فرهنگ سیاسی در تاجیکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۶

شناخت حوزه سیاست و دولت و فرهنگ در تاجیکستان چه در تاریخ قبل از اسلام و چه بعد از اسلام در واقع به قدرت رسیدن ایلات در حوزه تمدنی ایران می‌باشد. به قدرت رسیدن یک ایل به معنی حذف ایل دیگری بود که دوره رشد، پختگی و انحطاط خود را پشت‌سر گذاشته بود. هر ایلی که به قدرت می‌رسید ایلات دیگر را با زور و ارعاب زیر سیطره خود در می‌آورد و اتحاد سرزمین را با مبانی فکری و رفتاری ایل خود بنا می‌نهاد. ایجاد تمرکز سیاسی و وحدت سرزمینی با لشگرکشی‌های گسترده و گاه قتل و عام یک قوم یا اهالی یک شهر و حذف مدعیان قدرت انجام می‌شده‌است.

آنچه در این میان باعث استمرار فرهنگ سیاسی سنتی و عشیرهای در سرزمین تاجیکستان طی نزدیک به سه هزار سال شده است حکومت‌هایی بوده‌اند که عمدتاً پایه اجتماعی و فرهنگ عشیرهای داشته‌اند. دلیل دوم، مبانی فرهنگی حکومت در طول ادوار تاریخی انتقال قدرت از یک عشیره به عشیره دیگر بود که مخرج مشترک رفتاری در میان آنان پایدار می‌مانده است هرچند عشایر از لحاظ منشاء اصلی ظهور جغرافیایی، تعداد، درجه جنگجویی و انتظام درون و قدرت اقتصادی متفاوت بودند اما در پاره‌ای از اصول وجودی و فرهنگ اجتماعی و فرهنگ سیاسی از اشتراکات مهمی برخوردار بودند. استنتاج طبیعی بحث ایناست که فرهنگ سیاسی تاجیکستان طی قرن‌ها متحول نشده چرا که مبانی حکومت، قدرت و فرهنگ عشایری بوده‌است. از همین‌رو ضروری است که به اصول ثابت فکری، فرهنگی و اقتصادی برخاسته از عشایر بپردازیم. ویژگی‌های زیر میان عشایر قابل مشاهده می‌باشد: در چارچوب یک ایل آنچه ایجاد تعهد، مسئولیت و حتی وظیفه می‌کند و کنش‌های جمعی را شکل می‌دهد رابطه خویشاوندی است. مبنای قضاوت استدلال نیست، تجزیه و تحلیل منافع کل سرزمین نیست، بلکه صحت، حق و نوع برخورد برمبنای خویشاوندی تعیین می‌شود.

فرد به اعضای گروه و ایل و عشیره خود اعتماد دارد و خارج از آن را در دایره بی‌اعتمادی قرار می‌دهد این عدم‌اعتماد و احساس ناامنی، باعث می‌شود مشاغل و نقش‌های متعدد از حساس تا غیرحساس به گروه وفادار، معتمد و مطیع که به‌واسطه خویشاوندی این خصایص را با خود حمل می‌کنند واگذار شود. آثار این روابط اجتماعی در نهادها و سازمان‌های سیاسی دولت‌ها که عموماً مبانی عشیرهای و ایلی داشتند بدین صورت نمایان می‌شود که نقش‌ها و یادگیری‌های سیاسی و ائتلاف‌ها بر پایه روابط خویشاوندی، قومی، محلی و ایلی تحقق می‌یابد.

هنگامی که ایلی به قدرت می‌رسید برای مدتی فرهنگ محلی خود را به فرهنگ عمومی تبدیل می‌کرد اما این امر به واسطه قانون یا اجماع‌نظر نبوده بلکه بر مبنای زور و سرکوب صورت می‌گرفت. اینکه فرهنگ سیاسی تاجیکستان از ویژگی‌هایی مانند فردگرایی منفی، بی‌اعتمادی، نهادگریزی، فقدان اجماع‌نظر، خویشاوندگرایی، هزار فامیلی، بی‌قانونی، نبود تساهل و مدارا، خودمداری و خودکامگی و بحران هویت ملی در رنج بوده‌است به نظر ریشه در ساخت عشیرهای این سرزمین دارد. مفهوم شهروندی در فرهنگ سیاسی تاجیکستان بسیار نوپاست و حتی به شکل ناقصی که به‌اجرا درآمده‌است کمتر از نیم‌قرن بیشتر عمر ندارد. تداوم این وضع فرهنگی(بی‌اعتمادی، حذف، تطمیع و سرکوب) برای قرن‌های متمادی زمینه‌های ایجاد فرهنگ عمومی و فرهنگ سیاسی سوءظن، فردگرایی منفی، خودمحوری سیاسی و نگرانی از اجماع‌نظر را پدید آورده است.

روش حل اختلاف میان گروه‌ها، مذاکره و عرضه استدلال و تکیه بر حقوق و تداوم مذاکرات نبوده‌است، بلکه ایجاد وحشت، مالیات اجباری، اخاذی و تهاجم مال و املاک رقیب، مبنای حل اختلاف بوده است. غارت نه تنها دشمنی ایجاد می‌کند بلکه زمینه ساز کینه هم می‌شود که در فرهنگ سیاسی تاجیکستان از عناصر مهم رفتاری است.

نبود هرم سیاسی معنادار و قانونی و تمایلات مرکز گریزی، فرایند شکل‌گیری اجماع‌نظر ملی حول و حوش مفاهیم کلان را دست کم به تاخیر انداخته‌است. قدرت‌های مرکزی برای آن که توان و موجودیت و مشروعیت مصنوعی خود را حفظ کنند بر روش‌هایی متصل شده‌اند که بطور عمده فردمحور و زورمحور بوده و با فرهنگ قانونی و نهادسازی و قاعده‌مندی‌های پیشرفت سنخیتی نداشته‌است. مجموعه فرهنگ عشایری در واقع بر گستره سرزمین تاجیکستان سایه افکنده و حکومت‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده‌است و فرهنگ سیاسی بومی، محلی و عشیره‌ای در مدت زمان متمادی به واسطه استمراری که داشته به فرهنگ سیاسی کل سرزمین تاجیکستان تبدیل شده‌است.

فرهنگ سیاسی تاجیکستان به رغم تحولات چشمگیر اقتصادی و اجتماعی و حتی شهری‌شدن عمده مردم تاجیکستان و ساختار حکومتی، دست نخورده باقی ماند و در عرصه سیاست بسیاری از خصوصیات عشیره‌ای مانند بی‌اعتمادی، خشونت و مشکل اجماع‌نظر و غیره تداوم پیدا کرد. همچنان که میان عشایر فرهنگ خشونت، بی‌اعتمادی، یگانگی، نفی، خصومت، حذف و غارت جاری بوده‌است، در فرهنگ سیاسی نظام‌های سیاسی تاجیکستان نیز فرهنگ تفرقه و فقدان اجماع‌نظر و نفی و حذف مشاهده می‌شود. نبود نهادسازی و نظام حزبی از دیگر خصوصیات بارز فرهنگ سیاسی تاجیکان می‌باشد^[۱].

نیز نگاه کنید به

فرهنگ سیاسی در روسیه؛ فرهنگ سیاسی در اسپانیا؛ فرهنگ سیاسی در اردن

کتابشناسی

↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 136-138

[1] زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 136-138

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''فرهنگ سیاسی'''
+شناخت حوزه سیاست و دولت و فرهنگ در [[تاجیکستان]] چه در تاریخ قبل از اسلام و چه بعد از اسلام در واقع به قدرت رسیدن ایلات در حوزه تمدنی ایران می‌باشد. به قدرت رسیدن یک ایل به معنی حذف ایل دیگری بود که دوره رشد، پختگی و انحطاط خود را پشت‌سر گذاشته بود. هر ایلی که به قدرت می‌رسید ایلات دیگر را با زور و ارعاب زیر سیطره خود در می‌آورد و اتحاد سرزمین را با مبانی فکری و رفتاری ایل خود بنا می‌نهاد. ایجاد تمرکز سیاسی و وحدت سرزمینی با لشگرکشی‌های گسترده و گاه قتل و عام یک قوم یا اهالی یک شهر و حذف مدعیان قدرت انجام می‌شده‌است.
-شناخت حوزه سياست و دولت و فرهنگ در [[تاجیکستان]] چه در تاريخ قبل از اسلام و چه بعد از اسلام در واقع به قدرت رسيدن ايلات در حوزه تمدنی ایران ميباشد. به قدرت رسيدن يک ايل به معني حذف ايل ديگري بود که دوره رشد، پختگي و انحطاط خود را پشتسر گذاشته بود. هر ايلي که به قدرت ميرسيد ايلات ديگر را با زور و ارعاب زير سيطره خود در ميآورد و اتحاد سرزمين را با مباني فکري و رفتاري ايل خود بنا مينهاد. ايجاد تمرکز سياسي و وحدت سرزميني با لشگرکشيهاي گسترده و گاه قتل و عام يک قوم يا اهالي يک شهر و حذف مدعيان قدرت انجام ميشدهاست.
+آنچه در این میان باعث استمرار فرهنگ سیاسی سنتی و عشیرهای در سرزمین [[تاجیکستان]] طی نزدیک به سه هزار سال شده است حکومت‌هایی بوده‌اند که عمدتاً پایه اجتماعی و فرهنگ عشیرهای داشته‌اند. دلیل دوم، مبانی فرهنگی حکومت در طول ادوار تاریخی انتقال قدرت از یک عشیره به عشیره دیگر بود که مخرج مشترک رفتاری در میان آنان پایدار می‌مانده است هرچند عشایر از لحاظ منشاء اصلی ظهور جغرافیایی، تعداد، درجه جنگجویی و انتظام درون و قدرت اقتصادی متفاوت بودند اما در پاره‌ای از اصول وجودی و فرهنگ اجتماعی و فرهنگ سیاسی از اشتراکات مهمی برخوردار بودند. استنتاج طبیعی بحث ایناست که فرهنگ سیاسی تاجیکستان طی قرن‌ها متحول نشده چرا که مبانی حکومت، قدرت و فرهنگ عشایری بوده‌است. از همین‌رو ضروری است که به اصول ثابت فکری، فرهنگی و اقتصادی برخاسته از عشایر بپردازیم. ویژگی‌های زیر میان عشایر قابل مشاهده می‌باشد: در چارچوب یک ایل آنچه ایجاد تعهد، مسئولیت و حتی وظیفه می‌کند و کنش‌های جمعی را شکل می‌دهد رابطه خویشاوندی است. مبنای قضاوت استدلال نیست، تجزیه و تحلیل منافع کل سرزمین نیست، بلکه صحت، حق و نوع برخورد برمبنای خویشاوندی تعیین می‌شود.
-آنچه در اين ميان باعث استمرار فرهنگ سياسي سنتي و عشيرهاي در سرزمين تاجیکستان طي نزديک به سه هزار سال شده است حکومتهايي بودهاند که عمدتاً پايه اجتماعي و فرهنگ عشيرهاي داشتهاند. دليل دوم، مباني فرهنگي حکومت در طول ادوار تاريخي انتقال قدرت از يک عشيره به عشيره ديگر بود که مخرج مشترک رفتاري در ميان آنان پايدار ميمانده است هرچند عشاير از لحاظ منشاء اصلي ظهور جغرافيايي، تعداد، درجه جنگجويي و انتظام درون و قدرت اقتصادي متفاوت بودند اما در پارهاي از اصول وجودي و فرهنگ اجتماعي و فرهنگ سياسي از اشتراکات مهمي برخوردار بودند. استنتاج طبيعي بحث ايناست که فرهنگ سياسي تاجیکستان طي قرنها متحول نشده چرا که مباني حکومت، قدرت و فرهنگ عشايري بودهاست. از همينرو ضروري است که به اصول ثابت فکري، فرهنگي و اقتصادي برخاسته از عشاير بپردازيم. ويژگيهاي زير ميان عشاير قابل مشاهده ميباشد: در چارچوب يک ايل آنچه ايجاد تعهد، مسئوليت و حتي وظيفه ميکند و کنشهاي جمعي را شکل ميدهد رابطه خويشاوندي است. مبناي قضاوت استدلال نيست، تجزيه و تحليل منافع کل سرزمين نيست، بلکه صحت، حق و نوع برخورد برمبناي خويشاوندي تعيين ميشود.
+فرد به اعضای گروه و ایل و عشیره خود اعتماد دارد و خارج از آن را در دایره بی‌اعتمادی قرار می‌دهد این عدم‌اعتماد و احساس ناامنی، باعث می‌شود مشاغل و نقش‌های متعدد از حساس تا غیرحساس به گروه وفادار، معتمد و مطیع که به‌واسطه خویشاوندی این خصایص را با خود حمل می‌کنند واگذار شود. آثار این روابط اجتماعی در نهادها و سازمان‌های سیاسی دولت‌ها که عموماً مبانی عشیرهای و ایلی داشتند بدین صورت نمایان می‌شود که نقش‌ها و یادگیری‌های سیاسی و ائتلاف‌ها بر پایه روابط خویشاوندی، قومی، محلی و ایلی تحقق می‌یابد.
-فرد به اعضاي گروه و ايل و عشيره خود اعتماد دارد و خارج از آن را در دايره بياعتمادي قرار ميدهد اين عدماعتماد و احساس ناامني، باعث ميشود مشاغل و نقشهاي متعدد از حساس تا غيرحساس به گروه وفادار، معتمد و مطيع که بهواسطه خويشاوندي اين خصايص را با خود حمل ميکنند واگذار شود. آثار اين روابط اجتماعي در نهادها و سازمانهاي سياسي دولتها که عموماً مباني عشيرهاي و ايلي داشتند بدين صورت نمايان ميشود که نقشها و يادگيريهاي سياسي و ائتلافها بر پايه روابط خويشاوندي، قومي، محلي و ايلي تحقق مييابد.
+هنگامی که ایلی به قدرت می‌رسید برای مدتی فرهنگ محلی خود را به [[فرهنگ عمومی تاجیکستان|فرهنگ عمومی]] تبدیل می‌کرد اما این امر به واسطه قانون یا اجماع‌نظر نبوده بلکه بر مبنای زور و سرکوب صورت می‌گرفت. اینکه فرهنگ سیاسی تاجیکستان از ویژگی‌هایی مانند فردگرایی منفی، بی‌اعتمادی، نهادگریزی، فقدان اجماع‌نظر، خویشاوندگرایی، هزار فامیلی، بی‌قانونی، نبود تساهل و مدارا، خودمداری و خودکامگی و بحران هویت ملی در رنج بوده‌است به نظر ریشه در ساخت عشیرهای این سرزمین دارد. مفهوم شهروندی در فرهنگ سیاسی تاجیکستان بسیار نوپاست و حتی به شکل ناقصی که به‌اجرا درآمده‌است کمتر از نیم‌قرن بیشتر عمر ندارد. تداوم این وضع فرهنگی(بی‌اعتمادی، حذف، تطمیع و سرکوب) برای قرن‌های متمادی زمینه‌های ایجاد [[فرهنگ عمومی تاجیکستان|فرهنگ عمومی]] و فرهنگ سیاسی سوءظن، فردگرایی منفی، خودمحوری سیاسی و نگرانی از اجماع‌نظر را پدید آورده است.
-هنگامي که ايلي به قدرت ميرسيد براي مدتي فرهنگ محلي خود را به فرهنگ عمومي تبديل ميکرد اما اين امر به واسطه قانون يا اجماعنظر نبوده بلکه بر مبناي زور و سرکوب صورت ميگرفت. اينکه فرهنگ سياسي تاجیکستان از ويژگيهايي مانند فردگرايي منفي، بياعتمادي، نهادگريزي، فقدان اجماعنظر، خويشاوندگرايي، هزار فاميلي، بيقانوني، نبود تساهل و مدارا، خودمداري و خودکامگي و بحران هويت ملي در رنج بودهاست به نظر ريشه در ساخت عشيرهاي اين سرزمين دارد. مفهوم شهروندي در فرهنگ سياسي تاجیکستان بسيار نوپاست و حتي به شکل ناقصي که بهاجرا درآمدهاست کمتر از نيمقرن بيشتر عمر ندارد. تداوم اين وضع فرهنگي(بياعتمادي، حذف، تطميع و سرکوب ) براي قرنهاي متمادي زمينههاي ايجاد فرهنگعمومي و فرهنگ سياسي سوءظن، فردگرايي منفي، خودمحوري سياسي و نگراني از اجماعنظر را پديد آورده است.
+روش حل اختلاف میان گروه‌ها، مذاکره و عرضه استدلال و تکیه بر حقوق و تداوم مذاکرات نبوده‌است، بلکه ایجاد وحشت، مالیات اجباری، اخاذی و تهاجم مال و املاک رقیب، مبنای حل اختلاف بوده است. غارت نه تنها دشمنی ایجاد می‌کند بلکه زمینه ساز کینه هم می‌شود که در فرهنگ سیاسی تاجیکستان از عناصر مهم رفتاری است.
-روش حلاختلاف ميان گروهها، مذاکره و عرضه استدلال و تکيه بر حقوق و تداوم مذاکرات نبودهاست، بلکه ايجاد وحشت، ماليات اجباري، اخاذي و تهاجم مال و املاک رقيب، مبناي حلاختلاف بوده است. غارت نه تنها دشمني ايجاد ميکند بلکه زمينه ساز کينه هم ميشود که در فرهنگ سياسي تاجیکستان از عناصر مهم رفتاري است.
+نبود هرم سیاسی معنادار و قانونی و تمایلات مرکز گریزی، فرایند شکل‌گیری اجماع‌نظر ملی حول و حوش مفاهیم کلان را دست کم به تاخیر انداخته‌است. قدرت‌های مرکزی برای آن که توان و موجودیت و مشروعیت مصنوعی خود را حفظ کنند بر روش‌هایی متصل شده‌اند که بطور عمده فردمحور و زورمحور بوده و با فرهنگ قانونی و نهادسازی و قاعده‌مندی‌های پیشرفت سنخیتی نداشته‌است. مجموعه فرهنگ عشایری در واقع بر گستره سرزمین [[تاجیکستان]] سایه افکنده و حکومت‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده‌است و فرهنگ سیاسی بومی، محلی و عشیره‌ای در مدت زمان متمادی به واسطه استمراری که داشته به فرهنگ سیاسی کل سرزمین [[تاجیکستان]] تبدیل شده‌است.
-نبود هرم سياسي معنادار و قانوني و تمايلات مرکز گريزي، فرايند شکلگيري اجماعنظر ملي حول و حوش مفاهيم کلان را دست کم به تاخير انداختهاست. قدرتهاي مرکزي براي آن که توان و موجوديت و مشروعيت مصنوعي خود را حفظ کنند بر روشهايي متصل شدهاند که بطور عمده فردمحور و زورمحور بوده و با فرهنگ قانوني و نهادسازي و قاعدهمنديهاي پيشرفت سنخيتي نداشتهاست. مجموعه فرهنگ عشايري در واقع بر گستره سرزمين تاجیکستان سايه افکنده و حکومتها را تحت تأثير خود قرار دادهاست و فرهنگ سياسي بومي، محلي و عشيرهاي در مدت زمان متمادي به واسطه استمراري که داشته به فرهنگ سياسي کل سرزمين تاجیکستان تبديل شدهاست.
+فرهنگ سیاسی تاجیکستان به رغم تحولات چشمگیر اقتصادی و اجتماعی و حتی شهری‌شدن عمده مردم [[تاجیکستان]] و ساختار حکومتی، دست نخورده باقی ماند و در عرصه سیاست بسیاری از خصوصیات عشیره‌ای مانند بی‌اعتمادی، خشونت و مشکل اجماع‌نظر و غیره تداوم پیدا کرد. همچنان که میان عشایر فرهنگ خشونت، بی‌اعتمادی، یگانگی، نفی، خصومت، حذف و غارت جاری بوده‌است، در فرهنگ سیاسی نظام‌های سیاسی [[تاجیکستان]] نیز فرهنگ تفرقه و فقدان اجماع‌نظر و نفی و حذف مشاهده می‌شود. نبود نهادسازی و نظام حزبی از دیگر خصوصیات بارز فرهنگ سیاسی تاجیکان می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 136-138</ref>.
-فرهنگ سياسي تاجیکستان به رغم تحولات چشمگير اقتصادي و اجتماعي و حتي شهريشدن عمده مردم تاجیکستان و ساختار حکومتي، دست نخورده باقي ماند و در عرصه سياست بسياري از خصوصيات عشيرهاي مانند بياعتمادي، خشونت و مشکل اجماعنظر و غيره تداوم پيدا کرد. همچنان که ميان عشاير فرهنگ خشونت، بياعتمادي، يگانگي، نفي، خصومت، حذف و غارت جاري بودهاست، در فرهنگ سياسي نظامهاي سياسي تاجیکستان نيز فرهنگ تفرقه و فقدان اجماعنظر و نفي و حذف مشاهده ميشود. نبود نهادسازی و نظام حزبی از دیگر خصوصیات بارز فرهنگ سیاسی تاجیکان می باشد.
+== نیز نگاه کنید به ==
+[[فرهنگ سیاسی در روسیه]]؛ [[فرهنگ سیاسی در اسپانیا]]؛ [[فرهنگ سیاسی در اردن]]
+== کتابشناسی ==