بود، اما از چند سال پیش این برنامه تعطیل شده است . | این دوره قبلا در [[نظام آموزشی بنگلادش]] وجود داشت و شامل یک مرحله دو ساله پژوهشی برای دانشجویان ممتاز فارغ التحصیل در مرحله کامل بود، اما از چند سال پیش این برنامه تعطیل شده است . | ||
===== برنامههای درسی ===== | |||
اهم برنامههای درسی تمام مراحل آموزشی و مدارس عالیه، آموزش زبان عربی، قرآن، احادیث، فقه حنفی و تاریخ اسلام است. در مرحله ابتدایی همراه با آشنایی با قرایت قرآن، زبان عربی و دروس مختلف عمومی دبستانها نیز تدریس میشود. | |||
در مرحله داخل، که سال پایانی آن معادل با دیپلم است، دروس مختلف عمومی در کنار علوم اسلامی تدریس میشود. مثلا در کنار قرآن مجید، حدیث، فقه، اصول فقه، ادبیات عرب و تاریخ اسلام، زبان بنگلا و زبان انگلیسی، ریاضی، هندسه، جغرافیا و تاریخ عمومی نیز تدریس میشود. | |||
برنامههای درسی مرحله داخل در مدرسه عالیه با دروسی که در دبیرستان تدریس میشود، کاملا مجزا است. کتابهای درسی آنان مختلف و سوالات امتحانات مرکزی نیز جدا است. ولی با وجود تفاوت در موضوعات، استاندارد و یا سطح آموزش هر دو جریان از نظام آموزش کشور با هم در یک سطح میباشند. در مرحله داخل، طلاب و یا دانشجویان در کنار علوم اسلامی و عربی، دروس عمومی را نیز میگذرانند. دراین مرحله کتب درسی که در مدارس عالیه تدریس میشود، عینا همانند کتب دانشکدهها و یا موسسات پیش دانشگاهی است و کتب عربی آن هم از طرف ستاد مرکز برگزاری امتحانات مدارس دینی تعیین میشود. | |||
در مرحله فاضل تاحدودی درسها تخصصی است و طلاب آماده مرحله بعدی یعنی مرحله کامل میشوند. در این مرحله تخصصها و رشتهها به گرایشهای مختلف تقسیم میشود. | |||
===== چگونگی حد نصاب امتیازات امتحانات پایانی مرحله کامل ===== | |||
در بخش کامل فی الحدیث، نصاب کامل و ممتاز آن 1000 میباشد. در این بخش برای کتب حدیث صحاح سته 600 نمره در نظر گرفته میشود. برای تفسیر کشاف 100 نمره، برای تفسیر بیـــضاوی 100 نمره و بـــرای تاریخ اسلامی 200 نمره، که جمعا 1000 نمره پیش بینی میشود. در بخش کامل فیالفقه نیز نمرات کل 1000 میباشد: 100 نمره برای کتاب صحیح البخاری، 100 نمره برای صحیح مسلم، 200 نمره برای تاریخ اسلام، 200 نمره دیگر برای کتابهای طحاوی، حجه الله البالغه، شرح مواقف و کتب دیگر فقهی. | |||
نمرات دو بخش دیگر کامل نیز، بر همین منوال تقسیم میشود. | |||
===== درجهبندی فارغ التحصیلان مرحله کامل بر اساس نمرات ===== | |||
بـــراساس نمرات مأخوذه در امتحان، 20نفر اول به عنوان دانشجویان و طلاب ممتاز معرفی میشوند و اسامی آنان در روزنامهها چاپ میشود. | |||
====== امتیازات رتبه یکم ====== | |||
به کسانی که بالاتر از 60 درصد نمره در امتحان کسب کنند یعنی از هزار امتیاز 600 به بالا امتیاز بگیرند، پذیرفته شدگان درجه اول تلقی میشوند. | |||
====== امتیازات رتبه دوم ====== | |||
به کسانی که در امتحان بین 45 درصد تا 59 درصد امتیاز بگیرند، یعنی از هزار امتیاز، 450 به بالا امتیاز گرفته باشند، پذیرفته شدگان درجه دوم تلقی میشوند. | |||
====== امتیازات رتبه سوم ====== | |||
به کسانی که در امتحان مرکزی بین 33 درصد تا 44 درصد امتیاز آورده باشند، پذیرفته شدگان درجه سوم تلقی میشوند. این آخرین درجه پذیرفته شدن در امتحان است. معمولا از مجموع شرکت کنندگان در امتحان 50 درصد پذیرفته شده و مابقی مردود میشوند. | |||
===== تعداد شرکت کنندگان در امتحان ===== | |||
در سال 2001 در سراسر کشور جمعا 50 هزار نفر در امتحان پایانی داخل شرکت کردند، که 5 هزار نفر از آنان خانمها بودند. به طور معمول نصفی از مجموع شرکت کنندگان در امتحان پایانی پذیرفته شده و به مرحله عالم راه مییابند. در امتحان مرحله عالم نیز نصفی از مجموع شرکت کنندگان معمولا در امتحان پذیرفته میشوند. البته تعداد کثیری از فارغالتحصیلان مرحله داخل و عالم راهی دانشگاههای عمومی میشوند، به همین علت در مراحل فاضل و کامل ، تعداد دانشجویان به شدت کاهش مییابد. | |||
آگاهان اظهار عقیده کردهاند که اگر مراحل فاضل و کامل به طور رسمی ارزشیابی نشود و فارغ التحصیلان آن نتوانند به دانشگاهها و یا مراکز دولتی و ادارات راه یابند و استخدام شوند، به زودی به علت کاهش تعداد طلاب در مراحل فاضل و کامل، مدارس دینی کشور دچار کمبود دانشجو و طلاب شده و سرانجام به تعطیلی میانجامند. | |||
===== قرایت و تجوید قرآن ===== | |||
ناگفته نماند که در مراحل داخل، عالم و فاضل رشته جداگانهای به نام علم قرایت و تجوید برای طلاب علاقه مند وجود دارد. در این رشته امتحان مرکزی و سراسری نیز هم زمان با رشتههای دیگر برگزار میشود. | |||
===== شرایط ثبت نام ===== | |||
ثبت نام برای ورود به مرحله داخل، فقط داشتن مدرک قبولی پنجم ابتدایی ملاک میباشد، لیکن در مراحل عالم، فاضل و کامل فقط فارغ التحصیلان و قبول شدگان مرحله قبل اجازه ثبت نام دارند. | |||
قابل ذکر است که گرچه فارغ التحصیلان درجه داخل و عالم فرصت شرکت در کنکور دانشگاهها را پیدا کرده و در رشتههای مورد نظر خود میتوانند تحصیل کنند، ولی متقابلا فارغالتحصیلان نظام آموزشی عمومی کشور نمیتوانند در مرحله ای از مراحل مختلف مدارس دینیه وارد شوند. زیرا به علت فقدان دروس اسلامی وادبیات عرب در مدارس عمومی، محصلین و دانشجویان معمولا در خود آمادگی تلمذ در مدارس دینی را نمیبینند. از طرف دیگر دوره فوقالعاده ای نیز وجود ندارد که در آن فارغ التحصیلان و یا دانشجویان نظام آموزشی عمومی بتوانند در آن شرکت نموده و زبان عربی و یا علوم اسلامی لازم را فرا گرفته و برای پذیرش در درسهای مدارس دینی آماده شوند. | |||
===== شهریه ===== | |||
===== | مدارس دینی عالی [[بنگلادش]] بدون شهریه و رایگان است. در عوض، طلاب و یا دانشجویان به مسئولین مدرسه حق التدریس پرداخت میکنند. در مدرسه عالی [[داكا|داکا]] یک خوابگاه مجهز وجود دارد و در مدارس دیگر کشور ( شهرستانها) نیز خوابگاه وجود دارد. در این خوابگاهها هزینه غذا و ... بر عهده طلاب میباشد و فقط محل اسکان برای آنان مجانی است. | ||
در | |||
===== مدارس رسمی ===== | |||
===== | در حال حاضر در [[بنگلادش]] سه مدرسه بزرگ دینی کاملا رسمی وجود دارد. مدرسه عالی [[داكا|داکا]]، مدرسه عالی [[سیلهت]] و مدرسه عالی بوگرا. تمام هزینههای این مدارس از طرف دولت تامین میشود. در مابقی مدارس ، 80 درصد از حقوق معلمین را دولت پرداخت میکند و بقیه 20 درصد حقوق و هزینههای دیگر اداری، ساختمانی و ... از منابع مردمی تامین میشود. | ||
===== میدان فعالیت روحانیون ===== | |||
===== | فارغ التحصیلان این مدارس علاوه بر شغل روحانی، در مدارس دینی نیز به نام معلم دینی مدارس، ایمه جمعه و جماعات، مسیولین شیون اسلامی و ملی و نیز ادارات دولتی استخدام میشوند. کسانی که به همراه معلم علوم دینی این مدارس از دانشگاهها نیز فارغ التحصیلان می شوند، میتوانند در همه مشاغل دولتی و ملی استخدام شوند. | ||
===== هدف دولت ===== | |||
دولت [[بنگلادش]] که پشتیبان مدارس دینی است، هدفش این است که در کشور باید قشری روحانی برای اداره امور مذهبی مردم و پاسخ به نیازهای دینی و مذهبی جامعه ونیز اداره مساجد داشته و تربیت شوند. ولی همه دولتها معمولا نمیخواهند که فارغ التحصیلان این مدارس اداره حکومـــت را به دست بگیرند. علاوه بر این افکار عمومی و احساسات مذهبی مردم تقاضا میکند که ازطرف دولت این چنین مدارس دینی تحت پوشش قرار بگیرد تا نیازهای مردم آن جامعه را پاسخ دهد، که البته در [[بنگلادش]] نیز چنین است<ref>مصاحبه با [[مولانا محمد صلاح الدین|مولانا]] صلاح الدین، رییس اسبق مدرسه عالیه داکا، 1380، رایزنی فرهنگی ج .ا.ایران</ref>. | |||
دولت [[بنگلادش]] که پشتیبان مدارس دینی است، هدفش این است که در کشور باید قشری روحانی برای اداره امور مذهبی مردم و پاسخ به نیازهای دینی و مذهبی جامعه ونیز اداره مساجد داشته و تربیت شوند. ولی همه | |||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
| خط ۸۵: | خط ۱۰۹: | ||
== کتابشناسی == | == کتابشناسی == | ||
<references /> | |||
== منبع اصلی == | |||
توسلی، محمد مهدی، علی زاده کندی، عزیز، توسلی، سینا(1391). جامعه و فرهنگ [[بنگلادش]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار). | |||
== نویسندگان مقاله == | |||
محمد مهدی توسلی، عزیز علی زاده کندی و سینا توسلی | |||
[[رده:حوزه های علمیه اهل سنت]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۵۲
بعد از تسلط استعمار انگلیس در مقدرات شبه قاره هند در سال 1757 م ، یک انقلاب سراسری توسط سپاهیان هندی ارتش انگلیس صورت گرفت که در آن کنار سربازان مسلمان، هندوها نیز شرکت داشتند. انگلیسیها این اقدام انقلابی را شورش تلقی کرده با خشونت تمام آن را سرکوب کردند و در شهرهای مهم هندوستان، مسلمانان سرشناس را به دار آویختند.
در پی آن، انقلاب و یا شورش، تاریکی سهمگینی بر مقدرات مسلمانان حکم فرما گردید، کسی جرأت نداشت که از خود اعلام موجودیت کند. اقتصاد، آموزش، فرهنگ و اقتدار مسلمانان یعنی همه چیز آنها از بین رفت.
در این وحشت و مأیوسی تمام عیار بود که گروهی از مسلمانان شهر کلکته برای احیاء آموزش دینی متوسل به نمایندگان انگلیسی درهند شده و از لورد هستینگ خواستند تا ملامجدالدین، روحانی مسلمان را اجازه دهد که به بچههای مسلمان آموزش دینی دهد و نیز متذکر شدند که برای کارهای قضایی نیز این چنین فارغ التحصیلان را لازم دارند. قابل ذکر است که تا آن زمان، فارسی زبان رسمی هند بود. در پی آن فرماندار انگلیس، مدرسه عالیه کلکته را تأسیس نمود و برای مواظبت از هر گونه اثرات منفی، مدیریت مدرسه را بر عهده یک انگلیسی الاصل و امور آموزشی را به دست روحانیون مسلمان سپرد. مدرسه عالیه در سال 1780 م در کلکته هند تأسیس شد و در سال 1947 م به دنبال آزادی پاکستان از انگلیس و تجزیه شبه قاره به هند و پاکستان، این مدرسه از کلکته به داکا پایتخت بنگلادش ( پاکستان شرقی ) منتقل شد. مدارس دینی در بنگلادش به دو شیوه جداگانه عمل می کند:
1. مدارس عالیه،
2. مدارس قومی.
مدارس علمیه (عالی)
مدارس علمیه (عالی) در حال حاضر توسط دولت اداره میشود. بودجه این مدارس عمدتا توسط دولت و بخشی نیز توسط مردم تأمین میشود.
برنامههای درسی این مدرسه هم آمیختهای از کتب درسی حوزوی و کتب جدید یعنی علوم روز میباشد. دوران تحصیلی مدارس علمیه 16 سال و مدارک آن توسط دولت به رسمیت شناخته میشود.
با پیروی از سیستم آموزش مدرسه علمیه در سرتاسر بنگلادش هزاران مدرسه (حوزه ) دینی تأسیس شده است که در حال حاضر تعداد آنها به حدود 8000 می رسد و تعداد طلاب حدود 5/1 میلیون نفر است. دولت برای مدیریت و اعطای مدارک و برگزاری امتحانات، سازمانی به نام «مجلس التعلیم المدارس العربیه» تأسیس کرده است.
مقاطع آموزش در مدارس علمیه (عالی)
1. مرحله ابتدایی
2. مرحله داخل
3. مرحله عالم
4. مرحله فاضل
5. مرحله کامل
مرحله ابتدایی
این مرحله مدت پنج سال به طول میانجامد و کودکان از سن پنج سالگی میتوانند در کلاس اول این مرحله ثبت نام کنند ( مانند مقطع دبستان در ایران است ).
مرحله داخل
این مرحله نیز پنج سال است. سال ششم شروع و بعد از 5 سال با شرکت در امتحان مرکزی و سراسری، معادل دیپلم عمومی ارزیابی میشود.
در این مرحله، هنگامی که دانش آموزان مشغول تحصیل در سال نهم میباشند، باید آمادگی خود را برای شرکت در امتحانات سراسری اعلام و رسما ثبت نام کنند. ثبت نـــام توسط ستاد مرکزی برگزاری امتحانات کل کشور به نام «ایجوکیشن بورد» انجام میگیرد. در این سالها ( نهم ) رشته درسی تفکیک میشود.
در حال حاضر سه رشته عمده برای طلاب وجود دارد: رشته عمومی، رشته علوم و رشته تجوید قرایت قرآن. طلابی که در رشته علوم دیپلم میگیرند، میتوانند درمراحل بعدی نظام آموزش مدارس عالیه و دانشکدههای علوم (ساینس ) در همین رشته ثبت نام کنند.
طلاب رشته عمومـــی و رشته تجویـــد و قرایت قرآن نیز در رشتههای مربوط به علوم انسانی میتوانند ثبت نام کنند.
مرحله عالم
طول تحصیل در این مرحله دو سال است. در این مرحله دو رشته: رشته عمومی و رشته علوم وجود دارد و تنها کسانی که در امتحان مرحله داخل قبول شدهاند، می توانند در این مرحله ثبت نام کنند. بعد از دو سال تحصیل در این مرحله باید در یک امتحان سراسری شرکت کنند که معادل با مرحله پیش دانشگاهی در ایران است.
پذیرفته شدگان در این مرحله اجازه دارند به تحصیلات خود ادامه داده و مستقیما به مرحله فاضل در مدرسه عالیه و پایه دانشگاه در مقطع کارشناسی در رشته مورد علاقه خود وارد شوند.
مرحله فاضل
مدت این مرحله دو سال است. فارغالتحصیلان مرحله عالم میتوانند در این مرحله ثبت نام کنند. این مرحله جنبه تخصصی دارد و معادل لیسانس دانشگاهی است. در این مرحله موضوعات و دروس علمی و نیز زبان بنگلا و انگلیسی تدریس میشود.
مرحله کامل
این مرحله مانند دورههای عالی دو سال طول میکشد و فارغ التحصیل در پایان این مرحله مدرک "فاضل" اخذ می کند. این مرحله کاملا تخصصی است و به چهار بخش تقسیم شده است: 1. کامل فی الحدیث، 2. کامل فی التفسیر، 3.کامل فی التاریخ، و 4. کامل فی الادب. بعد از دو سال دانشجویان در یک امتحان سراسری شرکت کرده و فارغ التحصیل می شوند که معادل فوق لیسانس دانشگاههای عمومی است. در سال 2002 م مقرر گردید که دارندگان مدارک درجه «فاضل» و «کامل» مدارس عالیه بنگلادش ( حوزه های علمیه دولتی ) میتوانند مدارک لیسانس و فوق لیسانس دانشگاههای بنگلادش را از مدارس عالیه دریافت میکند.
مرحله پژوهش
این دوره قبلا در نظام آموزشی بنگلادش وجود داشت و شامل یک مرحله دو ساله پژوهشی برای دانشجویان ممتاز فارغ التحصیل در مرحله کامل بود، اما از چند سال پیش این برنامه تعطیل شده است .
برنامههای درسی
اهم برنامههای درسی تمام مراحل آموزشی و مدارس عالیه، آموزش زبان عربی، قرآن، احادیث، فقه حنفی و تاریخ اسلام است. در مرحله ابتدایی همراه با آشنایی با قرایت قرآن، زبان عربی و دروس مختلف عمومی دبستانها نیز تدریس میشود.
در مرحله داخل، که سال پایانی آن معادل با دیپلم است، دروس مختلف عمومی در کنار علوم اسلامی تدریس میشود. مثلا در کنار قرآن مجید، حدیث، فقه، اصول فقه، ادبیات عرب و تاریخ اسلام، زبان بنگلا و زبان انگلیسی، ریاضی، هندسه، جغرافیا و تاریخ عمومی نیز تدریس میشود.
برنامههای درسی مرحله داخل در مدرسه عالیه با دروسی که در دبیرستان تدریس میشود، کاملا مجزا است. کتابهای درسی آنان مختلف و سوالات امتحانات مرکزی نیز جدا است. ولی با وجود تفاوت در موضوعات، استاندارد و یا سطح آموزش هر دو جریان از نظام آموزش کشور با هم در یک سطح میباشند. در مرحله داخل، طلاب و یا دانشجویان در کنار علوم اسلامی و عربی، دروس عمومی را نیز میگذرانند. دراین مرحله کتب درسی که در مدارس عالیه تدریس میشود، عینا همانند کتب دانشکدهها و یا موسسات پیش دانشگاهی است و کتب عربی آن هم از طرف ستاد مرکز برگزاری امتحانات مدارس دینی تعیین میشود.
در مرحله فاضل تاحدودی درسها تخصصی است و طلاب آماده مرحله بعدی یعنی مرحله کامل میشوند. در این مرحله تخصصها و رشتهها به گرایشهای مختلف تقسیم میشود.
چگونگی حد نصاب امتیازات امتحانات پایانی مرحله کامل
در بخش کامل فی الحدیث، نصاب کامل و ممتاز آن 1000 میباشد. در این بخش برای کتب حدیث صحاح سته 600 نمره در نظر گرفته میشود. برای تفسیر کشاف 100 نمره، برای تفسیر بیـــضاوی 100 نمره و بـــرای تاریخ اسلامی 200 نمره، که جمعا 1000 نمره پیش بینی میشود. در بخش کامل فیالفقه نیز نمرات کل 1000 میباشد: 100 نمره برای کتاب صحیح البخاری، 100 نمره برای صحیح مسلم، 200 نمره برای تاریخ اسلام، 200 نمره دیگر برای کتابهای طحاوی، حجه الله البالغه، شرح مواقف و کتب دیگر فقهی.
نمرات دو بخش دیگر کامل نیز، بر همین منوال تقسیم میشود.
درجهبندی فارغ التحصیلان مرحله کامل بر اساس نمرات
بـــراساس نمرات مأخوذه در امتحان، 20نفر اول به عنوان دانشجویان و طلاب ممتاز معرفی میشوند و اسامی آنان در روزنامهها چاپ میشود.
امتیازات رتبه یکم
به کسانی که بالاتر از 60 درصد نمره در امتحان کسب کنند یعنی از هزار امتیاز 600 به بالا امتیاز بگیرند، پذیرفته شدگان درجه اول تلقی میشوند.
امتیازات رتبه دوم
به کسانی که در امتحان بین 45 درصد تا 59 درصد امتیاز بگیرند، یعنی از هزار امتیاز، 450 به بالا امتیاز گرفته باشند، پذیرفته شدگان درجه دوم تلقی میشوند.
امتیازات رتبه سوم
به کسانی که در امتحان مرکزی بین 33 درصد تا 44 درصد امتیاز آورده باشند، پذیرفته شدگان درجه سوم تلقی میشوند. این آخرین درجه پذیرفته شدن در امتحان است. معمولا از مجموع شرکت کنندگان در امتحان 50 درصد پذیرفته شده و مابقی مردود میشوند.
تعداد شرکت کنندگان در امتحان
در سال 2001 در سراسر کشور جمعا 50 هزار نفر در امتحان پایانی داخل شرکت کردند، که 5 هزار نفر از آنان خانمها بودند. به طور معمول نصفی از مجموع شرکت کنندگان در امتحان پایانی پذیرفته شده و به مرحله عالم راه مییابند. در امتحان مرحله عالم نیز نصفی از مجموع شرکت کنندگان معمولا در امتحان پذیرفته میشوند. البته تعداد کثیری از فارغالتحصیلان مرحله داخل و عالم راهی دانشگاههای عمومی میشوند، به همین علت در مراحل فاضل و کامل ، تعداد دانشجویان به شدت کاهش مییابد.
آگاهان اظهار عقیده کردهاند که اگر مراحل فاضل و کامل به طور رسمی ارزشیابی نشود و فارغ التحصیلان آن نتوانند به دانشگاهها و یا مراکز دولتی و ادارات راه یابند و استخدام شوند، به زودی به علت کاهش تعداد طلاب در مراحل فاضل و کامل، مدارس دینی کشور دچار کمبود دانشجو و طلاب شده و سرانجام به تعطیلی میانجامند.
قرایت و تجوید قرآن
ناگفته نماند که در مراحل داخل، عالم و فاضل رشته جداگانهای به نام علم قرایت و تجوید برای طلاب علاقه مند وجود دارد. در این رشته امتحان مرکزی و سراسری نیز هم زمان با رشتههای دیگر برگزار میشود.
شرایط ثبت نام
ثبت نام برای ورود به مرحله داخل، فقط داشتن مدرک قبولی پنجم ابتدایی ملاک میباشد، لیکن در مراحل عالم، فاضل و کامل فقط فارغ التحصیلان و قبول شدگان مرحله قبل اجازه ثبت نام دارند.
قابل ذکر است که گرچه فارغ التحصیلان درجه داخل و عالم فرصت شرکت در کنکور دانشگاهها را پیدا کرده و در رشتههای مورد نظر خود میتوانند تحصیل کنند، ولی متقابلا فارغالتحصیلان نظام آموزشی عمومی کشور نمیتوانند در مرحله ای از مراحل مختلف مدارس دینیه وارد شوند. زیرا به علت فقدان دروس اسلامی وادبیات عرب در مدارس عمومی، محصلین و دانشجویان معمولا در خود آمادگی تلمذ در مدارس دینی را نمیبینند. از طرف دیگر دوره فوقالعاده ای نیز وجود ندارد که در آن فارغ التحصیلان و یا دانشجویان نظام آموزشی عمومی بتوانند در آن شرکت نموده و زبان عربی و یا علوم اسلامی لازم را فرا گرفته و برای پذیرش در درسهای مدارس دینی آماده شوند.
شهریه
مدارس دینی عالی بنگلادش بدون شهریه و رایگان است. در عوض، طلاب و یا دانشجویان به مسئولین مدرسه حق التدریس پرداخت میکنند. در مدرسه عالی داکا یک خوابگاه مجهز وجود دارد و در مدارس دیگر کشور ( شهرستانها) نیز خوابگاه وجود دارد. در این خوابگاهها هزینه غذا و ... بر عهده طلاب میباشد و فقط محل اسکان برای آنان مجانی است.
مدارس رسمی
در حال حاضر در بنگلادش سه مدرسه بزرگ دینی کاملا رسمی وجود دارد. مدرسه عالی داکا، مدرسه عالی سیلهت و مدرسه عالی بوگرا. تمام هزینههای این مدارس از طرف دولت تامین میشود. در مابقی مدارس ، 80 درصد از حقوق معلمین را دولت پرداخت میکند و بقیه 20 درصد حقوق و هزینههای دیگر اداری، ساختمانی و ... از منابع مردمی تامین میشود.
میدان فعالیت روحانیون
فارغ التحصیلان این مدارس علاوه بر شغل روحانی، در مدارس دینی نیز به نام معلم دینی مدارس، ایمه جمعه و جماعات، مسیولین شیون اسلامی و ملی و نیز ادارات دولتی استخدام میشوند. کسانی که به همراه معلم علوم دینی این مدارس از دانشگاهها نیز فارغ التحصیلان می شوند، میتوانند در همه مشاغل دولتی و ملی استخدام شوند.
هدف دولت
دولت بنگلادش که پشتیبان مدارس دینی است، هدفش این است که در کشور باید قشری روحانی برای اداره امور مذهبی مردم و پاسخ به نیازهای دینی و مذهبی جامعه ونیز اداره مساجد داشته و تربیت شوند. ولی همه دولتها معمولا نمیخواهند که فارغ التحصیلان این مدارس اداره حکومـــت را به دست بگیرند. علاوه بر این افکار عمومی و احساسات مذهبی مردم تقاضا میکند که ازطرف دولت این چنین مدارس دینی تحت پوشش قرار بگیرد تا نیازهای مردم آن جامعه را پاسخ دهد، که البته در بنگلادش نیز چنین است[۱].
نیز نگاه کنید به
ساختار آموزش مذهبی در جامعه بنگلادش؛ مدارس قومی در بنگلادش ؛ مدارس اهل الحدیث( ظاهریه) در بنگلادش
کتابشناسی
منبع اصلی
توسلی، محمد مهدی، علی زاده کندی، عزیز، توسلی، سینا(1391). جامعه و فرهنگ بنگلادش. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار).
نویسندگان مقاله
محمد مهدی توسلی، عزیز علی زاده کندی و سینا توسلی